Tài liệu Chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu và khả năng áp dụng ở việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ----------oo0oo---------- NGUYỄN THỊ MỸ HẠNH CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ LẠM PHÁT MỤC TIÊU VÀ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 9.34.02.01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. LÊ THỊ MẬN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2019 TÓM TẮT Đã từ lâu, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã định hướng việc điều hành chính sách tiền tệ theo khuôn khổ lạm phát mục tiêu. Tuy nhiên, cho đến nay, việc chuyển đổi sang cơ chế lạm phát mục tiêu vẫn còn là một thách thức lớn đối với ngân hàng trung ương Việt Nam. Trong luận án này, tác giả sẽ cung cấp những bằng chứng thực nghiệm để chỉ ra điểm nghẽn trong việc điều hành chính sách tiền tệ theo lạm phát mục tiêu ở Việt Nam chính là công cụ lãi suất. Ngân hàng trung ương được quyền lựa chọn công cụ chính sách tiền tệ nhưng điều kiện quan trọng để ngân hàng trung ương thành công trong việc áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu là phải tồn tại mối quan hệ giữa công cụ chính sách tiền tệ và lạm phát. Trong luận án này, tác giả sẽ kiểm định mối quan hệ giữa công cụ lãi suất (công cụ thường được dùng khi ngân hàng trung ương áp dụng điều hành chính sách tiền tệ theo lạm phát mục tiêu) và lạm phát. Ngoài ra, luận án sẽ xác định việc điều hành công cụ lãi suất ở Việt Nam hướng tới mục tiêu ổn định lạm phát hay ổn định tỷ giá. Tác giả đã thiết lập mô hình hồi quy vector gồm 5 biến : lạm phát, lãi suất, tỷ giá, tổng cầu trong nước và tổng cầu nước ngoài. Bản chất mô hình này là mô hình phản ảnh cơ chế dẫn truyền chính sách tiền tệ của công cụ lãi suất. Kết quả nghiên cứu từ mô hình cho thấy việc điều hành công cụ lãi suất bao gồm lãi suất tái cấp vốn và lãi suất tái chiết khẩu để hướng tới kiểm soát lạm phát không thực sự hiệu quả. Điều này thể hiện qua kết quả nghiên cứu từ cả 2 mô hình nghiên cứu: Mối quan hệ giữa lạm phát và công cụ lãi suất rất yếu. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu cho thấy công cụ lãi suất chính sách ở Việt Nam tác động tới tỷ giá rất lớn. Có thể, trong thời gian qua, việc điều hành lãi suất hướng tới việc ổn định tỷ giá nhiều hơn so với việc ổn định giá cả. Điều này cũng đồng nghĩa Việt Nam vẫn chưa thoả mãn 2 điều kiện tiền cơ bản cần đạt được trước khi áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu do nhóm nghiên cứu IMF đưa ra. i LỜI CAM ĐOAN Tôi là nghiên cứu sinh khóa 18 của Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Mã số học viên: 010118130006 Tên đề tài: “Chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu và khả năng ứng dụng ở Việt Nam”. Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 9.34.02.12 Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nghiên cứu, các nguồn trích dẫn được chú thích, có nguồn gốc rõ ràng. Các các kết quả nghiên cứu có tính độc lập, không sao chép từ bất cứ tài liệu nào, và chưa công bố toàn bộ nội dung này ở bất kỳ nơi đâu. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 22 tháng 9 năm 2019 ii LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Lê Thị Mận đã tận tình hướng dẫn và động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện luận án. Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy cô Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã đóng góp những ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận án này. Đặc biệt, tôi xin cảm ơn ban lãnh đạo Khoa Ngân hàng và các đồng nghiệp đã động viên, hỗ trợ tôi trong quá trình nghiên cứu. Cảm ơn gia đình, bạn bè và những người thân luôn ở bên cạnh động viên, tạo động lực cho tôi trên con đường học tập của mình. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 22 tháng 9 năm 2019 iii MỤC LỤC Tóm tắt ..................................................................................................................................................... I Lời cam đoan ........................................................................................................................................... II Lời cảm ơn .............................................................................................................................................. III Mục lục ................................................................................................................................................... IV Danh mục bảng ....................................................................................................................................... IX Danh mục biểu đồ .................................................................................................................................... X Danh mục hình vẽ ................................................................................................................................... XI Chương 1. Giới thiệu chung về đề tài ...................................................................................................... 1 1.1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................... 