Tài liệu Chương trình trò chơi truyền hình với khán giả Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA BÁO CHÍ ĐỖ THỊ BẠCH DƢƠNG CHƯƠNG TRÌNH TRÒ CHƠI TRUYỀN HÌNH VỚI KHÁN GIẢ VIỆT NAM ( Khảo sát một số chƣơng trình trò chơi trên VTV 3 - Đài THVN từ năm 2000 đến nay ) LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Hà Nội 2003 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA BÁO CHÍ ĐỖ THỊ BẠCH DƢƠNG CHƯƠNG TRÌNH TRÒ CHƠI TRUYỀN HÌNH VỚI KHÁN GIẢ VIỆT NAM ( Khảo sát một số chƣơng trình trò chơi trên VTV3 - Đài THVN từ năm 2000 đến nay ) CHUYÊN NGÀNH: BÁO CHÍ HỌC MÃ SỐ: 5. 04. 30 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC BÁO CHÍ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học Tiến sỹ ĐINH HƢỜNG Hà Nội - 2003 MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG MỞ ĐẦU 1. Tính thời sự và cấp thiết của đề tài 1 2. Lý do chọn đề tài 2 1. 3. Tình hình nghiên cứu đề tài 3 2. 4. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài 4 3. 5. Phạm vi và phương pháp nghiên cứu 5 4. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn 6 Nội dung luận văn 9 7. NỘI DUNG LUẬN VĂN Chương I: Những vấn đề cơ bản về quy luật tiếp nhận của 11 khán giả truyền hình và Trò chơi truyền hình 1. Những vấn đề cơ bản về quy luật tiếp nhận của khán 11 giả truyền hình 1.1. Khán giả truyền hình (công chúng xem truyền 11 Đặc điểm tiếp nhận của khán giả xem truyền 14 hình) 1.2. hình Ý nghĩa của việc nghiên cứu quy luật tiếp nhận của khán 20 giả xem truyền hình 2. Lý luận về trò chơi truyền hình 2.1. Trò chơi truyền hình là gì 25 25 2.2. Những đặc tính của trò chơi truyền hình 29 2.3. Trò chơi truyền hình với các chức năng báo chí 35 Chương II: Bước đầu khảo sát sự tiếp nhận của khán giả với 40 một số chương trình trò chơi truyền hình trên VTV 3 1. Tìm hiểu thực trạng hoạt động tiếp nhận của khán giả 40 với các chương trình trò chơi truyền hình trên VTV3 hiện nay: 1.1. Mức độ thường xuyên và việc sử dụng thời gian 40 để theo dõi các chương trình trò chơi truyền hình 1.2. Mức độ tiếp nhận của khán giả với một số 47 chương trình trò chơi truyền hình hiện nay 1.3. Một số xu hướng tiếp nhận của khán giả với các 57 chương trình Trò chơi truyền hình 2. Một số nhận xét bước đầu về đặc điểm tiếp nhận của 79 khán giả với các chương trình trò chơi truyền hình: Nhu cầu tiếp nhận lớn và đa dạng 80 Tính tích cực trong xu hướng tiếp nhận 84 Tính “yêu cầu cao” của khán giả 85 Chương III: Một số kiến nghị và giải pháp để nâng cao chất 88 lượng và hiệu quả các chương trình trò chơi trên VTV3 1. Những vấn đề đặt ra 1.1. Một số chương trình trò chơi truyền hình còn chưa đạt đuợc yêu cầu cao về chất lượng 88 88 1.2. Chương trình trò chơi truyền hình chưa hướng 91 đến phục vụ được đầy đủ từng nhóm đối tượng khán giả 1.3. Hình thức các chương trình trò chơi chưa thực 94 sự phong phú 1.4. Trò chơi của VTV3 chưa tận dụng hết được thế 97 mạnh phát sóng của truyền hình quốc gia 2. Một số kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng 100 và hiệu quả chương trình trò chơi trên VTV3 2.1. Về công tác sản xuất 101 2.2. Về công tác nghiên cứu và đào tạo 112 PHẦN KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 118 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán MỞ ĐẦU 1. Tính thời sự và cấp thiết của đề tài: Năm 1996 là năm đánh dấu sự ra đời của chương trình Trò chơi trên sóng truyền hình Việt Nam cùng với sự ra đời