Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Chuyên ngành kinh tế Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố tam kỳ, tỉnh quảng nam...

Tài liệu Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố tam kỳ, tỉnh quảng nam

.PDF
114
423
74

Mô tả:

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Trần Thị Thu Thủy i LỜI CẢM ƠN Luận văn này được thực hiện dưới sự hướng dẫn của thầy giáo PGS.TS. Nguyễn Xuân Khoát. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy, người đã tận tình dạy dỗ, hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đến lãnh đạo, các cô chú, anh chị cơ quan Thành ủy Tam Kỳ, UBND thành phố Tam Kỳ; Phòng Thống Kê, Phòng Lao động Thương binh & Xã hội, Phòng Tài chính Kế hoạch, Phòng Kinh tế thành phố Tam Kỳ đã tận tình giúp đỡ, cung cấp thông tin và số liệu để tôi thực hiện luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Kinh tế chính trị, Phòng Đào tạo sau Đại học - Trường Đại học Kinh tế Huế, thư viện Trường Đại học Kinh tế Huế, Lãnh đạo và các anh chị đồng nghiệp tại cơ quan Ban Tuyên giáo Thành ủy Tam Kỳ, các anh chị học viên cao học chuyên ngành Kinh tế chính trị khóa 2016-2018 của Trường Đại học Kinh tế Huế đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Cuối cùng, tôi xin dành tất cả tình cảm sâu sắc nhất tới gia đình, chồng, người thân và bạn bè đã động viên, chia sẻ, hỗ trợ tôi về tinh thần cũng như vật chất trong suốt thời gian tôi học tập và thực hiện luận văn. Huế, tháng 12/2018 Tác giả luận văn ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Họ và tên học viên: TRẦN THỊ THU THỦY Chuyên ngành: Kinh tế chính trị. Niên khóa: 2016 - 2018 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN XUÂN KHOÁT Tên đề tài: CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH Ở THÀNH PHỐ TAM KỲ, TỈNH QUẢNG NAM 1. Tính cấp thiết của đề tài Xây dựng CCKT hợp lý là một trong những nội dung cơ bản của cả nước; trong CCKT thì CCKT ngành là bộ phận cơ bản của nền kinh tế quốc dân, là nòng cốt của chiến lược phát triển kinh tế, từng bước chuyển sang nền kinh tế tri thức. Đối với thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam, việc xác định CCKT hợp lý mà đặc biệt là CCKT ngành sẽ khai thác được hết thế mạnh và tiềm năng của thành phố. Đây là vấn đề mà đến nay chưa có tác giả nào nghiên cứu cụ thể. Từ thực tế đó, tôi xin chọn đề tài: "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam" để nghiên cứu làm luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Phương pháp nghiên cứu Duy vật biện chứng, duy vật lịch sử; phân tích, tổng hợp, so sánh; phương pháp thu thập thông tin. 3. Kết quả nghiên cứu và những đóng góp khoa học của luận văn Luận văn đã đánh giá thực trạng CCKT ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam trong giai đoạn 2013 - 2017. Từ đó, đưa ra phương hướng và giải pháp thích hợp để thúc đẩy quá trình chuyển dịch CCKT ngành của thành phố theo hướng tích cực, nhằm đưa kinh tế thành phố phát triển theo hướng bền vững, giúp địa phương hoàn thiện các chính sách đề án chuyển dịch CCKT ngành phục vụ cho quá trình CNH, HĐH. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ ................................ iii MỤC LỤC..................................................................................................................iv DANH MỤC CÁC BẢNG....................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ .............................................................................. viii DANH MỤC VIẾT TẮT ...........................................................................................ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài ..............................................................................2 3. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................3 5. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3 6. Những đóng góp của luận văn ................................................................................5 7. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH ..........................................................................................6 1.1. Những vấn đề chung về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành.................................6 1.1.1. Khái niệm về cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế ngành.......................................6 1.1.2. Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ...................................................12 1.1.3. Sự cần thiết và xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành..........................16 1.1.4. Các chỉ tiêu cơ bản phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành...............20 1.1.5. Những nhân tố ảnh hưởng đến sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ....................23 1.2. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở một số nước, một số địa phương trong nước và bài học kinh nghiệm đối với thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam .........................................................................................................................29 1.2.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới....................................................29 iv 1.2.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước............................................34 1.2.3 Một số bài học kinh nghiệm đối với thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam trong tiến trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ....................................................38 Chương 2: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH Ở THÀNH PHỐ TAM KỲ, TỈNH QUẢNG NAM ..................................................40 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu.............................................................................40 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ...........................................................................................40 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................42 2.1.3. Đánh giá chung về đặc điểm của địa bàn nghiên cứu .....................................51 2.2. Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam ...........................................................................................................................52 2.2.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành theo nhóm ngành kinh tế .........................52 2.2.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong nội bộ nhóm ngành kinh tế ........56 2.3. Đánh giá chung thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành của thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam.........................................................................................71 2.3.1. Những kết quả đạt được ..................................................................................71 2.3.2. Những hạn chế và bất cập ...............................................................................74 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập.......................................................76 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH Ở THÀNH PHỐ TAM KỲ, TỈNH QUẢNG NAM ...................................................................................................................................78 3.1. Mục tiêu và phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam .................................................................................................78 3.1.1. Mục tiêu ..........................................................................................................78 3.1.2. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ........79 3.2. Những giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam ........................................................................81 3.2.1. Khai thác, huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn vốn .........................81 3.2.2. Mở rộng và đa dạng hóa thị trường tiêu thụ sản phẩm ...................................82 v 3.2.3. Phát triển khoa học - công nghệ và bảo vệ môi trường ..................................83 3.2.4. Phát triển, đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ...............................85 3.2.5. Phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội.......................................................87 3.2.6. Thực hiện có hiệu quả các chính sách quản lý kinh tế - xã hội ......................91 3.2.7. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động ......................................................................92 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................93 I. Kết luận..................................................................................................................93 II. Kiến nghị ..............................................................................................................94 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................96 PHỤ LỤC ................................................................................................................98 QUYẾT ĐỊNH HỘI ĐỒNG BIÊN BẢN HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN NHẬN XÉT PHẢN BIỆN 1 + 2 BẢN GIẢI TRÌNH CHỈNH SỬA XÁC NHẬN HOÀN THIỆN vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 : Hiện trạng dân số toàn thành phố Tam Kỳ, giai đoạn 2012 - 2017 ..43 Bảng 2.2: Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên giai đoạn 2013-2017...............................43 Bảng 2.3: Dân số trong độ tuổi lao động lao động giai đoạn 2013 - 2017........44 Bảng 2.4: Lao động đang làm việc phân theo thành phần kinh tế và ngành kinh tế ........................................................................................................44 Bảng 2.5 : Tình hình phát triển văn hóa - xã hội, giai đoạn 2013 - 3017...........50 Bảng 2.6: Giá trị sản xuất phân theo ngành kinh tế ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam (theo giá so sánh năm 2010) .........................................53 Bảng 2.7: Cơ cấu tăng trưởng giá trị sản xuất thành phố thời kỳ 2013-2017 ...54 Bảng 2.8: Giá trị sản xuất ngành thương mại - dịch vụ trên địa bàn thành phố Tam Kỳ, giai đoạn 2013-2017 ..........................................................57 Bảng 2.9: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành thương mại - dịch vụ .........................58 Bảng 2.10: Chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất ngành công nghiệp - xây dựng giai đoạn 2013 - 2017 (theo giá cố định 2010) .................................60 Bảng 2.11: Chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành công nghiệp thành phố, giai đoạn 2013 - 2017 .......................................................................................60 Bảng 2.12: Giá trị sản xuất (GO) nhóm ngành nông - lâm - thủy sản ở thành phố Tam Kỳ, giai đoạn 2013-2017 ..........................................................62 Bảng 2.13: Cơ cấu giá trị sản xuất nhóm ngành nông - lâm - thủy sản ở thành phố Tam Kỳ, giai đoạn 2013 - 2017 .................................................62 Bảng 2.14: Số lượng đàn gia súc, gia cầm qua các năm từ 2013 – 2017 ............64 Bảng 2.15: Số lượng lao động đang làm việc phân theo ngành kinh tế ..............66 Bảng 2.16: Điều tra hiệu quả xã hội từ chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành thành phố Tam Kỳ.......................................................................................69 Bảng 2.17: Lao động được tạo việc làm mới giai đoạn 2013 đến 2017..............69 Bảng 2.18: Các ngành cần ưu tiên trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ.............................................................................71 Bảng 2.19: Tốc độ tăng trưởng các ngành kinh tế ở thành phố Tam Kỳ, giai đoạn 2014 – 2017.......................................................................................73 vii DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 2.1: Biểu đồ tăng trưởng giá trị sản xuất theo nhóm ngành kinh tế .........53 Hình 2.2 Biểu đồ cơ cấu giá trị (GDP) các ngành kinh tế ở thành phố Tam Kỳ ...........................................................................................................54 Hình 2.3: Biểu đồ tăng trưởng giá trị Thương mại - Dịch vụ năm 2013-2017.57 Hình 2.4: Biểu đồ giá trị sản xuất ngành Công nghiệp - xây dựng 2013-2017 59 Hình 2.5: Biểu đồ số lượng lao động trong các ngành kinh tế..........................66 viii DANH MỤC VIẾT TẮT CCKT : Cơ cấu kinh tế CCKTN : Cơ cấu kinh tế ngành CDCCKT : Chuyển