4 1.2.1. Mục tiêu chung ............................................................................................................................... 4 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................................................... 4 1.2.3. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................................................................ 5 1.3. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................................. 5 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................................................... 6 1.5. Kết cấu của luận án ........................................................................................................................... 6 1.6. Ý nghĩa nghiên cứu ........................................................................................................................... 7 1.7. Những điểm mới của luận án ............................................................................................................ 8 Kết luận chương 1 ................................................................................................................................... 9 Chương 2. Cơ sở lý thuyết và tổng quan các nghiên cứu về chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ....... 10 2.1. Chính sách tiền tệ ............................................................................................................................ 10 2.1.1. Khái niệm ..................................................................................................................................... 10 2.1.2. Hệ thống mục tiêu chính sách tiền tệ............................................................................................ 11 2.1.2.1. Mục tiêu cuối cùng .................................................................................................................... 11 2.1.2.2. Mục tiêu trung gian ................................................................................................................... 15 2.1.2.3. Mục tiêu hoạt động .................................................................................................................... 18 2.1.3. Công cụ điều hành chính sách tiền tệ ........................................................................................... 19 2.1.3.1. Công cụ tái cấp vốn ................................................................................................................... 19 2.1.3.2. Công cụ lãi suất ......................................................................................................................... 21 2.1.3.3. Công cụ tỷ giá hối đoái .............................................................................................................. 21 2.1.3.4. Công cụ dự trữ bắt buộc............................................................................................................ 22 2.1.3.5. Công cụ thị trường mở .............................................................................................................. 24 2.1.3.6. Các công cụ khác ....................................................................................................................... 25 2.1.4. Cơ chế dẫn truyền chính sách tiền tệ ........................................................................................... 25 2.1.4.1. Kênh lãi suất .............................................................................................................................. 25 iv 2.1.4.2. Kênh tỷ giá ................................................................................................................................ 25 2.1.4.3. Kênh giá tài sản tài chính .......................................................................................................... 26 2.1.4.4. Kênh tín dụng ............................................................................................................................ 26 2.1.5. Lược sử các lý thuyết kinh tế liên quan đến chính sách tiền tệ .................................................... 27 2.2. Chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu .............................................................................................. 33 2.2.1. Sự ra đời của khuôn khổ chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ................................................... 33 2.2.2. Khái niệm chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu .......................................................................... 36 2.2.3. Những ưu điểm, nhược điểm của chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu....................................... 40 2.2.3.1. Ưu điểm ..................................................................................................................................... 40 2.2.3.2. Nhược điểm ............................................................................................................................... 42 2.2.4. Những trụ cột cơ bản của chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu .................................................. 