Tài liệu Chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn hà tiên

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung thực. Những kết luận, giải pháp và kiến nghị của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào. Tác giả luận văn HÀ MỸ TRÂN ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng phát triển châu á CBTD Cán bộ tín dụng CNH Công nghiệp hóa GDP Tổng sản phẩm quốc nội HĐH Hiện đại hóa ICOR Hệ số đầu tư tăng trưởng KTNH Kinh tế nông hộ NH Ngân hàng NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển Nông thôn SXKD Sản xuất kinh doanh TX Thị xã WB Ngân hàng thế giới iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................ i DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT................................................................................ ii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH TÍN DỤNG VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG HỘ ......................................................................................................4 1.1 Khái quát chung về tín dụng ..................................................................................4 1.1.1 Khái niệm tín dụng.........................................................................................4 1.1.2 Các loại cho vay .............................................................................................5 1.1.3 Các phương thức cho vay...............................................................................7 1.2 Đặc điểm kinh tế nông hộ ảnh hưởng đến chính sách tín dụng............................8 1.2.1 Đặc điểm của tín dụng nông nghiệp................................................................8 1.2.2 Quan niệm về kinh tế nông hộ ........................................................................9 1.2.3 Vai trò của kinh tế nông hộ trong nền kinh tế quốc dân ...............................11 1.2.4 Một số nhân tố ảnh hưởng đến kinh tế nông hộ...........................................14 1.3 Chính sách tín dụng đối với sự phát triển kinh tế nông hộ................................16 1.3.1 Chính sách tín dụng......................................................................................16 1.3.2 Vai trò của chính sách tín dụng đối với phát triển kinh tế nông hộ. ............16 1.3.3 Những đặc trưng cơ bản của chính sách tín dụng với KTNH ......................18 1.3.4 Các nhân tố ảnh hưởng chính sách tín dụng phát triển KTNH ....................18 1.3.5 Kinh nghiệm về tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế Nông hộ ở một số quốc gia .....20 Chương 2 THỰC TRẠNG TÍN DỤNG HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG HỘ TẠI THỊ XÃ HÀ TIÊN ..........................................................................................26 2.1 Tín dụng nông hộ góp phần phát triển kinh tế địa phương..................................26 2.1.1 Đặc điểm kinh tế nông hộ ở thị xã Hà Tiên ..................................................26 2.1.2 Một số kết quả tín dụng đạt được về phát triển kinh tế nông hộ trên địa bàn Thị xã Hà Tiên .......................................................................................................28 2.2. Hoạt động tín dụng của Ngân hàng NN&PTNT Hà Tiên ..................................29 2.2.1. Tình hình hoạt động của NHNN&PTNT Hà Tiên.......................................29 2.2.2. Thị phần dư nợ tín dụng nông hộ của NHNN&PTNT Hà Tiên ..................30 iv 2.3 Chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ của ngân hàng NN&PTNT Hà Tiên...................................................................................................31 2.3.1 Chính sách cho vay thông qua các tổ chức chính trị - xã hội. ......................31 2.3.2 Cho vay không đảm bảo bằng tài sản (tín chấp) ...........................................32 2.3.3 Cho vay ưu đãi, hỗ trợ lãi suất, các chính sách hỗ trợ khác..........................33 2.3.4 Cho vay vốn trung, dài hạn để phát triển dự án mới và xây dựng cơ sở hạ tầng ở nông thôn.....................................................................................................35 2.4 Kết quả khảo sát các nông hộ trên địa bàn Thị xã Hà Tiên ................................37 2.4.1 Thông tin chung về nông hộ. ........................................................................37 2.4.2 Đánh giá của Nông hộ về các chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ .........39 2.4.2.1 Chính sách cho vay thông qua tổ liên đới vay vốn..................................40 2.4.2.2 Chính sách cho vay tín chấp thông qua bảo lãnh của chính quyền ........42 2.4.2.3 Chính sách cho vay ưu đãi, hỗ trợ lãi suất...............................................43 2.4.2.4 Chính sách cho vay trung và dài hạn.......................................................44 2.4.2.5 Đánh giá của nông hộ về năng lực phục vụ của ngân hàng ...................45 2.5 Đánh giá chung ...................................................................................................45 