PhÇn bèn
KÕ to¸n thanh to¸n vèn gi÷a c¸c ng©n hµng
vµ b¸o c¸o KÕ to¸n – tµi chÝnh ng©n hµng
Ch¬ng XI
kÕ to¸n thanh to¸n vèn gi÷a c¸c ng©n hµng
---------------------------------------------1 - Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ tæ chøc thanh to¸n vèn gi÷a c¸c
ng©n hµng
1.1. Sù cÇn thiÕt vµ ý nghÜa cña thanh to¸n vèn gi÷a c¸c ng©n hµng
1.1.1. Sù cÇn thiÕt
Trong ch¬ng IV chóng ta ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c ph¬ng thøc vµ kü thuËt sö
dông c¸c c«ng cô thanh to¸n qua ng©n hµng, theo ®ã khi hai kh¸ch hµng ®Òu cã
tµi kho¶n t¹i ng©n hµng th× viÖc tr¶ tiÒn cho nhau chÝnh lµ viÖc ng©n hµng trÝch
tµi kho¶n cña bªn tr¶ tiÒn ®Ó chuyÓn vµo tµi kho¶n cña bªn thô hëng. §iÒu nµy
tiÕp tôc ®Æt ra vÊn ®Ò r»ng, liÖu viÖc thanh to¸n cña kh¸ch hµng cã ¶nh hëng g×
®Õn vèn cña ng©n hµng vµ ng©n hµng lµm thÕ nµo ®Ó kiÓm so¸t chÆt chÏ c¸c
kho¶n thanh to¸n ®Ó ®¶m b¶o an toµn tµi s¶n? Trong trêng hîp bªn tr¶ tiÒn vµ
bªn thô hëng ®Òu më tµi kho¶n t¹i mét ®¬n vÞ ng©n hµng (chi nh¸nh, së giao
dÞch) th× ®¬ng nhiªn lµ kh«ng cã t¸c ®éng g× vµ viÖc kiÓm so¸t kh«ng gÆp ph¶i
khã kh¨n lín, nhng nÕu bªn tr¶ tiÒn vµ bªn thô hëng më tµi kho¶n ë hai ®¬n vÞ
ng©n hµng kh¸c nhau cïng hÖ thèng hoÆc kh¸c hÖ thèng ng©n hµng th× kh«ng
nh÷ng ng©n hµng phôc vô bªn tr¶ tiÒn vµ ng©n hµng phôc vô bªn thô hëng
kh«ng chØ ph¶i thùc hiÖn viÖc thanh to¸n tiÒn theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng mµ
cßn ph¶i thanh to¸n vÒ vèn víi nhau ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi, ®ång thêi
ph¶i cã biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó kiÓm so¸t tÝnh x¸c thùc cña c¸c kho¶n thanh
to¸n nh»m ®¶m b¶o an toµn tµi s¶n. ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu vµ x¸c lËp
ph¬ng thøc, quan hÖ thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng lµ hÕt søc cÇn thiÕt trong
ho¹t ®éng ng©n hµng.
Thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng lµ nghiÖp vô thanh to¸n qua l¹i gi÷a c¸c
ng©n hµng nh»m tiÕp tôc hoµn thµnh qu¸ tr×nh thanh to¸n gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, tæ
chøc kinh tÕ, c¸ nh©n víi nhau mµ hä kh«ng cïng më tµi kho¶n t¹i mét ng©n
hµng hoÆc thanh to¸n vèn trong néi bé c¸c hÖ thèng ng©n hµng.
1
Khi thùc hiÖn nghiÖp vô thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng, c¸c ng©n hµng
liªn quan kh«ng nh÷ng ph¶i tiÕp tôc hoµn thµnh qu¸ tr×nh viÖc thanh to¸n tiÒn
cho c¸c kh¸ch hµng mµ cßn ph¶i tiÕn hµnh thanh to¸n vèn víi nhau mét c¸ch
®Çy ®ñ vµ kÞp thêi.
1.1.2. ý nghÜa:
Thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng cã ý nghÜa rÊt to lín:
- ThÓ hiÖn chøc n¨ng tËp trung thanh to¸n cña ng©n hµng ®èi víi nÒn
kinh tÕ quèc d©n vµ ®iÒu hßa vèn trong néi bé ng©n hµng.
- Thùc hiÖn tèt nghiÖp vô thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng chÝnh lµ thùc
hiÖn ®îc yªu cÇu cña c«ng t¸c thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt: Nhanh chãng,
chÝnh x¸c, an toµn tµi s¶n, t¨ng nhanh vßng quay cña vèn.
- Gi¶m chi phÝ lu th«ng do kh«ng ph¶i vËn chuyÓn tiÒn mÆt tõ n¬i nµy
®Õn n¬i kh¸c; Gi¶m chi phÝ kiÓm ®Õm, giao nhËn tiÒn; T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c
ng©n hµng sö dông vèn tiÕt kiÖm, cã hiÖu qu¶.
- T¹o ®iÒu kiÖn cho Ng©n hµng Nhµ níc thùc thi cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch
tiÒn tÖ th«ng qua viÖc t¨ng cêng qu¶n lý vèn kh¶ dông vµ lµm cho c¸c giao
dÞch trªn thÞ trêng liªn ng©n hµng diÔn ra m¹nh mÏ, s«i ®éng h¬n. §iÒu nµy chØ
cã thÓ cã ®îc do hiÖn ®¹i ho¸ c¸c hÖ thèng thanh to¸n sÏ dÉn ®Õn viÖc qu¶n lý
tËp trung c¸c tµi kho¶n thanh, quyÕt to¸n cña c¸c Tæ chøc tÝn dông më t¹i
Trung ¬ng vµ ®Èy nhanh tèc ®é xö lý thanh quyÕt to¸n.
§Ó lµm tèt nghiÖp vô thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng ®ßi hái ng©n hµng
ph¶i c¶i tiÕn thÓ lÖ, chÕ ®é thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn mÆt cho phï hîp víi
yªu cÇu cña viÖc trao ®æi thanh to¸n tiÒn hµng hãa, dÞch vô cña toµn x· héi.
T¨ng cêng trang thiÕt bÞ, kü thuËt phôc vô thanh to¸n nhanh chãng, chÝnh x¸c,
c¶i tiÕn viÖc ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý vèn trong ng©n hµng. ChÝnh v× vËy mµ lµm
cho ho¹t ®éng ng©n hµng ph¸t triÓn phong phó vÒ tr×nh ®é vµ c¬ së vËt chÊt kü
thuËt.
1.2. §iÒu kiÖn ®Ó tæ chøc thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng
Do tÝnh chÊt phøc t¹p cña nghiÖp vô thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng nªn
khi tæ chøc thùc hiÖn mÆt nghiÖp vô nµy cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y:
1.2.1. §iÒu kiÖn vÒ ph¸p chÕ
2
Thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng cã liªn quan ®Õn viÖc chuyÓn giao quyÒn
së h÷u vèn gi÷a c¸c ng©n hµng nªn nghiÖp vô nµy ph¶i ®îc ®iÒu chØnh bëi c¸c
v¨n b¶n ph¸p quy cña Nhµ níc vµ cña NHNN. Theo ®ã, ph¶i x©y dùng mét hÖ
thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p quy ®Çy ®ñ vÒ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, thanh to¸n bï trõ
®iÖn tö, vÒ ch÷ ký ®iÖn tö, vÒ sö dông d÷ liÖu trªn c¸c vËt mang tin hoÆc truyÒn
qua m¹ng m¸y tÝnh trong h¹ch to¸n kÕ to¸n v.v... ®Ó c¸c ng©n hµng vËn dông
trong viÖc tæ chøc hÖ thèng thanh to¸n cña m×nh còng nh lµ tham gia vµo hÖ
thèng thanh to¸n Liªn ng©n hµng do Ng©n hµng Nhµ níc tæ chøc.
1.2.2. §iÒu kiÖn vÒ m« h×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng
Tríc hÕt ph¶i x©y dùng ®îc c¸c hÖ thèng thanh to¸n phï hîp víi m«
h×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng. C¸c hÖ thèng thanh to¸n ph¶i
®¸p øng yªu cÇu thanh to¸n vèn trong ®iÒu kiÖn tõng bíc hiÖn ®¹i ho¸ c«ng
nghÖ NH, tiÕn tíi héi nhËp víi khu vùc vµ quèc tÕ.
Ph¶i cã ®éi ngò c¸n bé cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao, cã chuyªn m«n
nghiÖp vô tèt, hiÓu biÕt vµ sö dông thµnh th¹o c¸c m¸y mãc, trang thiÕt bÞ tin
häc.
