Tài liệu Cơ chế trách nhiệm của chính phủ và các thành viên chính phủ trong nhà nước pháp quyền

®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt lª thÞ h»ng c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña chÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong nhµ n-íc ph¸p quyÒn luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Hµ néi - 2007 ®¹i häc quèc gia hµ néi khoa luËt lª thÞ h»ng c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña chÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong nhµ n-íc ph¸p quyÒn Chuyªn ngµnh : Lý luËn vµ lÞch sö nhµ n-íc vµ ph¸p luËt M· sè : 60 38 01 luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS.TS Bïi Xu©n §øc Hµ néi - 2007 Môc lôc Trang Trang b×a phô Lêi cam ®oan Môc lôc Më ®Çu 1 Ch-¬ng 1: nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ 7 c¸c thµnh viªn ChÝnh phñ 1.1. Kh¸i niÖm c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 7 1.1.1. Kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm chÝnh phñ 7 1.1.2. Kh¸i niÖm c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 16 1.2. Néi dung c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 20 1.2.1. C¬ së tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 20 1.2.2. H×nh thøc tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 33 1.2.3. Tr×nh tù thñ tôc xö lý tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 38 1.3. Sù ph¸t triÓn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn ChÝnh phñ theo c¸c HiÕn ph¸p ViÖt Nam 43 1.3.1. C¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ theo HiÕn ph¸p n¨m 1946 43 1.3.2. C¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ theo HiÕn ph¸p n¨m 1959 48 1.3.3. C¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ theo HiÕn ph¸p n¨m 1980 51 1 1.3.4. C¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ theo HiÕn ph¸p n¨m 1992 (söa ®æi, bæ sung n¨m 2001) Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ Vµ c¸c 56 57 thµnh viªn ChÝnh phñ theo Ph¸p luËt hiÖn hµnh 2.1. Quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn ChÝnh phñ 57 2.1.1. Tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ 60 2.1.2. Tr¸ch nhiÖm cña Thñ t-íng ChÝnh phñ 61 2.1.3. Tr¸ch nhiÖm cña Phã Thñ t-íng 62 2.1.4. Tr¸ch nhiÖm cña Bé tr-ëng, Thñ tr-ëng c¬ quan ngang bé 62 2.1.5. Tr¸ch nhiÖm cña Thñ tr-ëng c¸c c¬ quan thuéc ChÝnh phñ 64 2.2. §¸nh gi¸ vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 65 2.2.1. Ch-a lµm râ tr¸ch nhiÖm cña tËp thÓ chÝnh phñ tr-íc Quèc héi; tr¸ch nhiÖm cña tõng thµnh viªn chÝnh phñ tr-íc Thñ t-íng 65 2.2.2. ThiÕu c¸c quy ®Þnh cña c¬ së quy tr¸ch nhiÖm ®èi víi ChÝnh phñ vµ tõng thµnh viªn chÝnh phñ 68 2.2.3. Thñ tôc chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ kh«ng ®¸p øng yªu cÇu 68 2.2.4. H×nh thøc tr¸ch nhiÖm ch-a quy ®Þnh cô thÓ 71 Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña 75 ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn CHÝnh phñ trong nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa viÖt nam 3.1. Yªu cÇu Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®èi víi viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 75 3.1.1. §Æc tr-ng cña Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 75 2 3.1.2. Yªu cÇu Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 77 3.2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 80 3.2.1. C¸ biÖt hãa tr¸ch nhiÖm cña tËp thÓ chÝnh phñ vµ tõng thµnh viªn chÝnh phñ tr-íc Quèc héi vµ tr-íc Thñ t-íng ChÝnh phñ 80 3.2.2. Quy ®Þnh râ c¬ së tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 86 3.2.3. Quy ®Þnh cô thÓ c¸c h×nh thøc tr¸ch nhiÖm ®èi víi ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ 88 3.2.4. Quy ®Þnh râ quy tr×nh xö lý tr¸ch nhiÖm ®èi víi tËp thÓ chÝnh phñ vµ tõng thµnh viªn chÝnh phñ 89 KÕt luËn 92 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 94 3 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong c¬ cÊu tæ chøc quyÒn lùc, ChÝnh phñ lu«n ë vÞ trÝ trung t©m, ®-îc thµnh lËp ®Ó tæ chøc trªn thùc tÕ quyÒn lùc nhµ n-íc, tiÕn hµnh ho¹t ®éng qu¶n lý, ®iÒu hµnh vµ ®øng ®Çu hÖ thèng c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n-íc. Ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ liªn quan ®Õn quyÒn vµ lîi Ých cña d©n, lµ cÇu nèi trùc tiÕp gi÷a §¶ng, Nhµ n-íc vµ c«ng d©n. Nh©n d©n ®¸nh gi¸ chÕ ®é, ®¸nh gi¸ Nhµ n-íc mét phÇn lín vµ trùc tiÕp th«ng qua ho¹t ®éng cña bé m¸y hµnh chÝnh mµ ®øng ®Çu lµ ChÝnh phñ. Thùc tÕ cho thÊy, nh÷ng lêi kªu gäi vÒ b¶n lÜnh chÝnh trÞ, vÒ tinh thÇn tËn tôy phôc vô nh©n d©n tuy rÊt quan träng nh-ng chóng ch-a bao giê thay thÕ mét c¬ chÕ chÞu tr¸ch nhiÖm vËn hµnh trªn thùc tÕ. Do ®ã, Nhµ n-íc cÇn ph¶i quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ quy tr×nh xö lý tr¸ch nhiÖm ®èi víi c¸c c¬ quan nhµ n-íc vµ c¸c nh©n viªn lµm viÖc trong bé m¸y nhµ n-íc, träng t©m lµ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ mµ kh«ng ph¶i lµ mét chñ thÓ nµo kh¸c ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ sù ph¸t triÓn hay tµn lôi cña quèc gia. Mét ChÝnh phñ ho¹t ®éng tèt ®-îc sù tÝn nhiÖm cña Quèc héi/ NghÞ viÖn vµ sù ñng hé cña nh©n d©n, ng-îc l¹i ChÝnh phñ ho¹t ®éng thiÕu tr¸ch nhiÖm hoÆc ph¹m sai lÇm g©y tæn h¹i ®Õn lîi Ých nh©n d©n, nh©n d©n sÏ thay thÕ b»ng mét ChÝnh phñ kh¸c. C¸c quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm lµ chÊt liÖu g¾n kÕt vµ ®¶m b¶o qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhÞp nhµng, bÒn v÷ng cña c¸c bé phËn cÊu thµnh ChÝnh phñ vµ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ víi c¸c c¬ quan nhµ n-íc kh¸c. Do tÇm quan träng cña viÖc kiÓm so¸t quyÒn lùc hµnh ph¸p ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu giµnh chÝnh quyÒn trong tæ chøc bé m¸y, Nhµ n-íc ®· quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ, c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong tr-êng hîp kh«ng ®¹t ®-îc sù tÝn nhiÖm cña NghÞ viÖn/ Quèc héi vµ nh©n d©n. HiÕn ph¸p n¨m 1946 quy ®Þnh, NghÞ 4 viÖn víi t- c¸ch lµ c¬ quan cã quyÒn lùc cao nhÊt cña n-íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa cã quyÒn bá phiÕu tÝn nhiÖm ®èi víi Néi c¸c, Bé tr-ëng, kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ. C¸c b¶n HiÕn ph¸p n¨m 1959, HiÕn ph¸p n¨m 1980, HiÕn ph¸p n¨m 1992 trªn c¬ së kÕ thõa c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p n¨m 1946 ®· cã sù thay ®æi nhÊt ®Þnh víi môc ®Ých t¨ng c-êng c¬ chÕ kiÓm so¸t vµ xö lý tr¸ch nhiÖm ®èi víi tËp thÓ chÝnh phñ vµ tõng thµnh viªn chÝnh phñ nh»m ®¶m b¶o quyÒn lùc hµnh ph¸p ®-îc sö dông hîp ph¸p vµ cã hiÖu qu¶. §Æc biÖt, nh÷ng quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p söa ®æi, bæ sung n¨m 2001 t¹o hµnh lang ph¸p lý ®Ó xö lý tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ nh»m h¹n chÕ nh÷ng rñi ro trong qu¸ tr×nh sö dông quyÒn lùc nhµ n-íc. Tuy nhiªn, nh÷ng quy ®Þnh ®ã ch-a ®ång bé, cßn nhiÒu ®iÓm kh«ng phï hîp, thiÕu tÝnh thùc tÕ, nhÊt lµ thiÕu c¸c quy ®Þnh vÒ thñ tôc ph¸p lý lµm c¬ së ®Ó xö lý tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. Cô thÓ, ChÝnh phñ, Thñ t-íng ChÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc ai, nh- thÕ nµo, theo c¬ chÕ nµo, còng nh- tr×nh tù, thñ tôc xö lý ch-a ®-îc quy ®Þnh râ. Bªn c¹nh ®ã, tr¸ch nhiÖm cña Phã Thñ t-íng, c¸c Bé tr-ëng, Thñ tr-ëng c¬ quan ngang bé, Thñ tr-ëng c¸c c¬ quan thuéc ChÝnh phñ tr-íc Thñ t-íng ChÝnh phñ hiÖn nay vÉn ch-a ®-îc cô thÓ hãa, cã nhiÒu ®iÓm kh«ng phï hîp khiÕn viÖc ¸p dông khã kh¨n, nhiÒu khi kh«ng ®¶m b¶o xö lý ®óng ng-êi ®óng tr¸ch nhiÖm. HiÖn nay, n-íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n vµ v× d©n víi ®ßi hái nghiªm kh¾c n©ng cao chÊt l-îng quy tr×nh xö lý tr¸ch nhiÖm ®èi víi tËp thÓ chÝnh phñ vµ c¸ nh©n tõng thµnh viªn chÝnh phñ ®¶m b¶o ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ph¶i nghiªm chØnh chÊp hµnh ph¸p luËt, bÞ xö lý nghiªm kh¾c khi kh«ng sö dông quyÒn lùc nhµ n-íc ®óng môc ®Ých th× viÖc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng gãp phÇn hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ lµ yªu cÇu tÊt yÕu. ChÝnh phñ lµ mét chÕ ®Þnh quan träng trong hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n-íc, ®· ®-îc c¸c nhµ khoa häc x· héi xem xÐt nghiªn cøu d-íi nhiÒu gãc ®é 5 kh¸c nhau. Tuy nhiªn, viÖc nghiªn cøu c¬ së, h×nh thøc, tr×nh tù, thñ tôc còng nh- chÕ tµi tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong lÜnh vùc hµnh ph¸p cßn nhiÒu kho¶ng trèng ®ßi hái xem xÐt mét c¸ch s©u s¾c vµ cã hÖ thèng d-íi gãc ®é khoa häc LuËt HiÕn ph¸p. V× nh÷ng lý do trªn, viÖc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng vÒ mÆt lý luËn còng nh- thùc tiÔn ®Ó ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong Nhµ n-íc ph¸p quyÒn ë n-íc ta hiÖn