Tài liệu Chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ có tác động đến tăng trưởng kinh tế - nghiên cứu trường hợp tại việt nam.pdf

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH  NGUYỄN THỊ THÚY DIỆU CHÍNH SÁCH TÀI KHÓA, CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ CÓ TÁC ĐỘNG ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ? – NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh, năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH  NGUYỄN THỊ THÚY DIỆU CHÍNH SÁCH TÀI KHÓA, CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ CÓ TÁC ĐỘNG ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ? – NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 6 03 40 2 01 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ HUYỀN TP. Hồ Chí Minh, năm 2013 LỜI CAM ĐOAN  Tôi: Nguyễn Thị Thúy Diệu Xin cam đoan rằng: Đây là công trình do chính cá nhân tôi nghiên cứu và trình bày. Các dữ liệu, số liệu thu thập (đều có ghi nguồn trích dẫn và xuất xứ), kết quả nghiên cứu trình bày nêu trong đề tài này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác, đồng thời được sự góp ý, hướng dẫn của Tiến sỹ Nguyễn Thị Huyền để hoàn tất luận văn. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung của đề tài nghiên cứu. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VỀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ, CHÍNH SÁCH TÀI KHÓA VÀ TÁC ĐỘNG CỦA HAI CHÍNH SÁCH NÀY ĐỐI VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ .................................................................... 5 1.1 Cơ sở lý luận về chính sách tiền tệ......................................................................... 5 1.1.1 Khái niệm chính sách tiền tệ ....................................................................... 5 1.1.2 Mục tiêu CSTT ........................................................................................... 7 1.1.3 Các kênh truyền dẫn của CSTT .................................................................. 9 1.1.4 Các công cụ để thực thi CSTT .................................................................. 13 1.2 Cơ sở lý luận về chính sách tài khóa .................................................................... 13 1.2.1 Khái niệm CSTK ...................................................................................... 13 1.2.2 Phân loại CSTK ........................................................................................ 13 1.2.3 Các công cụ của CSTK ............................................................................. 14 1.2.4. CSTK và tổng cầu xã hội ......................................................................... 16 1.2.5. CSTK – Công cụ quản lý kinh tế vĩ mô................................................... 18 1.3 Các nghiên cứu về mối quan hệ giữa chính CSTT, CSTK và tăng trưởng kinh tế ................................................................................................................................. 19 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ (CUNG TIỀN), CHÍNH SÁCH TÀI KHÓA (CHI TIÊU CHÍNH PHỦ) VÀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở VIỆT NAM ......................................................................................... 26 2.1 Khái quát tình hình tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam ......................................... 26 2.2 Thực trạng CSTT của Việt Nam .......................................................................... 27 2.3. Thực trạng CSTK của Việt Nam ......................................................................... 