1.2.3. §iÒu kiÖn vÒ kü thuËt
Ph¶i cã ®Çy ®ñ ph¬ng tiÖn, trang thiÕt bÞ kü thuËt nh hÖ thèng m¸y vi
tÝnh cïng c¸c thiÕt bÞ ngo¹i vi, ch¬ng tr×nh phÇn mÒm tin häc, ®êng truyÒn, trô
së - ®Ó ®¶m b¶o thanh to¸n nhanh, chÝnh x¸c, an toµn tµi s¶n, tiÕt kiÖm chi phÝ.
1.2.4. §iÒu kiÖn vÒ vèn trong thanh to¸n
C¸c ®¬n vÞ tham gia thanh to¸n ph¶i cã ®Çy ®ñ vèn ®Ó ®¶m b¶o thanh
to¸n kÞp thêi, sßng ph¼ng c¸c kho¶n thanh to¸n qua l¹i víi nhau. Vèn ®Ó ®¶m
b¶o thanh to¸n gåm:
- Dù tr÷ thanh kho¶n b»ng tiÒn mÆt.
- TiÒn göi thanh to¸n t¹i NHNN vµ c¸c TCTD kh¸c.
- Vay NHNN hoÆc c¸c TCTD kh¸c.
1.3. C¸c hÖ thèng thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng ë ViÖt Nam
Tæ chøc hÖ thèng thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng ë ViÖt Nam g¾n liÒn
víi viÖc hoµn thiÖn m« h×nh tæ chøc cña c¸c hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam qua
c¸c thêi kú:
3
- Thêi kú tríc n¨m 1989: Thêi kú nµy hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam tæ
chøc thµnh ng©n hµng 1 cÊp (kh«ng t¸ch biÖt gi÷a NHNN vµ c¸c TCTD), nªn
hÖ th«ng thanh to¸n vèn gi÷a c¸c chi nh¸nh ng©n hµng còng chØ cã mét hÖ
thèng. Ph¬ng thøc thanh to¸n vèn gi÷a c¸c NH ®îc sö dông lµ ph¬ng thøc
thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng, trong ®ã c¸c chi nh¸nh
trong hÖ thèng trùc tiÕp chuyÓn tiÒn thanh to¸n vèn víi nhau, ng©n hµng trung ¬ng lµm nhiÖm vô kiÓm so¸t, ®èi chiÕu liªn hµng cho toµn hÖ thèng.
- Thêi kú tõ 1989 ®Õn nay: Thêi kú nµy nÒn kinh tÕ níc ta ®· chuyÓn tõ
c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ trêng, theo ®ã hÖ thèng NH 1
cÊp còng ®îc chuyÓn thµnh NH 2 cÊp víi nhiÒu hÖ thèng kh¸ch nhau nh hÖ
thèng NH Nhµ níc, c¸c hÖ thèng Ng©n hµng th¬ng m¹i... ViÖc c©n ®èi vèn,
®iÒu hoµ vèn ®îc tæ chøc theo tõng hÖ thèng, do vËy mçi hÖ thèng NH ®· tæ
chøc 1 hÖ thèng thanh to¸n ®Ó gi¶i quyÕt quan hÖ thanh to¸n trong néi bé hÖ
thèng.
Ngoµi thanh to¸n néi bé cña tõng hÖ thèng NH, cã hÖ thèng thanh to¸n
liªn ng©n hµng ®Ó gi¶i quyÕt quan hÖ thanh to¸n vèn gi÷a c¸c ®¬n vÞ ng©n hµng
kh¸c hÖ thèng.
Trong thêi kú kinh tÕ më, mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c vïng, miÒn, khu
vùc kh«ng ngõng t¨ng lªn. Khoa häc tÝnh to¸n, kü thuËt ®iÖn tö kh«ng ngõng
ph¸t triÓn nªn xu híng chung lµ ph¶i më réng hÖ thèng thanh to¸n liªn ng©n
hµng víi c¸c trung t©m thanh to¸n hiÖn ®¹i ®Ó ®¶m b¶o thanh to¸n liªn ng©n
hµng trong ph¹m vi khu vùc vµ toµn quèc ®¹t hiÖu qu¶ cao.
C¸c ph¬ng thøc thanh to¸n vèn gi÷a c¸c ng©n hµng ë ViÖt Nam hiÖn nay
t¬ng ®èi phong phó, gåm:
+ Thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng trong cïng hÖ thèng (b»ng giÊy
vµ ®iÖn tö).
+ Thanh to¸n bï trõ kh¸c hÖ thèng (b»ng giÊy vµ ®iÖn tö).
+ Thanh to¸n ®iÖn tö liªn ng©n hµng
+ Uû nhiÖm thu hé, chi hé.
+ Më tµi kho¶n lÉn nhau ®Ó thanh to¸n.
Sau ®©y tr×nh bµy kh¸i qu¸t néi dung c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n:
1.3.1. Thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng (TTLCNNH)
4
Thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng lµ ph¬ng thøc thanh to¸n vèn gi÷a
c¸c chi nh¸nh ng©n hµng trong cïng mét hÖ thèng ng©n hµng.
Thùc chÊt cña thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng lµ viÖc chuyÓn tiÒn tõ
chi nh¸nh ng©n hµng nµy ®Õn chi nh¸nh ng©n hµng kh¸c ®Ó phôc vô thanh to¸n
tiÒn hµng ho¸, dÞch vô cña hai kh¸ch hµng (mua vµ b¸n) khi c¶ hai kh¸ch hµng
kh«ng cïng më tµi kho¶n ë mét chi nh¸nh ng©n hµng: hoÆc lµ chuyÓn cÊp vèn,
®iÒu hoµ vèn trong néi bé mét hÖ thèng ng©n hµng.
Tuú theo ®Æc ®iÓm cña tõng hÖ thèng ng©n hµng ®Ó tæ chøc hÖ thèng
thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng mét c¸ch thÝch hîp. Ch¼ng h¹n cã nh÷ng
hÖ thèng ng©n hµng tæ chøc hÖ thèng thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng toµn
hÖ thèng, nhng cã mét sè hÖ thèng ng©n hµng bªn c¹nh hÖ thèng TTLCNNH
toµn hÖ thèng, cã thêi gian, c¸c ng©n hµng cßn thiÕt lËp thªm hÖ thèng
TTLCNNH néi tØnh ®Ó phôc vô cho viÖc thanh to¸n gi÷a c¸c chi nh¸nh ng©n
hµng trong cïng mét tØnh, mét thµnh phè vµ thùc hiÖn kiÓm so¸t, ®èi chiÕu liªn
chi nh¸nh ng©n hµng néi tØnh theo sù uû quyÒn cña cÊp TW (Héi së chÝnh).
HiÖn nay ë ViÖt Nam cã c¸c hÖ thèng TTLCNNH sau:
1- HÖ thèng TTLCNNH (chuyÓn tiÒn ®iÖn tö) cña NHNN.
2- C¸c hÖ thèng TTLCNNH cña 4 ng©n hµng th¬ng m¹i nhµ níc
3- C¸c hÖ thèng TTLCNNH cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cæ phÇn.
4- C¸c hÖ thèng TTLCNNH cña c¸c chi nh¸nh ng©n hµng níc ngoµi.
5- HÖ thèng thanh to¸n cña Kho b¹c Nhµ níc.
VÊn ®Ò mÊu chèt cña TTLCNNH lµ ph¶i x¸c ®Þnh ph¬ng thøc kiÓm
so¸t vµ ®èi chiÕu trong thanh to¸n, bëi lÏ kiÓm so¸t vµ ®èi chiÕu trong
TTLCNNH ch¼ng nh÷ng ®¶m b¶o cho sè liÖu trong TTLCNNH ®îc hoµn toµn
chÝnh x¸c, an toµn tµi s¶n mµ cßn kiÓm so¸t nguån vèn cña c¸c ®¬n vÞ ng©n
hµng tham gia thanh to¸n (c¸c chi nh¸nh ng©n hµng tuy lµ nh÷ng ®¬n vÞ trùc
thuéc nh÷ng lµ ®¬n vÞ h¹ch to¸n néi bé nªn khi tham gia thanh TTLCNNH
ph¶i cã nguån vèn ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c kho¶n thanh to¸n cña ®¬n vÞ m×nh).
XuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam vµ ®Ó tõng bíc héi nhËp víi c¸c
ng©n hµng khu vùc vµ quèc tÕ, ng©n hµng ViÖt Nam ®· ¸p dông 3 ph¬ng thøc
kiÓm so¸t, ®èi chiÕu:
5
- Tõ n¨m 1951 (khi thµnh lËp NHQG ViÖt Nam) ®Õn n¨m 1962 ¸p dông
ph¬ng thøc "§¹i lý liªn hµng". Néi dung chñ yÕu cña ph¬ng thøc nµy lµ c¸c chi
nh¸nh ng©n hµng trùc tiÕp göi chuyÓn tiÒn cho nhau, ng©n hµng TW lµm nhiÖm
vô kiÓm so¸t vµ ®èi chiÕu th«ng qua c¸c tµi kho¶n liªn hµng ph¶n ¸nh trªn
b¶ng c©n ®èi tµi kho¶n hµng th¸ng cña c¸c chi nh¸nh göi vÒ NHTW.