nay lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Tr¸ch nhiÖm vµ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ®-îc ®Ò cËp trong c¸c nghÞ quyÕt cña §¶ng vµ v¨n kiÖn cña Nhµ n-íc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã mét sè ®Ò tµi khoa häc vµ s¸ch b¸o ë d¹ng chung nhÊt vÒ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ®-îc c«ng bè, tiªu biÓu nh- t¸c phÈm: "ChÝnh phñ trong c¬ chÕ qu¶n lý nhµ n-íc ViÖt Nam - qu¸ tr×nh x©y dùng, ph¸t triÓn vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc ®æi míi"; "§æi míi, hoµn thiÖn bé m¸y nhµ n-íc trong giai ®o¹n hiÖn nay" cña PGS.TS.Bïi Xu©n §øc; hay PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung viÕt vÒ ®Ò tµi nµy th«ng qua hai t¸c phÈm: "Sù h¹n chÕ quyÒn lùc nhµ n-íc"; vµ "Nhµ n-íc vµ tr¸ch nhiÖm Nhµ n-íc"; bµi "Tr¸ch nhiÖm Nhµ n-íc" cña TS. NguyÔn Minh §oan; "Tr¸ch nhiÖm HiÕn ph¸p" vµ "ChÝnh phñ: cai trÞ d©n vµ kiÓm so¸t m×nh" cña ThS. Bïi Ngäc S¬n; Th¸ng 4 n¨m 2007, Khoa LuËt - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi tæ chøc Héi th¶o khoa häc vÒ "ChÝnh phñ trong Nhµ n-íc ph¸p quyÒn"…. C¸c nghiªn cøu trªn th-êng chØ tiÕp cËn d-íi gãc ®é chÕ ®Þnh ChÝnh phñ nãi chung, ch-a gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó cã tÝnh hÖ thèng vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. Trªn c¬ së kÕ thõa cã chän läc nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n-íc, c¨n cø vµo thùc tiÔn vµ yªu cÇu cña c«ng cuéc x©y dùng Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®Ó nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn, cã 6 hÖ thèng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt lµm c¬ së ®Ó kiÓm so¸t vµ xö lý nghiªm tr¸ch nhiÖm cña tËp thÓ chÝnh phñ vµ c¸ nh©n c¸c thµnh viªn chÝnh phñ, gãp phÇn lµm trong s¹ch bé m¸y hµnh ph¸p, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n X©y dùng Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa b¾t nguån tõ nhu cÇu x· héi nh»m d©n chñ hãa ®êi sèng, lµm thay ®æi diÖn m¹o x· héi, h-íng tíi phôc vô con ng-êi. Tr-íc nh÷ng yªu cÇu ®¶m b¶o quyÒn lµm chñ thùc sù cña ng-êi d©n, ®¶m b¶o c¸c c¬ quan nhµ n-íc, nh÷ng ng-êi lµm viÖc trong bé m¸y nhµ n-íc thùc sù lµ c«ng béc cña d©n, luËn v¨n ph©n tÝch nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ®Ó thÊy nh÷ng ®iÓm cßn tån t¹i, qua ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Thùc hiÖn môc ®Ých trªn nhiÖm vô cña luËn v¨n: - Kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ tr¸ch nhiÖm vµ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ lµm c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh tr¸ch nhiÖm ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt cña Thñ t-íng ChÝnh phñ, Bé tr-ëng vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ lµ tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ, tr¸ch nhiÖm tr-íc Quèc héi, cao h¬n c¶ lµ tr¸ch nhiÖm tr-íc nh©n d©n. - Ph©n tÝch quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ qua c¸c HiÕn ph¸p ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ HiÕn ph¸p hiÖn hµnh ®Ó cã bøc tranh tæng qu¸t, qua ®ã nªu ra nh÷ng ®iÓm cßn bÊt cËp, tån t¹i trong ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ vÊn ®Ò nµy. - Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ 7 tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n §Ò tµi lùa chän lµ vÊn ®Ò réng lín vµ phøc t¹p, trong ph¹m vi mét luËn v¨n th¹c sÜ, chØ tËp trung nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ theo HiÕn ph¸p ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ HiÕn ph¸p n¨m 1992 (®· ®-îc söa ®æi, bæ sung n¨m 2001) lµm luËn cø ®Ó ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ nµy trong qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ c¬ së lý luËn LuËn v¨n sö dông c¸c nguyªn t¾c, ph-¬ng ph¸p luËn cña triÕt häc M¸c Lªnin, ph-¬ng ph¸p hÖ thèng, ph-¬ng ph¸p so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp, kÕt hîp chÆt chÏ quan ®iÓm ®-êng lèi cña §¶ng. LuËn v¨n sö dông c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng, c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña Nhµ n-íc; c«ng tr×nh nghiªn cøu, c¸c bµi viÕt trªn c¸c t¹p chÝ trong vµ ngoµi n-íc cã liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm vµ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ lµm tµi liÖu tham kh¶o. 6. §iÓm míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n Lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cã hÖ thèng vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn v¨n: - LuËn v¨n gãp phÇn lµm s¸ng tá lý luËn vÒ tr¸ch nhiÖm vµ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. - LuËn v¨n nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ hÖ thèng ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ qua c¸c HiÕn ph¸p ViÖt Nam. 8 - C¸c kiÕn nghÞ cña luËn v¨n gãp phÇn hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong qu¸ tr×nh x©y dùng Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, t¹o c¬ së ph¸p lý kiÓm so¸t vµ xö lý tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ, gãp phÇn ®¶m b¶o hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. §Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay chóng ta ®ang ®Ò cËp ®Õn tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n-íc th× viÖc hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ lµ vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù. 7. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n Víi kÕt qu¶ ®¹t ®-îc, hy väng luËn v¨n sÏ gãp phÇn lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. Nh÷ng kiÕn nghÞ gãp phÇn hoµn chØnh khung ph¸p lý ®Ó xö lý tr¸ch nhiÖm ®èi víi tËp thÓ chÝnh phñ vµ c¸ nh©n c¸c thµnh viªn chÝnh phñ nh»m x©y dùng vµ hoµn thiÖn mét ChÝnh phñ m¹nh øng phã víi yªu cÇu x· héi ®Æt ra. 8. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ theo ph¸p luËt hiÖn hµnh. Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong Nhµ n-íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. 9 Ch-¬ng 1 nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ C¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ lµ vÊn ®Ò quan träng cÇn ®-îc nghiªn cøu vµ nhËn thøc ®Çy ®ñ trong ®iÒu kiÖn x©y dùng x· héi d©n sù vµ Nhµ n-íc ph¸p quyÒn ë ViÖt Nam hiÖn nay. Môc ®Ých cña ch-¬ng nµy ®-a ra bøc tranh kh¸i qu¸t vÒ c¬ së, h×nh thøc, tr×nh tù thñ tôc xö lý tr¸ch nhiÖm ®èi víi tËp thÓ chÝnh phñ vµ tõng thµnh viªn chÝnh phñ. 1.1. Kh¸i niÖm c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ Tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p vÒ ph-¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn tæ chøc quyÒn lùc nhµ n-íc. Trong phÇn nµy ®Ò cËp hai vÊn ®Ò: - Tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ; - Kh¸i niÖm c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. 1.1.1. Kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ "Trong viÖc t¹o dùng mét ChÝnh phñ con ng-êi qu¶n lý con ng-êi, khã kh¨n lín n»m ë chç tr-íc hÕt ph¶i b¶o ®¶m ChÝnh phñ kiÓm so¸t ®-îc nh÷ng ng-êi ph¶i qu¶n lý vµ tiÕp theo ph¶i ®¶m b¶o ChÝnh phñ ph¶i kiÓm so¸t ®-îc chÝnh b¶n th©n m×nh" (Madison James, 1788). C©u nãi bÊt hñ cña Madison James, ng-êi ®-îc mÖnh danh lµ cha ®Î cña HiÕn ph¸p Hoa Kú cho m·i ®Õn ngµy nay vÉn cßn mang ý nghÜa cÊp b¸ch cho mäi quèc gia trong viÖc t×m ra giíi h¹n quyÒn lùc nhµ n-íc, tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n-íc còng nh- c¸c c¬ quan trong bé m¸y nhµ n-íc. VÒ nguyªn t¾c, c¸c c¬ quan nhµ n-íc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc nh©n d©n trong ph¹m vi 10 thÈm quyÒn quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p. Sù chÞu tr¸ch nhiÖm nµy t¹o nªn sù h¹n chÕ quyÒn lùc nhµ n-íc. Nh-ng víi t- c¸ch lµ trung t©m cña bé m¸y nhµ n-íc quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña quèc gia vµ cã ¶nh h-ëng sang c¸c ngµnh quyÒn lùc nhµ n-íc kh¸c th× hµnh ph¸p ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vµ tr-íc tiªn. Hµnh ph¸p ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp kh«ng gi¸n tiÕp nh- c¸c cµnh quyÒn lùc kh¸c. Quy ®Þnh ChÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc Quèc héi/ NghÞ viÖn - lËp ph¸p, c¬ quan ®¹i diÖn nh©n d©n thùc hiÖn chñ quyÒn quèc gia thuéc vÒ m×nh bÇu ra, tøc lµ ChÝnh phñ - hµnh ph¸p c¬ quan duy nhÊt trong toµn bé bé m¸y nhµ n-íc cã tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý ®Êt n-íc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm mét c¸ch gi¸n tiÕp tr-íc nh©n d©n lµ mét thµnh c«ng lín trong lÞch sö ph¸t triÓn d©n chñ cña nh©n lo¹i. Tõ chç quyÒn lùc nhµ n-íc do thiªn ®Þnh kh«ng bÞ h¹n chÕ cña nhµ vua trong chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ, chÕ ®é phong kiÕn ®éc tµi chuyªn chÕ, chuyÓn dÇn sang chÕ ®é ph©n quyÒn, råi chuyÓn sang hµnh