43 2.2.4.1. Tính minh bạch ......................................................................................................................... 43 2.2.4.2. Chiến lược truyền thông ............................................................................................................ 43 2.2.4.3. Công bố thông tin ...................................................................................................................... 44 2.2.4.4. Trách nhiệm giải trình .............................................................................................................. 44 2.2.5. Các nguyên tắc của chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ............................................................ 45 2.3. Kinh nghiệm điều hành chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu của một số ngân hàng trung ương trên thế giới ........................................................................................................................................... 46 2.3.1. Lý do các ngân hàng trung ương chọn chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu .............................. 46 2.3.2. Kinh nghiệm điều hành chính sách tiền tệ của một số ngân hàng trung ương trên thế giới ........ 47 2.3.2.1. Tổng quan về các quốc gia áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ................................ 47 2.3.2.2. Chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu của một số ngân hàng trung ương trên thế giới ............. 53 2.4. Tổng quan các nghiên cứu liên quan .............................................................................................. 69 2.4.1. Nghiên cứu ngước ngoài ............................................................................................................... 69 2.4.2. Nghiên cứu trong nước ................................................................................................................. 74 Kết luận chương 2 ................................................................................................................................. 76 Chương 3. Mô hình và phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 77 3.1. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................................................ 77 3.2. Biến nghiên cứu............................................................................................................................... 79 3.3. Giả thuyết nghiên cứu ..................................................................................................................... 80 3.4. Dữ liệu nghiên cứu .......................................................................................................................... 80 3.4. Phương pháp phân tích dữ liệu ....................................................................................................... 81 3.4.1. Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu ........................................................................................ 81 3.4.2. Xác định độ trễ tối ưu và kiểm định đồng liên kết ....................................................................... 82 3.4.3. Mô hình vector tự điều chỉnh (vecm) ........................................................................................... 83 3.4.4. Kiểm định sự phù hợp của mô hình ............................................................................................. 83 v 3.4.4.1. Sự ổn định của mô hình ............................................................................................................. 83 3.4.4.2. Phân tích cú sốc ......................................................................................................................... 84 Kết luận chương 3 ................................................................................................................................. 85 Chương 4. Kết quả nghiên cứu .............................................................................................................. 86 4.1. Kết quả nghiên cứu từ mô hình kiểm định mối quan hệ giữa lãi suất tái cấp vốn và lạm phát ...... 86 4.1.1. Kết quả thống kê .......................................................................................................................... 86 4.1.2. Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu ........................................................................................ 86 4.1.3. Xác định độ trễ tối ưu và kiểm định đồng liên kết ....................................................................... 87 4.1.3.1. Xác định độ trễ tối ưu của các chuỗi dữ liệu ............................................................................. 87 4.1.3.2. Kiểm định đồng liên kết ............................................................................................................ 88 4.1.4. Kiểm định tính ổn định của mô hình............................................................................................ 89 4.1.5. Kết quả phân tích cú sốc và phân rã phương sai ......................................................................... 