2.5.1 Một số kết quả đạt được của NHNN&PTNT Hà Tiên thông qua hoạt động tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ..............................................................45 2.5.2. Một số hạn chế .............................................................................................47 2.5.2.1 Hạn chế của các chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ..47 2.5.2.2 Hạn chế của ngân hàng trong việc thực thi chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ ....................................................................................49 Chương 3 GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN ............................................51 CHÍNH SÁCH TÍN DỤNG HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG HỘ TẠI NHNN&PTNT HÀ TIÊN..............................................................................................51 3.1 Định hướng của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế nông hộ .....................51 3.2 Những giải pháp để ngân hàng nâng cao năng lực thực thi chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ. ...........................................................................54 3.2.1 Giải pháp quản trị nguồn nhân lực .............................................................54 3.2.2 Giải pháp về phát triển mạng lưới và xây dựng cơ sở hạ tầng......................54 3.2.3 Giải pháp về công nghệ thông tin. ................................................................55 3.2.4 Giải pháp về chỉ đạo điều hành. .................................................................55 v 3.2.5 Giải pháp tư vấn khách hàng nông hộ về phương án SXKD .....................56 3.3 Những kiến nghị hoàn thiện chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ trên địa bàn Thị xã Hà Tiên ..............................................................................56 3.4 Một số kiến nghị khác .....................................................................................60 KẾT LUẬN ...................................................................................................................63 PHỤ LỤC vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 2.1: Dân số bình quân ..................................................................................... 26 Bảng 2.2: Lao động nông hộ .................................................................................... 26 Bảng 2.3: Một số chỉ tiêu Nông nghiệp của Thị xã Hà Tiên.................................... 27 Bảng 2.4: Tình hình dư nợ tín dụng theo đối tượng khách hàng ............................. 28 Bảng 2.5: Huy động vốn của NHNN&PTNT Hà Tiên ............................................ 29 Bảng 2.6: Hoạt động đầu tư tín dụng kinh tế nông hộ ............................................. 30 Bảng 2.7: Dư nợ cho vay nông hộ thông qua tổ vay vốn ......................................... 32 Bảng 2.8: Dư nợ nông hộ có và không có bảo đảm bằng tài sản ............................. 33 Bảng 2.9: Dư nợ cho vay lãi suất ưu đãi .................................................................. 34 Bảng 2.10: Hoạt động đầu tư tín dụng kinh tế nông hộ ........................................... 36 Bảng 2.11: Thông tin về giới tính của nông hộ ........................................................ 37 Bảng 2.12: Thông tin về tuổi và sở hữu đất của nông hộ......................................... 38 Bảng 2.13: Mô tả thống kê trình độ học vấn của nông hộ ....................................... 38 Bảng 2.14: Lĩnh vực sản xuất chính của nông hộ .................................................... 39 Bảng 2.15: Nông hộ vay theo chính sách của ngân hàng......................................... 40 Bảng 2.16: Đánh giá của nông hộ về chính sách cho vay thông qua tổ vay vốn ..... 40 Bảng 2.17: Đánh giá của nông hộ về chính sách cho vay tín chấp thông qua ......... 42 Chính quyền.............................................................................................................. 42 Bảng 2.18: Đánh giá của nông hộ về chính sách cho vay ưu đãi, hỗ trợ lãi suất..... 43 Bảng 2.19: Đánh giá của nông hộ về chính sách cho vay trung và dài hạn ............. 44 Bảng 2.20: Đánh giá của nông hộ về năng lực phục vụ của ngân hàng................... 45 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là quốc gia đang phát triển với tỷ trọng nông nghiệp lớn chiếm khoảng 13,85% trong tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Hộ nông dân từ lâu được xác định là một đơn vị kinh tế có vai trò quan trọng trong nền kinh tế nói chung và lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn nói riêng. Kinh tế nông hộ luôn đóng vai trò quan trọng trong công cuộc phát triển kinh tế đất nước. Phát triển nông nghiệp và nông thôn là một trong những chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước. Chính phủ đã ban hành một số chính sách tín dụng ngân hàng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn và đã đạt được những kết quả nhất định. Chính sách tín dụng nông nghiệp và nông thôn được Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện góp phần xóa đói giảm nghèo, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn. Ngân hàng nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam với nhiệm vụ được giao là hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ, thay mặt Chính phủ hỗ trợ kinh tế nông hộ thông qua con đường tín dụng để thực hiện mục tiêu của Quốc gia là tiến lên công nghiệp hóa hiện đại hóa từ một nước thuần nông. Thị xã Hà Tiên là đơn vị có khoảng 3.500 nông hộ với dân số nông thôn khoảng 15.000 người, lượng lao động khoảng 7.000 người. Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Hà Tiên là ngân hàng nhà nước, có chức năng thương mại và phát triển. Các chính sách hỗ trợ của nhà nước đối với khu vực nông thôn tại Hà tiên chủ yếu được thực hiện thông qua Ngân hàng này. Thực tế hiện nay, các hộ gia đình nông dân tại khu vực này gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các chính sách hỗ trợ tín dụng ưu đãi của Chính Phủ, tỉ lệ hộ nghèo cao với khoảng 2,3% nông hộ là nghèo. Vì vậy, chính sách hỗ trợ tín dụng cho những hộ gia đình nơi đây là hết sức cần thiết nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho hộ phát triển kinh tế và ổn định đời sống. Xuất phát từ những đặc điểm trên mà tôi chọn đề tài: “Chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Tiên” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lý luận về chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ. - Phân tích thực trạng chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thị xã Hà Tiên trong thời gian qua. 2 - Đề xuất những kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ trên địa bàn thị xã Hà Tiên. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Chính sách tín dụng cho nông hộ và những hộ gia đình nông dân tại Thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang. - Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi lý thuyết: Phạm vi nghiên cứu của đề tài là hoàn thiện những chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thị xã Hà Tiên. Phạm vi thời gian: Dữ liệu điều tra các hộ gia đình nông dân tại Thị xã Hà Tiên trong năm 2011. 4. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh, điều tra, thống kê nông hộ và phương pháp chuyên gia. Cụ thể, phương pháp nghiên cứu của đề tài được thực hiện như sau:
Phương pháp đánh giá Có nhiều phương pháp và kỹ thuật được sử dụng trong đánh giá, tuy nhiên do phạm vi ảnh hưởng của chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ trải rộng trên các địa bàn nông thôn và thời gian thực hiện đánh giá có hạn nên tác giả đã áp dụng các phương pháp sau đây để thu thập thông tin và đánh giá. - Phương pháp tổng hợp và phân tích: Việc tổng hợp và phân tích tài liệu liên quan đến đề tài sẽ cung cấp các thông tin cơ sở về đề tài nghiên cứu và giúp cho việc giải quyết vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp điều tra chọn mẫu: nhằm thu thập các thông tin từ các nông hộ có vay vốn thông qua việc phỏng vấn bằng bảng hỏi với những câu hỏi cụ thể, phục vụ cho việc phân tích thống kê nhằm đánh giá thực trạng chính sách hỗ trợ tín dụng đối với nông hộ tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn Hà Tiên. - Phương pháp phỏng vấn chuyên gia: Tác giả phỏng vấn lãnh đạo Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Tiên bao gồm Giám đốc_ Phó Giám đốc và trưởng phòng tín dụng nhằm thu thập các thông tin phục vụ cho việc phân tích sâu hơn về chính sách tín dụng đối với nông hộ tại Ngân hàng Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn Hà Tiên. Những quan điểm của các chuyên gia từ phía ngân hàng giúp cho việc 3 đánh giá chính sách hỗ trợ tín dụng hiện nay, tạo cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách hỗ trợ tín dụng cho nông hộ tại Hà Tiên hiện nay.
Mẫu nghiên cứu Thị xã Hà Tiên có 3 xã, 4 phường, Tác giả sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện trong số các hộ có vay vốn tại ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Hà Tiên (166 hộ) để phỏng vấn bằng bảng hỏi.
Công cụ thu thập thông tin: Bảng câu hỏi nông hộ: được thiết kế gồm 3 phần: Phần 1 – Thông tin chung về nông hộ các chỉ báo chính là tuổi, giới tính, học vấn, đất sở hữu, lĩnh vực sản xuất chính; Phần 2 – Các thông tin về chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ tập trung vào các chỉ báo chính sách cho vay có đảm bảo bằng tín chấp thông qua các tổ chức chính trị - xã hội, Chính sách cho vay tín chấp, chính sách cho vay ưu đãi - hỗ trợ lãi suất, chính sách cho vay trung và dài hạn; Phần 3 – Thu thập các thông tin về Năng lực hoạt động của Ngân hàng phục vụ cho việc triển khai chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế Nông hộ Bảng phỏng vấn chuyên gia: tập trung vào các chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ và Năng lực hoạt động của Ngân hàng phục vụ cho việc triển khai chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế Nông hộ 5. Kết cấu luận văn Luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về chính sách tín dụng với sự phát triển kinh tế nông hộ. Chương 2: Thực trạng tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thị xã Hà Tiên. Chương 3: Giải pháp và kiến nghị hoàn thiện chính sách tín dụng hỗ trợ phát triển kinh tế nông hộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Tiên. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH TÍN DỤNG VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ NÔNG HỘ 1.1 Khái quát chung về tín dụng 1.1.1 Khái niệm tín dụng Danh từ tín dụng (Credit) xuất phát từ gốc la tinh là creditim (có nghĩa là sự tin tưởng, tín nhiệm) tên gọi này xuất phát từ bản chất của tín dụng. Tín dụng là mối quan hệ kinh tế gắn liền với quá trình phân phối lại vốn tiền tệ theo nguyên tắc hoàn trả, cơ sở vật chất của tín dụng là tiền tệ và hàng hóa. Ở Việt Nam có thể hiểu khái niệm tín dụng: Tín dụng là sự chuyển nhượng tạm thời quyền sử dụng một lượng giá trị dưới loại hiện vật hay tiền tệ từ người sở hữu sang người sử dụng, sau đó người sử dụng phải hoàn trả lại một giá trị lớn hơn giá trị ban đầu tại một thời điểm nhất định trong tương lai Luật các tổ chức tín dụng do Quốc hội khóa X thông qua vào ngày 12 tháng 12 năm 1997 Điều 20 giải thích từ ngữ nêu rõ ở Khoản 10: “Cấp tín dụng là việc tổ chức tín dụng thỏa thuận để khách hàng sử dụng một khoản tiền với nguyên tắc có hoàn trả bằng các nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bảo lãnh Ngân hàng và các nghiệp vụ khác.” Theo cách tiếp cận đơn giản nhất, tín dụng Ngân hàng là quan hệ tín dụng giữa các Ngân hàng và các xí nghiệp, tổ chức kinh tế, các cá nhân được thực hiện dưới hình thức Ngân hàng đứng ra huy động vốn bằng tiền và cho vay (cấp tín dụng) đối với các đối tượng nói trên [4]. Đặc điểm của tín dụng: - Sự chuyển giao quyền sử dụng một lượng giá trị từ người này sang người khác. - Sự chuyển giao này mang tính tạm thời. - Khi hoàn lại một lượng giá trị đã chuyển giao cho người sở hữu phải trả kèm theo một lượng giá trị gọi là lợi tức. Hoạt động tín dụng ngân hàng thể hiện qua các giai đoạn sau: - Giai đoạn chuyển quyền sử dụng vốn tiền tệ hoặc hàng hóa từ ngân hàng sang người đi vay. 5 - Sau khi chuyển quyền sử dụng, người đi vay có quyền sử dụng vốn vay vào các mục đích của quá trình sản xuất, kinh doanh hoặc tiêu dùng… - Kết thúc chu kỳ sản xuất kinh doanh hoặc chu kỳ tuần hoàn vốn của người đi vay thì vốn vay được hoàn trả gốc cộng số lãi cho ngân hàng. 1.1.2 Các loại cho vay Căn cứ mục đích vay: - Cho vay bất động sản là loại cho vay liên quan đến việc xây dựng, mua sắm bất động sản như nhà ở, đất đai. - Cho vay công nghiệp, cho vay thương mại và dịch vụ là loại cho vay ngắn hạn để bổ sung vốn lưu động cho các tổ chức, đơn vị hoạt động trong lĩnh vực đó. - Cho vay nông nghiệp là loại cho vay để trang trải các chi phí sản xuất như phân bón, thuốc trừ sâu, giống cây trồng, nhiên liệu, lao động, thức ăn gia súc… - Cho vay cá nhân là loại cho vay để đáp ứng các nhu cầu tiêu dùng, trang trải các chi phí thông thường về đời sống được thông qua nhiều phương thức cho vay, ngày nay ngân hàng còn thực hiện thông qua phát hành thẻ tín dụng. - Cho vay các định chế tài chính gồm cấp tín dụng cho các ngân hàng, công ty tài chính, công ty bảo hiểm, quỹ tín dụng và các định chế tài chính khác. - Cho thuê của các định chế tài chính: cho thuê vận hành và cho thuê tài chính. Tài sản cho thuê bao gồm bất động sản và động sản. Căn cứ thời hạn cho vay: - Cho vay ngắn hạn: có thời hạn đến 12 tháng, được sử dụng để bù đắp thiếu hụt về vốn lưu động của tổ chức kinh tế và cá nhân. - Cho vay trung hạn: loại cho vay trên 12 tháng và đến 60 tháng (5 năm) được sử dụng để đầu tư mua sắm tài sản cố định, xây dựng nhà xưởng, cải tiến hoặc đổi mới thiết bị, công nghệ, mở rộng sản xuất kinh doanh, xây dựng các dự án mới có quy mô nhỏ và thời gian thu hồi vốn nhanh. Xây dựng các vườn cây lâu năm. - Cho vay dài hạn: loại cho vay có thời hạn trên 5 năm đến 20 năm và có khi đến 30 năm. Tín dụng này đáp ứng các nhu cầu xây dựng nhà, thiết bị, phương tiện vận tải có quy mô lớn. Xây dựng các xí nghiệp mới, các dự án mới có quy mô lớn. Căn cứ vào mức độ tín nhiệm của khách hàng: - Cho vay có bảo đảm: là loại cho vay trong đó các khoản nợ vay được bảo đảm bằng tài sản (thế chấp hay cầm cố) của người đi vay hoặc có sự bảo lãnh của bên 6 thứ ba. Khi rủi ro xảy ra, ngân hàng sẽ phát mãi tài sản này để thu hồi nợ. Loại cho vay này thường sử dụng cho những khách hàng có mức độ uy tín còn hạn chế. - Cho vay không có bảo đảm: loại cho vay không có tài sản thế chấp, cầm cố hoặc bảo lãnh của bên thứ ba. Loại cho vay này thường sử dụng cho những khách hàng có uy tín, quản trị có hiệu quả, có khả năng tài chính mạnh. - Cho vay theo quy định của chính phủ: Tổ chức tín dụng thực hiện cho vay theo quy định riêng của Chính phủ. Căn cứ vào hình thái giá trị của tín dụng: - Cho vay bằng tiền: hình thái giá trị của tín dụng được cấp bằng tiền, đây là loại cho vay chủ yếu của ngân hàng. - Cho vay bằng tài sản: ngân hàng cho vay bằng tài sản được áp dụng phổ biến đó là tài trợ thuê mua, theo phương thức này ngân hàng cấp trực tiếp tài sản cho người đi vay được gọi là người đi thuê, theo định kỳ người đi thuê hoàn trả nợ vay bao gồm vốn và lãi. Căn cứ vào xuất xứ tín dụng: - Cho vay trực tiếp: là quan hệ tín dụng trong đó khách hàng có nhu cầu về vốn giao dịch trực tiếp với ngân hàng để vay vốn trả nợ. - Cho vay gián tiếp: là khoản vay được thực hiện thông qua việc mua lại các khế ước nợ hoặc các chứng từ nợ đã phát sinh và còn trong thời hạn thanh toán. Các ngân hàng thương mại cho vay gián tiếp theo các loại sau: * Chiết khấu thương mại: là nghiệp vụ tín dụng ngắn hạn trong đó khách hàng chuyển nhượng quyền sở hữu hối phiếu, lệnh phiếu chưa đến hạn thanh toán cho ngân hàng để nhận lấy khoản tiền bằng mệnh giá trừ đi lợi tức và phí hoa hồng (nếu có). Khi chứng từ này đến hạn thanh toán người phát hành lệnh phiếu có trách nhiệm thanh toán cho ngân hàng. * Nghiệp vụ mua các khoản nợ (nghiệp vụ Jactoring ): là nghiệp vụ mà khách hàng bán các khoản phải thu cho người mua nợ, người mua nợ thanh toán một khoản tiền bằng số tiền trên tài khoản nợ trừ đi lãi suất và hoa hồng mà người mua nợ được hưởng, đồng thời người mua nợ còn giữ lại một phần để phòng ngừa hàng trả lại. Khi đến hạn người mắc nợ phải thanh toán cho người mua nợ. * Tín dụng bằng chữ ký (bảo lãnh ngân hàng): đó là ngân hàng thực hiện các nghiệp vụ bảo lãnh cho khách hàng bằng uy tín của mình. Nghiệp vụ này ngân hàng 7 không phải cung cấp bằng tiền, nhưng khi người được bảo lãnh không thực hiện theo nghĩa vụ hợp đồng thì người bảo lãnh phải thay thế để thực hiện nghĩa vụ thanh toán. 1.1.3 Các phương thức cho vay Cho vay từng lần: Mỗi lần vay, khách hàng và ngân hàng đều làm thủ tục vay vốn cần thiết và ký kết hợp đồng tín dụng, thường áp dụng cho khách hàng vay vốn không thường xuyên. Cho vay theo hạn mức tín dụng: Áp dụng đối với khách hàng có nhu cầu vay vốn ngắn hạn, vay vốn thường xuyên, hoạt động kinh doanh ổn định. Căn cứ vào phương án hay kế hoạch sản xuất kinh doanh của đơn vị mà ngân hàng và khách hàng cùng xác định một hạn mức tín dụng duy trì trong một thời gian nhất định, đối tượng áp dụng gồm: - Khách hàng có nhu cầu vay vốn thường xuyên. - Khách hàng có đặc điểm sản xuất kinh doanh, luân chuyển vốn không phù hợp với cho vay từng lần. Cho vay theo dự án đầu tư: Áp dụng đối với khách hàng vay vốn để thực hiện các dự án đầu tư phát triển sản xuất, kinh doanh dịch vụ và phục vụ đời sống. Ngân hàng và khách hàng ký hợp đồng tín dụng và thỏa thuận hạn mức đầu tư duy trì cho cả thời gian đầu tư dự án, phân định các kỳ hạn trả nợ. Nguồn vốn cho vay được giải ngân theo tiến độ thực hiện dự án, thông thường được áp dụng đối với cho vay trung và dài hạn. Cho vay trả góp: Ngân hàng và khách hàng cùng xác định và thỏa thuận số lãi tiền vay phải trả cộng với số nợ gốc được chia ra để trả nợ theo nhiều kỳ hạn trong thời hạn cho vay. Cho vay thông qua nghiệp vụ phát hành và sử dụng thẻ tín dụng: Ngân hàng cùng với khách hàng thống nhất sử dụng số vốn vay trong phạm vi hạn mức tín dụng để thanh toán tiền mua hàng hóa, dịch vụ và rút tiền mặt tại các máy rút tiền. Cho vay theo hạn mức tín dụng dự phòng: Ngân hàng đồng ý bảo đảm sẵn sàng cung cấp cho khách hàng vay vốn trong phạm vi hạn mức tín dụng nhất định để đầu tư cho dự án. Phương thức này nếu khách hàng không sử dụng hoặc sử dụng không hết hạn mức tín dụng dự phòng, khách hàng vẫn phải trả phí cam kết cho hạn mức tín dụng đó. 8 Phương thức cho vay hợp vốn (đồng tài trợ): Một số tổ chức tín dụng cùng cho vay đối với một dự án vay vốn của khách hàng, trong đó một tổ chức tín dụng đứng ra làm đầu mối phối hợp với các tổ chức tín dụng khác. Phương thức cho vay theo hạn mức thấu chi: Ngân hàng và khách hàng thỏa thuận bằng văn bản đồng ý khách hàng chi vượt tiền trên tài khoản thanh toán của mình phù hợp theo quy định của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Phương thức cho vay lưu vụ: Áp dụng cho vay hộ gia đình, cá nhân ở vùng chuyên canh trồng lúa, xen canh trồng lúa và các loại cây trồng ngắn hạn khác. Ngân hàng cho vay lưu vụ khi hộ gia đình, cá nhân có đủ các điều kiện: có 2 vụ liền kề, phương án vay có hiệu quả, trả đủ số lãi còn nợ và mức cho vay tối đa bằng dư nợ của hợp đồng tín dụng trước. Cho vay ủy thác: Ngân hàng cho vay theo ủy thác của Chính phủ, tổ chức, cá nhân trong nước và ngoài nước theo hợp đồng nhận ủy thác cho vay đã ký kết. Cho vay ưu đãi và cho vay đầu tư xây dựng theo kế hoạch Nhà nước: Cho vay ưu đãi thực hiện theo quy định của Chính phủ, cho vay các dự án đầu tư thuộc tín dụng đầu tư của Nhà nước, được thực hiện theo quy định của pháp luật về tín dụng đầu tư và phát triển Nhà nước. 1.2 Đặc điểm kinh tế nông hộ ảnh hưởng đến chính sách tín dụng 1.2.1 Đặc điểm của tín dụng nông nghiệp Vì sản xuất nông nghiệp lệ thuộc vào thời tiết, khí hậu, chính vì vậy người sản xuất trong ngành nông nghiệp chưa thể khắc phục được những bất lợi của thiên nhiên gây ra. Do vậy kết