ph¸p ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc NghÞ viÖn/ Quèc héi vµ cuèi cïng lµ sù h¹n chÕ quyÒn lùc nhµ n-íc lµ mét qu¸ tr×nh ®Êu tranh l©u dµi. Sù chÞu tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña chÕ ®é d©n chñ, tiªu ®iÓm cña h¹n chÕ quyÒn lùc nhµ n-íc. Tr¸ch nhiÖm ®-îc hiÓu lµ kh¸i niÖm cña ý thøc ®¹o ®øc vµ ý thøc ph¸p quyÒn nãi lªn mét ®Æc tr-ng cña nh©n c¸ch trong viÖc thùc hiÖn nghÜa vô do x· héi ®Ò ra. NÕu nghÜa vô ®Æt ra cho con ng-êi vÊn ®Ò nhËn thøc vµ thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu cña x· héi, th× vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm lµ ë chç con ng-êi hoµn thµnh vµ hoµn thµnh ®Õn møc nµo hoÆc kh«ng hoµn thµnh nh÷ng yªu cÇu Êy. Tr¸ch nhiÖm lµ sù t-¬ng xøng gi÷a ho¹t ®éng víi nghÜa vô, lµ hÖ qu¶ cña tù do ý chÝ cña con ng-êi, lµ ®Æc tr-ng cho ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng-êi. Con ng-êi ngµy cµng nhËn thøc ®-îc quy luËt kh¸ch quan cña tù nhiªn, x· héi. Khi n¨ng lùc chi phèi tù nhiªn, x· héi cña con ng-êi lín lªn th× tr¸ch nhiÖm cña con ng-êi ®èi víi hµnh vi cña m×nh còng lín lªn. VÒ mÆt ph¸p lý, viÖc xem xÐt tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù thèng nhÊt gi÷a quyÒn vµ nghÜa vô: quyÒn cµng réng th× tr¸ch nhiÖm cµng lín. 11 Kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ ®-îc ghi nhËn chÝnh thøc ë ViÖt Nam trong HiÕn ph¸p n¨m 1946. HiÖn nay, thuËt ng÷ nµy ®-îc sö dông réng r·i nh-ng cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau: Theo PGS.TS. NguyÔn §¨ng Dung thuËt ng÷ tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ ®-îc hiÓu theo hai nghÜa: nghÜa thø nhÊt lµ sù h¹n chÕ quyÒn lùc nhµ n-íc. H¹n chÕ quyÒn lùc nhµ n-íc (limited Government) tøc lµ ChÝnh phñ ph¶i bÞ h¹n chÕ, quyÒn cña ChÝnh phñ kh«ng ph¶i lµ v« h¹n ®Þnh, mµ chØ cã quyÒn trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh ®-îc quy ®Þnh râ rµng trong luËt. Môc ®Ých cña sù h¹n chÕ nµy lµ nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh©n d©n, quyÒn con ng-êi (nh©n quyÒn - nh÷ng quyÒn tù nhiªn cña con ng-êi). NghÜa thø hai, tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ (accountability Government), ChÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña m×nh tr-íc nh©n d©n, tr-íc sù ph¸t triÓn hay tµn lôi cña quèc gia. Tøc lµ, ChÝnh phñ cïng c¸c thµnh viªn chÝnh phñ trong ph¹m vi thÈm quyÒn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c nhiÖm vô, quyÒn h¹n ®· ®-îc quy ®Þnh nh»m thóc ®Èy x· héi, hay chÝ Ýt lµ lÜnh vùc cña m×nh phô tr¸ch ®i lªn, lµm cho ng-êi d©n ®-îc h-ëng lîi. NÕu nh- ë nghÜa thø nhÊt tr¸ch nhiÖm ®-îc hiÓu lµ h¹n chÕ/giíi h¹n th× ë nghÜa thø hai tr¸ch nhiÖm ®-îc hiÓu lµ nghÜa vô ph¶i g¸nh v¸c. H¹n chÕ quyÒn lùc hay giíi h¹n quyÒn lùc vµ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ nh- hai mÆt cña tÊm hu©n ch-¬ng kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. NÕu thuËt ng÷ giíi h¹n lµ ë nghÜa kh«ng ®-îc lµm, th× tr¸ch nhiÖm ë nghÜa ng-îc l¹i ph¶i lµm, kh«ng nh÷ng lµm, mµ cßn ph¶i lµm tèt h¬n. Trong tr-êng hîp kh«ng lµm tèt th× ph¶i cã nghÜa vô rót lui, nh-êng chç cho ng-êi kh¸c lµm tèt h¬n. §©y chÝnh lµ tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ ®-îc b¶o ®¶m b»ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tËp thÓ chÝnh phñ, cña Thñ t-íng vµ tõng thµnh viªn chÝnh phñ. Do ®ã, nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ lµ nãi ®Õn tr¸ch nhiÖm cña c¸c bé phËn cÊu thµnh ChÝnh phñ vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. Cô thÓ, tr¸ch nhiÖm cña Thñ t-íng ChÝnh phñ - ng-êi ®øng ®Çu ChÝnh phñ chÞu tr¸ch 12 nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ; tr¸ch nhiÖm cña Bé tr-ëng, Thñ tr-ëng c¬ quan ngang bé lµ ng-êi ®øng ®Çu l·nh ®¹o mét Bé, c¬ quan ngang bé, phô tr¸ch mét sè c«ng t¸c cña ChÝnh phñ; chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vÒ ngµnh, lÜnh vùc m×nh phô tr¸ch trong ph¹m vi c¶ n-íc. Tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ cßn ®-îc mét sè t¸c gi¶ ®Þnh nghÜa lµ tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh (accountability). HiÕn ph¸p quy ®Þnh nghÜa vô cña Thñ t-íng, Bé tr-ëng vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ph¶i b¸o c¸o vµ tr¶ lêi chÊt vÊn cña ®¹i biÓu Quèc héi vµ nh©n d©n vÒ ho¹t ®éng cña hä vµ quyÒn cña c«ng d©n th«ng qua ®¹i biÓu Quèc héi ®-îc hµnh ®éng chèng l¹i c¸c quan chøc