- Tõ n¨m 1963 ®Õn nay ¸p dông 2 ph¬ng thøc lµ "KiÓm so¸t tËp
trung, ®èi chiÕu ph©n t¸n" vµ "KiÓm so¸t tËp trung, ®èi
chiÕu tËp trung". C¶ 2 ph¬ng thøc ®Òu ¸p dông m« h×nh ch÷ "V" ngîc.
Theo m« h×nh nµy th× ngoµi 2 chi nh¸nh tham gia thanh to¸n cßn cã trung t©m
thanh to¸n lµm nhiÖm vô kiÓm so¸t, ®èi chiÕu tÊt c¶ c¸c kho¶n chuyÓn tiÒn
thanh to¸n trong hÖ thèng vµ theo dâi nguån vèn cña c¸c chi nh¸nh ®Ó thùc
hiÖn thanh to¸n vèn gi÷a c¸c chi nh¸nh khi cã mét kho¶n chuyÓn tiÒn thanh
to¸n x¶y ra.
+ Ph¬ng thøc "KiÓm so¸t tËp trung, ®èi chiÕu ph©n t¸n": Theo ph¬ng
thøc nµy, c¸c chi nh¸nh trùc tiÕp göi chuyÓn tiÒn cho nhau, trung t©m thanh
to¸n lµm nhiÖm vô kiÓm so¸t tÊt c¶ c¸c chuyÓn tiÒn sau ®ã lËp sæ ®èi chiÕu göi
c¸c chi nh¸nh nhËn chuyÓn tiÒn ®Ó ng©n hµng nµy ®èi chiÕu (®èi chiÕu ph©n
t¸n ë c¸c ng©n hµng nhËn chuyÓn tiÒn)
S¬ ®å ph¬ng thøc "KiÓm so¸t tËp trung, ®èi chiÕu ph©n t¸n"
Trung t©m
thanh to¸n
(2)
Ng©n hµng
chuyÓn tiÒn
(3)
(1)
Ng©n hµng
nhËn tiÒn
1- NH chuyÓn tiÒn göi chuyÓn tiÒn cho NH nhËn tiÒn qua bu ®iÖn.
2- NH chuyÓn tiÒn göi giÊy b¸o chuyÓn tiÒn cho TTTT ®Ó kiÓm so¸t.
3- TTTT sau khi kiÓm so¸t lËp sæ ®èi chiÕu göi NH nhËn
Ph¬ng thøc nµy ¸p dông trong TTLCNNH truyÒn thèng.
6
+ Ph¬ng thøc "KiÓm so¸t tËp trung, ®èi chiÕu tËp trung": Theo ph¬ng thøc nµy, ng©n hµng chuyÓn tiÒn göi chuyÓn tiÒn cho ng©n hµng nhËn
chuyÓn tiÒn th«ng qua Trung t©m thanh to¸n (truyÒn qua m¹ng), Trung t©m
thanh to¸n lµm nhiÖm vô kiÓm so¸t vµ ®èi chiÕu tÊt c¶ c¸c chuyÓn tiÒn trong
toµn hÖ thèng.
S¬ ®å ph¬ng thøc "KiÓm so¸t tËp trung, ®èi chiÕu tËp trung".
Trung t©m
thanh to¸n
(3)
(4)
(4)
(1)
(3)
(2)
Ng©n hµng
chuyÓn tiÒn
Ng©n hµng
nhËn chuyÓn
tiÒn
1- NH chuyÓn tiÒn göi chuyÓn tiÒn qua m¹ng vÒ TTTT ®Ó TTTT chuyÓn tiÕp vÒ
NH nhËn
2- TTTT truyÒn chuyÓn tiÒn vÒ NH nhËn
3- Cuèi ngµy TTTT ®èi chiÕu cho tÊt c¶ c¸c NH
4- C¸c NH x¸c nhËn ®èi chiÕu göi TTTT
Ph¬ng thøc kiÓm so¸t tËp trung, ®èi chiÕu tËp trung ®îc ¸p dông trong
thanh to¸n liªn hµng ®iÖn tö.
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ nh÷ng øng dông réng r·i cña nã
trong lÜnh vùc ng©n hµng ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ng©n hµng ViÖt Nam chuyÓn
tõ thanh to¸n liªn hµng truyÒn thèng sang thanh to¸n liªn hµng ®iÖn tö nh»m xö
lý c¸c kho¶n thanh to¸n chuyÓn tiÒn mét c¸ch nhanh chãng, chÝnh x¸c, an toµn
vµ qu¶n lý chÆt chÏ vèn trong thanh to¸n.
1.3.2. Thanh to¸n bï trõ gi÷a c¸c ng©n hµng
Thanh to¸n bï trõ gi÷a c¸c ng©n hµng (TTBT) lµ ph¬ng thøc thanh to¸n
vèn gi÷a c¸c ng©n hµng ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch bï trõ tæng sè ph¶i thu, ph¶i
tr¶ vµ trªn c¬ së ®ã chØ thanh to¸n víi nhau sè chªnh lÖch (kÕt qu¶ bï trõ).
TTBT ph¸t sinh trªn c¬ së c¸c kho¶n tiÒn hµng ho¸, dÞch vô cña h¸ch hµng më
TK ë c¸c NH kh¸c nhau hoÆc thanh to¸n vèn cña b¶n th©n ng©n hµng. TTBT ®îc ¸p dông gi÷a c¸c ng©n hµng kh¸c hÖ thèng víi nhau (TTBT kh¸c hÖ thèng)
hoÆc cã thÓ ¸p dông gi÷a c¸c ®¬n vÞ ng©n hµng thuéc cïng mét hÖ thèng ng©n
7
hµng (TTBT cïng hÖ thèng). Tïy thuéc vµo ph¬ng ph¸p trao ®æi chøng tõ,
chuyÓn sè liÖu mµ cã c¬ chÕ TTBT trªn c¬ së chøng tõ giÊy (TTBT giÊy) vµ
TTBT ®iÖn tö.
TTBT giÊy cã mét sè ®Æc trng vÒ tæ chøc vµ kü thuËt nghiÖp vô nh sau:
- C¸c ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông vµ Kho b¹c Nhµ níc, kÓ c¶ c¸c chi
nh¸nh vµ ®¬n vÞ trùc thuéc ®îc phÐp lµm dÞch vô thanh to¸n (sau ®©y gäi chung
lµ ng©n hµng) tham gia TTBT ®îc gäi lµ ng©n hµng thµnh viªn. C¸c ng©n hµng
thµnh viªn ph¶i më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng chñ tr×. §èi víi TTBT kh¸c hÖ
thèng th× c¸c ng©n hµng thµnh viªn ph¶i më tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng
chñ tr× lµ NHNN trªn ®Þa bµn.
- Ng©n hµng chñ tr× chÞu tr¸ch nhiÖm tæng hîp kÕt qu¶ thanh to¸n cña
c¸c ng©n hµng thµnh viªn vµ thanh to¸n sè chªnh lÖch trong TTBT cho tõng
ng©n hµng thµnh viªn. Ng©n hµng chñ tr× ®îc quyÒn chñ ®éng tÝnh TK tiÒn göi
cña c¸c NH thµnh viªn ®Ó thanh to¸n.
- TTTB cã thÓ tæ chøc trong ph¹m vi ®Þa bµn (néi thµnh, néi thÞ vµ c¸c
®¬n vÞ NH l©n cËn cã cù li gÇn ®Ó ®¶m b¶o giao nhËn chøng tõ TTBT theo
phiªn giao dÞch trong ngµy). HoÆc cã thÓ tæ chøc TTBT theo khu vùc hay toµn
quèc (khi ®· thùc hiÖn TTBT ®iÖn tö, nèi m¹ng trùc tiÕp gi÷a c¸c NH thµnh
viªn vµ trung t©m TTBT).
- VÒ lu©n chuyÓn chøng tõ:
+ Thanh to¸n bï trõ truyÒn thèng (lu©n chuyÓn chøng tõ giÊy). Tuú theo
h×nh thøc ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng thµnh viªn trong ®Þa bµn ®Ó quy ®Þnh
phiªn giao nhËn chøng tõ trong ngµy. §Õn giê giao nhËn chøng tõ, c¸c NH
thµnh viªn ph¶i mang c¸c chøng tõ TTBT ®Õn ®Þa ®iÓm giao dÞch (t¹i NH chñ
tr×) ®Ó giao, nhËn chøng tõ gi÷a c¸c ng©n hµng thµnh viªn vµ gi÷a NH thµnh
viªn víi NH chñ tr×.
+ Thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö: Qua m¹ng m¸y tÝnh, c¸c NH thµnh viªn
truyÒn chøng tõ ®iÖn tö ®Õn Trung t©m TTBT ®Ó thùc hiÖn TTBT theo ch¬ng
tr×nh phÇn mÒm TTBT ®iÖn tö.
1.3.3. Thanh to¸n qua tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Ng©n hµng Nhµ níc:
Thanh to¸n qua tµi kho¶n tiÒn göi t¹i NHNN ®îc ¸p dông trong thanh
to¸n qua l¹i gi÷a hai ng©n hµng hoÆc ®¬n vÞ ng©n hµng kh¸c hÖ thèng ®Òu cã
8
tµi kho¶n tiÒn göi t¹i NHNN (cïng hoÆc kh¸c chi nh¸nh, Së giao dÞch NHNN).
C¸c kho¶n thanh to¸n qua tµi kho¶n tiÒn göi t¹i NHNN cña c¸c ng©n hµng
còng ®Òu ph¸t sinh trªn c¬ së c¸c kho¶n thanh to¸n cña kh¸ch hµng vµ cña néi
bé c¸c ng©n hµng nh c¸c kho¶n ®iÒu chuyÓn vèn, c¸c kho¶n vay tr¶ gi÷a c¸c
ng©n hµng víi nhau.
§Ó c¸c ng©n hµng thùc hiÖn thanh to¸n qua TK tiÒn göi t¹i NHNN, trªn
c¬ së chøng tõ giÊy, cÇn cã c¸c ®iÒu kiÖn sau:
- C¸c ng©n hµng ph¶i më tµi kho¶n tiÒn göi t¹i Së giao dÞch hoÆc chi
nh¸nh NHNN vµ ph¶i ®¨ng ký mÉu dÊu, ch÷ ký trong giao dÞch thanh to¸n víi
NHNN n¬i më tµi kho¶n.
- DÊu vµ ch÷ ký trªn chøng tõ thanh to¸n vµ b¶ng kª chøng tõ thanh to¸n
qua NHNN ph¶i ®óng víi mÉu ®· ®¨ng ký víi NHNN n¬i më tµi kho¶n.
- Tµi kho¶n tiÒn göi t¹i NHNN cña ng©n hµng tr¶ tiÒn (ng©n hµng ph¸t
sinh nghiÖp vô thanh to¸n) ph¶i cã ®ñ sè d ®Ó b¶o ®¶m thanh to¸n kÞp thêi.
1.3.4. Thanh to¸n theo ph¬ng thøc uû nhiÖm thu hé, chi hé
Uû nhiÖm thu hé, chi hé lµ mét ph¬ng thøc thanh to¸n gi÷a hai ng©n
hµng theo sù tho¶ thuËn vµ cam kÕt víi nhau, ng©n hµng nµy sÏ thùc hiÖn thu
hé hoÆc chi hé cho ng©n hµng kia trªn c¬ së c¸c chøng tõ thanh to¸n cña c¸c
kh¸ch hµng cã më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng kia.
Ph¹m vi ¸p dông: Ph¬ng thøc nµy ®îc ¸p dông trong thanh to¸n:
- Gi÷a 2 ®¬n vÞ ng©n hµng trong cïng hÖ thèng; vµ
- Gi÷a 2 ng©n hµng hoÆc ®¬n vÞ ng©n hµng kh¸c hÖ thèng.
§Ó tiÕn hµnh thanh to¸n theo ph¬ng thøc uû nhiÖm thu hé, chi hé, hai
ng©n hµng ph¶i ký hîp ®ång ®Ó thèng nhÊt víi nhau vÒ nguyªn t¾c, thñ tôc vµ
néi dung thanh to¸n. C¸c nghiÖp vô thanh to¸n thu hé, chi hé ph¸t sinh ®îc
h¹ch to¸n vµo tµi kho¶n thu hé, chi hé gi÷a c¸c ng©n hµng. Theo ®Þnh kú tho¶
thuËn, hai ng©n hµng ®èi chiÕu doanh sè ph¸t sinh vµ sè d tµi kho¶n thu, chi hé
®Ó thanh to¸n cho nhau vµ tÊt to¸n sè d cña tµi kho¶n nµy.
1.3.5. Më tµi kho¶n tiÒn göi lÉn nhau ®Ó thanh to¸n
Ph¹m vi ¸p dông: Ph¬ng thøc nµy ®îc ¸p dông trong thanh to¸n:
- Gi÷a 2 ®¬n vÞ ng©n hµng trong cïng hÖ thèng; vµ
- Gi÷a 2 ng©n hµng hoÆc ®¬n vÞ ng©n hµng kh¸c hÖ thèng.
9
§iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn thanh to¸n: §Ó thanh to¸n theo ph¬ng thøc nµy
®ßi hái ng©n hµng hoÆc ®¬n vÞ ng©n hµng nµy (sau ®©y gäi chung lµ ng©n hµng)
ph¶i më tµi kho¶n tiÒn göi t¹i ng©n hµng kia hoÆc ngîc l¹i, thanh to¸n theo ph¬ng thøc nµy ®ßi hái ph¶i ®¨ng ký mÉu dÊu, ch÷ ký cña ngêi cã thÈm quyÒn ra
lÖnh thanh to¸n qua tµi kho¶n tiÒn göi.
1.3.6. Thanh to¸n ®iÖn tö liªn ng©n hµng: Cho ®Õn nay, thanh to¸n ®iÖn
tö liªn ng©n hµng ®· vµ ®ang ®îc Ng©n hµng Nhµ níc triÓn khai trªn ph¹m vi
toµn quèc theo hai ph©n hÖ lµ HÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö liªn ng©n hµng vµ
Thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö liªn ng©n hµng.
a/ HÖ thèng thanh to¸n ®iÖn tö liªn ng©n hµng (hÖ thèng TT§TLNH): lµ
hÖ thèng thanh to¸n tæng thÓ, bao gåm hÖ thèng bï trõ liªn ng©n hµng, hÖ
thèng xö lý tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n vµ cæng giao diÖn víi hÖ thèng
chuyÓn tiÒn ®iÖn tö cña Ng©n hµng Nhµ níc. HÖ thèng TT§TLNH hiÖn ®· ®îc
triÓn khai t¹i Trung ¬ng (Së Giao dÞch NHNN) vµ 05 tØnh, thµnh phè lµ Hµ Néi,
H¶i Phßng, §µ N½ng, CÇn Th¬ vµ Tp. Hå ChÝ Minh. HÖ thèng TT§TLNH cã
c¸c ®Æc trng sau ®©y:
- VÒ m« h×nh tæ chøc:
HÖ thèng TT§TLNH cã Trung t©m thanh to¸n quèc gia ®Æt t¹i Hµ Néi,
Trung t©m nµy thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng tiÓu hÖ thèng gi¸ trÞ cao, chuyÓn m¹ch
tiÓu hÖ thèng gi¸ trÞ thÊp, xö lý tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n; giao diÖn víi hÖ
thèng chuyÓn tiÒn ®iÖn tö cña Ng©n hµng Nhµ níc vµ c¸c chøc n¨ng kiÓm tra
hÖ thèng bao gåm phÇn cøng, phÇn mÒm vµ truyÒn th«ng. KÕt nèi víi Trung
t©m thanh to¸n quèc gia cã c¸c Trung t©m xö lý tØnh - ®Æt t¹i mét sè chi nh¸nh
Ng©n hµng Nhµ níc tØnh, thµnh phè vµ Së giao dÞch Ng©n hµng Nhµ níc, thùc
hiÖn chøc n¨ng xö lý c¸c lÖnh thanh to¸n cña tiÓu hÖ thèng gi¸ trÞ thÊp vµ
chuyÓn m¹ch tiÓu hÖ thèng gi¸ trÞ cao trong ph¹m vi hÖ thèng TTLNH.
C¸c thµnh viªn trùc tiÕp cña hÖ thèng TT§TLNH lµ c¸c tæ chøc cung
øng dÞch vô thanh to¸n cã ®ñ ®iÒu kiÖn vµ ®îc chÊp nhËn tham gia hÖ thèng
TTLNH. C¸c thµnh viªn trùc tiÕp ph¶i cã tµi kho¶n tµi kho¶n tiÒn göi thanh
to¸n t¹i Së Giao dÞch Ng©n hµng Nhµ níc vµ ph¶i ®¨ng ký danh s¸ch c¸c chi
nh¸nh trùc thuéc cña m×nh (gäi lµ ®¬n vÞ thµnh viªn) tham gia TT§TLNH ®Ó
®îc kÕt nèi trùc tiÕp vµo hÖ thèng. Ngoµi ra, hÖ thèng cßn cã c¸c thµnh viªn
10
gi¸n tiÕp. Thµnh viªn gi¸n tiÕp lµ c¸c tæ chøc cung øng dÞch vô thanh to¸n ®îc
tham gia hÖ thèng TTLNH th«ng qua thµnh viªn trùc tiÕp.