của VTV3 (Ban Thể Thao - Giải trí Thông tin kinh tế). Kể từ đó đến nay, chưa đầy 10 năm, Chương trình Trò chơi Truyền hình trên sóng VTV3 đã phát triển vô cùng nhanh chóng cả về số lượng và chất lượng. Từ một SV 96, khán giả đã biết đến và quen thuộc với rất nhiều các chương trình Trò chơi khác như Trò chơi liên tỉnh, Bảy sắc Cầu vồng, Đường lên đỉnh Olympia, Ở nhà chủ nhật, Từ ánh mắt đến trái tim, Vườn Cổ tích, Những người bạn ngộ nghĩnh, Những đứa trẻ tinh nghịch, Hành trình Văn hoá, Chiếc nón kỳ diệu…. Từ những chương trình trò chơi ban đầu với đội ngũ sản xuất còn chập chững, thiết bị và đạo cụ còn đơn sơ, khán giả giờ đây đã được thưởng thức những chương trình nhiều tính “công nghệ“ hơn và cũng được sản xuất bởi một đội ngũ đầy tính “tinh nhuệ“. Trò chơi truyền hình đang phát triển nội dung trên mọi lĩnh vực và cho mọi lứa tuổi với ngày càng nhiều các đơn vị tham gia sản xuất. Từ việc tiểu ban “Trò chơi và Gặp gỡ trên truyền hình“ sản xuất chương trình đầu tiên (SV ’96) đến nay đã có rất nhiều các đơn vị khác tham gia sản xuất chương trình trò chơi truyền hình: các Tiểu ban khác của VTV3 (Tiểu ban Ca nhạc – Chương trình Thế kỷ âm nhạc, Trò chơi âm nhạc; Tiểu ban Nghệ thuật Điện ảnh – Chương trình 24hình/giây), các Ban biên tập khác của Đài truyền hình Việt Nam (VTV2 - Theo dòng lịch sử; Ban Văn nghệ – Làng vui chơi làng ca hát). Các Đài truyền hình địa phương trên cả nước cũng đang nô nức đi theo phong trào này: 1 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán Đài Truyền hình Thành phố Hồ chí Minh – Vui để học ; Đài Truyền hình Hà Nội – Khoẻ và khéo… Rõ ràng, trò chơi truyền hình ở Việt nam đang trên đà phát triển và đằng sau nó là một lượng công chúng ngày càng lớn với nhu cầu hiểu biết và giải trí ngày càng cao. Trò chơi truyền hình ngày càng hấp dẫn khán giả và như rất nhiều nhà nghiên cứu truyền hình trên thế giới đã nhận định trong truyền hình hiện đại, trò chơi truyền hình là “một thể loại Major“ – thể loại chiếm ưu thế. Trong luận văn này, chúng tôi sẽ không phân tích hay tìm hiểu riêng về chương trình trò chơi truyền hình – mà cốt yếu là nghiên cứu và tìm hiểu nó trong sự tiếp nhận của khán giả truyền hình Việt Nam. Điều này thực sự mang tính thời sự và cấp thiết vì thông qua việc nghiên cứu sự tiếp nhận của khán giả, luận văn sẽ góp phần hình dung sự nhìn nhận và nhu cầu của khán giả Việt Nam với các chương trình trò chơi truyền hình cả về mặt nội dung và hình thức. Qua đó luận văn sẽ góp phần xây dựng để trò chơi truyền hình phát triển vừa đáp ứng tính giảI trí đồng thời vẫn mang đầy đủ tính chất của Báo chí cách mạng: tính tư tưởng, tính giáo dục, tính thông tin, tính thẩm mỹ... Luận văn cũng sẽ góp phần vào việc định hướng và quy hoạch sản xuất các chương trình trò chơi truyền hình của VTV 3 cũng như của các đơn vị sản xuất chương trình trò chơi truyền hình khác trên cả nước. 2. Lý do chọn đề tài Việc chọn lựa đề tài trên xuất phát từ những hiểu biết, kinh nghiệm và những quan sát thực tế của bản thân người thực hiện về sự ra đời và phát triển của Chương trình Trò chơi truyền hình ở Việt Nam. Đây cũng là một đề tài mới 2 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán trong một loạt những đề tài nghiên cứu về Trò chơi truyền hình những năm gần đây. Là một cử nhân tốt nghiệp khoa báo chí, hiện nay đang công tác tại tiểu ban Trò chơi và Gặp gỡ trên truyền hình của VTV3 và đang phụ trách