90 4.2. Kết quả nghiên cứu từ mô hình kiểm định mối quan hệ giữa lãi suất tái chiết khấu và lạm phát.. 93 4.2.1. Kết quả thống kê .......................................................................................................................... 93 4.2.2. Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu ........................................................................................ 93 4.2.3. Xác định độ trễ tối ưu và kiểm định đồng liên kết ....................................................................... 94 4.2.3.1. Xác định độ trễ tối ưu của các chuỗi dữ liệu ............................................................................. 94 4.2.3.2. Kiểm định đồng liên kết ............................................................................................................ 95 4.3. Thảo luận kết quả nghiên cứu......................................................................................................... 97 4.3.1. Thực tiễn điều hành chính sách tiền tệ của ngân hàng nhà nước việt nam .................................. 97 4.3.2. Đánh giá mô hình ngân hàng nhà nước việt nam trong vai trò ngân hàng trung ương độc lập 100 4.3.3. Sự cần thiết chuyển đổi phương thức điều hành chính sách tiền tệ theo khuôn khổ lạm phát mục tiêu ....................................................................................................................................................... 105 4.3.4. Khả năng áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ở việt nam.......................................... 108 Kết luận chương 4 ............................................................................................................................... 110 Chương 5. Kết luận và khuyến nghị .................................................................................................... 111 5.1. Kết luận ......................................................................................................................................... 111 5.2. Khuyến nghị .................................................................................................................................. 112 5.2.1. Khuyến nghị về việc tăng tính độc lập cho ngân hàng nhà nước việt nam ................................ 112 5.2.2. Một số khuyến nghị khác ........................................................................................................... 114 5.3. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo............................................................... 115 Kết luận chương 5 ............................................................................................................................... 117 Danh mục các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án ................................................ 118 Tài liệu tham khảo ............................................................................................................................... 119 Phụ lục 1: kết quả nghiên cứu từ mô hình kiểm định mối quan hệ giữa lãi suất tái cấp vốn và lạm phát ............................................................................................................................................................. 129 vi Phụ lục 2: kết quả nghiên cứu từ mô hình kiểm định mối quan hệ giữa lãi suất tái chiết khấu và lạm phát ...................................................................................................................................................... 138 Phụ lục 3: chỉ số minh bạch của ngân hàng trung ương...................................................................... 143 Phụ lục 4: chỉ số đo lường mức độ độc lập của ngân hàng trung ương ............................................... 147 Phụ lục 5. Các điều kiện đưa ra vào thời điểm áp dụng khuôn khổ lạm phát mục tiêu ...................... 151 vii BẢNG CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT ARIC GDP GNP IMF IT IFS FFIT EIT ITL IRF FEVD OECD OPEC TIẾNG ANH Asia Regional Integration Center Gross Domestic Product Gross National Product International Monetary Fund Inflation targeting International Financial Statistics Full-fledge Inflation targeting Eclect Inflation targeting Inflation targeting Lite Impulse response function Forecast error variance decomposition Organization for Economic Corporation and Development Organization of the petroleum exporting countries TIẾNG VIỆT Trung tâm thông tin dữ liệu châu Á Tổng sản phẩm quốc nội Tổng sản lượng quốc dân danh nghĩa Quỹ tiền tệ quốc tế Lạm phát mục tiêu Thống kê tài chính quốc tế Cơ chế lạm phát mục tiêu toàn phần Cơ chế lạm phát mục tiêu chiết trung Cơ chế lạm phát mục tiêu lai ghép Hàm phản ứng đẩy Phân rã phương sai Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế Tổ chức các nước xuất khẩu dầu viii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Mức lạm phát mục tiêu của các quốc gia áp dụng IT .................................. 57 Bảng 3.1. Tổng hợp các biến số nghiên cứu ............................................................... 86 Bảng 4.1. Thống kê các biến trong mô hình thứ nhất .................................................. 91 Bảng 4.2. Kiểm định tính dừng chuỗi dữ liệu của mô hình thứ nhất ........................... 92 Bảng 4.3. Xác định độ trễ tối ưu mô hình thứ nhất .................................................... 92 Bảng 4.4. Kết quả kiểm định Johansen dành cho mô hình thứ nhất ............................ 93 Bảng 4.5. Kết quả ước lượng hệ số phương trình đồng kết hợp .................................. 94 Bảng 4.6. Kết quả kiểm định tính ổn định của phần dư ............................................... 95 Bảng 4.7. Kết quả phân rã phương sai ......................................................................... 97 Bảng 4.8. Thống kê các biến trong mô hình thứ hai .................................................... 98 Bảng 4.9. Kiểm định tính dừng chuỗi dữ liệu của mô hình thứ hai ............................. 99 Bảng 4.10. Xác định độ trễ tối ưu mô hình thứ hai ..................................................... 99 Bảng 4.11. Kết quả kiểm định Johansen dành cho mô hình thứ hai ......................... 100 Bảng 4.12. Chỉ số về mức độ độc lập của NHTW ..................................................... 108 ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Các quốc gia áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ................... 53 Biểu đồ 2.2. Mối quan hệ mức độ độc lập của ngân hàng trung ương và lạm phát ... 55 Biểu đồ 2.3. Tỷ lệ lạm phát và lạm phát mục tiêu của New Zealand trước và sau khi áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu ........................................................................ 60 Biểu đồ 2.4. Lạm phát ở Úc ......................................................................................... 62 Biểu đồ 2.5. Lạm phát kỳ vọng ở Úc .......................................................................... 63 Biểu đồ 2.6. Mối quan hệ giữa lãi suất cho vay qua đêm và các loại lãi suất khác ..... 64 Biểu đồ 2.7. Lãi suất cho vay qua đêm (tính từ năm 1993 - thời điểm lạm phát mục tiêu trở thành mục tiêu hoạt động) ............................................................................... 66 Biểu đồ 2.8. Lạm phát ở Canada trước và sau khi áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu ................................................................................................................................ 69 Biểu đồ 2.9. Lạm phát ở Anh trước và sau khi áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu ...... 73 Biểu đồ 4.1. Kết quả kiểm định nghiệm đa thức đặc trưng AR ................................... 94 Biểu đồ 4.2. Lãi suất chính sách ở Việt Nam giai đoạn 2011 – 2018 ........................ 105 x DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1. Chọn cung tiền làm mục tiêu trung gian ........................................................... 16 Hình 2.2. Chọn lãi suất làm mục tiêu trung gian .............................................................. 17 Hình 2.3. Mối quan hệ giữa công cụ chính sách tiền tệ và hệ thống mục tiêu của chính sách tiền tệ ......................................................................................................................... 18 Hình 2.4. Khung hoạt động cho lãi suất cho vay qua đêm ................................................ 68 Hình 2.5. Cơ chế tác động của lãi suất lên lạm phát ở Canada ......................................... 71 Hình 3.1 . Cơ chế truyền dẫn của công cụ lãi suất ........................................................... 84 Hình 4.1. Kết quả phân tích cú sốc lãi suất tái cấp vốn (R1) ............................................ 96 Hình 4.2. Kết quả phân tích cú sốc lãi suất tái chiết khấu (R2) ........................................ 101 xi CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ ĐỀ TÀI 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Lịch sử khoa học về chính sách tiền tệ cho thấy chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu là sự lựa chọn tối ưu của nhiều ngân hàng trung ương trên thế giới. Trong một khảo sát của Quỹ tiền tệ thế giới IMF dành cho 88 quốc gia phi công nghiệp (nonindustrial countries), hơn một nửa các quốc gia này thể hiện mong muốn chuyển đổi sang cơ chế điều hành chính sách tiền tệ theo lạm phát mục tiêu trong tương lai và Việt Nam cũng được xếp vào nhóm các quốc gia tiềm năng có khả năng áp dụng lạm phát mục tiêu (Batini và Laxton, 2006). Quyết tâm chuyển đổi sang cơ chế điều hành chính sách tiền tệ theo lạm phát mục tiêu thể hiện rõ trong đề án phát triển ngành ngân hàng Việt Nam đến năm 2010 và định hướng phát triển đến năm 2020 tại Quyết định số 112/2006/QĐ-TTg ngày 24/5/2006 của Thủ tướng Chính phủ: “Thực hiện điều hành chính sách tiền tệ dựa trên cơ sở điều tiết khối lượng tiền; đồng thời xây dựng các điều kiện cần thiết để chuyển dần sang thực hiện điều hành chính sách tiền tệ trên cơ sở điều tiết lãi suất. Tạo lập các điều kiện cần thiết để sau năm 2010, Ngân hàng nhà nước Việt Nam chuyển sang điều hành chính sách tiền tệ theo cơ chế lạm phát mục tiêu”. Sau năm 2010, gần ba phần tư (3/4) các quốc gia được IMF đánh giá là những quốc gia có tiềm năng chuyển đổi sang cơ chế lạm