dịch cơ cấu kinh tế CDCCKTN : Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành CNH : Công nghiệp hoá GDP : Gross dometics produc (Tổng sản phẩm quốc nội) GO : Gross Output (Tổng giá trị sản xuất) GTSX : Giá trị sản xuất HĐH : Hiện đại hoá ODA : Development official (Hỗ trợ phát triển chính thức) UBND : Uỷ ban nhân dân ix MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tăng trưởng và phát triển kinh tế của mỗi quốc gia luôn đi liền với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đặc biệt là chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành. Trong những năm qua, cơ cấu kinh tế của nước ta đã chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát huy lợi thế so sánh của từng ngành, từng vùng. Nhờ đó, sau hơn 30 năm đổi mới, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng; từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu với 90% dân số làm nông nghiệp, Việt Nam đã xây dựng nên cơ sở vật chất - kỹ thuật, hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước đáp ứng cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tạo ra môi trường thu hút nguồn lực xã hội cho sự phát triển dài hạn và bền vững. Cùng với tốc độ tăng cao liên tục và khá ổn định của GDP trong những năm gần đây, cơ cấu kinh tế ngành ở nước ta đã có sự thay đổi đáng kể theo hướng tích cực; tỷ trọng ngành nông nghiệp đã giảm, tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ ngày càng tăng. Điều này chứng tỏ đây là xu thế tiến bộ, phù hợp với hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nhằm góp phần nâng cao chất lượng tăng trưởng và củng cố tiềm lực kinh tế của đất nước. Năm 1997 sau khi tái lập tỉnh Quảng Nam, Tam Kỳ trở thành tỉnh lỵ, mở ra giai đoạn lịch sử mới cho thị xã. Đến năm 2005, Tam Kỳ được chia tách thành 02 đơn vị hành chính mới trực thuộc tỉnh là huyện Phú Ninh và thị xã Tam Kỳ. Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử với không ít khó khăn, thách thức, song với tinh thần đoàn kết, nỗ lực phấn đấu, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Tam Kỳ đã thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đầu tháng 12/2015 Tam Kỳ trở thành đô thị loại II trực thuộc tỉnh Quảng Nam. Trong những năm qua, cơ cấu kinh tế của Tam Kỳ chuyển dịch tích cực theo đúng định hướng của địa phương là tăng nhanh tỷ trọng ngành thương mại - dịch vụ và công nghiệp, giảm dần tỷ trọng ngành nông nghiệp. 1 Là một thành phố trẻ có nhiều tiềm năng và lợi thế nhưng chưa được khai thác và phát huy hiệu quả, thành phố Tam Kỳ đã và đang đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết nhằm phát triển trong giai đoạn mới. Để xứng đáng trọng trách là đô thị tỉnh lỵ, nhiệm vụ, mục tiêu của thành phố Tam Kỳ là tiếp tục tập trung nguồn lực đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế theo hướng bền vững; chuyển dịch cơ cấu theo hướng tiếp tục phát triển nhanh thương mại - dịch vụ và công nghiệp, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ về phát triển nông nghiệp đô thị. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam” là cần thiết và có ý nghĩa cả về lý luận lẫn thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Trong thời gian qua, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế nói riêng đã nhận được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, vì vậy đã có nhiều công trình được công bố như: - TS Nguyễn Thị Bích Hường (2005), "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế", NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. - PGS.TS Phạm Thị Khanh (2010), "Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển bền vững ở Việt Nam", NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội. - Nguyễn Thị Bích Liên (2011), “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở huyện Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam”, Luận văn Thạc sỹ kinh tế, Đại học kinh tế - Đại học Huế. - Và một số đề tài luận văn thạc sỹ khác ở trường Đại học Kinh tế - Đại học Huế có đề cập về vấn đề này. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu nói trên đã đề cập đến nhiều nội dung quan trọng về cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành, các kết quả đạt được đã có tác động nhất định đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, của từng vùng, từng địa phương. Tuy nhiên, chưa có công trình nào tập trung nghiên cứu sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tại thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. Vì vậy, trong giai đoạn hiện nay để phát triển kinh tế - xã hội của thành phố thì kết quả của việc 2 nghiên cứu là cần thiết, làm cơ sở cho việc hoạch định phương hướng và giải pháp phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Tam Kỳ trong thời gian đến. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1.Mục tiêu chung Phân tích, đánh giá thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam trong giai đoạn vừa qua; từ đó, đề xuất phương hướng và những giải pháp cụ thể nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam trong thời gian tới. 3.2.Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành. - Phân tích, đánh giá thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tại thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. - Đề xuất phương hướng và các giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là cơ cấu kinh tế ngành và quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Trên địa bàn thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam - Về thời gian: Nghiên cứu cơ cấu kinh tế ngành và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam từ năm 2013 - 2017; đề xuất phương hướng và giải pháp thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam đến năm 2020. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp chung: Phương pháp duy vật biện chứng và phương pháp duy vật lịch sử. 3 5.2. Phương pháp cụ thể: 5.2.1. Phương pháp thu thập số liệu - Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Đề tài được tiến hành dựa trên việc thu thập số liệu từ các báo cáo về tình hình kinh tế - xã hội của thành phố Tam Kỳ từ năm 2013 đến năm 2017; Niên giám thống kê thành phố Tam Kỳ từ năm 2013 đến năm 2017 và các tài liệu liên quan khác. - Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp: Đề tài được tiến hành điều tra 100 cán bộ, công chức thuộc các cơ quan, phòng, ban của UBND thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam để đánh giá mức độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành từ năm 2013 đến năm 2017. 5.2.2. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu Việc xử lý và hệ thống hóa số liệu dựa vào phương pháp phân tổ thống kê theo các tiêu chí đáp ứng yêu cầu và mục đích nghiên cứu, các bảng hỏi được xử lý bằng phần mềm excel. 5.2.3. Phương pháp thống kê mô tả Phương pháp này được sử dụng để mô tả những đặc tính cơ bản của dữ liệu thu thập được từ việc nghiên cứu thực trạng việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành tại thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 5.2.4. Phương pháp đối chiếu, so sánh Dựa trên cơ sở số liệu thứ cấp và sơ cấp thu thập được trong từng năm và giai đoạn, đề tài đối chiếu, so sánh để thấy rõ thực trạng và xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ từ năm 2013 đến năm 2017. 5.2.5. Phương pháp phân tích, tổng hợp Các tài liệu sau khi được số hóa và thống kê sẽ được tiến hành tổng hợp, phân tích dựa trên các nội dung cần nghiên cứu. Kết hợp giữa các thông tin từ nguồn số liệu thứ cấp và sơ cấp phản ánh thực trạng chuyển dịch cơ cấu ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 4 6. Những đóng góp của luận văn - Góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở Việt Nam nói chung và thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam nói riêng. - Đánh giá kết quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam trong những năm qua, đặc biệt là từ giai đoạn 2013 - 2017. Đồng thời, rút ra những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành. - Đưa ra những phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam trong thời gian đến. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương. Chương 1: Cở sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành Chương 2: Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam Chương 3: Phương hướng và giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH 1.1. Những vấn đề chung về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành 1.1.1. Khái niệm về cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế ngành 1.1.1.1. Cơ cấu kinh tế - Khái niệm cơ cấu kinh tế Để phân tích khái niệm "cơ cấu kinh tế", trước hết cần làm rõ khái niệm "cơ cấu". Theo quan điểm của triết học duy vật biện chứng thì cơ cấu hay kết cấu là một phạm trù phản ánh cấu trúc bên trong của một đối tượng, là tập hợp những liên hệ cơ bản, tương đối ổn định giữa các bộ phận cấu thành nên đối tượng đó trong một thời gian nhất định. Từ khái niệm "cơ cấu" vận dụng vào đối tượng là nền kinh tế quốc dân của một quốc gia, ta có thuật ngữ "cơ cấu kinh tế", cho đến nay đã có nhiều tác giả đề cập đến khái niệm "cơ cấu kinh tế" do đó thuật ngữ này có nhiều cách tiếp cận khác nhau: Theo quan điểm của Mác, cơ cấu kinh tế của một xã hội là toàn bộ những quan hệ sản xuất phù hợp với quá trình sản xuất nhất định của lực lượng sản xuất vật chất, cơ cấu là một sự phân chia về chất và tỷ lệ số lượng của những quá trình sản xuất xã hội. Các Mác cho rằng: “Trong sự sản xuất xã hội ra đời sống của mình, con người có những quan hệ nhất định, tất yếu, không phụ thuộc vào ý muốn của họ, tức những quan hệ sản xuất, những quan hệ này phù hợp với trình độ phát triển nhất định của các lực lượng sản xuất vật chất của họ. Toàn bộ những quan hệ sản xuất ấy cũng hợp thành cơ cấu kinh tế xã hội” [1,6]. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Cơ cấu kinh tế là tổng hợp các ngành, các lĩnh vực, bộ phận kinh tế với vị trí, tỷ trọng tương ứng của chúng và mối quan hệ hữu cơ tương đối ổn định giữa chúng hợp thành một khoảng thời gian nhất định”. 6 Theo giáo trình Kinh tế chính trị Mác Lênin: “Cơ cấu kinh tế là tổng thể các bộ phận hợp thành, cùng với vị trí tương quan và quan hệ tương tác phù hợp giữa các bộ phận trong hệ thống kinh tế quốc dân” [10]. Từ những quan niệm về cơ cấu kinh tế nói trên có thể hiểu khái quát: “Cơ cấu kinh tế là một phạm trù kinh tế, nó bao gồm tổng thể các bộ phận cấu thành của nền kinh tế quốc dân trong quá trình tái sản xuất xã hội như các ngành kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ), các vùng kinh tế, các thành phần kinh tế. Các bộ phận này gắn bó với nhau, tác động qua lại lẫn nhau và biểu hiện ở các quan hệ tỷ lệ về số lượng, tương quan về chất lượng trong những không gian và thời gian nhất định, phù hợp với những điều kiện kinh tế - xã hội cao. Ở mỗi vùng, mỗi ngành lại có cơ cấu riêng của nó phụ thuộc vào những điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội cụ thể”[12;6]. Trong tiếp cận cơ cấu kinh tế đòi hỏi phải xem xét các yếu tố của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, trong trạng thái có tính tương đối ổn định, lịch sử cụ thể, phát triển theo đúng các quy luật khách quan, nhất là mối quan hệ chứa đựng trong đó quan hệ sản xuất phải phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Chính tính tương đối ổn định này làm cho cơ cấu kinh tế biến đổi trong giới hạn cho phép, mà nếu vượt qua giới hạn đó, hệ thống kinh tế xã hội chuyển sang loại hình cơ cấu khác. Từ sự phân tích trên có thể rút ra những khía cạnh không thể thiếu được khi tiếp cận khái niệm cơ cấu kinh tế, đó là: + Cơ cấu kinh tế bao gồm các bộ phận cấu thành mối quan hệ biện chứng giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất diễn ra thông qua mối quan hệ kinh tế giữa các ngành và nội bộ ngành, giữa các vùng kinh tế và giữa các thành phần kinh tế với nhau. + Cơ cấu kinh tế được xem xét trên cả hai mặt định tính và định lượng của từng yếu tố và mối quan hệ giữa các yếu tố hợp thành cơ cấu kinh tế trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. + Cơ cấu kinh tế được xem xét trong điều kiện lịch sử của mỗi nước, mỗi vùng, mỗi địa phương, mỗi ngành trong từng thời kỳ nhất định. + Gắn mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội được xác định trong từng thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa 7 Từ đó có thể rút ra khái niệm cơ cấu kinh tế như sau: Cơ cấu kinh tế là tổng thể các quan hệ kinh tế hay các bộ phận hợp thành nền kinh tế gắn với trình độ công nghệ, quy mô, tỷ trọng tương ứng với tính chất của mối quan hệ tương tác giữa tất cả các bộ phận; gắn với điều kiện kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn phát triển nhất định; nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội đã được xác định trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. - Cơ cấu kinh tế có các đặc trưng chủ yếu sau + Thứ nhất, cơ cấu kinh tế mang tính khách quan, phản ánh và chịu sự tác động của quy luật khách quan. Vai trò của yếu tố chủ quan là thông qua nhận thức ngày càng sâu sắc những quy luật đó, phân tích đánh giá những xu hướng phát triển khác nhau, thậm chí mâu thuẩn để tìm ra những phương án thay đổi cơ cấu cho phù hợp với những điều kiện cụ thể của đất nước, cũng như của từng địa phương, từng vùng, từng ngành trong qúa trình phát triển kinh tế. Đối với một quốc gia hay một ngành, một địa phương cơ cấu kinh tế được nhận thức và phản ánh ở chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, ở các chương trình, dự án, kế hoạch phát triển của Nhà nước, của ngành hay của địa phương. + Thứ hai, CCKT mang tính lịch sử xã hội. Thực tế cho thấy, nền kinh tế chỉ có thể phát triển khi giữa các bộ phận của quá trình tái sản xuất xã hội xác lập được những quan hệ tỷ lệ cân đối nhất định của phân công lao động xã hội. Giữa các nền sản xuất, những yêu cầu về số lượng, về chất lượng, cách thức thực hiện, những tỷ lệ cân đối là khác nhau, sự khác nhau ấy là do quy luật kinh tế đặc thù quy định, do điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau qui định. CCKT gắn liền với sự biến đổi không ngừng của bản thân các yếu tố, các bộ phận trong nền kinh tế và những mối quan hệ giữa chúng. Chỉ khi nào giải quyết tốt, hợp lý những vấn đề đó thì toàn bộ quá trình tái sản xuất mới diễn ra trôi chảy và đem lại hiệu quả cao. + Thứ ba, CCKT luôn luôn vận động và phát triển theo chiều hướng ngày càng hợp lý, hoàn thiện và đạt hiệu quả cao. Đó là sự vận động và phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội ngày càng ở trình độ cao, phạm vi ngày càng mở rộng hơn. Khi những tiến bộ của khoa học, kỹ thuật và công nghệ tác 8 động làm cho lực lượng sản xuất và cấu trúc của nó có sự nhảy vọt về chất, tạo điều kiện cho con người có ý thức để thực hiện có hiệu quả chiến lược phát triển đồng bộ, hợp lý trong quá trình tái sản xuất xã hội ở từng giai đoạn lịch sử cụ thể. + Thứ tư, cơ cấu kinh tế vận động theo hướng ngày càng tăng cường mở rộng sự hợp tác, phân công lao động trong nước và quốc tế. Trong nền kinh tế thị trường, sự vận động khách quan của cơ cấu kinh tế theo hướng mở rộng sự hợp tác và phân công lao động diễn ra không chỉ ở trong phạm vi mỗi ngành, mỗi vùng, mỗi quốc gia mà còn mở rộng ra các nước trong khu vực và trên thế giới. Do đó, mỗi quốc gia muốn phát triển nhanh cần xác định được cơ cấu kinh tế trên cơ sở lợi thế của mình gắn với thị trường trong nước và quốc tế, nhằm tạo ra cơ cấu kinh tế hợp lý, thúc đẩy nhanh quá trình quốc tế hóa nền kinh tế quốc dân. - Cơ cấu kinh tế được xem xét dưới các góc độ sau + Cơ cấu kinh tế ngành: Cơ cấu kinh tế ngành là cơ cấu thể hiện sự phân công lao động giữa các ngành, như giữa nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ. Trong mỗi ngành lại phân chia thành các ngành nhỏ hơn và có cơ cấu nhất định, cơ cấu nhỏ nằm trong cơ cấu lớn. Các loại cơ cấu đó tác động qua lại lẫn nhau, hỗ trợ nhau cùng phát triển. Xu hướng vận động của cơ cấu kinh tế ngành theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa là giảm tỷ trọng ngành nông nghiệp, tăng tỷ trọng ngành công nghiệp và dịch vụ trên hai phương diện chủ yếu là giá trị sản xuất và lực lượng lao động xã hội. Cơ cấu kinh tế ngành có vai trò cực kỳ quan trọng, là trụ cột quyết định các hình thức cơ cấu kinh tế khác. + Cơ cấu kinh tế vùng: Cơ cấu kinh tế vùng thể hiện sự phân công lao động lãnh thổ với lợi thế và điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của mỗi vùng mà hình thành các vùng kinh tế theo hướng sản xuất chuyên môn hóa, đa dạng hóa nhằm khai thác có hiệu quả các nguồn lực và tiềm năng kinh tế trong vùng, tạo ra sự phát triển nhanh và bền vững. Xu hướng vận động của cơ cấu kinh tế vùng là phát triển theo hướng tăng cường sự hợp tác, liên kết giữa các vùng, làm cho mỗi vùng đều có cơ cấu kinh tế 9 hợp lý, tạo điều kiện cho các vùng đều phát triển, giảm sự chênh lệch trong phát triển giữa