một chuyên mục trò chơi, việc nghiên cứu đề tài sẽ giúp tôi có thêm tầm nhìn bao quát, hiểu biết sâu sắc và định hướng tốt hơn cho công việc của mình. Thông qua đó, luận văn cũng mong muốn đóng góp một phần vào công tác chuyên môn của Ban Thể thao – Giải trí – Thông tin kinh tế. Việc nghiên cứu này cũng là cơ sở để đề tài phát triển ở mức độ nghiên cứu sâu và rộng hơn trong tương lai. 3. Tình hình nghiên cứu đề tài Như trên đã đề cập, luận văn này là một nghiên cứu đầu tiên về trò chơi truyền hình trong sự tiếp nhận của khán giả dưới góc độ xã hội học và tâm lý học. Các công trình nghiên cứu trước có liên quan đến trò chơi truyền hình thường là tìm hiểu về trò chơi truyền hình dưới góc độ lý luận báo chí như: Nghiên cứu Trò chơi truyền hình với tư cách là một thể loại báo chí; Nghiên cứu Kịch bản trò chơi Truyền hình. Một số những công trình khác cũng nghiên cứu về trò chơi truyền hình nhưng lại chọn đề tài dưới góc độ khác như: Nghiên cứu cách thức tổ chức một chương trình Trò chơi Truyền hình; Nghiên cứu về việc áp dụng nghệ thuật sân khấu trong dàn dựng một Trò chơi truyền hình… Vì chương trình trò chơi truyền hình cũng mới chỉ xuất hiện ở nước ta trong chưa đầy 10 năm gần đây nên trong nghiên cứu xã hội học truyền thông, 3 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán hay tâm lý học truyền thông chưa có một công trình nghiên cứu chuyên biệt về trò chơi truyền hình và khán giả của nó. Điều này càng được khẳng định khi ở nước ta, việc nghiên cứu xã hội học hay tâm lý học riêng trong lĩnh vực truyền hình còn ở mức chưa sâu và hạn hẹp. Bởi vậy, đề tài nghiên cứu “Chƣơng trình trò chơi truyền hình với khán giả Việt Nam” là một đề tài hết sức mới mẻ. 4. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài. Như chúng tôi đã trình bày ở trên, mục đích chung của đề tài là nghiên cứu trò chơi truyền hình trong sự tiếp nhận của khán giả. Để thực hiện được điều đó, tác giả luận văn tự đặt ra cho mình những nhiệm vụ nghiên cứu nhất định. Trước hết là việc nghiên cứu Lý luận về văn hóa và báo chí Chủ nghĩa Mác – Lênin về; Các quan điểm của Đảng, Nhà nước về văn hóa và báo chí, về tính giải trí trong báo chí; Các chủ trương, chính sách của Nhà nước đối với các phương tiện thông tin đại chúng và truyền hình. Nhiệm vụ thứ hai là nghiên cứu Cơ sở lý luận báo chí nói chung và cơ sở lý luận về truyền hình và Trò chơi truyền hình; Cơ sở lý luận về về tâm lý con người nói chung và tâm lý người xem truyền hình nói riêng; Nghiên cứu lý thuyết cơ bản của xã hội học và điều tra xã hội học. Luận văn cũng tìm hiểu những đề tài nghiên cứu trước đây về truyền hình, tâm lý người xem truyền hình, về dư luận xã hội và về sự tiếp nhận của khán giả truyền hình. Dựa trên cở sở lý thuyết được đề cập và những hiểu biết qua kinh nghiệm thực tiễn, đề tài đặt ra những giả thuyết nghiên cứu sau: 4 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán Giả thuyết thứ nhất: Như trên đã đề cập, trò chơi truyền hình ở Việt Nam đang phát triển và càng có xu hướng phát triển mạnh trong tương lai. Vậy khán giả đang tiếp nhận trò chơi truyền hình như thế nào thể hiện ở mức độ xem, thái độ xem và họ tìm thấy điều gì cuốn hút ở các chương trình.. Giả thuyết thứ hai: Liệu có điều gì khác nhau về sự tiếp nhận trò chơi truyền hình của các nhóm đối tượng khán giả khác nhau đặc biệt là các nhóm khán giả mỗi vùng Bắc, Trung, Nam và bước đầu đưa ra các phân