33 CHƯƠNG 3: NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG TÁC ĐỘNG CỦA CHI TIÊU CHÍNH PHỦ (CHÍNH SÁCH TÀI KHÓA) VÀ CUNG TIỀN (CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ) ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ TẠI VIỆT NAM .............................. 39 3.1 Mô hình nghiên cứu ............................................................................................. 39 3.2. Dữ liệu nghiên cứu và phương pháp thực nghiệm .............................................. 40 3.3. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................... 45 3.3.1. Kiểm định nghiệm đơn vị ........................................................................ 45 3.3.2 Phân tích cân bằng dài hạn – phân tích đồng liên kết............................... 46 3.3.3 Phân tích cân bằng ngắn hạn – Mô hình ECM ......................................... 49 CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................. 52 4.1 Kết luận và khuyến nghị về chính sách................................................................ 52 4.1.1 Kết luận ..................................................................................................... 52 4.1.2 Khuyến nghị .............................................................................................. 54 4.2. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo .................................... 58 Tài liệu tham khảo Phụ lục DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADB : Ngân hàng Phát triển châu Á ADF : Kiểm định Augmented Dickey – Fuller CSTK : Chính sách tài khóa CSTT : Chính sách tiền tệ ECM : Mô hình hiệu chỉnh sai số (Error Correction Model) FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment) GDP : Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) GNP : Tổng sản phẩm quốc dân (Gross National Product) IMF : Quỹ tiền tệ quốc tế (International Monetary Fund) NHTW : Ngân hàng trung ương NHNN : Ngân hàng nhà nước NSNN : Ngân sách nhà nước OLS : Phương pháp bình phương bé nhất (Ordinary Least Square) USD : Đơn vị tiền tệ của Mỹ (United States Dollar) VAR : Mô hình tự hồi quy vecto (Vector Auto Regression) WB : Ngân hàng thế giới (World Bank) DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Tóm tắt chính sách quản lý cầu của Chính phủ ........................................ 17 Bảng 2.1. Tăng trưởng kinh tế, lạm phát, tốc độ tăng M2 và tăng trưởng tín dụng từ năm 1990 - 1998 ........................................................................................................ 28 Bảng 2.2 Tăng trưởng kinh tế, lạm phát, tốc độ tăng M2 và tăng trưởng tín dụng từ năm 2000 – 2007 ........................................................................................................ 29 Bảng 2.3. Tăng trưởng kinh tế, lạm phát, tốc độ tăng M2 và tăng trưởng tín dụng từ năm 2008 - 2012 ........................................................................................................ 30 Bảng 2.4: Tổng thu NSNN, tổng chi NSNN, thâm hụt/ thặng dư NSNN từ năm 1991 - 1996 ......................................................................................................................... 33 Bảng 2.5: Tổng thu NSNN, tổng chi NSNN, thâm hụt/ thặng dư NSNN từ năm 1997 – 2007......................................................................................................................... 34 Bảng 2.6: Tổng thu NSNN, tổng chi NSNN, thâm hụt/ thặng dư NSNN từ năm 2007 - 2012 ......................................................................................................................... 