Tài liệu Chính sách lãi suất tín dụng ngân hàng

lêi më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi cÇn nghiªn cøu: L·i suÊt lµ gi¸ c¶ sö dông vèn, g¾n liÒn víi ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, ®ång thêi g¾n liÒn víi mäi ho¹t ®éng kinh tÕ cã liªn quan, mµ trùc tiÕp lµ ngêi göi tiÒn vµ ngêi vay vèn. L·i suÊt còng lµ mét c«ng cô quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia do Ng©n hµng Trung ¬ng (NHT¦) ®iÒu hµnh. Nã cã t¸c ®éng rÊt lín ®èi víi vÞÖc t¨ng hoÆc gi¶m khèi lîng tiÒn lu th«ng, thu hÑp hay më réng tÝn dông, khÝch lÖ hay h¹n chÕ huy ®éng vèn, kÝch thÝch hay c¶n trë ®Çu t, t¹o thuËn lîi hay khã kh¨n cho ho¹t ®éng ng©n hµng. Mét chÝnh s¸ch l·i suÊt ®óng ®¾n sÏ cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt, lu th«ng hµng ho¸, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ ngîc l¹i khi chÝnh s¸ch l·i suÊt thiÕu chuÈn x¸c sÏ ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn nÒn kinh tÕ. Vµ vai trß ®ã cña chÝnh s¸ch l·i suÊt ngµy cµng trë nªn quan träng vµ phøc t¹p h¬n cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng ngµy cµng ph¸t triÓn s©u s¾c. ë ViÖt Nam, sau h¬n 10 n¨m ®æi míi, ngµnh ng©n hµng ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh, gãp phÇn kh«ng nhá vµo nh÷ng thµnh qu¶ chung cña nÒn kinh tÕ. Trong nhiÖm vô x©y dùng vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, Ng©n hµng Nhµ níc (NHNN) ®· rÊt chó träng ®Õn viÖc ®æi míi c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt nh h¹n møc tÝn dông, dù tr÷ b¾t buéc, tû gi¸...nhng quan träng nhÊt vÉn lµ c«ng cô l·i suÊt. Nh×n chung trong h¬n 10 n¨m ®æi míi, chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng ®· gãp phÇn b×nh æn gi¸ c¶, ®Èy lïi vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t, kÝch cÇu, t¨ng trëng kinh tÕ. C¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt ®îc thay ®æi theo tõng thêi kú ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ngµy cµng trë nªn linh ho¹t h¬n. §Æc biÖt, trong giai ®o¹n thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ vµ xu híng héi nhËp vµo thÞ trêng tµi chÝnh khu vùc còng nh Quèc tÕ hiÖn nay ®ßi hái NHNN ph¶i x©y dùng vµ thùc thi mét chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng phï hîp, tiÕn tíi tù do ho¸ trªn c¬ së ®¶m b¶o sù kiÓm so¸t cña Nhµ níc víi thÞ trêng, phï hîp víi môc tiªu kinh tÕ vÜ m«. V× vËy, viÖc häc tËp, nghiªn cøu chÝnh s¸ch l·i suÊt còng nh viÖc häc tËp kinh nghiÖm qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt cña c¸c níc ph¸t triÓn ®Ó tõ ®ã ®a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn, gi¶i ph¸p ®Ó x©y dùng mét chÝnh s¸ch l·i suÊt ®óng ®¾n ë níc ta cã mét ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cao. §iÒu nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ®iÒu hµnh mét chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ hiÖn nay, mµ cßn rÊt quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cña hÖ thèng thÞ trêng tµi chÝnh ë ViÖt Nam, gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ vèn, ®¶m b¶o sù th¾ng lîi cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 1 2. Môc tiªu - VÒ lý luËn: t×m hiÓu s©u h¬n nh÷ng kh¸i niÖm cã liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng. - VÒ thùc tiÔn: T×m hiÓu vµ ®a ra gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng ë ViÖt Nam. 3. §èi t îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi : t×m hiÓu chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông trong giai ®o¹n ®æi míi nÒn kinh tÕ. 4. Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp. - TÝnh chÊt lÞch sö. 5. KÕt cÊu cña ®Ò tµi Ch¬ng I. C¬ së lý luËn cña chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng vµ kinh nghiÖm cña mét sè níc trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng. Ch¬ng II. §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh sö dông vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. Ch¬ng III. Gi¶i ph¸p nh»m cñng cè vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng ë ViÖt Nam. En xin göi lêi c¸m ¬n ch©n thµnh ®Õn thÇy gi¸o TiÕn sÜ NguyÔn H÷u Tµi vµ c« gi¸o Cao ThÞ ý Nhi ®· giøp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøc vÊn ®Ò trªn, do tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng cã h¹n nªn bµi viÕt nµy kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. Em rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý cña c¸c thÇy, c¸c c« ®Ó hoµn thµnh tèt ®Ò ¸n nµy. 2 Ch¬ng I C¬ së lý luËn cña chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng vµ kinh nghiÖm cña mét sè níc trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng. 1. Kh¸i niÖm l·i suÊt. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng tån t¹i rÊt nhiÒu ph¹m trï kinh tÕ - tµi chÝnh trong ®ã tÝn dông vµ l·i suÊt tÝn dông lµ mét trong sè nh÷ng ph¹m trï quan träng. Ho¹t ®éng tÝn dông lµ ho¹t ®éng vay mîn, quan hÖ sö dông vèn gi÷a ngêi ®i vay vµ ngêi cho vay theo nguyªn t¾c cã hoµn tr¶. §èi víi chñ thÓ thõa vèn, tÝn dông mang ®Õn cho hä c¬ héi kh«ng nh÷ng b¶o tån ®îc vèn mµ cßn t¹o thu nhËp. §èi víi c¸c chñ thÓ thiÕu vèn, tÝn dông gióp cho hä bæ sung vèn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt, kinh doanh hoÆc ®êi sèng. Nh vËy, nhê cã ho¹t ®éng tÝn dông mµ cã mét bé phËn lín nguån vèn trong nÒn kinh tÕ ®îc huy ®éng, tËp trung vµ ph©n phèi tõ n¬i t¹m thêi d thõa sang n¬i thiÕu ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu kh¸c nhau cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ. C«ng cô vµ lµ ®ßn bÈy quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ho¹t ®éng tÝn dông chÝnh lµ l·i suÊt. L·i suÊt tÝn dông ng©n hµng lµ tû lÖ % gi÷a lîi tøc vµ tæng sè tiÒn vay trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Nh vËy, l·i suÊt chÝnh lµ gi¸ c¶ sö dông 3 tiÒn vèn, g¾n liÒn víi ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, ®ång thêi g¾n liÒn víi mäi ho¹t ®éng kinh tÕ cã liªn quan ®Õn göi tiÒn vµ vay tiÒn. MÆt kh¸c, ë tÇm vÜ m«, l·i suÊt cßn lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ rÊt nh¹y bÐn vµ hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Th«ng qua viÖc thay ®æi møc vµ c¬ cÊu l·i suÊt trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh, ChÝnh phñ cã thÓ t¸c ®éng ®Õn quy m« vµ tû träng c¸c lo¹i vèn ®Çu t, do vËy mµ cã thÓ t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu, ®Õn tèc ®é t¨ng trëng, s¶n lîng, tû lÖ thÊt nghiÖp vµ t×nh tr¹ng l¹m ph¸t trong níc. H¬n thÕ n÷a, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña nÒn kinh tÕ më, chÝnh s¸ch l·i suÊt cßn ®îc sö dông nh mét c«ng cô gãp phÇn ®iÒu tiÕt ®èi víi c¸c luång vèn ®èi víi mét níc, t¸c ®éng ®Õn tû gi¸ vµ ®iÒu tiÕt sù æn ®Þnh cña tû gi¸. §iÒu nµy kh«ng nh÷ng t¸c ®éng ®Õn ®Çu t ph¸t triÓn mµ cßn t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c¸n c©n thanh to¸n vµ c¸c quan hÖ th¬ng m¹i quèc tÕ cña níc ®ã ®èi víi níc ngoµi. ChÝnh v× nh÷ng ®iÒu nh vËy mµ ë c¸c níc kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn vµ theo ®uæi chÝnh s¸ch tù do ho¸ tµi chÝnh (financial liberalization ), l·i suÊt ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së thÞ trêng, tøc lµ do quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu vÒ vèn trªn thÞ trêng quyÕt ®Þnh. Cã nhiÒu tiªu chÝ ph©n lo¹i l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng. C¨n cø vµo thêi h¹n tÝn dông, l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng chia thµnh ba lo¹i. §ã lµ l·i suÊt tÝn dông ng¾n h¹n ¸p dông ®èi víi c¸c kho¶n tÝn dông ng¾n h¹n, l·i suÊt tÝn dông trung h¹n ¸p dông ®èi víi c¸c kho¶n tÝn dông trung h¹n, l·i suÊt tÝn dông dµi h¹n ¸p dông ®èi víi c¸c kho¶n tÝn dông dµi h¹n. NÕu c¨n cø vµo møc ®é æn ®Þnh cña l·i suÊt th× l·i suÊt ®îc chia thµnh l·i suÊt th¶ næi vµ l·i suÊt cè ®Þnh. L·i suÊt th¶ næi lµ l·i suÊt thay ®æi lªn xuèng cßn l·i suÊt cè ®Þnh lµ l·i suÊt ®îc ¸p dông trong suèt thêi h¹n tÝn dông. NÕu c¨n cø vµo lo¹i h×nh l·i suÊt tÝn dông, l·i suÊt ®îc chia thµnh nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. L·i suÊt tiÒn göi lµ l·i suÊt tr¶ cho c¸c kho¶n tiÒn göi, l·i suÊt nµy cã nhiÒu møc kh¸c nhau tuú thuéc vµo thêi h¹n göi, quy m« tiÒn göi. L·i suÊt tiÒn vay lµ l·i suÊt mµ ngêi ®i vay ph¶i tr¶ cho ng©n hµng do viÖc sö dông vèn vay cña ng©n hµng, nã ®îc ¸p dông ®Ó tÝnh l·i tiÒn vay mµ kh¸ch hµng ph¶i tr¶ cho ng©n hµng. L·i suÊt chiÕt khÊu ¸p dông khi ng©n hµng cho vay díi h×nh thøc chiÕt khÊu th¬ng phiÕu hoÆc c¸c giÊy tê cã gi¸ kh¸c cha ®Õn h¹n thanh to¸n cña kh¸ch hµng, nã ®îc tÝnh b»ng tû lÖ % trªn mÖnh gi¸ vµ ®îc khÊu trõ ngay khi ng©n hµng ph¸t tiÒn vay cho kh¸ch hµng. L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ¸p dông khi ng©n hµng t¸i cÊp vèn cho c¸c ng©n hµng díi h×nh thøc chiÕt khÊu l¹i th¬ng phiÕu hoÆc c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n cha ®Õn h¹n thanh to¸n cña ng©n hµng. Nã còng ®îc tÝnh b»ng tû lÖ % trªn mÖnh gi¸ cña c¸c giÊy tê cã gi¸ vµ còng ®îc khÊu trõ ngay khi NHT¦ cÊp tiÒn vay cho ng©n hµng th¬ng m¹i (NHTM ). L·i suÊt liªn ng©n hµng lµ l·i suÊt mµ c¸c ng©n hµng ¸p dông khi cho nhau vay trªn thÞ trêng liªn 4 ng©n hµng, nã ®îc h×nh thµnh bëi quan hÖ cung cÇu tiÒn cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ chÞu sù chi phèi cña l·i suÊt t¸i cÊp vèn cña NHT¦. L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt ®îc c¸c NHTM sö dông lµm c¬ së ®Ó Ên ®Þnh møc l·i suÊt kinh doanh cña m×nh. Mét vÊn ®Ò quan träng trong viÖc t×m hiÓu kh¸i niÖm l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng ®ã lµ ph¶i ph©n biÖt ®îc l·i suÊt thùc tÕ vµ l·i suÊt danh nghÜa. L·i suÊt danh nghÜa lµ l·i suÊt tÝnh theo gi¸ trÞ danh nghÜa cña tiÒn tÖ vµo thêi ®iÓm nghiªn cøu hay nãi c¸ch kh¸c lµ l·i suÊt cha trõ ®i tû lÖ l¹m ph¸t. L·i suÊt danh nghÜa thêng ®îc c«ng bè chÝnh thøc trong c¸c quan hÖ tÝn dông, trªn c¸c ph¬ng tiªn th«ng tin ®¹i chóng. L·i suÊt thùc tÕ lµ l·i suÊt ®îc ®iÒu chØnh l¹i cho ®óng theo nh÷ng thay ®æi dù tÝnh vÒ l¹m ph¸t. Mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt danh nghÜa vµ l·i suÊt thùc tÕ ®îc kh¸i qu¸t thµnh ph¬ng tr×nh sau ®©y: L·i suÊt danh nghÜa = L·i suÊt thùc tÕ + Tû lÖ l¹m ph¸t. hay L·i suÊt thùc tÕ = L·i suÊt danh nghÜa - Tû lÖ l¹m ph¸t. V× ®îc ®iÒu chØnh l¹i theo ®óng nh÷ng thay ®æi vÒ l¹m ph¸t nªn l·i suÊt thùc tÕ ph¶n ¸nh chÝnh x¸c h¬n thu nhËp tõ viÖc cho vay còng nh chi phÝ thËt cña viÖc cho vay. 2. C¸c nh©n tè ¶nh h ëng tíi l·i suÊt : Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, Nhµ níc ®ãng vai trß trung t©m trong hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi trong ®ã cã thÞ trêng tµi chÝnh. V× lÏ ®ã, l·i suÊt trong c¸c níc ®ã ®Òu do Nhµ níc qui ®Þnh, thËm chÝ mét sè níc cßn quy ®Þnh ®Õn c¶ møc chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt tiÒn göi vµ l·i suÊt cho vay cña c¸c ng©n hµng. Sù biÕn ®éng cña l·i suÊt trong c¸c ®iÒu kiÖn nh vËy phÇn lín phô thuéc vµo ý chÝ cña chÝnh phñ vµ kh«ng vËn ®éng theo bÊt cø mét quy luËt nµo. Tr¸i l¹i, trong c¸c nÒn kinh tÕ thÞ trêng, Nhµ níc chØ ®ãng vai trß lµ ngêi ®iÒu tiÕt vÜ m«, thÞ trêng tµi chÝnh ho¹t ®éng theo c¬ chÕ tù do ho¸, c¬ chÕ h×nh thµnh l·i suÊt lµ c¬ chÕ thÞ trêng. L·i suÊt v× vËy mµ chÞu ¶nh hëng cña rÊt nhiÒu nh©n tè kinh tÕ vÜ m« còng nh nhiÒu c¸c nh©n tè kh¸c. ¶nh hëng cña cung cÇu tiÒn tÖ: L·i suÊt lµ gi¸ c¶ sö dông vèn v× vËy bÊt kú sù thay ®æi nµo cña cung vµ cÇu hoÆc c¶ cung vµ cÇu tiÒn tÖ kh«ng cïng mét tû lÖ ®Òu sÏ lµ thay ®æi møc l·i suÊt trªn thÞ trêng. Tuy møc biÕn ®éng cña l·i suÊt Ýt nhiÒu phô thuéc vµo c¸c quy 5 ®Þnh cña chÝnh phñ vµ NHT¦, song ®a sè c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Òu dùa vµo nguyªn lý nµy ®Ó x¸c ®Þnh l·i suÊt. Do vËy, cã thÓ t¸c ®éng vµo cung cÇu trªn thÞ trêng vèn ®Ó thay ®æi l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ cho phï hîp víi môc tiªu, chiÕn lîc trong tõng thêi kú ch¼ng h¹n nh thay ®æi c¬ cÊu vèn ®Çu t, tËp trung vèn cho c¸c dù ¸n träng ®iÓm. MÆt kh¸c, muèn duy tr× sù æn ®Þnh cña l·i suÊt th× sù æn ®Þnh cña thÞ trêng vèn ph¶i ®îc ®¶m b¶o v÷ng ch¾c. ¶nh hëng cña l¹m ph¸t kú väng: Khi l¹m ph¸t ®îc dù ®o¸n t¨ng trong mét thêi kú nµo ®ã, l·i suÊt sÏ cã xu híng t¨ng. §iÒu nµy lµ xuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt thùc vµ l·i suÊt danh nghÜa vµ ®Ó duy tr× l·i suÊt thùc kh«ng ®æi, tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng ®ßi hái l·i suÊt danh nghÜa ph¶i t¨ng lªn t¬ng øng. MÆt kh¸c, c«ng chóng dù ®o¸n l¹m ph¸t t¨ng sÏ dµnh phÇn tiÕt kiÖm cña m×nh cho viÖc dù tr÷ hµng ho¸ hoÆc nh÷ng d¹ng thøc phi tµi s¶n kh¸c nh vµng, ngo¹i tÖ m¹nh hoÆc ®Çu t vèn ra níc ngoµi nÕu cã thÓ. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy lµm gi¶m cung quü cho vay vµ g©y ¸p lùc t¨ng l·i suÊt trªn thÞ trêng. Tõ mèi quan hÖ nµy cho thÊy ý nghÜa vµ tÇm quan träng cña viÖc kh¾c phôc t©m lý l¹m ph¸t ®èi víi viÖc æn ®Þnh l·i suÊt, sù æn ®Þnh vµ t¨ng tr ëng cña nÒn kinh tÕ. ¶nh hëng cña tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n: Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cña c¸c dù ¸n ®Çu t ph¶i cao h¬n l·i suÊt c¸c kho¶n vay tµi trî cho dù ¸n. Cã nh vËy c¸c nhµ ®Çu t míi cã lîi nhuËn tõ c¸c dù ¸n ®Çu t vµ phÊn khëi më réng ®Çu t. Do ®ã, c¸ch ®¸nh gi¸, lùa chän chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp sÏ dùa trªn c¬ së íc lîng tû suÊt lîi tøc trung b×nh cña nÒn kinh tÕ. ¶nh hëng cña béi chi ng©n s¸ch: Béi chi ng©n s¸ch ë trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng trùc tiÕp lµm cho cÇu tiÒn t¨ng vµ lµm t¨ng l·i suÊt. Sau n÷a, béi chi ng©n s¸ch sÏ t¸c ®éng ®Õn t©m lý c«ng chóng vÒ gia t¨ng møc l¹m ph¸t vµ sÏ g©y ¸p lùc t¨ng l¹m ph¸t. Th«ng thêng, ChÝnh phñ thêng tµi trî cho th©m hôt ng©n s¸ch b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Lîng cung tr¸i phiÕu trªn thÞ trêng t¨ng lªn lµm cho gi¸ tr¸i phiÕu cã xu híng gi¶m vµ l·i suÊt thÞ trêng cã xu híng t¨ng. MÆt kh¸c, do tµi s¶n cã cña NHTM t¨ng ë kho¶n môc tr¸i phiÕu chÝnh phñ, dù tr÷ vît møc gi¶m nªn l·i suÊt ng©n hµng còng sÏ t¨ng. Nh÷ng thay ®æi trong thuÕ: ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lu«n cã t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt. Khi c¸c h×nh thøc thuÕ nµy t¨ng sÏ ®iÒu tiÕt ®i mét phÇn thu nhËp cña c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc cung cÊp dÞch vô tÝn dông hay nh÷ng ngêi tham gia kinh doanh chøng kho¸n. Mäi ngêi ®Òu quan t©m ®Õn thu nhËp thùc tÕ h¬n lµ thu 6 nhËp danh nghÜa. Do vËy, ®Ó duy tr× mét møc lîi nhuËn thùc tÕ nhÊt ®Þnh, hä ph¶i céng thªm vµo l·i suÊt cho vay nh÷ng thay ®æi cña thuÕ. ¶nh hëng cña tû gi¸ hèi ®o¸i kú väng: Khi ®ång néi tÖ yÕu, bÞ nh÷ng søc Ðp lín do nh÷ng dao ®éng cña c¸c ®ång ngo¹i tÖ m¹nh th× t©m lý phæ biÕn cña ngêi d©n lµ coi ngo¹i tÖ m¹nh nh mét trong nh÷ng lo¹i tµi s¶n tiÕt kiÖm an toµn. Ch¼ng h¹n, khi hiÖn tîng ®« la ho¸ x¶y ra, ngêi d©n sÏ å ¹t chuyÓn sang tiÕt kiÖm b»ng ngo¹i tÖ cô thÓ lµ ®« la Mü. Lµm nh vËy ngêi göi hëng lîi kÐp gåm l·i suÊt tiÒn göi vµ sù lªn gi¸ cña ®ång ®« la Mü. Sù chuyÓn dÞch nµy t¹o ra sù khan hiÕm néi tÖ ë c¸c NHTM vµ buéc c¸c ng©n hµng nµy ph¶i t¨ng l·i suÊt tiÒn göi ®ång néi tÖ ®Ó huy ®éng cho vay nÒn kinh tÕ. Nh vËy, khi x©y dùng chÝnh s¸ch l·i suÊt cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn khÝa c¹nh tû gi¸ ®Ó gi¶m bít møc chªnh lÖch gi÷a lîi tøc l·i suÊt tiÒn göi néi tÖ vµ ngo¹i tÖ hay l·i suÊt cho vay néi tÖ vµ ngo¹i tÖ. §iÒu nµy gióp gi¶m bít sù dÞch chuyÓn kh«ng mong ®îi tõ tiÒn göi néi tÖ sang ®« la khi ®ång ®« la lªn gi¸. Nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng x· héi: Ngoµi nh÷ng yÕu tè trªn, sù thay ®æi cña l·i suÊt cßn chÞu ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè thuéc vÒ ®êi sèng x· héi kh¸c nh t×nh h×nh vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ còng nh nh÷ng biÕn ®éng tµi chÝnh quèc tÕ nh c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trªn thÕ giíi, c¸c luång vèn ®Çu t ra vµo ®èi víi c¸c níc... TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy gîi ý cho nh÷ng nhµ nghiªn cøu, so¹n th¶o vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i cã mét c¸ch nh×n vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch tæng thÓ tríc khi ®a ra bÊt cø mét kÕt luËn hay mét quyÕt ®Þnh nµo cã liªn quan ®Õn l·i suÊt. 3. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n h×nh thµnh l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng. Nh ®· nãi, l·i suÊt tÝn dông chÝnh lµ gi¸ c¶ cña tÝn dông, lµ tû lÖ % tÝnh theo mét thêi h¹n x¸c ®Þnh ( ngµy, tuÇn, th¸ng, quý, n¨m... ) dïng lµm c¨n cø ®Ó tÝnh to¸n sè lîi tøc tÝn dông mµ c¸c chñ thÓ tÝn dông ph¶i tr¶ ( ®èi víi chñ thÓ ®i vay ) hoÆc nhËn ®îc ( ®èi víi chñ thÓ cho vay ) ®Ó ®iÒu hoµ lîi Ých cña c¸c chñ thÓ tham gia quan hÖ tÝn dông. Do vËy, viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt tÝn dông sao cho hîp lý lµ mét vÊn ®Ò v« cïng quan träng sao cho ®¶m b¶o ®îc lîi Ých gi÷a c¸c chñ thÓ trong quan hÖ tÝn dông. Tríc hÕt, l·i suÊt tÝn dông ph¶i ®¶m b¶o mét phÇn thu nhËp hîp lý cho ngêi göi tiÒn vµo ng©n hµng. Do vËy trong thùc tÕ, l·i suÊt thùc tÕ ph¶i lín h¬n hoÆc b»ng tû lÖ l¹m ph¸t tøc lµ: L·i suÊt thùc tÕ = tû lÖ l¹m ph¸t + tû lÖ khuyÕn khÝch ngêi göi tiÒn. 7 MÆt kh¸c, l·i suÊt tÝn dông ph¶i ®¶m b¶o mét phÇn thu nhËp hîp lý cho c¸c tæ chøc tÝn dông (TCTD ) vµ NHTM tøc lµ: L·i suÊt = L·i suÊt + C¸c chi phÝ hîp lý + Bï ®¾p rñi ro + tû lÖ thu nhËp cho vay tiÒn göi trong ho¹t ®éng trong ho¹t ®éng hîp lý cña tÝn dông ng©n hµng ng©n hµng ng©n hµng §ång thêi, l·i suÊt cho vay cña ng©n hµng ph¶i ®¶m b¶o ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tøc lµ ph¶i ®¶m b¶o cho nh÷ng ngêi vay vèn ng©n hµng cã thu nhËp hîp lý, nghÜa lµ: L·i suÊt cho vay < Tû lÖ lîi nhuËn b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ. Do vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng giíi h¹n tèi ®a cña l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng nãi chung lµ tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, cßn giíi han thÊp nhÊt cña l·i suÊt lµ chØ sè l¹m ph¸t v× nã sÏ lµm cho ngêi göi tiÒn b¶o toµn ®îc vèn. Tãm l¹i, ®Ó l·i suÊt tÝn dông trë thµnh ®ßn bÈy kÝch thÝch vµ më réng c¸c quan hÖ tÝn dông trong nÒn kinh tÕ th× ph¶i ®¶m b¶o l·i suÊt tÝn dông ®îc kiÓm so¸t trong khung giíi h¹n sau ®©y: Tû lÖ l¹m ph¸t <= l·i suÊt tÝn dông <= tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. NÕu vît qu¸ giíi h¹n trªn, l·i suÊt tÝn dông sÏ g©y ra t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ x· héi, hÖ thèng ng©n hµng sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng bÊt æn, rèi lo¹n. 4. ChÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng. L·i suÊt lµ c«ng cô cã ý nghÜa khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, NHT¦ sÏ c¨n cø vµo thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ ®Ó quy ®Þnh mét sè chØ tiªu l·i suÊt ¸p dông trong toµn hÖ thèng ng©n hµng. Th«ng thêng, ngêi ta thêng quy ®Þnh hai chØ tiªu c¬ b¶n lµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu vµ l·i suÊt c¬ b¶n. a. L·i suÊt c¬ b¶n. L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt cã t¸c dông chi phèi tÊt c¶ c¸c lo¹i l·i suÊt kh¸c h×nh thµnh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §ã lµ lo¹i l·i suÊt chiÕm vÞ trÝ quan träng trong c¬ chÕ thÞ trêng. L·i suÊt c¬ b¶n do NHT¦ x¸c ®Þnh vµ c«ng bè trªn c¬ së t×nh h×nh thùc tÕ cña thÞ trêng vµ môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. L·i suÊt c¬ b¶n cã mét sè chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. Nã lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Qua l·i suÊt c¬ b¶n, NHT¦ t¸c ®éng vµo thÞ trêng tiÒn tÖ, thóc ®Èy, më réng hay thu hÑp tÝn dông, gi÷ møc t¬ng quan cÇn thiÕt gi÷a tæng cung vµ tæng cÇu tiÒn tÖ. MÆt kh¸c, l·i suÊt c¬ b¶n lµ gi¸ c¶ sö dông vèn 8 trong ho¹t ®éng tÝn dông, lµ cë së h×nh thµnh l·i suÊt thÞ trêng, tøc lµ l·i suÊt kinh doanh tiÒn tÖ. Nã lµ ®iÓm dung hoµ mét c¸ch tù nhiªn lîi Ých cña ngêi göi tiÒn, cña ngêi vay tiÒn vµ cña TCTD. L·i suÊt c¬ b¶n ®îc x¸c ®Þnh mét c¸ch trùc tiÕp díi nhiÒu gãc ®é. NÕu ®øng trªn gi¸c ®é b¶o vÖ lîi Ých cña kh¸ch hµng ( ngêi göi tiÒn vµ ngêi vay vèn) ngêi ta quy ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi tèi thiÓu vµ l·i suÊt cho vay tèi ®a. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, v× lîi Ých cña ngêi göi tiÒn, c¸c TCTD kh«ng ®îc h¹ l·i suÊt mét c¸ch tuú tiÖn vµ v× yªu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt, c¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng ®îc t¨ng l·i suÊt cho vay qu¸ møc. NÕu ®øng trªn gi¸c ®é b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c TCTD, t¹o khu«n khæ c¹nh tranh lµnh m¹nh, ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng c¸c TCTD, ngêi ta quy ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n theo chiÒu híng ngîc l¹i ®ã lµ quy ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a vµ l·i suÊt cho vay tèi thiÓu. §iÒu nµy lµm cho c¸c TCTD kh«ng ®îc v× muèn t¹o lîi thÕ trong c¹nh tranh mµ n©ng l·i suÊt huy ®éng qu¸ cao hoÆc cho vay theo l·i suÊt qu¸ thÊp, g©y thiÖt h¹i chung cho toµn hÖ thèng c¸c TCTD. Khi x¸c ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n ph¶i tÝnh ®Õn tæng thÓ quan hÖ cung cÇu vèn th«ng qua mét lo¹t c¸c yÕu tè trong ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ th«ng thêng. §ã lµ tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, møc t¨ng trëng kinh tÕ, chØ sè l¹m ph¸t dù b¸o hµng quý, hµng n¨m, l·i suÊt thùc d¬ng cho ngêi göi tiÒn, bï ®¾p chi phÝ vµ cã l·i cho TCTD, yªu cÇu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõng thêi kú, rñi ro trong ho¹t ®éng tÝn dông, møc ®é dù tr÷ b¾t buéc, l·i suÊt h×nh thµnh trªn thÞ trêng tiÒn tÖ nãi chung, mèi t¬ng quan gi÷a l·i suÊt néi tÖ vµ l·i suÊt ngo¹i tÖ, mèi t¬ng quan gi÷a l·i suÊt vµ tû gi¸ hèi ®o¸i... Cã rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ l·i suÊt c¬ b¶n, c¸ch thøc x¸c ®Þnh vµ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. Cã thÓ lÊy l·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a, l·i suÊt cho vay tèi ®a, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cña NHT¦ ®èi víi c¸c TCTD hoÆc l·i suÊt trªn thÞ trêng liªn ng©n hµng. a1. L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu. §©y lµ ph¬ng ph¸p phæ biÕn ®îc NHT¦ c¸c níc ¸p dông. Do l·i suÊt nµy ®îc chñ ®éng c«ng bè vµ ®îc xem xÐt, tÝnh to¸n t¬ng ®èi thêng