tích ở mức nhận định. Giả thuyết thứ ba: Tìm hiểu những nét chung nhất, khu biệt và mang xu hướng quy luật trong sự tiếp nhận chương trình trò chơi truyền hình của khán giả nước ta 5. Phạm vi và phƣơng pháp nghiên cứu: Trong khuôn khổ của một luận văn thạc sỹ, hạn hẹp về điều kiện, và nội dung luận văn lại mở rộng đối tượng ở cả ba vùng Bắc, Trung, Nam, chúng tôi xin được thu hẹp phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu sẽ là một cuộc điều tra mang tính chất thăm dò ý kiến của cư dân nội thành ở ba thành phố lớn: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và Thành phố Đà Nẵng. Cuộc điều tra chủ yếu giúp luận văn tìm hiểu trạng thái của việc tiếp nhận chương trình trò chơi trên truyền hình trên VTV 3 của khán giả Việt Nam. Ba thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và Thành phố Đà Nẵng cũng là ba địa danh có tính điển hình. Đây là ba thành phố ở ba vùng Bắc, Trung, Nam của đất nước với những đặc điểm về dân cư, xã hội học và tâm lý học có thể mang tính chất đại diện cho từng vùng địa phương. Ba thành phố lớn cũng là 5 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán nơi dân cư đông đúc, thành phần đa dạng và cũng là nơi tập trung đông đảo nhất lượng khán giả truyền hình của cả nước. Hơn nữa, ba địa dành này cũng là nơi khán giả được tiếp xúc với truyền hình một cách tương đối đồng đều. Đây là những điều kiện cơ sở quan trọng để tác giả đề tài xác định phạm vi nghiên cứu. Dung lƣợng của cuộc điều tra là khoảng 500 phiếu hỏi (xem phụ lục) được phân bố như sau: 100 phiếu tại Đà Nẵng, 200 phiếu tại TPHCM, 200 phiếu tại Hà Nội. Thời gian điều tra: tháng 4 năm 2003. Phƣơng pháp chọn mẫu của điều tra là sử dụng kết hợp phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên theo cụm (thường sử dụng trong nghiên cứu nhân quả) kết hợp với lấy mẫu theo trí xét đoán của nhà nghiên cứu. Các phiếu được phát vào các gia đình theo các cụm dân cư ở ba thành phố. Các cụm dân cư đựợc chọn lựa theo tìm hiểu và xét đoán của nhà nghiên cứu về cơ cấu và thành phần. Mục đích của việc kết hợp chọn mẫu này là để có đựơc một kết quả gần với mẫu điển hình nhất. Phương pháp chọn mẫu này là phù hợp với một cuộc điều tra mang tính chất thăm dò. Về phạm vi các chương trình trò chơi truyền hình đưa vào nghiên cứu trong luận văn, tác giả đi từ một số chương trình tiêu biểu xuất hiện từ năm 1999 đến 2002. Những chương trình xuất hiện từ lâu (như SV 2000) đến nay không còn sản xuất nữa nhưng vẫn được đưa vào nghiên cứu để phần nào có cơ sở nhận định và so sánh với các chương trình hiện tại. Thông qua kết quả của cuộc điều tra, luận văn sẽ bước đầu đưa ra các phân tích đánh giá dựa trên các phương pháp khác như: Phương pháp Trò chuyện hỏi ý kiến, Phương pháp thống kê, xử lý và phân tích số liệu, phương pháp phỏng vấn sâu, phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp phân tích thông tin thứ cấp, phương pháp quan sát… 6 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán Phương pháp Trò chuyện hỏi ý kiến: Được sử dụng như một phương pháp quan trọng trong giai đoạn nghiên cứu thăm dò để tìm ra những giả thiết và phương hướng của đề tài nghiên cứu. Phương pháp thống kê, xử lý và phân tích số liệu: Sau khi đã thu thập các mẫu đIều tra, chúng tôi sử dụng phần mềm SPSS/PC + (Statistical Pakage for Social Science) – phần mềm xử lý số liệu điều tra xã hội học dành cho máy tính cá nhân để xử lý số