35 Bảng 3.1: Thống kê mô tả các biến trong mô hình .................................................... 41 Bảng 3.2: Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị chuỗi dữ liệu ban đầu ......................... 46 Bảng 3.3: Kết quả kiểm định nghiệm đơn vị ở sai phân bậc 1 .................................. 46 Bảng 3.4: Kiểm định phần dư của mô hình ............................................................... 47 Bảng 3.5: Kiểm định sự phù hợp của mô hình .......................................................... 48 Bảng 3.6: Kiểm định sự phù hợp của mô hình ECM................................................. 50 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Chính sách tiền tệ (CSTT) và chính sách tài khoá (CSTK) là những công cụ quan trọng để điều hành nền kinh tế đất nước. Hiệu quả tương đối của hai chính sách này được nghiên cứu rộng rãi trong các tài liệu, tuy nhiên chưa có kết luận cụ thể, rõ ràng liên quan đến ảnh hưởng của CSTK và CSTT lên tăng trưởng kinh tế. Một số nhà nghiên cứu ủng hộ CSTT và kết luận rằng CSTT có ảnh hưởng lớn lên tăng trưởng kinh tế và chi phối CSTK trong thời gian nó gây ảnh hưởng lên đầu tư và tăng trưởng. Một số nhà nghiên cứu khác ủng hộ CSTK và cho rằng những kích thích tài chính quyết định tăng trưởng kinh tế. Những nhà nghiên cứu khác cho rằng sự kết hợp giữa hai loại chính sách sẽ mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn,… Vậy CSTK và CSTT có tác động và nếu có thì tác đ ộng như thế nào đối với tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam? Đề tài xem xét chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ có tác động đối với tăng trưởng kinh tế được chọn để nghiên cứu nhằm kiểm tra sự tác động của hai loại chính sách này lên tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với chính sách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong tương lai, từ đó gợi mở những giải pháp tốt nhất để đạt được mục tiêu này thông qua hai chính sách quan trọng là CSTK và CSTT. 2. Mục tiêu nghiên cứu: Xem xét CSTK và CSTT có tác động đáng kể đối với sự tăng trưởng kinh tế trong trường hợp nghiên cứu tại Việt Nam hay không. 2 3. Phương pháp nghiêu cứu: - Nghiên cứu định lượng, kiểm tra ảnh hưởng của CSTK và CSTT lên tăng trưởng kinh tế. - Nhằm đo lường tác động của CSTK và CSTT đối với tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam, tác giả thực hiện mô hình nghiên cứu với giả định là tăng trưởng kinh tế chịu ảnh hưởng của các biến kinh tế vĩ mô như: cung tiền, chi tiêu Chính phủ và xuất khẩu. Ở đây, biến cung tiền đại diện cho CSTT; biến chi tiêu Chính phủ đại diện cho CSTK. Ngoài ra, bởi vì thương m ại nước ngoài là một trong những biến quan trọng để giải thích sự tăng trưởng GDP, nhiều nhà kinh tế cho rằng xuất khẩu nên được thêm vào như là một trong những biến giải thích trong việc phân tích hiệu quả của chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa. Batten và Haffer (1983) đã đưa ra lý do bao gồm cả biến xuất khẩu vào mô hình bằng cách cho rằng nếu các biến ngoại sinh bị bỏ sót là các biến chính sách hoặc có liên quan chặt chẽ với các biến đại diện cho hoạt động tiền tệ và tài chính, thiếu sót này có thể dẫn đến một vấn đề thống kê nghiêm trọng. Vấn đề này sẽ nghiêm trọng hơn ở những nước có độ mở nền kinh tế nhiều. Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam hiện nay, với mức độ hội nhập kinh tế ngày càng nhiều, do đó, việc xem xét CSTK và CSTT có tác động đến tăng trưởng kinh tế hay không, ngoài xem xét dựa trên các biến kinh tế vĩ mô như cung tiền và chi tiêu Chính phủ cũng cần thiết xem xét đến biến đại diện cho xuất khẩu. Từ đó, mô hình nghiên cứu được xác định cụ thể như sau: GDP = f(M2, EXPEND, EX) 3 Trong đó: GDP: là biến phụ thuộc đại diện cho tăng trưởng kinh tế Các biến giải thích: M2: cung tiền EXPEND: chi tiêu Chính phủ EX: xuất khẩu Để kiểm định mô hình tác giả sử dụng phương trình hồi quy như sau: GDPt = α1 + α2 M2t + α3 EXPENDt + α4 EXt + εt - Bài nghiên cứu sử dụng mô hình hồi quy theo phương pháp OLS và mô hình ECM để phân tích mối quan hệ cân bằng trong dài hạn và ngắn hạn của các biến. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: - Đối tượng nghiên cứu: Phân tích các chỉ tiêu về tăng trưởng kinh tế; tổng chi tiêu Chính phủ (đại điện cho CSTK); cung tiền (đại diện cho CSTT) và xuất khẩu qua các năm để kiểm tra, xác định về sự tồn tại tác động của CSTK và CSTT lên tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu: được thực hiện thông qua phân tích dữ liệu tại Việt Nam trong giai đoạn từ năm 1987 – 2012. 4 5. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài: - Mức độ ảnh hưởng của CSTT và CSTK đối với tăng trưởng kinh tế là vấn đề còn gây nhiều tranh luận. Kết quả bài nghiên cứu đưa ra bằng chứng thực nghiệm về vấn đề này tại Việt Nam. - Bài nghiên cứu gợi ý để vận dụng hiệu quả hơn chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. 6. Kết cấu luận văn Ngoài Phần mở đầu, luận văn gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan lý thuyết về CSTT và CSTK và tác động của hai chính sách này đối với tăng trưởng kinh tế. Chương 2: Thực trạng tăng trưởng kinh tế, CSTT và CSTK ở Việt Nam Chương 3: Phân tích thực nghiệm tác động của CSTT, CSTK tên tăng trưởng kinh tế Chương 4: Kết luận và khuyến nghị. 5 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VỀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ, CHÍNH SÁCH TÀI KHÓA VÀ TÁC ĐỘNG CỦA HAI CHÍNH SÁCH NÀY ĐỐI VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ 1.1 Cơ sở lý luận về chính sách tiền tệ 1.1.1 Khái niệm chính sách tiền tệ Chính sách tiền tệ là một bộ phận của chính sách kinh tế - tài chính quốc gia, thuộc tầm kinh tế vĩ mô do Ngân hàng trung ương (NHTW) đề ra và chính NHTW đưa vào vận hành trong thực tế nhằm ổn định tiền tệ và nâng cao sức mua của đồng tiền. Như vậy, có thể thấy: - CSTT là một bộ phận cấu thành chính sách kinh tế tài chính quốc gia. - CSTT là công cụ kinh tế vĩ mô - NHTW là người đề ra và vận hành CSTT - Mục tiêu tổng quát của CSTT là ổn định và nâng cao sức mua của đồng tiền trong nước Ở Việt Nam Ngân hàng Trung ương (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) là cơ quan của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nư ớc về tiền tệ và hoạt động ngân hàng, chịu trách nhiệm chính trong việc hoạch định và thực thi CSTT quốc gia nhằm ổn định giá trị đồng tiền, góp phần đảm bảo hoạt động ngân hàng và hệ thống tổ chức tín dụng, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Bất kỳ nền kinh tế nào, ổn định tiền tệ và nâng cao sức mua đồng tiền trong nước luôn được coi là mục tiêu có tính chất dài hạn. NHTW điều hành CSTT phải kiểm soát được tiền tệ, làm sao cho phù hợp giữa khối lượng tiền với 6 mức tăng tổng sản phẩm quốc dân danh nghĩa, gi ữa tổng cung và tổng cầu tiền tệ, giữa tiền và hàng, không gây thừa hoặc thiếu tiền so với nhu cầu của lưu thông. Trong một quãng thời gian cụ thể nào đó, CSTT có thể được xác định theo một trong hai hướng: - CSTT mở rộng: là việc cung ứng thêm tiền cho nền kinh tế, nhằm khuyến khích đầu tư, mở rộng sản xuất, tạo công ăn việc làm. Trong trường hợp này, chính sách nhằm vào chống suy thoái kinh tế. - CSTT thắt chặt: là việc giảm cung ứng tiền cho nền kinh tế, nhằm hạn chế đầu tư, kìm hãm s ự phát triển quá