cã hµnh vi mµ c«ng d©n coi lµ kh«ng chuÈn mùc - lµ mét yÕu tè thiÕt yÕu cña d©n chñ. §iÒu 98 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: §¹i biÓu Quèc héi cã quyÒn chÊt vÊn Thñ t-íng ChÝnh phñ, Bé tr-ëng vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ. Ng-êi bÞ chÊt vÊn ph¶i tr¶ lêi tr-íc Quèc héi t¹i kú häp; trong tr-êng hîp cÇn ®iÒu tra th× Quèc héi cã thÓ quyÕt ®Þnh cho tr¶ lêi tr-íc ñy ban Th-êng vô Quèc héi hoÆc t¹i kú häp sau cña Quèc héi hoÆc cho tr¶ lêi b»ng v¨n b¶n. §iÒu 20 kho¶n 10 LuËt Tæ chøc ChÝnh phñ n¨m 2001 quy ®Þnh: Thñ t-íng ChÝnh phñ thùc hiÖn chÕ ®é b¸o c¸o tr-íc nh©n d©n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng th«ng qua nh÷ng b¸o c¸o cña ChÝnh phñ tr-íc Quèc héi, tr¶ lêi cña ChÝnh phñ ®èi víi chÊt vÊn cña ®¹i biÓu Quèc héi, ph¸t biÓu cña Thñ t-íng víi c¬ quan th«ng tin ®¹i chóng. TS. NguyÔn Minh §oan xem xÐt tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ d-íi c¸c gãc ®é kh¸c nhau: - D-íi gãc ®é ®¹o ®øc chÝnh trÞ, tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ lµ bæn phËn, vai trß, nghÜa vô chÝnh trÞ cña ChÝnh phñ ®èi víi x· héi. ChÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc nh©n d©n, tr-íc x· héi, bëi ChÝnh phñ xuÊt hiÖn tõ x· héi, do nhu cÇu ®iÒu chØnh, qu¶n lý x· héi gi÷ cho x· héi æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. Do 13 ý thøc vÒ vÞ trÝ, vai trß cña m×nh ®èi víi x· héi, ChÝnh phñ cÇn tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc nhÊt ®Þnh ®em l¹i lîi Ých chung cho nh©n d©n ®Ó ®¸p l¹i lßng mong mái cña nh©n d©n. ChÝnh phñ th«ng qua vai trß ®Æc biÖt cña c¸c Bé tr-ëng thay mÆt nh©n d©n, thay mÆt x· héi ®Ò ra c¬ chÕ, chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña toµn ngµnh, toµn x· héi ë tÇm vÜ m«. Sau ®ã, ChÝnh phñ ph¶i tæ chøc thùc hiÖn chñ tr-¬ng, chÝnh s¸ch trong thùc tiÔn. NÕu c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®óng ®¾n, phï hîp víi quy luËt, víi lßng ng-êi sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®-a ®Êt n-íc ph¸t triÓn, ng-îc l¹i c¬ chÕ, chÝnh s¸ch kh«ng ®óng sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi, ®-a x· héi ph¸t triÓn kh«ng ®óng h-íng, kh«ng ®óng quy luËt, g©y thiÖt h¹i lín cho nh©n d©n vµ x· héi... Trong nh÷ng tr-êng hîp ChÝnh phñ kh«ng thùc hiÖn tèt tr¸ch nhiÖm cña m×nh, nh©n d©n sÏ thay thÕ b»ng mét ChÝnh phñ kh¸c. - D-íi gãc ®é ph¸p lý, tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ ®-îc xem xÐt d-íi hai khÝa c¹nh kh¸c nhau: + ë khÝa c¹nh thø nhÊt, tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ ®-îc hiÓu lµ nghÜa vô ph¸p lý cña ChÝnh phñ. Kh¸c víi c«ng d©n ®-îc lµm tÊt c¶ nh÷ng g× luËt kh«ng cÊm, ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ chØ ®-îc lµm nh÷ng g× luËt cho phÐp. Ph¸p luËt giíi h¹n ph¹m vi ho¹t ®éng nh»m rµng buéc tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ tr¸nh hiÖn t-îng l¹m quyÒn trong khi thùc thi quyÒn lùc. HiÕn ph¸p quy ®Þnh ChÝnh phñ ph¶i thùc hiÖn mét sè ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh nh»m duy tr× ®êi sèng, thóc ®Èy c¸c quan hÖ x· héi ph¸t triÓn. ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi, quèc phßng, an ninh vµ ®èi ngo¹i cña nhµ n-íc; b¶o ®¶m hiÖu lùc cña bé m¸y nhµ n-íc tõ trung -¬ng ®Õn c¬ së; b¶o ®¶m viÖc t«n träng vµ chÊp hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt; ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n hãa cña nh©n d©n (§iÒu 109 HiÕn ph¸p n¨m 1992). §ång thêi, ChÝnh 14 phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ kh«ng ®-îc thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 8 HiÕn ph¸p n¨m 1992: C¸c c¬ quan nhµ n-íc, c¸n bé, viªn chøc nhµ n-íc ph¶i t«n träng nh©n d©n, tËn tôy phôc vô nh©n d©n, liªn hÖ chÆt chÏ víi nh©n d©n, l¾ng nghe ý kiÕn vµ chÞu sù gi¸m s¸t cña nh©n d©n; kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng mäi biÓu hiÖn quan liªu, h¸ch dÞch, cöa quyÒn, tham nhòng. Tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ cßn ®-îc hiÓu lµ nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ. ChÝnh phñ kh«ng mÆc nhiªn cã ®-îc quyÒn lùc, mµ ®-îc nh©n d©n gi¸n tiÕp trao cho ChÝnh phñ th«ng qua Quèc héi. §Ó quyÒn lùc sö dông ®óng môc ®Ých tr¸nh l¹m quyÒn viÖc trao quyÒn ph¶i th«ng qua HiÕn ph¸p lµm c¬ së ®¶m b¶o nh©n d©n kiÓm so¸t ®-îc quyÒn lùc. QuyÒn lùc muèn sö dông ®óng, cã hiÖu qu¶, ®ßi hái viÖc trao quyÒn kh«ng ®-îc chung chung mµ ph¶i quy ®Þnh cô thÓ th«ng qua nh÷ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n trong tõng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh. Do ®ã, víi ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ th× nhiÖm vô, quyÒn h¹n còng ®ång thêi lµ tr¸ch nhiÖm/nghÜa vô ph¶i thùc hiÖn. Kho¶n 2 §iÒu 112 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh ChÝnh phñ cã nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n: B¶o ®¶m viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt trong c¸c c¬ quan nhµ n-íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang vµ c«ng d©n; tæ chøc vµ l·nh ®¹o c«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt trong nh©n d©n. §©y võa lµ nhiÖm vô, quyÒn h¹n, ®ång thêi ®Æt ra tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ trong ph¹m vi quyÒn h¹n ®-îc trao chñ ®éng tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cÇn thiÕt nh»m thÓ chÕ hãa HiÕn ph¸p, ph¸p luËt vµo ®êi sèng thùc tiÔn. Qua ®ã ®¶m b¶o viÖc chÊp hµnh nghiªm chØnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt trong c¸c tÇng líp nh©n d©n. - ë khÝa c¹nh thø hai, tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ ®-îc hiÓu lµ hËu qu¶ ph¸p lý bÊt lîi ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ph¶i g¸nh chÞu khi vi ph¹m ph¸p luËt hoÆc thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi g©y thiÖt h¹i cho Nhµ n-íc, cho nh©n d©n trong khi thi hµnh c«ng vô. §©y ®-îc xem lµ sù ph¶n øng, lªn ¸n cña nhµ n-íc vµ x· héi buéc ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ph¶i båi 15 th-êng ®èi víi nh÷ng thiÖt h¹i mµ ng-êi d©n ph¶i chÞu do nh÷ng quyÕt ®Þnh sai tr¸i cña ChÝnh phñ hay cña c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. Ch¼ng h¹n, quy ®Þnh mçi ng-êi chØ ®-îc phÐp ®¨ng ký mét xe m«t« hoÆc xe g¾n m¸y râ rµng lµ vi hiÕn. Khi ®-a ra th¶o luËn ng-êi d©n ®· kh«ng ®ång t×nh nh-ng vÉn ®-îc ban hµnh, sau ®ã Bé C«ng an ®· ra Th«ng t- sè 17 b·i bá quy ®Þnh: "Mçi ng-êi chØ ®-îc ®¨ng ký mét xe m«t« hoÆc xe g¾n m¸y, ®ång thêi trong hå s¬ xin ®¨ng ký xe kh«ng ph¶i thªm b¶n photo giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm..." lµ mét quyÕt ®Þnh phï hîp víi quy luËt vµ lßng ng-êi ®-îc nh©n d©n ®ång t×nh ñng hé. Râ rµng, ®©y lµ viÖc lµm sai tr¸i, quyÕt ®Þnh ban hµnh ¶nh h-ëng nghiªm träng ®Õn ®êi sèng nh©n d©n, cÇn ¸p dông tr¸ch nhiÖm trong tr-êng hîp nµy. Tãm l¹i, tr¸ch nhiÖm ChÝnh phñ ®-îc hiÓu d-íi nhiÒu gãc ®é, nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau phô thuéc vµo môc ®Ých chÝnh trÞ vµ yªu cÇu cña viÖc nghiªn cøu. Tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ ®-îc ®Ò cËp ë ®©y lµ tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ, tr¸ch nhiÖm mang nghÜa tiªu cùc: ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña m×nh tr-íc nh©n d©n, tr-íc sù ph¸t triÓn hay tµn lôi cña quèc gia. Tr-êng hîp ChÝnh phñ kh«ng c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh÷ng ng-êi d©n th× ng-êi d©n cã quyÒn thay ®æi bé m¸y nhµ n-íc ChÝnh phñ kh¸c ®Ó phôc vô hä tèt h¬n. * Quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ lµ yªu cÇu kh¸ch quan, b¾t buéc trong ph¸p luËt cña mçi nhµ n-íc. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ, vai trß trung t©m cña ChÝnh phñ trong bé m¸y nhµ n-íc. ChÝnh phñ - hµnh ph¸p lµ n¬i kh¬i dËy, ph¸t ®éng mäi nh©n lùc, vËt lùc cña x· héi, lµ kh©u cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh trong toµn bé qu¸ tr×nh t¸c ®éng cña ph¸p luËt vµo ®êi sèng x· héi. Ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ cã ¶nh h-ëng ®Õn c¸c nh¸nh quyÒn lùc lËp ph¸p vµ t- ph¸p. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng hµnh ph¸p còng chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè rñi ro, nh÷ng trôc trÆc, sù cè trong viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n-íc ®a phÇn lµ ë kh©u nµy. Sù níi láng vÒ qu¶n lý, còng nh- viÖc tËp trung quyÒn lùc vµo mét c¬ quan, mét c¸ nh©n mµ kh«ng cã c¬ chÕ kiÓm so¸t, xö lý t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng sai ph¹m cã c¬ héi n¶y 16 sinh vµ cµng trë nªn nghiªm träng. Ng-îc l¹i, nÕu cã c¬ chÕ xö lý nghiªm sÏ kiÓm so¸t vµ xö lý tr¸ch nhiÖm ®èi víi ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ, qua ®ã kh«ng chØ thiÕt lËp trËt tù kû c-¬ng trong ho¹t ®éng chÝnh trÞ, ®em l¹i c«ng b»ng mµ cßn cã t¸c dông r¨n ®e, nh¾c