liệu mẫu điều tra. Phần mềm này là phần mềm tiên tiến nhất hiện nay, nó thích hợp ngay cả cho những cuộc điều tra có dung lượng từ 200 đến vài chục nghìn mẫu điều tra và biết cách xử lý những sơ xuất trong mẫu điều tra và tự đIều chỉnh để cho kết quả cuối cùng đáng tin cậy nhất. Các số liệu sau khi được xử lý sẽ được phân tích căn cứ vào mục đích điều tra, phát hiện ra mối liên hệ giữa các hiện tượng, bản chất và tính quy luật phát triển của chúng, kiểm định các giả thuyết. Phương pháp phỏng vấn sâu: Là phương pháp được sử dụng để lý giải các vấn đề phát hiện được sau khi đã phân tích số liệu của mẫu điều tra. Trong đề tài này, phương pháp phỏng vấn sâu được áp dụng với: Đại diện của nhóm mẫu điều tra; Các đồng nghiệp và những người có liên quan đến sản xuất chương trình trò chơi truyền hình; Các chuyên gia trong lĩnh vực lý luận báo chí, lý luận xã hội học và tâm lý học truyền thông và truyền hình. Phương pháp thảo luận nhóm: Để thực hiện đề tài, chúng tôi có tổ chức một số cuộc thảo luận nhóm giữa những người đang trực tiếp sản xuất chương trình trò chơi truyền hình để tìm hiểu ý kiến và nhận định của những người làm truyền hình về mối tương quan giữa các chương trình trò chơi truyền hình và khán giả. 7 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán Phương pháp nghiên cứu thông tin thứ cấp: Để có thông tin từ nhiều nguồn làm cơ sở cho luận văn, chúng tôi cũng tiến hành phân tích nguồn tư liệu khác: Các thư từ của khán giả gửi tới; Các chương trình trò chơi truyền hình tiêu biểu đã và đang phát sóng; Các luận văn và công trình nghiên cứu trước đây; Các kết quả và số liệu điều tra từ các nguồn như Ban Tư tưởng Văn hoá Trung ương, công ty Taylor Nielson Sofres, Công ty quảng cáo Kiết Tường; Các tài liệu hướng dẫn và góp ý của các chuyên gia nước ngoài đang hợp tác sản xuất chương trình với Đài truyền hình Việt Nam. Phương pháp quan sát: Là phương pháp luôn được sử dụng kết hợp với các phương pháp nghiên cứu khác khi tiếp cận với các cuộc trao đổi hay phỏng vấn, trò chuyện để xác định các biểu hiện bên ngoài cũng như động cơ bên trong của xu hướng tiếp nhận. Các phương pháp trên được kết hợp chặt chẽ với nhau để khắc phục những khó khăn về điều kiện, phạm vi nghiên cứu và những vấn đề khó khăn khác mà luận văn đặt ra. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn Đề tài này là đề tài nghiên cứu đầu tiên về trò chơi truyền hình trong sự tiếp nhận của khán giả dựa trên lý thuyết của xã hội học và tâm lý học. Hi vọng đề tài sẽ góp phần để làm toàn diện hơn bức tranh nghiên cứu về trò chơi truyền hình, một mảng nghiên cứu quan trọng về báo chí còn rất mới ở nước ta hiện nay. Đề tài cũng mong là một công trình tham khảo nhỏ của xã hội học và xã hội học truyền thông trong việc nghiên cứu khán, thính giả truyền hình – một mảng nghiên cứu còn hạn hẹp ở nước ta. 8 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán Về mặt thực tiễn, với tư cách là một phóng viên, biên tập viên của Ban Thể thao - Giải trí - Thông tin kinh tế, việc thực hiện đề tài cũng là một cơ hội để người thực hiện nghiên cứu lý luận, tổng kết và đúc rút ít nhiều những kinh nghiệm trong những năm làm việc chuyên môn vừa qua. Hi vọng luận văn sẽ là tài liệu tham khảo cho kế hoạch xây dựng, quy hoạch sản xuất và phát triển các chương trình trò chơi truyền hình của VTV3 cũng như của các đơn vị sản xuất chương trình truyền hình khác. Gần gũi hơn, luận văn sẽ là những gợi ý cho những đồng nghiệp, những người làm truyền hình trong quá trình trực tiếp tham gia sản xuất chương trình trò chơi truyền hình. Luận văn cũng mong là tư liệu tốt cho việc nghiên cứu và giảng dạy về báo chí nói chung và trò chơi truyền hình nói riêng. 