- VÒ kü thuËt nghiÖp vô xö lý thanh, quyÕt to¸n: HÖ thèng TTLNH xö
lý c¸c lÖnh thanh to¸n gi¸ trÞ cao hoÆc khÈn th«ng qua tµi kho¶n tiÒn göi thanh
to¸n cña ng©n hµng thµnh viªn më t¹i Së Giao dÞch Ng©n hµng Nhµ níc theo
ph¬ng thøc quyÕt to¸n tæng tøc thêi. §èi víi c¸c lÖnh thanh to¸n gi¸ trÞ thÊp sÏ
®îc xö lý th«ng qua thanh to¸n bï trõ trªn ®Þa bµn tØnh, thµnh phè. KÕt qu¶
thanh to¸n bï trõ trªn c¸c ®Þa bµn (tØnh, thµnh phè, khu vùc) ®îc chuyÓn vÒ
Trung t©m thanh to¸n quèc gia, cïng víi kÕt qu¶ bï trõ t¹i Trung ¬ng (bï trõ
gi÷a c¸c Héi së chÝnh ng©n hµng), sÏ ®îc tiÕp tôc xö lý bï trõ mét lÇn n÷a - bï
trõ “kÐp” ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ cuèi cïng vµ quyÕt to¸n. VÒ c¬ b¶n, c¸c lÖnh
thanh to¸n gi¸ trÞ thÊp ®îc xö lý theo ph¬ng thøc rßng (DNS) nh ®· ®îc giíi
thiÖu ë phÇn ®Çu.
- ¸p dông ch÷ ký ®iÖn tö (m· kho¸ b¶o mËt) trong viÖc chuyÓn, nhËn
c¸c lÖnh thanh to¸n vµ c¸c giao dÞch cã liªn quan trong hÖ thèng.
- Phßng ngõa vµ xö lý rñi ro trong hÖ thèng TT§TLNH: Gièng nh hÖ
thèng thanh to¸n ®iÖn tö ë c¸c níc, hÖ thèng TT§TLNH còng ph¶i ®èi mÆt víi
c¸c rñi ro tiÒm tµng nh rñi ro vËn hµnh vµ rñi ro cã tÝnh hÖ thèng do vËy cÇn
ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu vµ phï hîp ®Ó gi¶m thiÓu tíi møc thÊp nhÊt rñi
ro cã thÓ x¶y ra. C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa vµ xö lý rñi ro trong TT§TLNH
bao gåm:
+ ThiÕt lËp vµ duy tr× ho¹t ®éng cña hÖ thèng dù phßng: hÖ thèng
TT§TLNH cã hÖ thèng dù phßng cho ho¹t ®éng cña Trung t©m thanh to¸n
quèc gia vµ c¸c Trung t©m xö lý tØnh. HÖ thèng dù phßng cã ®Çy ®ñ c¸c m¸y
mãc, trang thiÕt bÞ nh hÖ thèng ®ang vËn hµnh chÝnh thøc vµ ®îc ®Æt t¹i ®Þa
®iÓm riªng biÖt, c¸ch xa hÖ thèng ®ang vËn hµnh chÝnh thøc nh»m ®¶m b¶o cho
c¸c sù cè bÊt kh¶ kh¸ng nh thiªn tai, ®Þch häa ... kh«ng thÓ cïng lóc ¶nh hëng
®Õn c¶ 2 hÖ thèng. Trong tr¹ng th¸i b×nh thêng, hÖ thèng dù phßng ho¹t ®éng
song hµnh víi hÖ thèng chÝnh thøc vµ lu«n s½n sµng thay thÕ cho hÖ thèng
chÝnh thøc, nÕu hÖ thèng chÝnh thøc gÆp ph¶i sù cè bÊt kh¶ kh¸ng.
+ Xö lý vµ quyÕt to¸n c¸c kho¶n thanh to¸n chuyÓn tiÒn gi¸ trÞ cao vµ
khÈn theo ph¬ng thøc tæng tøc thêi. Trong trêng hîp tµi kho¶n tiÒn göi thanh
11
to¸n cña thµnh viªn kh«ng cã ®ñ sè d th× lÖnh thanh to¸n sÏ ®îc chuyÓn vµo
hµng ®îi, khi ®ñ tiÒn míi ®îc xö lý.
+ ¸p dông h¹n møc nî rßng: H¹n møc nî rßng lµ møc gi¸ trÞ tèi ®a quy
®Þnh cho c¸c giao dÞch thanh to¸n gi¸ trÞ thÊp ®îc tham gia quyÕt to¸n bï trõ,
®îc tÝnh to¸n dùa trªn chªnh lÖch gi÷a tæng sè c¸c lÖnh thanh to¸n gi¸ trÞ thÊp
§Õn vµ tæng sè c¸c lÖnh thanh to¸n gi¸ trÞ thÊp §i trong mét kho¶ng thêi gian
x¸c ®Þnh. C¸c thµnh viªn tham gia quyÕt to¸n bï trõ ph¶i tù thiÕt lËp h¹n møc
nî rßng cña m×nh (6 th¸ng mét lÇn) theo ®ã, ph¶i ký quü giÊy tê cã gi¸ t¹i
SGD-NHNN theo mét tû lÖ quy ®Þnh tÝnh trªn h¹n møc nî rßng. C¬ chÕ h¹n
møc nî rßng ®îc vËn hµnh nh sau: §Çu ngµy lµm viÖc, Trung t©m thanh to¸n
Quèc gia cËp nhËt cho c¸c Trung t©m xö lý tØnh h¹n møc nî rßng ®óng b»ng
gi¸ trÞ c¸c ng©n hµng thµnh viªn ®· thiÕt lËp. T¹i mçi thêi ®iÓm cña ngµy lµm
viÖc, h¹n møc nµy thay ®æi t¨ng, gi¶m tuú thuéc vµo ho¹t ®éng giao dÞch thanh
to¸n trªn thùc tÕ. §Þnh kú (10 gi©y), Trung t©m thanh to¸n quèc gia tÝnh to¸n
vµ cËp nhËt l¹i h¹n møc nµy cho c¸c Trung t©m xö lý tØnh. Trong ph¹m vi h¹n
møc nî rßng, c¸c thµnh viªn thùc hiÖn viÖc chuyÓn, nhËn c¸c lÖnh thanh to¸n
víi nhau vµ quyÕt to¸n bï trõ theo quy ®Þnh vµ cã tr¸ch nhiÖm thêng xuyªn
theo dâi h¹n møc nî rßng cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng thanh to¸n
kh«ng bÞ ¸ch t¾c do thiÕu h¹n møc nî rßng.
+ ChuyÓn nhîng cho nhau giÊy tê cã gi¸ ký quü: Lµ mét biÖn ph¸p ®îc
¸p dông trong trêng hîp mét thµnh viªn bÊt kú thiÕu vèn thanh to¸n. Trong trêng hîp nµy, SGD-NHNN sÏ thùc hiÖn chuyÓn nhîng c¸c giÊy tê cã gi¸ ký quü
cña thµnh viªn nµy t¹i phiªn giao dÞch gÇn nhÊt cña thÞ trêng tiÒn tÖ hoÆc thÞ trêng chøng kho¸n.
+ Chia sÎ kho¶n thiÕu hôt trong quyÕt to¸n bï trõ: Chia sÎ kho¶n thiÕu
hôt trong quyÕt to¸n bï trõ cã thÓ ®îc ¸p dông khi mét thµnh viªn thiÕu vèn
thanh to¸n (sau khi ®· ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p theo quy ®Þnh), NHNN cã thÓ
xem xÐt ph©n bæ kho¶n tiÒn thiÕu nµy cho c¸c thµnh viªn ®èi t¸c tham gia
quyÕt to¸n cïng g¸nh chÞu nh lµ mét kho¶n cho vay t¹m thêi. C¸ch xö lý chia
sÎ kho¶n thiÕu hôt trong quyÕt to¸n bï trõ: Khi nhËn ®îc th«ng b¸o kho¶n tiÒn
®îc ph©n bæ ®Ó chia sÎ kho¶n thiÕu hôt, thµnh viªn bÞ ph©n bæ ph¶i cã hoÆc bæ
sung ®ñ sè tiÒn vµo tµi kho¶n tiÒn göi t¹i SGD-NHNN trong ph¹m vi thêi gian
12
quy ®Þnh. Theo ®ã, thµnh viªn nµy sÏ tÝnh to¸n l¹i sè d quyÕt to¸n bï trõ bao
gåm c¶ sè tiÒn ®ãng gãp cho kho¶n thiÕu hôt ®îc ph©n bæ. Thµnh viªn thiÕu
vèn thanh to¸n cã tr¸ch nhiÖm ph¶i hoµn tr¶ ®óng thêi h¹n sè tiÒn c¶ gèc vµ l·i
®îc c¸c thµnh viªn kh¸c cho vay t¹m thêi kÓ trªn. Trong trêng hîp viÖc chuyÓn
nhîng giÊy tê cã gi¸ ký quü vµ chia sÎ thiÕu hôt trong quyÕt to¸n bï trõ vÉn
kh«ng ®¸p øng ®ñ vèn thanh to¸n th× c¸c kho¶n thanh to¸n cña thµnh viªn thiÕu
vèn sÏ bÞ lo¹i bá ®Ó thùc hiÖn l¹i viÖc quyÕt to¸n bï trõ.
b/ Thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö liªn ng©n hµng: lµ hÖ thèng thanh to¸n
rßng, xö lý c¸c kho¶n thanh to¸n chuyÓn tiÒn liªn ng©n hµng gi¸ trÞ thÊp (díi
500 triÖu ®ång). HÖ thèng thanh to¸n nµy cã ®Æc ®iÓm sau:
- §îc thiÕt kÕ theo m« h×nh kÕt hîp thanh to¸n tæng tøc thêi vµ rßng
(Hybrid System). Theo ®ã, thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö liªn ng©n hµng thùc hiÖn
theo quy tr×nh: LÖnh thanh to¸n tõ ng©n hµng thµnh viªn göi lÖnh sÏ ph¶i qua
ng©n hµng chñ tr× thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö ®Ó kiÓm so¸t, xö lý bï trõ, h¹ch
to¸n kÕt qu¶ tríc khi lÖnh thanh to¸n ®îc chuyÓn tiÕp ®i ng©n hµng thµnh viªn
nhËn lÖnh.
- C¸c chñ thÓ tham gia thanh to¸n bï trõ ®iÖn tö (TTBT§T) gåm cã:
+ Ng©n hµng chñ tr× TTBT§T, lµ ®¬n vÞ chÞu tr¸ch nhiÖm nhËn, kiÓm tra
c¸c lÖnh thanh to¸n tõ c¸c ng©n hµng thµnh viªn göi lÖnh; xö lý bï trõ, vµ göi
b¶ng kÕt qu¶ bï trõ cïng c¸c lÖnh thanh to¸n cho c¸c ng©n hµng thµnh viªn
liªn quan; xö lý viÖc ®èi chiÕu doanh sè TTBT§T víi c¸c ng©n hµng thµnh
viªn; quyÕt to¸n vµ h¹ch to¸n kÕt qu¶ TTBT§T;
+ C¸c ng©n hµng thµnh viªn trùc tiÕp cña hÖ thèng lµ c¸c ng©n hµng vµ
tæ chøc ®îc lµm dÞch vô thanh to¸n, cã më tµi kho¶n t¹i ng©n hµng chñ tr×
TTBT§T. Ng©n hµng thµnh viªn cã tr¸ch nhiÖm lËp vµ göi lÖnh thanh to¸n,
B¶ng kª lÖnh thanh to¸n; nhËn lÖnh thanh to¸n vµ kÕt qu¶ TTBT§T; thùc hiÖn
®óng quy tr×nh ®èi chiÕu, quyÕt to¸n TTBT§T.
- ¸p dông ch÷ ký ®iÖn tö trong viÖc chuyÓn, nhËn c¸c lÖnh thanh to¸n vµ
c¸c giao dÞch cã liªn quan gi÷a ng©n hµng chñ tr× TTBT§T víi ng©n hµng
thµnh viªn trùc tiÕp cña hÖ thèng.
- §Ó phßng ngõa rñi ro hÖ thèng, viÖc xö lý thanh to¸n vµ quyÕt to¸n
TTBT§T ph¶i thùc hiÖn theo nguyªn t¾c: Ng©n hµng chñ tr× TTBT§T xö lý bï
13
trõ c¸c lÖnh thanh to¸n vµ thanh to¸n ngay sè chªnh lÖch ph¶i tr¶ theo kÕt qu¶
TTBT§T cña tõng ng©n hµng thµnh viªn trong ph¹m vi kh¶ n¨ng chi tr¶ thùc tÕ
cña hä t¹i ng©n hµng chñ tr× TTBT§T. Thùc hiÖn vÊn ®Ò nµy, vÒ ph¬ng diÖn kü
thuËt, th«ng thêng ng©n hµng chñ tr× TTBT§T sÏ kho¸ sè d tµi kho¶n tiÒn göi
thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng thµnh viªn trong thêi gian xö lý bï trõ theo phiªn
vµ khi quyÕt to¸n TTBT§T trong ngµy.
Trong trêng hîp tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n cña mét ng©n hµng thµnh
viªn bÊt kú kh«ng cã ®ñ sè d ®Ó thanh to¸n kÕt qu¶ ph¶i tr¶ cña m×nh th× Ng©n
hµng chñ tr× TTBT§T sÏ ph¶i chuyÓn bít mét sè lÖnh thanh to¸n cña ng©n
hµng nµy ®Ó xö lý vµo phiªn thanh to¸n bï trõ kÕ tiÕp (nÕu lµ xö lý t¹i phiªn
TTBT§T) hoÆc ph¶i huû bá c¸c lÖnh thanh to¸n nµy nÕu lµ t¹i thêi ®iÓm quyÕt
to¸n bï trõ ®iÖn tö trong ngµy.
2. Quy tr×nh kÕ to¸n nghiÖp vô thanh to¸n vèn gi÷a c¸c ng©n
hµng
2.1. KÕ to¸n thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng ®iÖn tö (HoÆc chuyÓn
tiÒn ®iÖn tö - CT§T)
2.1.1. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ TTLCNNH ®iÖn tö
Thanh to¸n liªn chi nh¸nh ng©n hµng ®iÖn tö lµ ph¬ng thøc thanh to¸n
vèn gi÷a c¸c ®¬n vÞ liªn hµng trong cïng mét hÖ thèng b»ng ch¬ng tr×nh phÇn
mÒm chuyÓn tiÒn víi sù trî gióp cña hÖ thèng m¸y tÝnh vµ hÖ thèng m¹ng
truyÒn tin néi bé.
Do ¸p dông kü thuËt ®iÖn tö trong chuyÓn tiÒn nªn ®· gióp cho viÖc
chuyÓn tiÒn ®îc nhanh chãng, chÝnh x¸c, an toµn tµi s¶n, tiÕt kiÖm vèn vµ gióp
cho c¸c hÖ thèng ng©n hµng ®iÒu hoµ vèn trong toµn hÖ thèng ®¹t hiÖu qu¶ cao.
ChuyÓn tiÒn ®iÖn tö ¸p dông ph¬ng thøc "kiÓm so¸t tËp trung, ®èi chiÕu
tËp trung". Do viÖc kiÓm so¸t vµ ®èi chiÕu ®îc tËp trung t¹i TTTT vµ kÕt thóc
ngay trong ngµy nªn ®· ®¶m b¶o tÊt c¶ c¸c chuyÓn tiÒn ®îc kiÓm so¸t tríc khi
tr¶ tiÒn cho kh¸ch hµng, tõ ®ã ®¶m b¶o an toµn tµi s¶n.
Tham gia vµo quy tr×nh chuyÓn tiÒn ®iÖn tö gåm:
+ Ngêi khëi t¹o: Lµ ngêi ph¸t lÖnh thanh to¸n ®Çu tiªn cña 1 tµi kho¶n
thanh to¸n liªn hµng ®iÖn tö (ngêi xin chuyÓn tiÒn b»ng h×nh thøc chuyÓn tiÒn
®iÖn tö).
14
+ Ngêi nhËn: Lµ ngêi thô hëng kho¶n chuyÓn tiÒn trong trêng hîp
chuyÓn "Cã"; hoÆc ngêi thanh to¸n cuèi cïng trong trêng hîp chuyÓn "Nî".
+ Ng©n hµng khëi t¹o: Lµ ®¬n vÞ ng©n hµng phôc vô ngêi khëi t¹o.
+ Ng©n hµng nhËn: Lµ ®¬n vÞ ng©n hµng phôc vô ngêi nhËn.
+ Trung t©m thanh to¸n: ChÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc thanh to¸n, kiÓm to¸n
nghiÖp vô thanh to¸n vµ thùc hiÖn h¹ch to¸n quyÕt to¸n c¸c kho¶n thanh to¸n
®iÖn tö cña c¶ hÖ thèng.
+ LÖnh chuyÓn "Cã", chuyÓn "Nî": Lµ lÖnh cña NH khëi t¹o göi NH
nhËn ®Ó thanh to¸n tiÒn víi ngêi nhËn theo lÖnh cña NH khëi t¹o.
+ Ch÷ ký ®iÖn tö: Lµ lo¹i kho¸ b¶o mËt tham gia hÖ thèng TT§T ®îc x¸c
®Þnh duy nhÊt cho mçi c¸ nh©n khi thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña m×nh vµ
®· ®¨ng ký víi TTTT.
+ Ch¬ng tr×nh phÇn mÒm chuyÓn tiÒn ®iÖn tö, m¸y vi tÝnh, modem
truyÒn tin, ®êng truyÒn néi bé (thuª bao kªnh tho¹i cña bu ®iÖn).
2.1.2. Tµi kho¶n vµ chøng tõ sö dông
a. Tµi kho¶n
Trong CT§T, tuú theo tõng hÖ thèng NH ®Ó cã c¸ch sö dông TK kh¸c
nhau. HiÖn nay cã 2 c¸ch sö dông tµi kho¶n:
C¸ch 1: Sö dông TK chuyÓn tiÒn vµ thanh to¸n chuyÓn tiÒn. Theo c¸ch
nµy c¸c TK ®îc bè trÝ nh sau:
- TK chuyÓn tiÒn cña ®¬n vÞ chuyÓn tiÒn:
+ TK 5111-ChuyÓn tiÒn ®i n¨m nay
+ TK 5121-ChuyÓn tiÒn ®i n¨m tríc
+ TK 5112-ChuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay
+TK 5122-ChuyÓn tiÒn ®Õn n¨m tríc
+ TK 5113-ChuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay +TK 5123-ChuyÓn tiÒn ®Õn n¨m tríc
chê xö lý
chê xö lý
- TK thanh to¸n chuyÓn tiÒn t¹i TTTT:
+ TK 5131-TT chuyÓn tiÒn ®i n¨m nay +TK 5141-TT chuyÓn tiÒn ®i n¨m tríc
+TK 5132-TT chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m +TK 5142-TT chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m trnay
íc
+TK 5133-TT chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m +TK 5143-TT chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m trnay chê xö lý
íc chê xö lý
15
C¸ch 2: Sö dông TK "Thanh to¸n kh¸c gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong tõng hÖ
thèng NH". Theo c¸ch nµy cã thÓ sö dông 1 tµi kho¶n duy nhÊt lµ TK 5191§iÒu chuyÓn vèn.
Nh vËy, cã nhiÒu c¸ch sö dông TK trong CT§T nhng dï sö dông theo
c¸ch nµo th× còng ph¶i b¶o ®¶m c¸c yªu cÇu:
+ §¶m b¶o h¹ch to¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ, râ rµng, chÝnh x¸c, nhanh chãng
mäi kho¶n chuyÓn tiÒn cña c¸c ®¬n vÞ chuyÓn tiÒn vµ kiÓm so¸t, ®èi chiÕu cña
TTTT.
+ KiÓm so¸t, xö lý ®îc nguån vèn trong thanh to¸n cña c¸c ®¬n vÞ
CT§T.
Néi dung, kÕt cÊu cña c¸c tµi kho¶n:
- TK chuyÓn tiÒn ®i n¨m nay (SH 5111):
Tµi kho¶n nµy më t¹i c¸c ®¬n vÞ chuyÓn tiÒn trong hÖ thèng ®Ó h¹ch to¸n
c¸c lÖnh chuyÓn tiÒn ®i n¨m nay chuyÓn tíi TTTT ®Ó TTTT chuyÓn tiÕp
®Õn c¸c ®¬n vÞ nhËn chuyÓn tiÒn.
KÕt cÊu cña TK 5111:
Bªn Nî ghi:
- Sè tiÒn chuyÓn ®i theo lÖnh chuyÓn Nî
Bªn Cã ghi:
- Sè tiÒn chuyÓn ®i theo lÖnh chuyÓn Cã
-Sè tiÒn chuyÓn ®i theo lÖnh huû lÖnh chuyÓn
Nî ®· chuyÓn
Sè d Nî:
- Ph¶n ¸nh sè chªnh lÖch sè tiÒn chuyÓn ®i theo
c¸c lÖnh chuyÓn Nî lín h¬n sè tiÒn chuyÓn ®i
theo c¸c lÖnh chuyÓn Cã vµ huû lÖnh chuyÓn
Nî.
Sè d Cã:
- Ph¶n ¸nh sè chªnh lÖch sè tiÒn chuyÓn ®i theo
c¸c lÖnh chuyÓn Cã vµ huû lÖnh chuyÓn Nî lín
h¬n sè tiÒn chuyÓn ®i theo c¸c lÖnh chuyÓn Nî
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më mét tiÓu kho¶n.
- TK chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay (SH 5112):
Tµi kho¶n nµy më t¹i c¸c chi nh¸nh trong hÖ thèng ®Ó h¹ch to¸n c¸c
lÖnh chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay do TTTT chuyÓn.
KÕt cÊu cña TK 5112:
16
Bªn Nî ghi:
- Sè tiÒn chuyÓn ®Õn theo lÖnh chuyÓn Cã
- Sè tiÒn chuyÓn ®Õn theo lÖnh huû lÖnh chuyÓn Nî
Bªn Cã ghi:
- Sè tiÒn chuyÓn ®Õn theo lÖnh chuyÓn Nî
Sè d Nî:
- Ph¶n ¸nh sè chªnh lÖch sè tiÒn chuyÓn ®Õn theo
c¸c lÖnh chuyÓn Cã vµ huû lÖnh chuyÓn Nî lín h¬n
sè tiÒn chuyÓn ®Õn theo c¸c lÖnh chuyÓn Nî.
Sè d Cã:
- Ph¶n ¸nh sè chªnh lÖch sè tiÒn chuyÓn ®Õn theo
c¸c lªnh chuyÓn Nî lín h¬n sè tiÒn chuyÓn ®Õn theo
c¸c lÖnh chuyÓn Cã vµ huû lÖnh chuyÓn Nî.
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më mét tiÓu kho¶n.
- Tµi kho¶n chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay chê xö lý (SH 5113):
Tµi kho¶n nµy më t¹i c¸c chi nh¸nh trong hÖ thèng ®Ó h¹ch to¸n c¸c
lÖnh chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay cã sai sãt cha ®îc xö lý.
KÕt cÊu cña TK 5113:
Bªn Nî ghi:
- Sè tiÒn cña c¸c lÖnh chuyÓn Nî ®Õn n¨m nay cã
sai sãt cha ®îc xö lý.
- Sè tiÒn cña lÖnh chuyÓn Cã ®Õn n¨m nay cã sai
sãt ®· ®îc xö lý.
- LÖnh huû lªnh chuyÓn Nî ®Õn n¨m nay cã sai sãt
®· ®îc xö lý.
Bªn Cã ghi:
- Sè tiÒn cña lÖnh chuyÓn Cã ®Õn n¨m nay cã sai
sãt cha ®îc xö lý.
- Sè tiÒn lÖnh chuyÓn Nî ®Õn cã sai sãt ®· ®îc xö
lý.
- Lªnh huû lÖnh chuyÓn Nî ®Õn n¨m nay cã sai sãt
cha ®îc xö lý.
Sè d Nî:
- Ph¶n ¸nh sè tiÒn cña c¸c lÖnh chuyÓn Nî ®Õn
n¨m nay cã sai sãt cha ®îc xö lý.
Sè d Cã:
- Ph¶n ¸nh sè tiÒn cña c¸c lÖnh chuyÓn Cã ®Õn
n¨m nay vµ lÖnh huû lÖnh chuyÓn Nî ®Õn n¨m nay
cã sai sãt cha ®îc xö lý.
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më hai tiÓu kho¶n.
17
+ 5113.1 - Lªnh huû lÖnh chuyÓn Nî ®Õn n¨m nay chê xö lý (D Nî)
+ 5113.2 - LÖnh huû lÖnh chuyÓn Cã ®Õn n¨m nay vµ lÖnh huû lÖnh
chuyÓn Nî ®Õn n¨m nay cã sai sãt cha ®îc xö lý (D Cã)
§Ó theo dâi xö lý c¸c sai sãt, tµi kho¶n nµy trªn b¶ng c©n ®èi TK ®Ó c¶
hai sè D Nî vµ d Cã, kh«ng ®îc bï trõ cho nhau.