nhë buéc ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ ph¶i thËn träng, cã tr¸ch nhiÖm trong ho¹t ®éng cña m×nh. Qua ®ã, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn th«ng qua sù ph¸t triÓn nèi tiÕp cña c¸c chÝnh s¸ch ®óng ®¾n. Quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ nh»m chèng l¹i sù l¹m dông quyÒn lùc nhµ n-íc, sù tïy tiÖn cña ChÝnh phñ th«ng qua hµnh vi cña c¸c thµnh viªn chÝnh phñ thay mÆt ChÝnh phñ ®¶m tr¸ch c¸c c«ng viÖc thuéc chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ. Bëi, con ng-êi bªn c¹nh nh÷ng ®øc tÝnh s¸ng t¹o, ch¨m chØ cßn chøa ®ùng c¶ nh÷ng tÝnh l-êi nh¸c, tïy tiÖn, tÝnh tham lam, tÝnh û l¹i, tÝnh dùa dÉm vµo ng-êi kh¸c, nhÊt lµ tÝnh c¸ch ®am mª quyÒn lùc. Khi cã quyÒn lùc trong tay, con ng-êi cã thÓ ®¹t ®-îc nhiÒu thø quyÒn lîi kh¸c nh-: cña c¶i, danh väng, quyÒn sai khiÕn ng-êi kh¸c. Do vËy, hä t×m mäi c¸ch ®Ó cã ®-îc quyÒn lùc, khi ®· cã th× t×m mäi c¸ch ®Ó gi÷ cho ®-îc quyÒn lùc. Bëi vËy, khi mét ng-êi ®-îc giao quyÒn lùc nhµ n-íc nÕu nh- kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p kiÓm tra, gi¸m s¸t sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc l¹m quyÒn, lµ nguyªn nh©n g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ cho nhµ n-íc. Ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ lµ mét ho¹t ®éng phøc t¹p, nhiÒu vÊn ®Ò, ph¹m vi réng, th-êng ph¶i do nhiÒu ng-êi ®¶m nhiÖm, nªn nÕu kh«ng cã sù ph©n c«ng râ rµng th× rÊt r¬i vµo t×nh tr¹ng û l¹i lÉn nhau, theo kiÓu "cha chung kh«ng ai khãc". Trong ho¹t ®éng cña lÜnh vùc c«ng, cµng tËp trung bao nhiªu vµ cµng lµm viÖc tËp thÓ víi nguyªn t¾c ®a sè ®Ó ban hµnh quyÕt ®Þnh bao nhiªu, th× l¹i cµng t¹o ra c¬ së nhiÒu h¬n cho sù û l¹i vµ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n bÊy nhiªu [21, tr. 33]. Con ng-êi hoµn toµn cã thÓ m¾c sai lÇm, dï ®ã lµ c¸ nh©n hay tËp thÓ, bÊt luËn hä ®· ®-îc tuyÓn chän chÆt chÏ nh- thÕ nµo; cã tr×nh ®é, n¨ng lùc, phÈm chÊt ra sao; ë quèc gia nµo… §· lµ con ng­êi th× kh«ng mÊy ai thÝch 17 chÞu tr¸ch nhiÖm, nhÊt lµ nh÷ng tr¸ch nhiÖm ph¶i g¸nh v¸c hËu qu¶ do chÝnh b¶n th©n m×nh g©y ra. B¶n tÝnh con ng-êi gi÷ g×n vµ t¨ng c-êng danh dù. Khi ph¶i g¸nh chÞu tr¸ch nhiÖm nh- ph¶i tõ chøc, ph¶i trõng ph¹t, ph¶i båi th-êng thiÖt h¹i do nh÷ng hµnh vi cÇm quyÒn cña m×nh g©y ra lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn nÆng nÒ nhÊt cña sù tæn thÊt danh dù cña con ng-êi. V× vËy, con ng-êi cã b¶n n¨ng trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm. C¸c h×nh thøc trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm nh- t¹o ra c¸c vá bäc, t¹o ra c¸c cÊp d-íi trung gian trùc thuéc m×nh, chÝnh quyÒn trë thµnh nhiÒu tÇng, nhiÒu nÊc; sù kh«ng hiÓu vÊn ®Ò còng nhsù phøc t¹p hãa vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt... Bëi vËy, cÇn cã quy ®Þnh ph¸p luËt lµm c¬ së quy tr¸ch nhiÖm ®èi víi ChÝnh phñ, c¸c thµnh viªn chÝnh phñ. Quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ nh»m môc tiªu b¶o vÖ nh©n quyÒn. Ho¹t ®éng hµnh ph¸p lµ ho¹t ®éng dÔ cã xu h-íng l¹m quyÒn. QuyÒn lùc hµnh chÝnh lµ thø quyÒn cã ph¹m vi réng vµ liªn quan trùc tiÕp ®Õn tõng tæ chøc, c¸ nh©n. Khi thùc hiÖn quyÒn lùc hµnh chÝnh, ChÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh cã bé m¸y qu¶n lý ®å sé vµ c«ng cô b¹o lùc s¾c bÐn (qu©n ®éi, c¶nh s¸t, nhµ tï…) cßn c«ng d©n kh«ng cã thø vò khÝ g× trong tay. H¬n n÷a, khi ®· cã quyÒn lùc th× kh«ng ai muèn ph©n t¸n hoÆc ®Ó ng-êi kh¸c xem xÐt, ph¸n quyÕt l¹i c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. V× vËy, cÇn thiÕt ph¶i cã mét c¬ chÕ ®Ó kiÓm tra vµ xö lý nh»m h¹n chÕ, lo¹i bá tÖ l¹m quyÒn, léng quyÒn hoÆc tõ chèi thÈm quyÒn cña nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc "cã quyÒn". * §Æc ®iÓm tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ Tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ vµ c¸c thµnh viªn chÝnh phñ lµ tr¸ch nhiÖm ®Æc biÖt cña nhµ cÇm quyÒn chÝnh trÞ. Nã kh¸c víi tr¸ch nhiÖm h×nh sù, d©n sù cña c«ng d©n. C¸c Bé tr-ëng - kÓ c¶ Thñ t-íng ng-êi ®øng ®Çu hµng ngò c¸c Bé tr-ëng, khi ph¹m lçi mÆc dï lçi ®ã kh«ng dÉn ®Õn hËu qu¶ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù hay d©n sù nh-ng vÉn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tr-íc nh©n d©n. ChØ cÇn kh«ng ®-îc sù tÝn nhiÖm cña NghÞ viÖn/ Quèc héi hay nh©n d©n còng cã thÓ lµ c¬ së buéc Bé tr-ëng ph¶i tõ chøc 18