quả sản xuất không chắc chắn như những ngành nghề khác là công nghiệp và dịch vụ. Chính vì vậy rủi ro cho vay trong nông nghiệp cao hơn những ngành nghề khác, nên khi cấp tín dụng cho các hộ sản xuất nông nghiệp ngân hàng thường áp dụng lãi suất riêng và thường rất cao do những rủi ro trong cho vay nông nghiệp lớn [9]. Tuy nhiên nếu áp dụng lãi suất cao dẫn đến nông dân không dám vay vốn của ngân hàng, còn nếu giảm lãi suất thì ngân hàng sẽ gặp khó khăn trong hoạt động kinh doanh. Việc áp dụng khoa học kỹ thuật để tăng năng suất trong nông nghiệp là rất khó khăn. Để có thể gia tăng được một lượng sản phẩm hàng năm trong sản xuất nông nghiệp thường khó khăn hơn nhiều lần so với sản xuất trong công nghiệp và dịch vụ vì đối tượng sản xuất của nông nghiệp là cơ thể sống thường lao động bằng chân tay, thế 9 nên nó có một quy luật phát triển riêng mà con người không thể một sớm một chiều là thay đổi quy luật phát triển của nó được. Thậm chí nếu việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào lĩnh vực này có sự sai lầm sẽ dẫn đến nhiều hậu quả khó lường, chính vì vậy những khó khăn trong việc áp dụng kỹ thuật và thời gian kéo dài làm cho nông dân không dám vay vốn với lãi suất cao, trong khi ngân hàng không thể cho vay lãi suất thấp vì đặc tính đặc thù của sản xuất nông nghiệp. Lợi nhuận trong sản xuất nông nghiệp là thấp so với các ngành nghề khác như công nghiệp và dịch vụ, thế nên ngân hàng cũng dè dặt khi cho vay trong sản xuất nông nghiệp và ngược lại người nông dân lại muốn vay số lượng nhiều để trang trải chi phí trong quá trình sản xuất của mình khi đầu tư như đầu tư vốn ban đầu cải tạo đất đai, chi phí sản xuất, chi phí thu hoạch và bảo quản sản phẩm... Chính vì những lý do này đã làm cho chi phí sản xuất trong nông nghiệp tăng lên cao kéo theo giảm lợi nhuận của nông dân, nên các ngân hàng thường không muốn cho vay với số lượng lớn và nếu có cho vay cũng dè dặt. 1.2.2 Quan niệm về kinh tế nông hộ Một số từ điển chuyên ngành kinh tế định nghĩa “Hộ” là tất cả những người cùng sống trong một mái nhà, bao gồm những người chung huyết tộc và người làm công. Liên hiệp quốc cho rằng: “Hộ là những người cùng sống chung dưới một mái nhà, cùng ăn chung và có chung một ngân quỹ”. Có quan niệm lại cho rằng hộ là một đơn vị kinh tế mà các thành viên dựa trên cơ sở kinh tế chung, các nguồn thu nhập do các thành viên cùng sáng tạo ra và cùng sử dụng chung. Quá trình sản xuất hộ được tiến hành một cách độc lập và các thành viên của hộ thường có cùng huyết thống, thường cùng sống chung trong một ngôi nhà. Hộ cũng là một đơn vị để tổ chức lao động, tồn tại như một đơn vị kinh tế cơ sở với chế độ tự cấp, tự túc, tự sản, tự tiêu. Ở Việt Nam, hộ là một lực lượng sản xuất to lớn bao gồm: Hộ nông dân; hộ tư nhân, cá thể; hộ gia đình xã viên; hộ nông – lâm trường viên; phần lớn hộ hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn có thể gọi chung là nông hộ. Các hộ này tiến hành sản xuất kinh doanh trong lĩnh vực trồng trọt với chăn nuôi và ngành dịch vụ phục vụ sản xuất nông nghiệp, ngày nay hoạt động nông hộ mở rộng đa dạng bao gồm cả ngành lâm nghiệp và ngành thủy sản kết hợp kinh doanh ngành nghề phụ, nghề truyền thống, du lịch sinh thái… 10 Qua thực tiễn lịch sử có thể nói khái niệm: Nông hộ là loại tổ chức kinh tế cơ bản trong nông nghiệp. Cơ sở kinh tế nông hộ là chế độ tư hữu nhỏ, nông hộ không sử dụng lao động làm thuê, nhưng cung cấp đại bộ phận nông sản phẩm cho thị trường xã hội ở nước ta. Ngày nay kinh tế nông hộ đang trở thành một nhân tố quan trọng của sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước và là sự tồn tại tất yếu trong quá trình xây dựng một nền kinh tế đa thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Kinh tế nông hộ đã tồn tại qua nhiều phương thức sản xuất, nhiều chế độ xã hội. Sự bền vững, cũng như vai trò, đặc trưng của nó góp phần phát triển kinh tế - xã hội là một minh chứng chúng ta cần quan tâm nghiên cứu. Dưới chế độ Tư bản chủ nghĩa hay Xã hội Chủ nghĩa đã từng có thời kỳ nhận thức không đúng về vai trò của kinh tế nông hộ và muốn xóa bỏ nó, kết quả là phải nhận thức lại sự tồn tại khách quan của kinh tế nông hộ là một tất yếu và cần phải tiến hành cải cách đáp ứng theo yêu cầu đổi mới. Cần phải coi thúc đẩy phát triển kinh tế nông hộ như một hướng đi, lối ra cho nông nghiệp, nông thôn và kinh tế nông dân. Qua nghiên cứu thực tế cho thấy các loại hình kinh tế nông hộ đang tồn tại hiện nay bao gồm: - Kinh tế nông hộ trong các nông – lâm trường Các nông lâm trường thực hiện giao khoán, cho thuê, đấu thầu kinh doanh lâu dài cho các hộ nhận khoán như diện tích rừng phòng hộ, rừng khoanh nuôi bảo vệ, diện tích vườn cây công nghiệp… Nông – lâm trường lấy hộ làm đơn vị kinh tế cơ sở, và nông – lâm trường cung cấp các dịch vụ phục vụ trong lĩnh vực nông nghiệp cho các hộ nhận khoán. - Đối với kinh tế nông hộ trong các hợp tác xã nông nghiệp Có nhiều loại tổ chức Hợp tác xã và quy mô thích hợp giữa các hộ kinh tế tập thể và được tiến hành theo hướng khoán hộ rộng