xuyªn nªn thùc sù ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c møc l·i suÊt kinh doanh còng nh cung cÇu vèn cña c¸c TCTD. Nhng l·i suÊt chiÕt khÊu l¹i mang nÆng tÝnh chÊt ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. a2. L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a. Thùc chÊt cña l·i suÊt c¬ b¶n lo¹i nµy lµ NHT¦ c«ng bè vµ kiÓm so¸t l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a vµ tù do ho¸ l·i suÊt cho vay. C¸c TCTD sÏ Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi trong ph¹m vi khèng chÕ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a vµ Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay cô thÓ phï hîp víi cung cÇu vÒ vèn. a3. L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt cho vay tèi ®a. 9 NHT¦ c«ng bè mét møc l·i suÊt trÇn nhng cã thÓ quy ®Þnh mét sè møc biªn ®é phï hîp víi tõng lo¹i h×nh TCTD, thêi h¹n kh¸c nhau. a4. L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt trªn thÞ trêng liªn ng©n hµng. L·i suÊt liªn ng©n hµng lµ l·i suÊt cho vay gi÷a c¸c NHTM. L·i suÊt liªn ng©n hµng h×nh thµnh trªn c¬ së thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia vµ quan hÖ cung cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ. Do vËy, l·i suÊt liªn ng©n hµng g¾n víi thÞ trêng nhiÒu h¬n vµ dÔ biÕn ®éng h¬n. Th«ng thêng l·i suÊt c¬ b¶n b»ng l·i suÊt liªn ng©n hµng céng thªm mét biªn ®é gåm phÝ qu¶n lý mãn vay, phÝ rñi ro... b. L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu. Khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn c¶ chiÒu s©u lÉn chiÒu réng, NHT¦ chuyÓn sang ®iÒu hµnh l·i suÊt mét c¸ch gi¸n tiÕp, mang nÆng yÕu tè kinh tÕ. §ã lµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cña NHT¦. L·i suÊt chiÕt khÊu cã t¸c ®éng vµ cã ý nghÜa híng dÉn l·i suÊt thÞ trêng mét c¸ch gi¸n tiÕp, tøc lµ t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt kinh doanh cña c¸c TCTD. L·i suÊt chiÕt khÊu chñ yÕu ¶nh hëng ®Õn cung øng tiÒn tÖ b»ng c¸ch ¶nh hëng ®Õn khèi lîng cho vay chiÕt khÊu vµ c¬ sè tiÒn tÖ. Mét sù t¨ng lªn trong cho vay chiÕt khÊu sÏ lµm t¨ng c¬ sè tiÒn tÖ vµ t¨ng cung øng tiÒn tÖ. Cßn mét sù gi¶m xuèng trong cho vay chiÕt khÊu sÏ lµm gi¶m bít c¬ sè tiÒn tÖ vµ thu hÑp cung øng tiÒn tÖ. Ngoµi viÖc sö dông lµm c«ng cô ®Ó t¸c ®éng ®Õn c¬ sè tiÒn tÖ vµ cung øng tiÒn tÖ, l·i suÊt chiÕt khÊu cßn ®îc sö dông ®Ó gióp cho viÖc tr¸nh khái nh÷ng c¬n sôp ®æ tµi chÝnh v× ng©n hµng ®ãng vai trß lµ ngêi cho vay cuèi cïng. NHT¦ ®ãng vai trß lµ ngêi cho vay cuèi cïng kh«ng chØ cho c¸c NHTM mµ cßn cho c¶ hÖ thèng tµi chÝnh nãi chung. NHT¦ cung cÊp dù tr÷ cho hÖ thèng ng©n hµng khi c¸c ng©n hµng bÞ ®e do¹ ph¸ s¶n, do ®ã ng¨n chÆn x¶y ra nh÷ng c¬n sôp ®æ ng©n hµng vµ tµi chÝnh. L·i suÊt chiÕt khÊu cã hai t¸c dông: t¸c dông vÒ lîng ®èi víi khèi lîng tiÒn tÖ trong lu th«ng vµ t¸c dông vÒ gi¸ ®èi víi c¬ cÊu l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ. T¸c dông vÒ lîng: ViÖc ph©n tÝch qu¸ tr×nh t¹o tiÒn ®· cho thÊy c¸c NHTM sau khi t¹o ra tiÒn ghi sæ cßn ph¶i tiÒn trung ¬ng ®Ó ®¶m b¶o. Nhu cÇu nµy khiÕn hä ph¶i ®i vay ë NHT¦ b»ng c¸ch t¸i chiÕt khÊu mét phÇn chøng tõ cã gi¸ cña m×nh. ViÖc t¸i cÊp vèn cña NHT¦ cho c¸c NHTM cã t¸c dông vÒ lîng ®èi víi khèi lîng tiÒn tÖ v× nã dÉn ®Õn viÖc ph¸t hµnh tiÒn cña NHT¦ cho c¸c NHTM ®Ó hä cã thÓ chi tr¶ cho viÖc rót vèn khái c¸c NHTM. T¸c dông vÒ gi¸: NHT¦ t¸i chiÕt khÊu c¸c chøng tõ do NHTM xuÊt tr×nh víi ®iÒu kiÖn NHTM ph¶i tr¶ mét tû suÊt nhÊt ®Þnh do NHT¦ ®¬n ph¬ng quy ®Þnh. L·i suÊt nµy gäi lµ tû suÊt chiÕt khÊu hay l·i suÊt chiÕt khÊu. C¸c lo¹i l·i 10 suÊt cho vay t nh©n tøc lµ l·i suÊt tÝn dông cÊp cho nÒn kinh tÕ vµ l·i suÊt cho vay Nhµ níc ®Òu g¾n chÆt víi l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu. Mçi khi tû suÊt chiÕt khÊu thay ®æi ®Òu cã xu híng lµm t¨ng hay gi¶m chi phÝ cho vay cña NHT¦ ®èi víi c¸c NHTM vµ do ®ã khuyÕn khÝch hoÆc c¶n trë nhu cÇu xin vay. MÆt kh¸c, khi kho b¹c muèn b¸n tÝn phiÕu kho b¹c cho lÜnh vùc ng©n hµng th× hä ph¶i chµo mét l·i suÊt t¬ng ®¬ng víi tû suÊt chiÕt khÊu. Nãi c¸ch kh¸c, khi Ên ®Þnh tû suÊt chiÕt khÊu, NHT¦ còng Ên ®Þnh lu«n møc l·i suÊt ®i vay cña Nhµ níc. Nh vËy, l·i suÊt chiÕt khÊu chÝnh lµ mét c«ng cô ®Ó NHT¦ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng sao cho phï hîp víi môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. 