nóng của nền kinh tế. Trong trường hợp này, CSTT nhằm vào việc kiềm chế lạm phát. Bằng cách NHTW tác động đến cung tiền (money supply) làm thay đổi cung tiền để tác động đến lãi suất, từ đó ảnh hưởng đến chi tiêu của các khu vực nền kinh tế, cuối cùng CSTT có tác động đến GDP (thực, tiềm năng) và lạm phát. Trong dài hạn, CSTT xác định giá trị danh nghĩa hay giá tr ị tiền tệ của hàng hóa và dịch vụ - đó chính là mức giá chung hay CSTT chính là yếu tố quyết định mức giá chung trong dài hạn. Tuy nhiên, những thay đổi của CSTT cũng có ảnh hưởng nhất định đến hoạt động kinh tế trong ngắn hạn và trung hạn. CSTT là cách thức hay tổng thể các biện pháp, công cụ của NHTW nhằm góp phần đạt được các mục tiêu của chính sách kinh tế, thông qua việc chi phối, điều tiết quá trình cung ứng tiền và tín dụng, tức là thông qua chi phối dòng chu chuyển tiền và khối lượng tiền. CSTT được vận hành theo hướng nào là tùy theo thực trạng nền kinh tế và tiền tệ từng lúc, thông qua nhiều loại công cụ khác nhau. Những giải pháp chống lạm phát có mâu thuẫn cục bộ với việc chống suy thoái (để tăng trưởng), cái khó là tìm được điểm dung hòa giữa hai mâu thuẩn đó (Lê Văn Tề, 2011). 7 1.1.2 Mục tiêu CSTT 1.1.2.1 Mục tiêu cuối cùng Mục tiêu cuối cùng của CSTT là tăng trưởng kinh tế, tạo công ăn việc làm và kiểm soát lạm phát (Sử Đình Thành và Vũ Thị Minh Hằng, 2008).  Tăng trưởng kinh tế Tăng trưởng kinh tế phản ánh sự gia tăng của sản lượng thực tế hoặc sản lượng thực tế bình quân đ ầu người theo thời gian. Chỉ tiêu kinh tế vĩ mô thông thường được sử dụng để tính tốc độ tăng trưởng kinh tế là tổng sản phẩm quốc nội - GDP. Khi cung ứng tiền tệ tăng, lãi suất tín dụng thường giảm xuống, chi phí đầu tư giảm sẽ khuyến khích đầu tư, tăng tổng cầu, tăng trưởng kinh tế. Ngược lại, cung tiền giảm làm cho lãi suất có xu hướng tăng, đầu tư giảm, chi tiêu giảm, tổng cầu giảm, tăng trưởng giảm. Trong việc thực hiện mục tiêu này, vai trò của ngân hàng rất quan trọng. Với chức năng là trung tâm tín dụng, dưới sự chỉ đạo của NHTW thông qua CSTT, các ngân hàng sẽ huy động một cách triệt để các nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong xã hội, trên cơ sở đó phân phối lại cho các đơn vị kinh tế sử dụng để sung dụng thêm một bộ phận tài nguyên trong và ngoài nước vào phát triển kinh tế.  Tạo công ăn việc làm Trong nền kinh tế thị trường, khi sức lao động trở thành hàng hóa thì hiện tượng thất nghiệp là một hiện tượng tất yếu xảy ra. Do vậy, tạo công ăn việc làm là một yêu cầu bức thiết và thường trực của các quốc gia. 8 Việc làm nhiều hay ít, tăng hay giảm, nói chung chủ yếu phụ thuộc vào tình hình tăng trư ởng kinh tế. Khi nền kinh tế được mở rộng và phát triển thì việc làm được tạo ra nhiều hơn, thất nghiệp giảm, và ngược lại, khi nền kinh tế trì trệ thì công ăn việc làm giảm, thất nghiệp tăng. Nhà kinh tế học Arthur Okun đã phát hiện ra một quy luật rằng: Khi GNP thực tế giảm 2% so với GNP tiềm năng, thì mức thất nghiệp tăng 1%. Tuy nhiên, khi tăng trưởng kinh tế đạt được do kết quả của cải tiến kỹ thuật thì việc làm có thể không tăng mà còn giảm. Vai trò của NHTW khi thực hiện mục tiêu này là phải vận dụng các công cụ của mình góp phần tăng cường đầu tư mở rộng sản xuất – kinh doanh; đồng thời, phải tham gia tích cực vào chống suy thoái kinh tế, tạo ra sự tăng trưởng kinh tế ổn định, vững chắc, nhằm mục đích khống chế tỷ lệ thất nghiệp không vượt quá tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên, tạo ra một lượng công ăn việc làm cao.  Kiểm soát lạm phát Ngày nay, hiện tượng lạm phát là một hiện tượng tất yếu xảy ra. Một nền kinh tế chỉ có thể tăng trưởng được trong một môi trường ổn định về tiền tệ - giá cả. Trong điều kiện đó, NHTW phải luôn coi kiểm soát lạm phát là một trong những mục tiêu của CSTT. Thường thì lạm phát vừa phải là mục tiêu phấn đấu của các NHTW trong vấn đề kiểm soát lạm phát. Sự phối hợp ba mục tiêu: tăng trưởng kinh tế, tạo công ăn việc làm và kiểm soát lạm phát là rất quan trọng. Bởi vì, không phải cùng một lúc cả ba mục tiêu đó đều có thể thực hiện được mà không có sự mâu thuẩn với nhau. Do vậy, khi đặt ra mục tiêu cho CSTT, cần phải có sự dung hòa. Cụ thể là phải tùy lúc, tùy thời, tùy điều kiện cụ thể mà sắp xếp thứ tự ưu tiên. Muốn vậy, NHTW phải luôn nắm bắt được thực tế diễn biến của quá trình thực hiện các mục tiêu, nhằm điều chỉnh chúng khi có sự thay đổi bằng những giải pháp thích hợp. 9 1.1.2.2 Mục tiêu trung gian Để biết được các mục tiêu cuối cùng nêu trên có thực hiện được hay không thì NHTW phải chờ một thời gian (thường là một năm – khi kết thúc năm tài chính). Lúc này, nếu kết quả thực hiện không đạt được như mục tiêu đề ra, thì sẽ quá chậm để điều chỉnh. Do vậy, bên cạnh các mục tiêu cuối cùng, NHTW còn phải xác định các mục tiêu trung gian của CSTT, nhằm đạt đến mục tiêu cuối cùng. Tiêu chuẩn để NHTW lựa chọn mục tiêu trung gian là: chúng phải có tính định lượng, kiểm soát được và thông qua chúng có thể dự đoán được việc thực hiện các mục tiêu cuối cùng. Với những tiêu chuẩn đó, các mục tiêu trung gian của CSTT thường được sử dụng là các khối tiền tệ M1, M2, M3 và lãi suất. Tuy nhiên, NHTW không thể chọn đồng thời cả hai chỉ tiêu này làm mục tiêu trung gian. 1.1.2.2 Mục tiêu hoạt động Các mục tiêu trung gian được chi tiết hóa bằng những mục tiêu hoạt động. Tiêu chí lựa chọn mục tiêu hoạt động là: chúng phải có tính định lượng, kiểm soát được và có thể dự tính được tác động đến mục tiêu cuối cùng. NHTW có hai loại mục tiêu hoạt động để lựa chọn là: dự trữ và lãi suất. Tuy nhiên, hầu hết các NHTW trên thế giới đã s ử dụng chỉ tiêu lãi suất ngắn hạn làm mục tiêu hoạt động của CSTT. 1.1.3 Các kênh truyền dẫn của CSTT 1.1.3.1 Kênh lãi suất Kênh truyền dẫn này được miêu tả theo cơ chế như sau: Khi CSTT mở rộng (M), lãi suất thực giảm (i), làm giảm giá cả vay vốn, kéo theo nhu cầu đầu tư tăng (I) (nhu cầu đầu tư nhạy cảm với lãi suất thực chứ không phải lãi suất danh nghĩa. Khi cung tiền tăng, làm cho lãi su ất danh nghĩa giảm ngay lập 10 tức, trong khi giá cả hàng hóa chưa thay đổi, làm cho lãi suất thực giảm), dẫn đến tăng cầu và tăng sản lượng (Y). Có thể khái quát kênh truyền dẫn lãi suất theo sơ đồ: M  i  I  Y 1.1.3.2 Kênh giá cả tài sản Có ba loại giá cả tài sản bên cạnh giá cả công cụ nợ (lãi suất) được xem là những kênh truyền dẫn quan trọng, thông qua đó CSTT tác động đến nền kinh tế: giá cả chứng khoán, giá cả bất động sản và tỷ giá hối đoái (Sử Đình Thành và Vũ Thị Minh Hằng, 2008).  Tỷ giá hối đoái Có hai kênh truyền dẫn cơ bản thông qua tỷ giá hối đoái: tỷ giá hối đoái tác động xuất khẩu thuần và tỷ giá hối đoái tác động bảng cân đối tài sản của các đơn vị tài chính và phi tài chính. - Tỷ giá hối đoái tác động xuất khẩu thuần: CSTT mở rộng (M) dẫn đến lãi suất đồng nội tệ giảm, kéo theo đồng nội tệ giảm giá so với đồng ngoại tệ (tỷ giá hối đoái tăng, E). Sự giảm giá đồng nội tệ làm cho hàng hóa trong nước rẻ hơn hàng hóa nước ngoài, xuất khẩu ròng gia tăng (NX), làm tăng sản lượng (Y). Có thể khái quát qua sơ đồ: M  E  NX  Y - Tỷ giá hối đoái tác động đến bảng cân đối tài sản: Sự biến động tỷ giá hối đoái có ảnh hưởng đến tổng cầu thông qua bảng cân đối của công ty tài chính và phi tài chính khi có một số lượng nợ đáng kể bằng đồng ngoại tệ. 11 Với những hợp đồng nợ bằng đồng ngoại tệ, CSTT mở rộng sẽ làm giảm giá trị đồng nội tệ, gia tăng gánh nặng nợ; kéo theo là giá trị thuần tài sản giảm (NW), dẫn đến vay mượn giảm (L), giảm đầu tư (I), làm giảm sản lượng (Y). Tóm tắt như sau: M  NW  L  I  Y  Giá cả chứng khoán Cơ chế truyền dẫn liên quan đến giá cả chứng khoán tác động đến: đầu tư, bảng cân đối tài sản của doanh nghiệp và sự giàu có của các hộ gia đình. - Tác động đến đầu tư: CSTT mở rộng sẽ làm hạ thấp lãi suất thị trường, khi đó trái phiếu ít hấp dẫn so với cổ phiếu, dẫn đến nhu cầu và giá cả cổ phiếu tăng cao. Giá cổ phiếu càng cao (Ps) làm cho mỗi cố phiếu phát hành huy động được càng nhiều vốn hơn (q), theo đó chi phí thay vốn giảm (C), dẫn đến kích thích đầu tư (I) và làm cho tổng cầu tăng (Y). Cơ chế truyền dẫn được tóm tắt như sau: M  Ps  q  C  I  Y - Tác động đến bảng cân đối của công ty: CSTT mở rộng làm gia tăng giá cả chứng khoán (Ps), theo đó giá trị thuần của công ty tăng (NW), dẫn đến vay mượn tăng (L). Vay nợ càng tăng, chi đầu tư càng tăng (I), làm tăng tổng cầu (Y). M  Ps  NW  L  I  Y - Tác động đến mức giàu có của các hộ gia đình: CSTT mở rộng làm tăng giá cả chứng khoán (Ps), gia tăng sự giàu có của các hộ gia đình (W), dẫn đến tổng tiêu dùng tăng (C), làm tăng tổng cầu (Y). M  Ps  W  C  Y 12  Giá cả bất động sản Giá cả bất động sản tác động đến tổng cầu thông qua các kênh: ảnh hưởng trực tiếp đến chi tiêu nhà ở, sự giàu có của các hộ gia đình và bảng cân đối ngân hàng. - Tác động đến chi tiêu nhà ở: CSTT mở rộng làm giảm lãi suất, giảm chi phí tài trợ nhà ở và vì thế làm gia tăng giá cả nhà ở (Ph). Sự gia tăng giá cả nhà ở làm gia tăng lợi nhuận của các công ty xây dựng nhà và vì thế chi tiêu nhà ở gia tăng (H), kéo theo tổng cầu xã hội tăng (Y). M  Ph  H  Y - Tác động đến mức giàu có của các hộ gia đình: CSTT mở rộng làm gia tăng giá nhà ở (Ph), gia tăng mức giàu có của các hộ gia đình (W), kéo theo gia tăng chi tiêu dùng (C) và tổng cầu xã hội tăng (Y). M  Ph  W  C  Y - Tác động đến bảng cân đối tài sản ngân hàng: CSTT mở rộng làm gia tăng giá cả bất động sản (Ph), giá tăng giá trị tài sản thế chấp và vốn ngân hàng (NWb), dẫn đến đầu tư tăng (I) và sản lượng tăng (Y). M  Ph  NW  I  Y 13 1.1.4 Các công cụ để thực thi CSTT Để thực thi CSTT, thực hiện chức năng và vai trò của mình, NHTW đã sử dụng hàng loạt các công cụ khác nhau. Mỗi loại công cụ có cơ chế vận hành riêng và ưu, nhược điểm khác nhau. Do đó, tùy thuộc vào điều kiện thực tế của nền kinh tế để sử dụng nó một cách phù hợp, hiệu quả. Cụ thể các công cụ mà NHTW sử dụng để thực thi CSTT bao gồm: dự trữ bắt buộc, lãi suất, thị trường mở, tỷ giá hối đoái và hạn mức tín dụng. 1.2 Cơ sở lý luận về chính sách tài khóa (CSTK) 1.2.1 Khái niệm CSTK CSTK là một phạm trù kinh tế học dùng để chỉ các hành động của Chính phủ quyết định mức chi tiêu công và cách thức có đủ nguồn lực tài chính để đảm bảo mức chi tiêu công đó. Chính phủ phải chi tiêu cho nhiều nhiệm vụ rất đa dạng. Có nhiều nguồn để đảm bảo cho các khoản chi trên, trong đó quan trọng nhất là thu thuế từ người dân và vay nợ để bù đắp thâm hụt ngân sách. CSTK là một công cụ của chính sách kinh tế vĩ mô được Chính phủ sử dụng để huy động, phân phối và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia. CSTK là việc sử dụng NSNN để tác động vào nền kinh tế. Khi Chính phủ quyết định đánh thuế để huy động nguồn thu và thực hiện các khoản chi tiêu để cung cấp hành hóa công, đó là những hoạt động liên quan đến CSTK. 1.2.2. Phân loại CSTK Căn cứ vào tác dụng điều tiết chu kỳ kinh tế: CSTK tự ổn định và CSTK có sự điều chỉnh của nhà nước