7. Nội dung luận văn: “Chƣơng trình trò chơi truyền hình với khán giả Việt Nam” Chƣơng I : Những vấn đề cơ bản về quy luật tiếp nhận của khán giả truyền hình và trò chơi truyền hình. Chương một gồm có hai phần. Phần một trình bày về những quy luật tiếp nhận chung nhất của khán giả xem truyền hình, đặc điểm tiếp nhận của khán giả và ý nghĩa của việc nghiên cứu khán giả xem truyền hình. Phần hai trình bày lý thuyết về trò chơi truyền hình bao gồm khái niệm, đặc tính và chức năng báo chí của trò chơi truyền hình. Chƣơng II : Bƣớc đầu khảo sát sự tiếp nhận của khán giả với một số chƣơng trình trò chơi truyền hình trên VTV3. 9 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán Chương hai trình bày những nghiên cứu bước đầu về thực trạng việc tiếp nhận của khán giả với các chương trình trò chơi truyền hình trên sóng VTV3 hiện nay thông qua các kết quả điều tra của luận văn. Thực trạng này bao gồm việc sử dụng thời gian để tiếp nhận, mức độ tiếp nhận, khả năng tiếp nhận và những sự lựa chọn trong việc tiếp nhận của khán giả. Chương hai cũng đưa ra những nhận xét bước đầu của luận văn về những đặc điểm tiếp nhận của khán giả với các chương trình trò chơi. Chƣơng III: Một số kiến nghị và giải pháp để nâng cao chất lƣợng và hiệu quả các chƣơng trình trò chơi trên VTV3. Chương này rút ra một số điểm còn hạn chế nói chung của các chương trình trò chơi trên VTV3 hiện nay thông qua tổng kết sự tiếp nhận của khán giả trong chương hai. Tác giả cũng đưa ra một số kiến nghị và giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả các chương trình trò chơi trên VTV3. Kết luận Tài liệu tham khảo Phụ lục 10 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán CHƢƠNG I NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUY LUẬT TIẾP NHẬN CỦA KHÁN GIẢ TRUYỀN HÌNH VÀ TRÒ CHƠI TRUYỀN HÌNH. 1. Những vấn đề cơ bản về quy luật tiếp nhận của khán giả truyền hình 1.1. Khán giả truyền hình (công chúng xem truyền hình) Khái niệm “Công chúng xem truyền hình “ và “Khán giả truyền hình“ là những khái niệm có mối quan hệ chặt chẽ và khăng khít. Theo Đại từ điển Tiếng Việt (NXB Văn hoá - Thông tin. 1999) định nghĩa: “Công chúng là đông đảo ngưòi xem hoặc chứng kiến việc gì, trong quan hệ với người diễn thuyết, tác giả, diễn viên…“ Trong một số công trình nghiên cứu xã hội học ở nước ta hiện nay có liên quan đến các phương tiện thông tin đại chúng, các tác giả đều đề cập và cho rằng công chúng là “… nhóm người tiếp cận đến PTTTĐC và có sử dụng các sản phẩm của hoạt động thông tin đạI chúng cho hoạt động của mình“ [37; 23]. Lý luận báo chí vô sản luôn xem xét báo chí trong quan hệ Nhà báo – Tác phẩm – Công chúng và coi công chúng báo chí là một thành tố quan trọng. “Công chúng là quần thể dân cư mà cơ quan báo chí hướng vào để tác động (và trực tiếp hay gián tiếp chịu sự tác động của báo chí) nhắm lôi kéo , thu phục họ vào phạm vi ảnh hưởng của mình“. [38:12] Như vậy, công chúng báo chí là một khái niệm rất rộng bao gồm các nhóm công chúng tiếp cận với các loại hình báo chí khác nhau như báo viết (báo in), báo hình (truyền hình), báo nói (phát thanh), báo điện tử… Công