các vùng. + Cơ cấu các thành phần kinh tế: Cơ cấu các thành phần kinh tế là cơ cấu giữa các thành phần kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế cá thể tiểu thủ và kinh tế tư bản tư nhân. Trong điều kiện của nước ta, xu hướng vận động của các thành phần kinh tế là phát huy vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước. Trong kinh tế Nhà nước thì trước hết là các doanh nghiệp Nhà nước cần tiếp tục đổi mới, sắp xếp lại để thực sự giữ vai trò nòng cốt trong nền kinh tế quốc dân. Đồng thời, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cả về kinh tế và môi trường để các thành phần kinh tế khác yên tâm đầu tư phát triển, vì mục tiêu chung là tạo ra nhiều của cải vật chất cho xã hội, giải quyết việc làm, tăng thu nhập và cải thiện đời sống cho nhân dân. Ngoài 3 loại cơ cấu nói trên, cơ cấu kinh tế còn bao gồm cơ cấu kinh tế kỹ thuật, cơ cấu tái sản xuất và cơ cấu các yếu tố cấu thành nền sản xuất xã hội như cơ cấu lao động, cơ cấu thị trường, cơ cấu hàng hóa dưới hình thái hiện vật và giá trị… Tóm lại, cơ cấu kinh tế thể hiện trình độ phát triển kinh tế của mỗi quốc gia, mỗi vùng, của từng địa phương, cơ sở, trong đó cơ cấu kinh tế ngành là nội dung quan trọng nhất. Cơ cấu vùng có ý nghĩa đối với nhiệm vụ hoạch định chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đảm bảo sự phát triển cân đối, hài hòa giữa các vùng miền, đồng thời phát huy được tiềm năng, lợi thế của từng vùng, miền. Cơ cấu các thành phần kinh tế phù hợp sẽ tạo ra nội lực thúc đẩy kinh tế tăng trưởng và phát triển. Cơ cấu kinh tế theo quy mô kỹ thuật công nghệ và quan hệ hàng hóa - tiền tệ phát triển là động lực thúc đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Với mục tiêu, nhiệm vụ và giới hạn của đề tài, nội dung luận văn tập trung chủ yếu là chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành. 1.1.1.2. Cơ cấu kinh tế ngành - Khái niệm cơ cấu kinh tế ngành Cơ cấu kinh tế ngành là xét nền kinh tế dựa trên cơ sở phân công lao động xã hội và chuyên môn hoá sản xuất thành các ngành nghề khác nhau. Cơ cấu kinh tế 10 ngành là tổng thể các ngành của nền kinh tế quốc dân được hợp thành theo một quan hệ tỷ lệ về lượng, thể hiện mối quan hệ giữa các ngành và phản ánh trình độ phát triển của nền kinh tế. “Cơ cấu kinh tế ngành là tổng thể các ngành kinh tế quốc dân, trong mối quan hệ hữu cơ, tương tác lẫn nhau cả về số lượng và chất lượng giữa các ngành đó với nhau và với nền kinh tế quốc dân trong không gian, thời gian và những điều kiện kinh tế - xã hội nhất định”[14;4]. Như vậy, cơ cấu kinh tế ngành phụ thuộc vào sự phân ngành kinh tế và sự phân chia này lại thay đổi theo thời gian, tùy thuộc vào trình độ phát triển của nền kinh tế. - Cơ cấu kinh tế ngành được hiểu theo các nội dung sau: + Một là, số lượng các ngành kinh tế cấu thành. Số lượng các ngành kinh tế không cố định mà luôn hoàn thiện theo sự phát triển của phân công lao động xã hội. Căn cứ vào tính chất của phân công lao động xã hội biểu hiện qua sự khác nhau về quy trình công nghệ tạo ra sản phẩm vật chất và dịch vụ có thể phân hệ thống kinh tế thành 3 nhóm ngành chính đó là: Nhóm ngành nông nghiệp (khu vực I): gồm các ngành trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và ngư nghiệp. Nhóm ngành công nghiệp và xây dựng (khu vực II): gồm các ngành công nghiệp chế biến, công nghiệp khai thác, công nghiệp vật liệu xây dựng, công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng, ngành xây dựng…. Nhóm ngành dịch vụ (khu vực III): gồm các ngành thương mại, dịch vụ, du lịch, tài chính, bưu điện…. Trong cơ cấu kinh tế ngành, khu vực I và khu vực II là nhóm ngành sản xuất vật chất, còn khu vực III thuộc nhóm ngành phục vụ sản xuất vật chất. Trong mỗi nhóm ngành sẽ có từng phân ngành nhỏ hơn. + Hai là, mối quan hệ giữa các ngành. Trong điều kiện kinh tế - xã hội nhất định, các ngành kinh tế có mối quan hệ liên kết, phối hợp và tương tác qua lại với nhau theo những nội dung, cách thức nhất định và được biểu hiện ở các quan hệ về số lượng tương quan về chất lượng. Về số lượng, CCKTN thể hiện ở tỷ trọng của mỗi ngành trong tổng thể hệ thống kinh tế; về chất lượng, CCKTN phản ánh vị trí, 11
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan