Tài liệu Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Tuyên Quang (Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI BÀN THỊ BÍCH DUYÊN CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH TUYÊN QUANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI BÀN THỊ BÍCH DUYÊN CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN TỈNH TUYÊN QUANG Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng Hình sự Mã số: 60 38 01 04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS,TS. HOÀNG THỊ MINH SƠN HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Bàn Thị Bích Duyên MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ ........................... 7 1.1. Những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự .............. 7 1.2. Pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ................................ 17 Chương 2: THỰC TRẠNG CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TỈNH TUYÊN QUANG ............................................. 43 2.1. Tổng quan thực trạng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ở tỉnh Tuyên Quang....................................................................................................... 44 2.2. Đánh giá thực trạng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của hai cấp Tòa án tại tỉnh Tuyên Quang ............................................................ 57 Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TỈNH TUYÊN QUANG .................................................................................................. 69 3.1. Triển khai thực hiện quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 và tiếp tục hoàn thiện pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ..................................................................................................... 69 3.2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ thẩm phán và Hội thẩm nhân dân và thư ký Tòa án ở tỉnh Tuyên Quang .................................................................... 71 3.3. Các giải pháp khác ................................................................................... 73 KẾT LUẬN .................................................................................................... 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC TÀI LIỆU VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT Cơ quan điều tra HĐXX Hội đồng xét xử HĐXXST Hội đồng xét xử sơ thẩm HTND Hội thẩm nhân dân TAND Tòa án nhân dân VKS Viện kiểm sát VKSND Viện kiểm sát nhân dân DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 2.1. Số liệu thụ lý sơ thẩm vụ án hình sự của hai cấp TAND tỉnh Tuyên Quang. ..... 45 Bảng 2.2: Số liệu ra quyết định sơ thẩm giải quyết vụ án hình sự của hai cấp TAND tỉnh Tuyên Quang ................................................................................. 49 Bảng 2.3: Số liệu quyết định trả hồ sơ điều tra bổ sung của hai cấp TAND tỉnh Tuyên Quang được VKS chấp nhận và không chấp nhận. .............................. 50 Bảng 2.4. Số liệu căn cứ trả hồ sơ điều tra bổ sung của hai cấp tỉnh Tuyên Quang .................................................................................................. 51 Bảng 2.5. Số liệu quyết định tạm đình chỉ của hai cấp TAND tỉnh Tuyên Quang bị kháng nghị. ................................................................................................... 53 Bảng 2.6: Số liệu quyết định đình chỉ của hai cấp TAND tỉnh Tuyên Quang bị VKS kháng nghị ............................................................................................... 54 Bảng 2.7: Số liệu quyết định đưa vụ án ra xét xử của hai cấp TAND tỉnh Tuyên Quang .................................................................................................. 55 Bảng 2.8: Số liệu ra quyết định sơ thẩm giải quyết vụ án hình sự của hai cấp TAND tỉnh Tuyên Quang ................................................................................. 58 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Sơ đồ thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ............................20 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động tố tụng hình sự được thực hiện trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự. Bất cứ một công việc gì đểu có sự thành công đều cần phải được chuẩn bị, công việc xét xử cũng không ngoại lệ. Nhận thức rõ tầm quan trọng của giai đoạn chuẩn bị xét xử những năm gần đây Tòa án nhân dân các cấp đã chú trọng đến khâu chuẩn bị xét xử nhằm đảm bảo việc xét xử được hiệu quả, đảm bảo công bằng, dân chủ, xét xử đúng người, đúng tội và bảo vệ tối cao quyền con người. Chức năng xét xử của Tòa án là đảm bảo pháp lý quan trọng nhất trong việc bảo vệ quyền con người, quyền lợi ích hợp pháp của công dân. Để xét xử được hiệu quả thì cần phải có giải đoạn chuẩn bị xét xử. Trong đó, giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động tố tụng hình sự được thực hiện trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Bộ luật tố tụng hình sự sửa đổi năm 2015 đã có những điểm mới được bổ sung rõ ràng và chi tiết hơn so với Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. Tuy nhiên, một vài quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 còn một số bất cập, hạn chế nhất định chưa được sửa đổi liên quan đến hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự cụ thể: Khái niệm về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự hay bản chất của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự cần được hiểu như thế nào cũng chưa có khái niệm thống nhất. Hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự còn góp phần bảo đảm cho việc thực hiện nguyên tắc không tránh khỏi trách nhiệm hình sự, mà nội dung cơ bản của nguyên tắc này là: Chỉ những người thực hiện hành vi phạm tội được quy định tại Bộ luật Hình sự mới phải chịu trách nhiệm hình sự. Mọi hành vi phạm tội phải được phát hiện kịp thời, xử lý nhanh chóng và khách quan theo đúng pháp luật với mục đích không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, tránh làm oan người vô tội. Bên cạnh đó, trên thực tế Tòa án cấp sơ thẩm ở tỉnh Tuyên Quang còn những vướng mắc, khó khăn trong quá trình áp dụng các quy định của Bộ luật tố tụng hiện hành về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự gây ảnh hưởng đến chất lượng xét 1 xử vụ án, hiệu quả công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Khi đề cập đến các vụ án hình sự, quyết định của Tòa án bị sửa, hủy thì nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó là do một số người tiến hành tố tụng còn thiếu kỹ năng nghiệp vụ, chuyên môn và còn chủ quan trong hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nên dẫn đến tình trạng hủy, sửa án. Như vậy, để tránh tình trạng sửa, hủy án thì những người tiến hành tố tụng mà trong đó Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa là người chịu trách nhiệm chủ đạo phải có kỹ năng và trình độ chuyên môn cao trong hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói riêng và xét xử vụ án hình sự nói chung. Đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp thể hiện qua các Nghị quyết 08-NQ/ TW (năm 2002), và Nghị quyết số 49-NQ/TW (năm 2005) của Bộ Chính trị về Chiến lược CCTP đến năm 2020, hoạt động xét xử được coi là khâu trung tâm vì ở đây biểu hiện sự tập trung và thể hiện đầy đủ quyền tư pháp, là nơi mà trên cơ sở các kết quả điều tra, truy tố và tranh tụng, Toà án nhân danh Nhà nước đưa ra phán xét một người có tội hay không có tội và áp dụng hình phạt đối với tội phạm. Do vậy một phán xét chính xác, khách quan và đúng pháp luật hay không, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân có được bảo đảm hay không phụ thuộc vào quá trình điều tra, truy tố và xét xử, tranh tụng từ phía cơ quan tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng. Chính vì vậy cần chú trọng đến khâu chuẩn bị xét xử nhằm đảm bảo đúng tội và bảo vệ tối cao quyền con người. Từ thực trạng thực tiễn pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói chung đến thực tế hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Tòa án nhân dân tỉnh Tuyên Quang nên tác giả chọn đề tài "Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Tuyên Quang" với mong muốn đề tài khoa học sẽ đóng góp phần nào hoàn thiện quy định của pháp luật và giúp hạn chế được những vướng mắc khi áp dụng luật trong thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là vấn đề tương đối rộng và đã có những tác giả nghiên cứu ở nhiều cấp độ khác nhau. Một số công trình nghiên cứu, bài viết có liên quan đến chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự bao gồm: Lê Trần Hồng Hạnh (2016), Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Thái Bình, Luận văn Thạc sĩ. 2 Luận văn đã nêu khái niệm về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; phân tích được mục đích, ý nghĩa của hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, nội dung của hoạt động xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo quy định của BLTTHS năm 2003 như thời hạn chuẩn bị xét xử; hoạt động nghiên cứu hồ sơ vụ án hình sự; quyết định đưa vụ án ra xét xử; quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung; quyết định đình chỉ và quyết định tạm đình chỉ vụ án;chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, bất cập trong quá trình thực hiện những quy định của BLTTHS về chuẩn bị xét xử vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh Thái Bình và nguyên nhân của những bất cập và đưa ra được một số giải nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử vụ án hình sự trên cơ sở những đặc điểm hoạt động này từ thực tiễn tỉnh Thái Bình [19]. Cao Văn Hiếu (2014), Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng, Luận văn Thạc sĩ. Trong công trình nghiên cứu khoa học của mình, tác giả đã làm sáng tỏ một số vấn đề như: Phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn đối với hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; Phân tích trình tự, thủ tục trong các hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự với mục đích: Xây dựng khái niệm, xác định, làm rõ nội dung, tầm quan trọng và điều kiện áp dụng để đánh giá tổng hợp thế mạnh và hạn chế của chế định này trên phương diện lý luận về lập pháp tố tụng hình sự; Phân tích việc áp dụng các quy định của BLTTHS năm 2003 đối với hoạt động chuẩn bị xét xử vụ án hình sự trong thực tiễn hoạt động của Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng. Đồng thời cũng đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động chuẩn bị xét xử vụ án hình sự theo quy định của BLTTHS năm 2003 từ thực tiễn thành phố Đà Nẵng [21]. - Bùi Thị Hồng (2012), Chuẩn bị xét xử vụ án hình sự - Thực trạng và giải pháp, Luận văn Thạc sĩ, Hà Nội. Luận văn đã đưa ra khái niệm, phân tích đặc điểm cơ bản của hoạt động chuẩn bị xét xử vụ án hình sự, đồng thời phân tích và đánh giá những quy định của BLTTHS năm 2003 đối với hoạt động chuẩn bị xét xử vụ án hình sự. Trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng các quy định của BLTTHS năm 2003 đối với hoạt động chuẩn bị xét xử vụ án hình sự trong thực tiễn xét xử các vụ án hình sự. 3 Từ việc nghiên cứu và phân tích trên, luận văn đã nêu được một số giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự [26]. - Hoàng Thị Minh Sơn (2009), Một số quy định của Bộ Luật tố tụng hình sự về quyết định của Tòa án trong họat động chuẩn bị xét xử sơ thẩm và thực tiễn áp dụng, Tạp chí Luật học số 7, Hà Nội. Bài viết đã phân tích làm rõ các căn cứ, điều kiện và thủ tục ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung, quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án và quyết định đưa vụ án ra xét xử của Thẩm phán chủ tọa phiên tòa trong chuản bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; chỉ ra những điểm bất cập trong các quy định này và biện pháp khắc phục [43]. Ngoài ra còn một số các công trình khác có liên quan như: Dư Tuyết Lạnh (2013), Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Cần Thơ; Đinh Văn Quế (2011), "Phương hướng hoàn thiện các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự." Tạp chí Tòa án nhân dân (số 17/T9- 2011)", tr 16-18;- Vũ Gia Lâm (2011), "Hoàn thiện một số quy định về xét xử sơ thẩm hình sự nhằm thực hiện có hiệu quả nguyên tắc hai cấp xét xử". Tạp chí Tòa án nhân dân (số 21/T11- 2011), tr 1-7; Các công trình khoa học và bài viết kể trên đều có giá trị to lớn về lý luận và thực tiễn, nhưng mới chỉ nghiên cứu những vấn đề chung nhất về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự mà chưa có công trình và bài viết nào nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện về hoạt động này từ thực tiễn tỉnh Tuyên Quang. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm sáng tỏ lý luận, quy định của pháp luật tố tụng hình sự và thực tiễn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Tòa án hai cấp tại tỉnh Tuyên Quang, tác giả đề xuất những giải pháp bảo đảm thực hiện đúng chế định này trong hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 3.2.Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ, - Nghiên cứu và làm rõ những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự như khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; 4 - Phân tích, làm rõ những quy định của pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; - Nghiên cứu, làm rõ thực trạng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại tỉnh Tuyên Quang, chỉ ra những kết quả đạt được, hạn chế, vướng mắc và nguyên nhân của nó làm cơ sở cho việc đưa ra giải pháp đảm bảo thực hiện đúng quy định của pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận, quy định của pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và thực tiễn thực hiện tại Tòa án nhân dân hai cấp tại tỉnh Tuyên Quang. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và pháp luật về xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Do luận văn được thực hiện trong bối cảnh giao thoa giữa BLTTHS năm 2003 và BLTTHS năm 2015 nên tác giả phân tích những quy định về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trong BLTTHS năm 2003 làm cơ sở cho việc nghiên cứu thực tiễn áp dụng, có so sánh, đối chiếu với BLTTHS năm 2015; Do BLTTHS năm 2015 mới chỉ có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018 nên luận văn chỉ nghiên cứu thực tiễn áp dụng quy định của BLTTHS năm 2003 về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại tỉnh Tuyên Quang trong thời gian từ năm 2013 đến năm 2017. 5. Phương pháp luật và phương pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận Triết học Mac – Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, Nhà nước Việt Nam về vấn đề cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng các phương pháp diễn dịch, phương pháp quy nạp, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp, phương pháp thống kê. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận: Đây là công trình nghiên cứu khoa học tương đối toàn diện những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 5 ở tỉnh Tuyên Quang theo Bộ luật tố tụng hình sự 2015. Luận văn góp phần làm sáng tỏ hơn nữa vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Ý nghĩa thực tiễn: Xác định đúng những điều kiện cụ thể của từng trường hợp áp dụng quy định của pháp luật đối với hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trong thực tiễn xét xử của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Tuyên Quang. Đồng thời cũng đề xuất một số giải pháp về việc đào tạo cán bộ, thêm mới và sửa đổi bổ sung nhằm hoàn thiện các điều luật ở khía cạnh lập pháp với mục đích giúp việc chỉ dẫn, áp dụng pháp luật trong thực tiễn ngày càng tốt hơn. Luận văn còn có thể là nguồn tài liệu tham khảo đối với một số nhà nghiên cứu khoa học luật, những người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy và áp dụng pháp luật, cán bộ hoạt động trong lĩnh vực pháp luật, sinh viên, học viên cao học chuyên ngành tư pháp hình sự. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu thảm khảo, trang phụ bìa, danh mục các bảng biểu, mục lục, luận văn có bố cục gồm 03 chương, 7 tiết: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Chương 2: Thực trạng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại tỉnh Tuyên Quang. Chương 3: Giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại tỉnh Tuyên Quang. 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1. Khái niệm, điểm của hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1.1. Khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Khi nói đến việc giải quyết một vụ án hình sự luôn bắt buộc có các cơ quan tiến hành tố tụng đó là: cơ quan điều tra, cơ quan kiểm sát và cơ quan xét xử. Trong đó chức năng xét xử một vụ án hình sự là thuộc về Tòa án. Nói đến Tòa án là nói đến xét xử, đây cũng là nhiệm vụ quan trọng và chủ yếu nhất của Tòa án. Tại Hiến pháp Việt Nam năm 2013 có quy định Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp; có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Yêu cầu của việc xét xử là phải xác định và làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án, trên cơ sở đó, Tòa án được nhân danh Nhà nước đưa ra các phán quyết bằng bản án hoặc các quyết định. Để thực hiện đúng chức năng xét xử và đặt được hiệu quả cao nhất trong quá trình xét xử, Tòa án cần phải xem xét vụ án hình sự một cách tỉ mỉ, chi tiết để hiểu rõ vụ án rồi mới xử vụ án chính xác và đúng pháp luật được. Ngay từ khi nhận được hồ sơ vụ án từ Viện kiểm sát chuyển sang, người nhận hồ sơ của Tòa án phải đối chiếu bản kê tài liệu với danh mục tài liệu có trong hồ sơ vụ án và kiểm tra việc bàn giao bản cáo trạng của Viện kiểm sát đã thực hiện theo quy định của pháp luật hay chưa. Khi các tài liệu có trong hồ sơ đầy đủ so với bản kê tài liệu và Viện kiểm sát cũng đã thực hiện việc giao cáo trạng cho bị can thì Tòa án nhận hồ sơ và tiến hành thụ lý vụ án. Trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ vụ án Tòa án áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn đồng thời tiến hành giải quyết vụ án bằng việc Thẩm phán được giao chủ tọa phiên tòa đưa vụ án hình sự ra xét xử sơ thẩm. Trường hợp không đủ căn cứ để đưa vụ án ra xét xử thì Thẩm phán chủ tọa phiên tòa ra quyết định trả 7 hồ sơ để điều tra bổ sung, đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án. Nếu vụ án được đưa ra xét xử thì công việc chuẩn bị cho phiên tòa được tiến hành bao gồm: Lập lịch trình xét xử, ban hành và giao quyết định đưa vụ án ra xét xử, giao giấy triệu tập cho những người tham gia tố tụng, mời người bào chữa, chuẩn bị các điều kiện cần thiết khác. Đó là những công việc được thực hiện trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Việc xét xử sơ thẩm hiện nay được thực hiện tại Tòa án nhân dân cấp huyện, tỉnh, Tòa án quân sự khu vực, Tòa án quân sự quân khu và tương đương. Khi xét xử sơ thẩm Tòa án xem xét và giải quyết mọi vấn đề của vụ án bằng việc ra bản án hoặc quyết định. Hội đồng xét xử sơ thẩm có hội thẩm nhân dân tham gia. Xét trên phương diện ngôn ngữ học thì "chuẩn bị " là làm cho có sẵn cái cần thiết để làm việc gì, "xét xử" là xem xét và xử các vụ án, "sơ thẩm" được hiểu xét xử vụ án lần thứ nhất [56]. Không phải một vụ án nào sau quá trình chuẩn bị xét xử cũng đều được đưa ra xử tại phiên tòa. Sau quá trình chuẩn bị xét xử thì Tòa án sẽ đưa ra các quyết định: có thể đưa vụ án ra xét xử nhưng không có thể vụ án sẽ trả hồ sơ để điều tra bổ sung, tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án tùy vào quá trình nghiên cứu hồ sơ trong giai đoạn chuẩn bị xét xử này. Dưới góc độ pháp lý thì “ xét xử sơ thẩm” là lần đầu tiên đưa vụ án ra xét xử ở một tòa án có thẩm quyền. Bản án, quyết định của Tòa án có thể bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm. Nếu không bị kháng cáo, kháng nghị trong thời hạn do pháp luật quy định thì có hiệu lực thi hành [19, tr.9]. Trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự chưa được quy định cụ thể. Ngay cả trong Bộ luật tố tụng hình sự cũng chỉ quy định về nội dung của giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm mà cũng không đưa ra khái niệm chính xác thế nào là chuẩn bị xét xử sơ thẩm. Vì vậy còn có khá nhiều ý kiến khác nhau nêu quan điểm về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Theo tác giả Phạm Hồng Hải trong bài viết về "chuẩn bị xét xử vụ án hình sự" cho rằng "chuẩn bị xét xử là khâu quan trọng, trong đó yêu cầu của Thẩm phán được giao nhiệm vụ thụ lý hồ sơ vụ án và là chủ tọa phiên tòa phải giải quyết nhiều việc theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự". Trong cuốn "Thủ tục xét xử sơ thẩm trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam" tác giả Đinh Văn Quế cho rằng, chuẩn bị xét 8 xử là việc tạo những điều kiện cần thiết để Tòa án đưa vụ án ra xét xử theo quy định của pháp luật [39]. Có thể thấy việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm được thực hiện bởi cơ quan tiến hành tố tụng là Tòa án và người tiến hành tố tụng là Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án. Tuy nhiên không chỉ có Thẩm phán mới được nghiên cứu hồ sơ vụ án trong giai đoạn chuẩn bị xét xử. Theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự thì Hội đồng xét xử bao gồm một Thẩm phán và hai Hội thẩm. Đối với vụ án có bị cáo thực hiện hành vi có các dấu hiệu của tội mà BLHS quy định mức cao nhất của khung hình phạt là tù chung thân, tử hình thì HĐXXST gồm hai Thẩm phán và ba Hội thẩm [28, tr.450]. Khi xét xử Thẩm phán và Hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Vì vậy trong quá trình chuẩn bị xét xử ngoài Thẩm phán thì còn có cả Hội thẩm tham gia cùng. Sau khi nhận được hồ sơ vụ án, Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa cùng các Hội thẩm có trách nhiệm nghiên cứu hồ sơ vụ án và khi có những căn cứ do pháp luật quy định thì ra quyết định phù hợp, đảm bảo chỉ tiến hành xét xử những vụ án điều tra đầy đủ và những vụ án có các chứng cứ hợp pháp. Như vậy giai đoạn chuẩn bị xét xử khi đưa ra quyết định thì phải tuân thủ các quy định của pháp luật tố tụng hình sự hiện hành. Xét về góc độ pháp luật thì chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một chế định của luật tố tụng hình sự được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự, là hoạt động mang tính bắt buộc của thủ tục xét xử sơ thẩm vụ án hình sự [19, tr.10]. Theo tác giả Cao Xuân Hiếu thì, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động tố tụng hình sự được thực hiện bởi những người tiến hành tố tụng có thẩm quyền theo quy định của Bộ luật TTHS từ khi thụ lý vụ án hình sự sơ thẩm đến khi mở phiên tòa hình sự sơ thẩm [21, tr.10]. Cũng tương tự như trên, tác giả Hoàng Ngọc Chiệu cho rằng, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một hoạt động do những người tiến hành tố tụng thực hiện theo thẩm quyền từ khi Tòa án thụ lý vụ án cho đến khi mở phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự [14, tr.8]. Chúng tôi đồng quan điểm với các tác giả khi cho rằng chuẩn bị xét xử sơ thẩm được tiến hành từ khi Tòa án thụ lý vụ án cho đến khi mở phiên tòa. Tuy nhiên, khái niệm trên chưa chỉ rõ chủ thể tiến hành hoạt động tố tụng trong chuẩn bị xét xử sơ thẩm mà mới chỉ 9 nói chung là được tiến hành bởi người tiến hành tố tụng có thẩm quyền. Trong giai đoạn này, ngoài Thẩm phán và Hội thẩm, Thư ký Tòa án cũng tiến hành một số hoat động theo quy định của pháp luật và thực hiện nhiệm vụ hành chính, tư pháp...theo sự phân công của Chánh án [28, tr.106]. Từ những phân tích trên đây có thể đưa ra khái niệm về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự như sau: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động tố tụng mang tính chất quyền lực Nhà nước do Thẩm phán, Hội thẩm và Thư ký tòa được phân công giải quyết vụ án thực hiện để chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho việc mở phiên tòa hoặc ra các quyết định tố tụng khác nhằm giải quyết vụ án theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự từ khi thụ lý vụ án cho đến khi mở phiên tòa. 1.1.1.2. Đặc điểm của hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Chuẩn bị xét xử là một giai đoạn của tố tụng hình sự, được thực hiện bởi cơ quan xét xử là Tòa án, cụ thể hơn là được tiến hành bởi người tiến hành tố tụng có thẩm quyền được phân công giải quyết vụ án. Giai đoạn này người tiến hành tố tụng sẽ đưa ra những quyết định đối với việc xử lý vụ án: Đưa vụ án ra xét xử, tạm đình chỉ vụ án, đình chỉ vụ án, trả hồ sơ để điều tra bồ sung. Có thể thấy chuẩn bị xét xử là một khâu rất quan trọng trong tố tụng hình sự, hoạt đồng này mang những đặc thù riêng so với các hoạt động tố tụng khác, thể hiện ở một số đặc điểm như sau: Thứ nhất, chủ thể tiến hành hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là người tiến hành tố tụng. Theo quy định của luật tố tụng hình sự thì hoạt động tố tụng hình sự được thực hiện bởi những người tiến hành tố tụng bao gồm: Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên; Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên; Chánh án, Phó Chánh án Tòa án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Tòa án. Giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được đánh dấu bắt đầu từ lúc Tòa án thụ lý vụ án hình sự do Viện kiểm sát chuyển hồ sơ đến khi mở phiên tòa. Khi tiếp nhận hồ sơ thì cán bộ của Tòa án phải đối chiếu với bản kê tài liệu, kiểm tra việc giao cáo trạng cho bị can đã được thực hiện hay chưa, nếu trong vụ án có vật chứng kèm theo hồ sơ cần kiểm tra xem có đúng và đủ hay không, nếu tang 10 vật, vật chứng không kèm hồ sơ thì cần kiểm tra xem đã có biên bản bàn giao giữa Cơ quan điều tra với Cơ quan thi hành án hoặc đã có các loại giấy tờ chứng minh có liên quan đến vật chứng ấy không. Trường hợp chưa đầy đủ các điều kiện trên thì hồ sơ được trả lại cho Viện kiểm sát hoàn thiện tiếp, trường hợp đã đủ thì tiến hành thụ lý. Hồ sơ sau khi được thụ lý được chuyển cho Chánh án hoặc Phó Chánh án phụ trách hình sự phân công Thẩm phán làm chủ tọa phiên tòa, Thẩm phán tham gia Hội đồng xét xử (nếu Hội đồng có năm người), Hội thẩm nhân dân và Thư ký tiến hành tố tụng đối với vụ án. Các thành viên của Hội đồng xét xử nghiên cứu hồ sơ vụ án, trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa có thể áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn đối với bị can. Trong thời hạn chuẩn bị xét xử được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự Thẩm phán phải ra một trong các quyết định như: Đưa vụ án ra xét xử, trả hồ sơ để điều tra bổ sung, đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án. Trong giai đoạn này Thẩm phán được phân công làm chủ tọa phiên tòa còn có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, yêu cầu của người tham gia tố tụng. Trong các chế định của Bộ luật tố tụng hình sự thì người tham gia tố tụng ở giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm bao gồm: Bị cáo, người bào chữa, người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người bảo vệ quyền lợi của đương sự, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch. Theo quy định tại Điều 279 BLTTHS năm 2015 thì trước khi mở phiên tòa, Thẩm phán chủ tọa phiên tòa phải giải quyết các yêu cầu, đề nghị của người tham gia tố tụng về việc thay đổi, bổ sung chứng cứ, triệu tập người làm chứng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng khác đến phiên tòa, về việc thay đổi thành viên Hội đồng xét xử, Thư ký Tòa án; Đề nghị của bị cáo hoặc người đại diện của bị cáo,người bào chữa về việc thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; Đề nghị của người tham gia tố tụng về việc xét xử theo thủ tục rút gọn, xét xử công khai hoặc xét xử kín, về việc vắng mặt tại phiên tòa. Điều này cho thấy trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có chủ thể tiến hành hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là người tiến hành tố tụng thì còn có những chủ thể là người tham gia tố tụng trong giai đoạn chuẩn bị xét 11 xử sơ thẩm vụ án hình sự. Trong hoạt động chuẩn bị xét xử được thực hiện tại Tòa án bởi người tiến hành tố tụng là Thẩm phán được phân công làm chủ tọa phiên tòa, Hội thẩm nhân dân trong Hội đồng xét xử và Thư ký được phân công giúp việc cho Thẩm phán, thực hiện các yêu cầu của Thẩm phán trong hoạt động này. Trong đó, chủ thể chịu trách nhiệm chính trước pháp luật của hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là Thẩm phán chủ tọa phiên tòa. Như vậy, qua những phân tích nêu trên nhận thấy chủ thể trong chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự chủ yếu thuộc về Thẩm phán được phân công giải quyết, xét xử vụ án hình sự, Hội thẩm được phân công xét xử sơ thẩm vụ án hình sự và Thư ký được phân công giúp việc cho Thẩm phán chủ tọa phiên tòa chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho việc mở phiên tòa hoặc ra các quyết định tố tụng khác nhằm giải quyết vụ án theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự từ khi thụ lý vụ án cho đến khi mở phiên tòa. Thứ hai, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là khâu quan trọng để kiểm tra và chuẩn bị các điều kiện cho việc xét xử vụ án hình sự. Trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ vụ án, Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án xác định được vụ án có thuộc thẩm quyền của Tòa án mình hay không, các thủ tục tố tụng trong điều tra, truy tố đã đúng, đủ theo quy định của pháp luật chưa, dựa trên nhân thân của bị can, tính chất của hành vi có cần phải áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn không; hành vi của bị can có đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm hay không, nếu đủ thì cấu thành tội nào, tội danh và điều khoản mà Viện kiểm sát đã truy tố có phù hợp hay chưa?... Dựa vào việc nghiên cứu hồ sơ trong giai đoạn chuẩn bị xét xử Thẩm phán mới có căn cứ để đưa ra các quyết định phù hợp. Một người có bị coi là có tội hay không có tội phụ thuộc rất lớn vào giai đoạn xét xử bởi không ai bị coi là có tội khi chưa có bản án kết tội của Tòa án [21,tr.17]. Để một vụ án đưa ra xét xử thì cần phải kiểm tra các điều kiện cần thiết, xem xét vụ án đó đủ điều kiện đưa ra xét xử tại phiên tòa hay phải trả hồ sơ điều tra bổ sung nếu thấy chưa đủ các điều kiện cần thiết, hay phải tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án. Bộ luật tố tụng hình sự không chia hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự thành từng giai đoạn riêng biệt. Nhưng dưới góc độ lý luận và thực tiễn có 12 thể thấy hoạt động xét xử sơ thẩm gồm 3 giai đoạn: Hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại phiên tòa và thủ tục tố tụng sau khi phiên tòa sơ thẩm kết thúc. Trong đó để có hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại phiên tòa thì bắt buộc cần phải có hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm. Đây là bước rất quan trọng trong tố tụng bởi vụ án có được đưa ra xét xử tại phiên tòa hay không phụ thuộc hoàn toàn vào giai đoạn chuẩn bị xét xử này. Thứ ba, hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự phải tuân thủ chặt chẽ theo quy định của Luật tố tụng hình sự. Hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự tại Chương XVII. Ngay từ khi nhận hồ sơ vụ án thì Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa phải có nhiệm vụ nghiên cứu hồ sơ trong một thời hạn nhất định được quy định tại khoản 2 Điều 176 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. Trong thời hạn đó thì Thẩm phán phải ra một trong những quyết định sau: Đưa vụ án ra xét xử, Trả lại hồ sơ để điều tra bổ sung; Đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án. Việc đưa ra một trong các quyết định này Thẩm phán phải căn cứ vào các quy định của Điều luật từ nội dung của quyết định cho đến lý do đưa ra quyết định đó. Việc vi phạm một trong các quy định về thời hạn nghiên cứu hồ sơ trong chuẩn bị xét xử sơ thẩm hay vi phạm về những điều kiện cần thiết để đưa ra các quyết định trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm có thể được coi là vi phạm quy định của tố tụng hình sự. 1.1.2. Mục đích, ý nghĩa của hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự - Mục đích của hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Mục đích của hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự chính là việc Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa đưa ra một trong các quyết định: Quyết định đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm, quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung, quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án. Toàn bộ quá trình từ lúc Tòa án nhận hồ sơ vụ án từ Viện kiểm sát chuyển sang cho đến trước khi mở phiên tòa xét xử sơ thẩm, Thẩm phán được phân công 13 chủ tọa phiên tòa sẽ phải nghiên cứu hồ sơ trong một thời hạn nhất định theo quy định của pháp luật cuối cùng sẽ đưa ra quyết định của mình. Quyết định mà Thẩm phán đưa ra có tính chất quyết định đối với vụ án có được đưa ra xét xử hay không. Bên cạnh đó chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự còn nhằm tiếp tục xác định sự thật, chứng minh tội phạm. Tòa án có trách nhiệm chứng minh tội phạm theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự, vì vậy khi nghiên cứu hồ sơ, Thẩm phán còn đánh giá các chứng cứ mà Cơ quan điều tra, truy tố đã thu thập. Nếu chứng cứ đầy đủ thì Thẩm phán phải đưa vụ án ra xét xử, nếu chưa đầy đủ thì trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự còn nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng, đặc biệt là bị can. Trước khi bị kết tội công khai tại Tòa án thì bị can, bị cáo có quyền khiếu nại đề nghị Tòa án xem xét quyết định truy tố của Viện kiểm sát; đề nghị Tòa án cho phép được áp dụng biện pháp ngăn chạn khác nhẹ hơn biện pháp ngăn chặn mà Viện kiểm sát đã áp dụng. Những người tham gia tố tụng khác như người có nghĩa vụ liên quan có thể đề nghị Tòa án xử lý vật chứng nếu vấn đề này chưa đươc Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát thực hiện. Tòa án đảm bảo cho người bào chữa thực hiện quyền của mình một cách thỏa đáng như nghiên cứu hồ sơ, trao đổi khi người bào chữa có quan điểm khác về vụ án. Mặt khác, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự còn nhằm tạo điều kiện cần thiết cho việc mở phiên tòa. Bằng các hoạt động chuẩn bị cho việc mở phiên tòa như triệu tập bị cáo, người bị hại, người làm chứng hay các hoạt động chuẩn bị mang tính chất hành chính như lên lịch xét xử tạo tiền đề cho việc xét xử tại phiên tòa được thuận lợi và tiến hành nhanh chóng, tiết kiệm kinh phí. - Ý nghĩa của hoạt động chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Ý nghĩa chính trị: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một khâu quan trọng trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Hoạt động này góp phần đáp ứng những yêu cầu của Nhà nước pháp quyền đó là vấn đề dân chủ và tổ chức quyền lực nhà nước. Một trong những hình thức thực hiện quyền lực nhà nước quan trọng là đảm bảo được quyền con người, các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Tòa án là cơ quan xét xử của Nhà nước trong hoạt động của 14