phát mục tiêu đã thực hiện được mong muốn của họ. Trong khi đó, năm 2020 sắp đến nhưng Việt Nam vẫn đang trên con đường tiến tới cơ chế điều hành chính sách tiền tệ theo lạm phát mục tiêu. Có lẽ còn nhiều vấn đề khó khăn mà Ngân hàng Nhà nước Việt Nam vẫn chưa giải quyết được để tiến đến việc chuyển đổi sang cơ chế lạm phát mục tiêu. Theo nhóm nghiên cứu của IMF, có 2 điều kiện cơ bản mà một quốc gia cần phải thoả mãn khi áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu (Debelle và cộng sự, 2018). Điều kiện đầu tiên là ngân hàng trung ương độc lập trong việc điều hành chính sách tiền tệ. Không nhất thiết ngân hàng trung ương hoàn toàn độc lập với Chính phủ trong việc điều hành chính sách tiền tệ. Ngân hàng trung ương chỉ cần độc lập trong 1 việc lựa chọn công cụ để điều hành chính sách tiền tệ hướng tới việc kiểm soát lạm phát. Ngoài ra, việc điều hành chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương phải độc lập với chính sách tài khoá. Nói cách khác, ngân hàng trung ương không được để xảy ra hiện tượng áp chế tài chính (fiscal dominance), nghĩa là ngân hàng trung ương không được tài trợ cho việc thâm hụt ngân sách của Chính phủ vì việc làm này có thể dẫn tới gia tăng lạm phát và làm giảm hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ. Hơn nữa, việc không để chính sách tài khoá chi phối chính sách tiền tệ đồng nghĩa với việc ngân hàng trung ương không in tiền để tạo nguồn thu cho ngân sách. Để làm được điều này, ngân hàng trung ương cần có nguồn thu độc lập với ngân sách nhà nước. Điều kiện thứ hai để ngân hàng trung ương cần thoả mãn để áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu là ngân hàng trung ương ưu tiên tập trung vào mục tiêu quan trọng nhất là kiểm soát lạm phát, thay vì cùng một lúc tập trung vào nhiều mục tiêu khác như ổn định tỷ giá, tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ có việc làm. Hai điều kiện cơ bản nêu trên có vẻ đơn giản nhưng tại sao đến nay Việt Nam vẫn chưa thể áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu? Đối với điều kiện đầu tiên, đã có nghiên cứu thực nghiệm chứng minh được Việt Nam không để xảy ra hiện tượng áp chế tài chính bởi thâm hụt ngân sách ở Việt Nam không phải là nguyên nhân gây ra lạm phát (Nguyen&Nguyen, 2010; Hoang, 2014). Do đó, có thể vướng mắc Việt Nam đang gặp phải là vấn đề độc lập công cụ chính sách tiền tệ để đạt được mục tiêu kiểm soát lạm phát. Cụ thể, Debelle (2001) phân tích những trở ngại thường gặp đối với các nền kinh tế mới nổi khi áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu là ở các quốc gia này mối quan hệ giữa công cụ chính sách tiền tệ và lạm phát thường không rõ ràng. Nếu các ngân hàng trung ương ngân hàng trung ương áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu thường sử dụng công cụ gián tiếp là lãi suất để điều hành chính sách tiền tệ thì ở ngân hàng trung ương ở nhiều nước đang phát triển vẫn sử dụng những công cụ trực tiếp để đưa ra các mệnh lệnh hành chính phục vụ việc điều hành chính sách tiền tệ như hạn mức tín dụng, trần lãi suất huy động. Để làm rõ hơn về vấn đề độc lập công cụ chính sách tiền tệ ở Việt Nam, trong nghiên cứu này, tác giả sẽ tập trung đi sâu phân tích về mối quan hệ giữa công cụ lãi suất ở Việt Nam và lạm phát 2 để xem xét công cụ này có thực sự hiệu quả trong việc kiểm soát lạm phát như các quốc gia áp dụng lạm phát mục tiêu đang sử dụng. Bên cạnh đó, luận án cũng xem xét Việt Nam có thoả mãn điều kiện thứ hai hay không? Theo báo cáo tổng quan Việt Nam 2035 (Ngân hàng thế giới, 2016), Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đang có quá nhiều mục tiêu trong việc điều hành chính sách tiền tệ, trong khi nhiều NHTW trên thế giới chỉ được giao nhiệm vụ ổn định giá cả và báo cáo kết quả thực hiện với chính phủ. Từ năm 2012 đến nay, lạm phát ở Việt Nam luôn được kiểm soát ở mức một con số, tuy nhiên, do không có sự cam kết về ổn định giá cả của Ngân hàng Nhà nước trong dài hạn nên sự kỳ vọng tăng giá cả luôn tồn tại và ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam. Chính vì vậy, nhóm nghiên cứu của Ngân hàng thế giới đã đề xuất nền lựa chọn giữa việc quản lý chặt tỷ giá hoặc tập trung vào mục tiêu lạm phát. Mặc dù trong Chiến lược phát triển ngành ngân hàng đến năm 2025 định hướng đến năm 2030 tại Quyết định số 986/QĐ-TTg ngày 8 tháng 8 năm 2018 của Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định rõ mục tiêu kiểm soát lạm phát là ưu tiên cao nhất của chính sách tiền tệ Việt Nam, nhưng đối với một quốc gia đang phát triển như Việt Nam, ổn định tỷ giá vẫn là vấn đề quan trọng cần phải xem xét trước khi Việt Nam áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu. Bởi, nghiên cứu khoa học đã chứng minh tỷ giá là nhân tố quan trọng tác động tới lạm phát ở Việt Nam (Nguyen & Nguyen, 2010). Liệu chế độ tỷ giá thả nổi có quản lý như thời gian qua của Việt Nam có ảnh hưởng tới việc mục tiêu kiểm soát lạm phát của chính sách tiền tệ hay không? Trong luận án này, tác giả sẽ đi sâu phân tích để làm rõ vấn đề này. Có nhiều nghiên cứu về các điều kiện để có thể áp dụng cơ chế điều hành chiến sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ở