- TK thanh to¸n chuyÓn tiÒn ®i n¨m nay (SH 5131):
TK nµy më t¹i TTTT ®Ó h¹ch to¸n c¸c lÖnh chuyÓn tiÒn ®i n¨m nay
chuyÓn cho c¸c chi nh¸nh trong hÖ thèng.
KÕt cÊu cña TK 5131 gièng kÕt cÊu cña TK 5111.
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më TK chi tiÕt theo tõng chi nh¸nh nhËn chuyÓn tiÒn.
- TK thanh to¸n chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay (SH 5132):
TK nµy më t¹i TTTT ®Ó h¹ch to¸n c¸c kho¶n chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay
nhËn cña c¸c chi nh¸nh trong hÖ thèng.
KÕt cÊu TK 5132 gièng kÕt cÊu TK 5112.
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më mét TK chi tiÕt theo tõng chi nh¸nh chuyÓn tiÒn.
- TK thanh to¸n chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay chë xö lý (SH 5133)
TK nµy më t¹i TTTT ®Ó h¹ch to¸n c¸c lÖnh chuyÓn tiÒn ®Õn n¨m nay
®ang cã sai sãt cÇn ®îc xö lý.
KÕt cÊu tµi kho¶n 5133 gièng kÕt cÊu TK 5113.
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më 2 tµi kho¶n chi tiÕt gièng TK 5113.
- C¸c TK chuyÓn tiÒn vµ thanh to¸n chuyÓn tiÒn n¨m tríc dïng ®Ó tiÕp
nhËn sè d cña c¸c TK chuyÓn tiÒn vµ thanh to¸n chuyÓn tiÒn n¨m nay chuyÓn
sang vµo cuèi ngµy 31/12 (gièng c¸c TK thanh to¸n liªn hµng truyÒn thèng).
- Tµi kho¶n ®iÒu chuyÓn vèn (SH 5191):
Tµi kho¶n nµy më t¹i c¸c ®¬n vÞ liªn hµng (chi nh¸nh) vµ trung t©m
thanh ®Ó h¹ch to¸n sè vèn ®iÒu chuyÓn ®i, ®iÒu chuyÓn ®Õn; sè tiÒn chi hé, thu
hé trong chuyÓn tiÒn ®iÖn tö gi÷a c¸c chi nh¸nh vµ gi÷a chi nh¸nh víi Héi së
chÝnh trong cïng hÖ thèng.
Tµi kho¶n ®iÒu chuyÓn vèn cã nhiÒu tµi kho¶n chi tiÕt nhng trong nghiÖp
vô CT§T thêng sö dông 3 lo¹i TK:
5191.1 - §iÒu chuyÓn vèn trong kÕ ho¹ch
5191.2 - §iÒu chuyÓn vèn ngoµi kÕ ho¹ch
18
5191.8 - §iÒu chuyÓn vèn chê thanh to¸n.
+ TK ®iÒu chuyÓn vèn trong kÕ ho¹ch vµ ®iÒu chuyÓn vèn ngoµi kÕ
ho¹ch: Hai tµi kho¶n nµy dïng ®Ó h¹ch to¸n viÖc nhËn vèn vµ göi vèn trong vµ
ngoµi kÕ ho¹ch gi÷a Héi së chÝnh vµ c¸c chi nh¸nh th«ng qua c¸c lÖnh chuyÓn
Nî vµ lÖnh chuyÓn Cã chuyÓn tiÒn ®iÖn tö.
KÕt cÊu TK 5191:
T¹i c¸c chi nh¸nh: TK 5191 cã kÕt cÊu:
Bªn Nî ghi:
- Sè vèn göi ®i theo lÖnh chuyÓn Nî göi ®i vµ lÖnh
chuyÓn Cã nhËn ®îc.
Bªn Cã ghi:
- Sè vèn nhËn ®Õn theo lÖnh chuyÓn Cã göi ®i vµ
lÖnh chuyÓn Nî nhËn ®îc.
Sè d Nî:
- Ph¶n ¸nh sè chªnh lÖch sè vèn göi ®i lín h¬n sè
vèn nhËn ®Õn (®©y lµ sè vèn chi nh¸nh göi t¹i héi
së chÝnh)
Sè d Cã:
- Ph¶n ¸nh sè chªnh lÖch sè vèn nh©n ®Õn lín h¬n
sè vèn göi ®i (®©y lµ sè vèn chi nh¸nh thiÕu ph¶i
nhËn ®iÒu chuyÓn cña héi së chÝnh)
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më hai tiÓu kho¶n:
5191.1 - §iÒu chuyÓn vèn trong kÕ ho¹ch
5191.2 - §iÒu chuyÓn vèn ngoµi kÕ ho¹ch
T¹i Héi së chÝnh (TTTT): TK 5191 cã kÕt cÊu:
Bªn Nî ghi:
- Sè vèn ®iÒu chuyÓn cho chi nh¸nh theo lÖnh
chuyÓn Nî göi chi nh¸nh vµ lÖnh chuyÓn Cã
nhËn cña chi nh¸nh.
Bªn Cã ghi:
- Sè vèn nhËn ®îc cña chi nh¸nh theo lÖnh
chuyÓn Cã göi chi nh¸nh vµ lÖnh chuyÓn Nî
nhËn cña chi nh¸nh.
Sè d Nî:
- Ph¶n ¸nh sè vèn ®iÒu chuyÓn ®i lín h¬n sè vèn
nhËn göi cua chi nh¸nh.
Sè d Cã:
- Ph¶n ¸nh sè vèn nhËn göi cña chi nh¸nh lín
h¬n sè vèn ®iÒu chuyÓn ®i.
H¹ch to¸n chi tiÕt: Më tiÓu kho¶n theo tõng chi nh¸nh.
19
Yªu cÇu cña TK 5191 lµ:
D Nî t¹i chi nh¸nh = D Cã t¹i Héi së chÝnh
D Cã t¹i chi nh¸nh = D Nî t¹i Héi së chÝnh.
+ Tµi kho¶n ®iÒu chuyÓn vèn chë thanh to¸n (SH 5191.8)
Tµi kho¶n nµy më t¹i c¸c chi nh¸nh vµ TTTT ®Ó h¹ch to¸n, xö lý c¸c
kho¶n sai sãt trong chuyÓn tiÒn ®iÖn tö.
b. Chøng tõ
Ngoµi c¸c lo¹i chøng tõ giÊy trong CT§T ph¶i sö dông chøng tõ ®iÖn tö.
Chøng tõ ®iÖn tö ®îc "t¹o" trªn hÖ thèng m¸y vi tÝnh thèng qua viÖc chuyÓn
hoµ chøng tõ giÊy thµnh chøng tõ ®iÖn tö vµ ngîc l¹i.
Khi chuyÓn ho¸ chøng tõ ph¶i ®¶m b¶o ®óng ®Þnh d¹ng, mÉu mùc, c¸c
yÕu tè cña chøng tõ ®iÖn tö. Mét sè mÉu chøng tõ nh UNC, UNT ®iÖn tö... lÖnh
chuyÓn Nî, lÖnh chuyÓn Cã ®· tr×nh bµy ë ch¬ng I.
2.1.3. Quy tr×nh kÕ to¸n
a. KÕ to¸n t¹i ng©n hµng khëi t¹o (NHA)
a1. Xö lý chuyÓn tiÒn ®i
- Xö lý cña KÕ to¸n viªn gi÷ tµi kho¶n cña kh¸ch hµng hoÆc tµi kho¶n
néi bé (sau ®©y gäi t¾t lµ kÕ to¸n viªn giao dÞch):
+ §èi víi chøng tõ giÊy:
Ph¶i kiÓm so¸t tÝnh hîp lÖ, hîp ph¸p cña chøng tõ;
§èi chiÕu, kiÓm so¸t sè d tµi kho¶n cña ®¬n vÞ ®Ó ®¶m b¶o ®ñ vèn
thanh to¸n chuyÓn tiÒn;
H¹ch to¸n vµo tµi kho¶n thÝch hîp (nÕu chøng tõ hîp lÖ, hîp ph¸p vµ
tµi kho¶n cã ®ñ sè d);
NhËp vµo m¸y vi tÝnh (t¹o) c¸c yÕu tè sau ®©y theo chøng tõ gèc
chuyÓn tiÒn:
* Tµi kho¶n chuyÓn tiÒn ®iÖn tö;
* Ngêi ph¸t lÖnh vµ ngêi nhËn lÖnh;
* §Þa chØ/sè CMND cña ngêi ph¸t lÖnh vµ ngêi nhËn lÖnh;
* Tµi kho¶n cña ngêi ph¸t lÖnh vµ ngêi nhËn lÖnh;
* Ng©n hµng phôc vô ngêi ph¸t lÖnh, ngêi nhËn lÖnh;
20
- Xem thêm -
.DOC 
71 
360 
102 