rãi. Hợp tác xã vươn lên làm nòng cốt ở các khâu dịch vụ đầu vào và đầu ra cho các hộ xã viên. Hộ xã viên là lực lượng sản xuất chính trong Hợp tác xã và Hợp tác xã chỉ quản lý tổng thể các khâu dịch vụ, chế biến, tiêu thụ sản phẩm tạo mọi thuận lợi cho các hộ xã viên phát triển sản xuất. - Đối với kinh tế nông hộ tư nhân, cá thể Loại hình kinh tế hộ tư nhân cá thể hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp ngày càng phát huy hiệu quả rõ nét, các hộ tư nhân nhận đất, nhận rừng phát triển nông lâm 11 nghiệp, chăn nuôi mở mang nghành nghề mới. Những hoạt động sản xuất kinh doanh các hộ này là đơn vị kinh tế tự chủ được Nhà nước bảo hộ và bình đẳng trước pháp luật. Thực tiễn cho thấy trong quá trình thực hiện CNH-HĐH nông nghiệp, nông thôn và đưa nông nghiệp đi lên sản xuất lớn một bộ phận kinh tế nông hộ đã từng bước phát triển theo mô hình trang trại. - Đối với kinh tế nông hộ là đồng bào dân tộc Kinh tế nông hộ đồng bào các dân tộc cần có sự hỗ trợ nhiều mặt của Nhà nước. Từng bước chuyển dịch kinh tế từ tự nhiên, tự cung tự cấp lên kinh tế hàng hóa tạo điều kiện cho nông dân trồng rừng, lập vườn, chăn nuôi, tăng thu nhập từng bước hình thành kinh tế hộ tự chủ. Kết quả về phát triển kinh tế nông hộ ở các nước trên thế giới như Trung Quốc, Thái Lan, Đài Loan đã khẳng định lý luận về kinh tế nông hộ của các nhà kinh điển Mac – xit luôn đúng và có giá trị trong hiện tại, họ đã vận dụng thành công trong nền nông nghiệp hàng hóa của nước mình. Đảng ta đã tiến hành đổi mới cơ chế quản lý kinh tế nông nghiệp, trong đó xác định đúng vai trò các loại hình nông hộ tự chủ, những tháo gỡ khoa học này đã định hướng cho kinh tế nông hộ phát triển mạnh góp phần không nhỏ trong sự nghiệp CNH – HĐH nông nghiệp nông thôn. 1.2.3 Vai trò của kinh tế nông hộ trong nền kinh tế quốc dân Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị ban hành, hộ nông dân được thừa nhận là một đơn vị kinh tế tự chủ đã tạo nên động lực phát triển mạnh mẽ, năng động trong kinh tế nông thôn nhờ đó người nông dân gắn bó với ruộng đất hơn, chủ động đầu tư vốn để thâm canh tăng vụ, bố trí phân vùng đặc điểm sinh thái và nhu cầu thị trường, khai phá thêm nhiều vùng đất mới, ruộng đất được sử dụng tốt hơn, vừa đi vào thâm canh, vừa đi vào đổi mới cơ cấu sản xuất, cơ cấu thời vụ. Việc trao quyền tự chủ cho hộ nông dân đã khơi dậy nhiều làng nghề truyền thống, mạnh dạn vận dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất để đạt tới mục đích cuối cùng là thu được thành quả lớn nhất. Điều này càng khẳng định sự tồn tại khách quan của nông hộ với vai trò là cầu nối trung gian giữa hai nền kinh tế, kinh tế tự nhiên và kinh tế hàng hóa, là đơn vị tích vốn, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lao động, giải quyết việc làm ở nông thôn và cung cấp lao động cho những lĩnh vực khác. 12 - Kinh tế nông hộ là cầu nối trung gian để chuyển nền kinh tế tự nhiên sang kinh tế hàng hóa Lịch sử phát triển sản xuất hàng hóa đã trải qua giai đoạn đầu tiên là kinh tế tự nhiên sang kinh tế hàng hóa nhỏ trên quy mô hộ gia đình nông dân, tiếp theo là giai đoạn chuyển biến từ nền kinh tế hàng hóa nhỏ lên kinh tế hàng hóa quy mô lớn đó là nền kinh tế hoạt động mua bán trao đổi bằng trung gian tiền tệ. Kinh tế nông hộ được coi là khâu trung gian có vai trò đặc biệt quan trọng trong giai đoạn chuyển biến từ nền kinh tế tự nhiên sang kinh tế hàng hóa quy mô lớn. Bước chuyển biến từ kinh tế tự nhiên sang kinh tế hàng hóa quy mô nhỏ của nông hộ là một giai đoạn lịch sử mà nếu chưa trải qua thì khó có thể phát triển sản xuất hàng hóa quy mô lớn để giải thoát khỏi tình trạng nền kinh tế kém phát triển như nước ta hiện nay. - Thực hiện vai trò tích vốn, cung cấp lao động cho phát triển công nghiệp Trong giai đoạn đầu của công nghiệp hóa, kinh tế nông hộ là nguồn cung cấp vốn lớn nhất cho sự phát triển kinh tế bởi vì đây là khu vực lớn nhất xét về lao động và sản phẩm quốc dân. Những điển hình thành công về sự phát triển kinh tế ở nhiều nước đều đã sử dụng tích lũy từ nông nghiệp. Trong đó quan trọng nhất là nguồn ngoại tệ thu về do xuất khẩu nông sản, cụ thể trong những năm qua nước ta thu về hàng chục tỷ USD thông qua xuất khẩu nông sản. Nông nghiệp ở những nước đang phát triển là khu vực dự trữ và cung cấp lao động cho phát triển công nghiệp, trong giai đoạn đầu của công nghiệp hóa phần lớn cư dân sống bằng nông nghiệp và tập trung chủ yếu ở khu vực nông thôn. Quá trình công nghiệp hóa tạo ra nhu cầu lớn về lao động, mặt khác nhờ đó mà năng suất lao động nông nghiệp không ngừng tăng lên, lực lượng lao động từ nông nghiệp được giải phóng ngày càng nhiều, số lao động này dịch chuyển bổ sung cho phát triển công nghiệp. - Thúc đẩy sự phân công lao động dần tới chuyên môn hóa, tạo khả năng hợp tác, liên kết trên cơ sở tự nguyện cùng có lợi Kinh tế nông hộ đã từng bước tạo sự chuyển dịch cơ cấu nông thôn, củng cố quan hệ sản xuất, tăng cường lực lượng sản xuất tạo sự phân công lao động trong nông thôn từ nền sản xuất thuần nông lạc hậu, sản xuất hàng