Việt Nam như nghiên cứu của Tô Kim Ngọc (2012), Tô Kim Ngọc và Nguyễn Khương Duy (2012), Lý Bá Hồng Sơn và Nguyễn Văn Trường (2012), Nguyễn Xuân Hưng (2008), Nguyễn Xuân Hưng (2009), Nguyễn Phúc Cảnh (2013), Nguyễn Thanh Nhàn (2010), Đỗ Thị Đức Minh (2003), Nguyễn Ngọc Thạch (2013), Tô Kim Ngọc và Lê Tuấn Nghĩa (2012). Tuy nhiên, các nghiên cứu này vẫn chưa đi sâu phân tích về vấn đề độc lập công cụ chính sách 3 tiền tệ ở Việt Nam cũng như chưa đánh giá vai trò ảnh hưởng của tỷ giá đối với việc chuyển đổi sang cơ chế lạm phát mục tiêu ở Việt Nam. Chính vì vậy, để tiếp tục làm rõ mức độ thoả mãn của Việt Nam đối với các điều kiện cần thiết để áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu bằng các kiểm định định lượng, tác giả chọn đề tài “Chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu và khả năng áp dụng ở Việt Nam”. Bằng chứng thực nghiệm từ trong luận án này cũng sẽ là cơ sở khoa học để đưa ra những khuyến nghị cần thiết để Việt Nam tiến tới áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu trong tương lai. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu chung của luận án là đánh giả khả năng áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ở Việt Nam dựa trên 2 điều kiện tiền đề cần thiết để áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu: ngân hàng trung ương độc lập trong việc điều hành chính sách tiền tệ và việc điều hành chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương tập trung vào mục tiêu quan trọng nhất là kiểm soát lạm phát. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể • Mục tiêu nghiên cứu thứ nhất: Mức độ độc lập của ngân hàng trung ương thể hiện qua nhiều cấp độ như độc lập về chính trị, độc lập về kinh tế hay độc lập về công cụ điều hành chính sách tiền tệ. Đối với quốc gia muốn áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu thì tối thiểu ngân hàng trung ương phải độc lập về công cụ điều hành chính sách tiền tệ. ngân hàng trung ương Việt Nam được quyền lựa chọn công cụ chính sách tiền tệ nhưng điều kiện quan trọng để ngân hàng trung ương thành công trong việc áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu là phải tồn tại mối quan hệ giữa công cụ chính sách tiền tệ và lạm phát. Do đó, trong luận án này, tác giả sẽ kiểm định mối quan hệ giữa công cụ chính sách tiền tệ (cụ thể là công cụ lãi suất – công cụ thường được dùng khi ngân hàng 4 trung ương áp dụng điều hành chính sách tiền tệ theo lạm phát mục tiêu) và lạm phát. • Mục tiêu nghiên cứu thứ hai: Khi NHTW quyết định điều hành chính sách tiền tệ theo lạm phát mục tiêu thì mục tiêu chính của chính sách tiền tệ là kiểm soát lạm phát. Ở Việt Nam, việc điều hành chính sách tiền tệ đôi khi hướng tới nhiều mục tiêu cũng một lúc hoặc NHTW tập trung vào mục tiêu ổn định tỷ giá hơn là kiểm soát lạm phát. Điều này sẽ làm lệch hướng NHNNViệt Nam trong việc hướng tới áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu. Chính vì vậy, luận án sẽ xác định mục tiêu ưu tiên của NHNN Việt Nam trong việc điều hành chính sách tiền tệ là ổn định lạm phát hay ổn định tỷ giá. 1.2.3. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu được thiết lập dựa trên hai mục tiêu nghiên cứu của luận án như sau: • Câu hỏi nghiên cứu thứ nhất: Liệu có tồn tại mối quan hệ giữa lãi suất chính sách và lạm phát ở Việt Nam hay không? • Câu hỏi nghiên cứu thứ hai: Việc điều hành công cụ lãi suất hiện nay ở Việt Nam hướng tới kiểm soát lạm phát hay ổn định tỷ giá? 1.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Luận án sử dụng cả phương pháp nghiên cứu định lượng và phương pháp nghiên cứu định tính. Để trả lời 2 câu hỏi nghiên cứu trên, tác giả đã thiết lập mô hình hồi quy vector gồm 5 biến : lạm phát, lãi suất, tỷ giá, tổng cầu trong nước và tổng cầu nước ngoài. Bản chất mô hình này là mô hình phản ảnh cơ chế dẫn truyền chính sách tiền tệ của công cụ lãi suất. Có nhiều loại lãi suất khác nhau, tuy nhiên, lãi suất đại diện cho công cụ lãi suất của ngân hàng trung ương là lãi suất chính sách (lãi suất do ngân hàng trung ương quyết định và công bố để làm cơ sở cho các loại lãi suất khác trên thị trường). Trong hoàn cảnh Việt Nam, ngân hàng trung 5 ương quyết định và công bố 2 loại lãi suất chính sách là lãi suất tái cấp vốn và lãi suất tái chiết khấu. Do có 2 loại lãi suất đóng vai trò lãi suất chính sách nên tác giả xây dựng 2 mô hình để kiểm định vai trò của 2 loại lãi suất này. Do các chuỗi dữ liệu trong nghiên cứu đều dừng ở sai phân bậc 1 nên tác giả vận dụng mô hình hiệu chỉnh sai số VECM trong việc phân tích dữ liệu. Kết quả phân tích từ hàm phản ứng đẩy và phân rã phương sai sẽ cho thấy công cụ lãi suất ở Việt Nam có thực sự tác động tới lạm phát hay không cũng như tác động của lãi suất tới tỷ giá. Toàn bộ dữ liệu nghiên cứu được xử lý trên phần mềm STATA 14. Kết hợp với các phân tích định tính, tác giả sẽ đối chiếu các kết quả nghiên cứu định lượng có phù hợp với thực trạng hiện nay ở Việt Nam hay không. Cuối cùng, dựa trên các kết quả nghiên cứu định lượng và định tính, tác giả đưa ra những đánh giá về khả năng áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ở Việt Nam. 