chúng của mỗi 11 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán loại hình báo lại được gọi bằng những tên gọi khác nhau như công chúng của báo in thì được gọi là “độc giả“, công chúng của báo nói được gọi là “thính giả“, công chúng của báo hình được gọi là “khán giả“…. Riêng với công chúng báo hình – khán giả truyền hình, cuốn “Larusse Bách khoa thư chuyên đề Con người và những phát minh“ đã định nghĩa: “Khán giả chỉ toàn bộ những người xem truyền hình có khả năng theo dõi chương trình (khán giả tiềm tàng) hoặc những người thực sự thu một chương trình (khán giả thực tế)“ [247;18] Như vậy, khán giả - hay công chúng xem truyền hình có thể coi như là lượng công chúng báo chí lớn nhất so với các loạI công chúng báo chí khác nếu xét theo đặc điểm đặc trưng nhất của truyền hình là truyền đạt thông tin bằng hình ảnh. Bất kể một cá nhân nào có năng lực thị giác (khán giả tiềm tàng) đều có thể là công chúng của truyền hình. Bởi vậy có thể nói công chúng xem truyền hình là một lực lượng công chúng lớn nhất và đa dạng nhất. Về cơ bản, có ba dấu hiệu để phân loại khán giả xem truyền hình: - Dấu hiệu về đặc điểm nhân khẩu, địa bàn cư trú, độ tuổi, giới tính, nghề nghiệp, học vấn. - Dấu hiệu về hình thức chịu ảnh hưởng của truyền hình: tiếp xúc trực tiếp hay gián tiếp. - Dấu hiệu về mối liên hệ chặt chẽ của chú thể tiếp nhận (khán giả) với cơ quan báo chí hay sản phẩm báo chí cụ thể. Dựa vào dấu hiệu thứ nhất: Dựa vào tiêu chí độ tuổi có thể phân thành: nhóm khán giả cao tuổi, nhóm khản giả trung niên, nhóm khán giả thanh niên, nhóm khán giả trẻ em. Trong 12 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán luận văn này, đối tượng nghiên cứu của chúng tôi sẽ là nhóm khán giả từ độ tuổi thanh niên trở lên. Dựa vào tiêu chí giới có thể phân thành: nhóm khán giả nam và nhóm khán giả nữ. Dựa vào tiêu chí học vấn có thể phân thành: nhóm khán giả có trình độ đại học và trên đại học; nhóm khán giả có trình độ trung cấp, cao đẳng; nhóm khán giả có trình độ trung học, trung học cơ sở, tiểu học. Dựa vào tiêu chí nghề nghiệp có thể phân thành các nhóm khán giả: công chức, học sinh sinh viên, tiểu thương, hưu trí, lực lượng vũ trang.. Nhóm khán giả nông dân, là một nhóm khán giả rất rộng lớn , do điều kiện hạn hẹp nên chưa thể trở thành đối tượng nghiên cứu của luận văn này. Dựa vào địa bàn cư trú có thể phân thành: nhóm khán giả miền Bắc, nhóm khán giả miền Trung, nhóm khán giả miền Nam. Dựa vào dấu hiệu thứ hai: Dựa vào dấu hiệu này có thể phân thành nhóm khán giả chịu ảnh hưởng trực tiếp và nhóm khán giả chịu ảnh hưởng gián tiếp. Ngoài ra, có thể căn cứ vào mức độ mở rộng hay thu hẹp phạm vi ảnh hưởng của các loại hình sản phẩm truyền hình khác nhau để chia thành nhóm khán giả thực tế (nhóm khán giả thực sự đã tiếp thu chương trình) và nhóm khán giả tiềm năng (nhóm khán giả có khả năng tiếp thu một chương trình – tất cả những người có năng lực thị giác). Dựa vào dấu hiệu thứ ba: Từ tiêu chí mối quan hệ của khán giả với từng sản phẩm hay nhóm sản phẩm truyền hình cụ thể, có thể phân thành: nhóm khán giả của các chương trình thể thao, nhóm khán giả của chương trình thời sự, nhóm khán giả của chương trình trò chơi giải trí… Từ tiêu chí mối quan hệ của khán giả với cơ quan 13 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán báo chí có thể phân thành nhóm khán giả của Đài truyền hình Việt Nam, nhóm khán giả của Đài truyền hình Hà Nội, nhóm khán giả của VTV1. VTV2, VTV3…Trong luận văn này, đối tượng nghiên cứu của chúng tôi là nhóm khán giả của các chương trình trò chơi giải trí trên VTV3. 