hóa kém phát triển sang sản xuất hàng hóa phát triển hơn. Từ sự phân công lao động dẫn đến quá trình chuyên môn hóa trong các nông hộ. Sự chuyên môn hóa càng cao thì một yêu cầu tất yếu sẽ xuất 13 hiện đó là sự hợp tác, liên kết giữa các nông hộ lại với nhau. Nếu như chuyên môn hóa làm cho năng suất lao động tăng cao, chất lượng sản phẩm tốt hơn thì hợp tác, liên kết sẽ làm cho quá trình sản xuất hàng hóa được hoàn thiện đáp ứng đầy đủ nhu cầu của chính các nông hộ và từ đó đáp ứng nhu cầu thị trường. - Có khả năng thích ứng với cơ chế thị trường thúc đẩy sản xuất hàng hóa Ngày nay, nông hộ hoạt động theo cơ chế thị trường có sự tự do cạnh tranh trong sản xuất hàng hóa, là đơn vị kinh tế độc lập, tự chủ các nông hộ phải quyết định mục tiêu sản xuất kinh doanh của mình là sản xuất cái gì? Sản xuất như thế nào để đáp ứng nhu cầu của thị trường. Để đạt được điều này các đơn vị kinh tế nói chung và kinh tế nông hộ nói riêng đều phải không ngừng nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm cho phù hợp với nhu cầu, thị hiếu và một số biện pháp khác để kích thích cầu, từ đó mở rộng sản xuất nhằm đạt được hiệu quả kinh tế cao nhất. Với quy mô nhỏ, bộ máy quản lý gọn nhẹ, năng động kinh tế nông hộ có thể dễ dàng đáp ứng được những thay đổi của nhu cầu thị trường mà không sợ ảnh hưởng tốn kém về mặt chi phí. Thêm vào đó lại được Đảng và Nhà nước có các chính sách khuyến khích, nông hộ không ngừng vươn lên tự khẳng định vị trí trên thị trường, tạo điều kiện cho thị trường phát triển đầy đủ, đa dạng thúc đẩy quá trình sản xuất hàng hóa. Như vậy với khả năng nhạy bén trước thay đổi của nhu cầu thị trường, nông hộ đã góp phần đáp ứng đầy đủ nhu cầu ngày càng cao của thị trường, tạo ra động lực thúc đẩy sản xuất hàng hóa phát triển cao hơn. - Góp phần giải quyết việc làm, phát triển cơ sở hạ tầng ở nông thôn Từ khi đất nước chuyển sang nền kinh tế hàng hóa, với chủ trương mở cửa nền kinh tế, Đảng và Nhà nước đã chú trọng phát triển kinh tế nông hộ vì ở nước ta có hơn 70% dân số lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, đây là nguồn lao động dồi dào là yếu tố năng động và là động lực quyết định sự phát triển của nền kinh tế quốc dân bởi lao động là một trong những yếu tố cơ bản của lực lượng sản xuất, lao động là nguồn gốc của giá trị thặng dư, lao động góp phần làm tăng của cải vật chất cho mọi quốc gia, nâng cao hiệu quả việc sử dụng nguồn lao động giải quyết công ăn việc làm ở nông thôn. Trên thực tế cho thấy trong thời gian qua năng suất cây trồng, vật nuôi ngày càng tăng, hiệu quả sử dụng nguồn lao động đã được phát huy, hàng triệu đơn vị kinh tế cơ sở hàng hóa được tạo ra hàng năm thu về hàng tỷ USD bởi các nông hộ đã giải quyết 14 hàng triệu lao động ở nông thôn có việc làm, nâng cao thu nhập nông hộ, cơ sở hạ tầng từng bước đã được củng cố và phát triển. - Góp phần giảm bớt suy thoái nền kinh tế quốc dân trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế Theo các chuyên gia kinh tế, việt nam không chịu ảnh hưởng nặng nề của hai cuộc khủng hoảng kinh tế vừa qua một phần cũng là nhờ sản xuất nông nghiệp đóng vai trò rất quan trọng, tốc độ tăng trưởng GDP dương, chủ yếu nhờ vào sức mạnh của khu vực nông nghiệp, còn tăng trưởng các khu vực công nghiệp và dịch vụ đều xuống thấp so với năm trước. Thông qua hệ số ICOR (hệ số đầu tư tăng trưởng) mỗi đồng chi tiêu vào lĩnh vực nông nghiệp, nông hộ có thu nhập thấp sẽ có tác động lan tỏa cao hơn, qua tác động kích cầu lớn hơn với các hàng sản xuất nội địa so với chính sách kích cầu thông dụng là bơm tiền cho đầu tư công qua các Tổng công ty Nhà nước đem lại hiệu quả kém do hệ số ICOR của nền kinh tế quá lớn. Hai cuộc khủng hoảng kinh tế lớn gần đây, Việt Nam chịu ảnh hưởng ít hơn các nước khác là nhờ có nền nông nghiệp làm nền tảng mà Việt Nam vững vàng và nhanh chóng phục hồi trước các nước công nghiệp hiện đại khác. Cuộc khủng hoảng tài chính khu vực những năm 1997 – 1998 sở dĩ không lôi cuốn Việt Nam vào trung tâm vòng xoáy một phần quan trọng là do sản xuất nông nghiệp đã đủ dùng trong cả nước và xuất khẩu nông sản đạt khối lượng lớn đứng thứ hạng cao trên thế giới, thành tựu nông nghiệp đạt được có thể xem là thần kỳ, góp phần xóa đói giảm nghèo, thay đổi bộ mặt nông thôn. Trong cuộc suy thoái kinh tế năm 2008 – 2010 hoành hành khắp toàn cầu thì nông nghiệp Việt Nam vẫn là chỗ dựa vững chắc của nền kinh tế nước nhà với nhóm hàng nông – lâm nghiệp, thủy sản duy trì tốc độ tăng trưởng cao hơn so với cùng kỳ năm trước. 1.2.4 Một số nhân tố ảnh hưởng đến kinh tế nông hộ - KTNH chịu nhiều rủi ro do ảnh hưởng bởi điều kiện tự nhiên, giá cả thị trường Hoạt động sản xuất kinh doanh của nông hộ thường xuyên hứng chịu ảnh hưởng của thiên tai, bão lụt, hạn hán, sâu bệnh, dịch bệnh trong khi đó khả năng và nguồn lực cho phòng chống, khắc phục còn hạn chế, điều kiện tự nhiên như: đất, nguồn nước, khí hậu, thời tiết ảnh hưởng lớn đến sản lượng nông sản trong quá trình sản xuất cũng như khi thu hoạch và bảo quản, nếu điều kiện tự nhiên không thuận lợi