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu chính của luận án này là khuôn khổ điều hành chính sách tiền tệ và công cụ lãi suất chính sách ở Việt Nam. Thời gian nghiên cứu của luận án bắt đầu từ tháng 1 năm 2011. Đây là thời điểm bắt đấu áp dụng Luật Ngân hàng Nhà Nước 2010. Các số liệu trong luận án thu được thập theo tháng từ tháng 1 năm 2011 tới tháng 6 năm 2018. 1.5. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN Luận án được thiết kế với kết cấu 5 chương, bao gồm những nội dung chính như sau: Chương 1. Giới thiệu chung về đề tài: Trong chương 1, tác giả trình bày tổng quan về đề tài nghiên cứu. Đầu tiên, tác giả trình bày lý do chọn đề tài nghiên cứu và mục tiêu nghiên cứu chính của luận án này. Từ đó, câu hỏi nghiên cứu được phát triển cùng với việc trình bày các phương pháp nghiên cứu thích hợp để trả lời cho câu hỏi nghiên cứu đó. Tiếp theo đó là những nội dung chính sẽ được trình bày trong luận án. Và cuối cùng, những đóng góp và phát hiện mới của luận án cho việc 6 nghiên cứu áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ở Việt Nam. Những nội dung chính trong chương 1 giúp cho người đọc có cái nhìn bao quát về luận án. Chương 2. Cơ sở lý thuyết và tổng quan các nghiên cứu về chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu: Chương 2 trình bày các lý thuyết liên quan đến chính sách tiền tệ nói chung và chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu nói riêng. Lý thuyết về chính sách tiền tệ trong chương 2 chứng minh tại sao quốc gia áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu chọn lãi suất làm công cụ chính trong việc điều hành chính sách tiền tệ. Tiếp theo đó, chương 2 trình bày các định nghĩa khác nhau về chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu cũng như nhiều nhóm điều kiện khác nhau để các quốc gia chuẩn bị trước khi áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu. Ngoài ra, kinh nghiệm điều hành chính sách tiền tệ của các quốc gia áp dụng lạm phát mục tiêu cũng là nội dung quan trọng chương 2. Chương 3. Mô hình và phương pháp nghiên cứu: Trong chương 3, tác giả trình bày cách xây dựng 2 mô hình nghiên cứu lý thuyết chính của luận án. Tiếp theo đó, tác giả trình bày phương pháp ước lượng, cách chọn biến số đại diện và nguồn dữ liệu. Và sau cùng là trình tự các bước tiến hành để phân tích dữ liệu. Chương 4. Kết quả nghiên cứu: Các kết quả thống kê, ước lượng phương trình, kết quả phân tích phương trình phản ứng đẩy và phân rã phương sai được trình bày một cách cụ thể rõ ràng trong chương 4. Dựa trên những kết quả nghiên cứu này, tác giả đưa ra nhận định về việc đánh giá khả năng áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu ở Việt Nam. Chương 5. Kết luận và khuyến nghị: Chương 5 tóm tắt những kết quả nghiên cứu chính được tìm thấy trong nghiên cứu. Bên cạnh đó, tác giả đưa ra một số khuyến nghị cần thiết dựa trên những kết quả nghiên cứu của luận án. 1.6. Ý NGHĨA NGHIÊN CỨU Nghiên cứu về lạm phát mục tiêu không phải là chủ đề nghiên cứu mới ở Việt Nam. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay, kết quả nghiên cứu từ luận án này đã chứng minh được điểm nghẽn trong việc hướng tới điều hành chính sách tiền tệ 7 theo lạm phát mục tiêu ở Việt Nam chính là công cụ lãi suất. Việc điều hành chính sách tiền tệ ở Việt Nam đã đạt những kết quả rất tốt khi Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã thực hiện tốt nhiệm vụ của mình trong việc đạt được các mục tiêu và hoàn thành các nhiệm vụ do Chính phủ và Quốc hội đưa ra. Mặc dù vậy, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam vẫn cần tiếp tục hoàn thiện và hiện đại hoá cách thức điều hành chính sách tiền tệ. Bằng chứng thực nghiệm từ luận án này hy vọng sẽ góp phần nhỏ bé để cho các nhà chính sách ở Việt Nam thấy được những vướng mắc trong việc điều hành chính sách tiền tệ hiện nay để có thể thành công trong việc áp dụng cơ chế lạm phát mục tiêu trong tương lai. 1.7. NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN Có rất nhiều đề tài nghiên cứu về lạm phát mục tiêu ở Việt Nam. So với các nghiên cứu trước đây, luận án này tìm thấy 3 khám phá mới: • Luận án cung cấp bằng chứng thực nghiệm cho thấy việc điều hành công cụ lãi suất hướng tới việc kiểm soát lạm phát ở Việt Nam không thực sự hiệu quả khi mối quan hệ giữa công cụ lãi suất và lạm phát là rất yếu. • Kết quả nghiên cứu còn cho thấy lãi suất chính sách ở Việt Nam tác động rất lớn tỷ giá và mức độ tác động của của lãi suất tới tỷ giá lớn hơn rất nhiều so với mức độ tác động của lãi suất tới lạm phát. Có thể, đây là bằng chứng cho thấy Việt Nam đã sử dụng công cụ lãi suất hướng tới việc bảo vệ tỷ giá trong thời gian qua. Điều này cũng cho thấy Việt Nam đã vi phạm điều kiện áp dụng chính sách tiền tệ lạm phát mục tiêu. • Mức độ giải thích của tỷ giá về sự thay đổi của lạm phát trong nghiên cứu này là rất nhỏ. Điều này cho thấy mức độ truyền dẫn của tỷ giá vào lạm phát là rất nhỏ. Kết quả khả quan này cho thấy Việt Nam có thể tiếp tục với chế độ quản lý tỷ giá thả nổi như hiện nay, đồng thời có thể mở rộng biên độ dao động của tỷ giá để hướng tới việc áp dụng chính sách tiền tệ trong tương lai. 8