1.2. Đặc điểm tiếp nhận của khán giả xem truyền hình Dựa trên các công trình nghiên cứu về hoạt động tiếp nhận của công chúng báo chí và của khán giả truyền hình từ trước đến nay, có thể khái quát một số đặc đIểm trong quy luật tiếp nhận của khán giả truyền hình như sau: Đặc điểm thứ nhất: Cơ chế của sự tiếp nhận Theo các công trình nghiên cứu về cơ chế tiếp nhận của công chúng báo chí và khán giả truyền hình nói riêng, sự tiếp nhận luôn bắt đầu từ sự tiếp nhận cá nhân với các sự kiện được thông báo, mô tả và phân tích trên báo chí. Các cá nhân với những đặc thù về trình độ tiếp nhận, vốn hiểu biết, thái độ tiếp nhận, lợi ích của cá nhân với vấn đề, sự kiện sẽ tiếp nhận thông tin với mức độ riêng của mình (Cấp độ 1 của sự tiếp nhận). Thông qua các hoạt động giao tiếp, mà gần nhất là các nhóm mà cá nhân trực tiếp tham gia trong cuộc sống hàng ngày, thông tin, sự kiện được lan truyền, thẩm định và lĩnh hội lại, cho kết qủa là dư luận nhóm về vấn đề được hình thành (Cấp độ hai của sự tiếp nhận). Ở cấp độ ba của sự tiếp nhận, thông tin được lan toả và hình thành các ảnh hưởng trên phạm vi cộng đồng. Ở cấp độ ba này, sự tiếp nhận của khán giả hay công chúng đã ở mức độ hình thành nên một dư luận xã hội rộng lớn. Dư luận xã hội này sẽ tác động vào ý thức lịch sử văn hoá, vào nhân sinh quan và thế giới quan của quần chúng, và kết quả của nó là sự điều chỉnh định hướng xã hội, điều chỉnh các hành vi ứng xử trong xã hội. 14 ĐỖ BẠCH DƢƠNG giả Việt Nam Chƣơng trình Trò chơi Truyền hình với khán Trong cuốn “Truyền thông đại chúng trong công tác lãnh đạo quản lý“ (Vũ Đình Hoè chủ biên) [42], các tác giả cũng đã chia quá trình tiếp nhận thông tin của xã hội gồm những bước sau: - Bước 1: Tiền đề nhận thức của đối tượng gồm vốn hiểu biết, trình độ văn, kinh nghiệm sống, thái độ, quan đIểm chính trị, xã hội của công chúng. - Bước 2: Sự quan tâm của đối tượng: công chúng tập trung vào nguồn thông tin nào có ý nghĩa và mang lại lợi ích cho họ. - Bước 3: Sự đánh giá của đối tượng về nguồn thông tin. - Bước 4: Sự thử nghiệm của đối tượng. - Bước 5: Đối tượng chấp nhận và thực hiện các kỹ năng phù hợp với mục đích của vấn đề được truyền thông. Bên cạnh việc đưa ra các bước của quá trình tiếp nhận này, các tác giả cũng đưa ra khái niệm hiệu ứng xã hội như một nguyên nhân quan trọng tạo ra hiệu quả tiếp nhận tức thì và hiệu quả tiếp nhận lâu dài. Việc phân chia các bước tiếp nhận như trên cũng là khá cụ thể, tuy nhiên xu hướng phân chia này vẫn tập trung chủ yếu vào sự tiếp nhận của cá nhân. Trong thực tế, vai trò của cá nhân, nhóm và xã hội hoà quyện vào nhau nên khó phân định được các cấp độ tiếp nhận của công chúng nếu không lưu tâm đến đặc thù này. Theo P. Lazarfelt, cơ chế khi tiếp nhận các sản phẩm báo chí gồm hai bước: bước tiếp nhận cá thể (trực tiếp) và bước tiếp nhận cộng đồng (gián tiếp). Hai bước tiếp nhận này có mối quan hệ quy định lẫn nhau tạo nên hiệu quả tiếp nhận đích thực. [42]. Tính cá nhân và sự giao lưu trong quy luật tiếp nhận của công chúng sẽ tạo nên các kết quả tiếp nhận hết sức đa dạng và nhiều chiều. Từ những phân tích của những nghiên cứu trên, có thể rút ra một kết luận có tính khái quát về quá trình tiếp nhận của công chúng báo chí nói chung và 15