5. Kinh nghiÖm cña mét sè n íc trong viÖc sö dông chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng. L·i suÊt lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Tuú theo nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, møc ®é æn ®Þnh tiÒn tÖ cña mçi níc mµ mçi níc cã néi dung, ph¬ng ph¸p ®iÒu hµnh, qu¶n lý chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ë møc ®é kh¸c nhau. 5.1 Kinh nghiÖm cña NhËt B¶n. ThÞ trêng tiÒn tÖ cña NhËt B¶n chØ dµnh cho c¸c ng©n hµng vµ mét sè ®Þnh chÕ tµi chÝnh ®îc chÝnh thøc c«ng nhËn trong giai ®o¹n NhËt B¶n ph¸t triÓn víi tèc ®é cao. Sau nµy, NhËt B¶n më réng thÞ trêng tiÒn tÖ cho c¸c thµnh phÇn tham gia vµ thÞ trêng liªn ng©n hµng gåm cã thÞ trêng mua tiÒn tÖ (call money market) dµnh cho nh÷ng giao dÞch cùc ng¾n, phôc vô cho giao dÞch th¬ng m¹i vµ thÞ trêng th¬ng phiÕu (bills market) dµnh cho c¸c giao dÞch dµi h¹n. Hai thÞ trêng nµy gåm cã ngêi cho vay, ngêi ®i vay vµ c¸c nhµ trung gian chuyªn nghiÖp, ngêi bu«n tiÒn ë thÞ trêng tiÒn tÖ. V× giao dÞch kh«ng ký quü nªn ngêi bu«n tiÒn chØ ho¹t ®éng nh ngêi m«i giíi. Ng©n hµng NhËt còng tham gia vµo thÞ trêng th¬ng phiÕu. §Ó ®iÒu hµnh l·i suÊt, bªn c¹nh l·i suÊt cã tÝnh chÊt ®Þnh híng lµ l·i suÊt chiÕt khÊu, NhËt B¶n cßn ¸p dông mét sè loai l·i suÊt cã ®iÒu tiÕt ®îc x©y dùng dùa trªn l·i suÊt chiÕt khÊu vµ x¸c ®Þnh dîc l·i suÊt c¬ b¶n lµ sµn l·i suÊt cho vay nh»m ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng. L·i suÊt trªn thÞ trêng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng ®îc tù do x¸c ®Þnh trªn c¬ së cung cÇu vÒ vèn vµ lµm l·i suÊt tham chiÕu cho mäi ®Þnh chÕ tµi chÝnh. 11 5.2 Kinh nghiÖm cña Ph¸p. Ph¸p dïng l·i suÊt cña thÞ trêng liªn ng©n hµng lµm l·i suÊt chØ ®¹o (l·i suÊt c¬ b¶n). Lý do lµ v× Ph¸p lµ mét níc mµ lîng vay vèn ng©n hµng nhiÒu h¬n lîng vay vèn qua thÞ trêng tµi chÝnh. Ph¸p dïng l·i suÊt cho vay chµo mêi vµo lóc 11 giê hµng ngµy cña 8 ng©n hµng vµ hiÖn nay lµ cña 12 ng©n hµng ®Ó tÝnh theo sè trung b×nh céng ra l·i suÊt cho vay b»ng ®ång néi tÖ vµ b»ng Ecu. ë Ph¸p, c¸c tÝn phiÕu kho b¹c ®îc dµnh riªng cho thÞ trêng liªn ng©n hµng. VÒ lý thuyÕt, ngêi ta cho r»ng Ph¸p x¸c ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n do cung cÇu tÝn dông quy ®Þnh. Trong 12 ng©n hµng lín, mçi ng©n hµng cã quan hÖ gi÷a nguån vèn vµ cung cÇu vèn tÝn dông riªng, tõ ®ã x¸c lËp nªn cung cÇu vèn riªng cña m×nh. NÕu cung < cÇu th× ng©n hµng ®ã ph¶i ®i vay ë thÞ trêng liªn ng©n hµng vµ ph¶n ¸nh bªn cÇu cña thÞ trêng liªn ng©n hµng. NÕu cung > cÇu, ng©n hµng ®ã sÏ lµ ngêi cung øng vèn cho thÞ trêng liªn ng©n hµng vµ ph¶n ¸nh bªn cung cña thÞ trêng liªn ng©n hµng. Sù gÆp gì cung cÇu cña e¸c ng©n hµng lín ph¶n ¸nh cung cÇu tÝn dông cña nÒn kinh tÕ. NÕu cung > cÇu, l·i suÊt h¹ xuèng, nÕu cung < cÇu, l·i suÊt t¨ng lªn. NHT¦ víi vai trß lµ ngêi cho vay cuèi cïng trªn thÞ trêng liªn ng©n hµng cã thÓ kh«ng muèn l·i suÊt t¨ng lªn sÏ cho vay mét phÇn hoÆc toµn bé sè cung < cÇu. Cã thÓ nãi ®©y lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó NHT¦ t¸c ®éng vµo l·i suÊt trªn thÞ trêng. Nhng trong thùc tÕ, l·i suÊt chØ ®¹o ®· biÕn ®éng rÊt m¹nh chøng tá vai trß quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh cña NHT¦. L·i suÊt chiÕt chiÕt khÊu cña NHT¦ Ph¸p hoµn toµn kh«ng phô thuéc vµo l·i suÊt c¬ b¶n mµ phô thuéc vµo l·i suÊt trªn thÞ trêng tiÒn tÖ. 5.3. Kinh nghiÖm cña Hång K«ng. Hång K«ng cã mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do - Ph¬ng §«ng, do vËy mµ l·i suÊt trªn thÞ trêng còng lµ th¶ næi. Hång K«ng kh«ng cã c¸c quan chøc tiÒn tÖ Trung ¬ng. Viªn toµn quyÒn vµ Héi ®ång lËp ph¸p chÞu tr¸ch nhiÖm c«ng viÖc tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ. Hång K«ng kh«ng cã chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ chÝnh s¸ch l·i suÊt ®éc lËp trong dµi h¹n. HiÖp héi ng©n hµng Hång K«ng ®Æt ra l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a ®Ó c¸c ng©n hµng c¨n cø vµo ®ã mµ tù do ®Þnh l·i suÊt cô thÓ. 5.4 Kinh nghiÖm cña Malaysia. Tõ nh÷ng n¨m 70, Malaysia ®· cã nhiÒu ®æi míi trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo híng tù do ho¸. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tù do ho¸ lóc nµo còng lµ gi¶i ph¸p tèi u. NHT¦ Malaysia ®· liªn tôc ®iÒu chØnh l·i suÊt, phôc vô linh ho¹t viÖc thùc hiÖn môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú. Tõ n¨m 1981, Malaysia cho phÐp c¸c NHTM tù tÝnh møc l·i suÊt c¬ b¶n cho ng©n hµng m×nh dùa trªn c¬ së chi phÝ thùc tÕ. Nhng ngay sau ®ã, NHT¦ nhËn thÊy trong 12 ®iÒu kiÖn thÞ trêng tiÒn tÖ cha thùc sù ph¸t triÓn, viÖc cho phÐp c¸c NHTM tù x¸c ®Þnh møc l·i suÊt c¬ b¶n nh vËy theo nguyªn t¾c tù do ho¸ l·i suÊt sÏ dÉn ®Õn c¹nh tranh qu¸ møc vÒ l·i suÊt gi÷a c¸c ng©n hµng vµ khi ®ã vÊn ®Ò an toµn trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c NHTM sÏ bÞ ®e do¹. ChÝnh v× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi vÊn ®Ò nªu trªn nhÊt lµ sau thêi kú suy tho¸i kinh tÕ (1985 - 1986), vµo n¨m 1987, Malaysia ®· chuyÓn sang ®iÒu hµnh l·i suÊt theo híng võa ®¶m b¶o sù phèi hîp chØ ®¹o cña NHT¦, võa duy tr× ë mét møc ®é nµo ®ã quyÒn tù chñ cña c¸c NHTM. Víi tinh thÇn ®ã, NHT¦ yªu cÇu c¸c NHTM tÝnh l·i suÊt c¬ b¶n cña ng©n hµng m×nh dùa trªn møc l·i suÊt c¬ b¶n cña hai ng©n hµng lín "leader banks ". C¸c NHTM sÏ ®iÒu chØnh l·i suÊt c¬ b¶n cña m×nh theo nguyªn t¾c ¸p dông biªn ®é giao ®éng xung quanh l·i suÊt c¬ b¶n. HiÖn nay, c¸c ng©n hµng ®îc phÐp tÝnh l·i suÊt c¬ b¶n cho ng©n hµng m×nh, nhng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan vµ t¬ng ®ång gi÷a c¸c ng©n hµng trong khi tÝnh l·i suÊt c¬ b¶n, NHT¦ ®a ra c«ng thøc chuÈn chung nhÊt ®Ó tÝnh l·i suÊt c¬ b¶n. L·i suÊt c¬ b¶n ®îc x©y dùng trªn c¬ së c¸c yÕu tè: chi phÝ huy ®éng (sau khi ®· tÝnh ®Õn c¶ chi phÝ ®¸p øng yªu cÇu vÒ dù tr÷ b¾t buéc); c¸c chi phÝ cho vay (gåm chi l¬ng cho c¸n bé, chi phÝ hµnh chÝnh, c¸c chi phÝ kh¸c liªn quan ®Õn viÖc cho vay, nhng kh«ng bao gåm chi phÝ liªn quan ®Õn c¸c kho¶n nî khã ®ßi); tû lÖ lîi nhuËn "profit margin" cho phÐp. Trªn c¬ së l·i suÊt c¬ b¶n ®îc c«ng bè, c¸c NHTM sÏ niªm yÕt møc l·i suÊt c¬ b¶n cña m×nh. Møc l·i suÊt cho vay thùc tÕ cña ng©n hµng sÏ lµ l·i suÊt c¬ b¶n céng víi tû lÖ phÝ rñi ro "risk premium" trong ho¹t ®éng ng©n hµng ¸p dông linh ho¹t cho tõng mãn vay. C¸c ng©n hµng kh«ng ®îc cho vay díi møc l·i suÊt c¬ b¶n ®· c«ng bè. Nh vËy, l·i suÊt ®· ®îc ®iÒu hµnh theo híng võa cã sù chØ ®¹o cña NHT¦, nhng vÉn duy tr× ®îc quyÒn tù chñ cña c¸c NHTM trong viÖc quy ®Þnh l·i suÊt. L·i suÊt ®îc qu¶n lý linh ho¹t theo diÔn biÕn thay ®æi cña thÞ trêng, dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng. Nh vËy theo kinh nghiÖm cña c¸c níc, sù t¸c ®éng cña Nhµ níc nh÷ng khi cÇn thiÕt vÉn lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh vÒ l·i suÊt c«ng bè trªn b¸o chÝ. Tõ kinh nghiÖm cña c¸c níc, chóng ta cã thÓ tham kh¶o vµ vËn dông mét c¸ch thÝch hîp vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña ViÖt Nam ®Ó x©y dùng mét chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông phï hîp. 13 Ch¬ng II. §¸nh gi¸ qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng ë ViÖt Nam trong thêi gian qua. Tõ khi cã NghÞ ®Þnh 53/H§BT ngµy 26/3/1988, tiÕp ®Õn lµ hai Ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng th¸ng 10/1990, ngµnh ng©n hµng níc ta ®· tr¶i qua h¬n 10 n¨m ®æi míi, trong thêi gian ®ã còng lµ h¬n 10 n¨m kh«ng ngõng ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt theo híng tõng bíc tiÕn dÇn ®Õn mét chÝnh s¸ch l·i suÊt thÞ trêng khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ tiÒn tÖ cho phÐp. ChÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng ë ViÖt Nam trong h¬n 10 n¨m qua ®· tr¶i qua c¸c giai ®o¹n nh sau: 1. Giai ®o¹n l·i suÊt ©m tõ 1988 ®Õn 1992 . §©y lµ thêi kú ViÖt Nam ®ang trong giai ®o¹n khñng ho¶ng, l¹m ph¸t ë møc cao, l·i suÊt lu«n trong t×nh tr¹ng ©m. NHNN quy ®Þnh cô thÓ l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay. L·i suÊt ©m cã ®Æc ®iÓm lµ l·i suÊt tiÒn göi thÊp h¬n l¹m ph¸t vµ l·i suÊt cho vay thÊp h¬n l·i suÊt huy ®éng vèn vµ thÊp h¬n l¹m ph¸t. L·i suÊt ©m trong giai ®o¹n ®ã g©y ra rÊt nhiÒu tiªu cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ. Do l·i suÊt thùc cña tiÒn göi lµ sè ©m nªn kh«ng khuyÕn khÝch d©n c göi tiÒn vµo ng©n hµng ®Ó thùc hiÖn viÖc tËp trung vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn, g©y ¸p lùc ®èi víi gi¸ c¶ hµng ho¸, do ®ã lµm cho møc l¹m ph¸t ngµy cµng t¨ng. Nhu cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ t¨ng lªn kh«ng thùc chÊt, t¹o lîi nhuËn gi¶ cho doanh nghiÖp. Ng©n hµng bao cÊp qua l·i suÊt cho kh¸ch hµng, t¹o lç kh«ng ®¸ng cã cho ng©n hµng vµ ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh tiÒn tÖ b×nh thêng theo c¬ chÕ thÞ trêng. 2. Tõ th¸ng 10/1992 chuyÓn tõ l·i suÊt ©m sang l·i suÊt d¬ng. Tríc t×nh h×nh trªn, NHNN ®· chñ ®éng sö dông c«ng cô l·i suÊt, chuyÓn tõ l·i suÊt ©m sang l·i suÊt d¬ng, tøc lµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n l¹m ph¸t ®Ó ngêi göi tiÒn cã l·i thùc, võa b¶o toµn ®îc gi¸ trÞ tiÒn göi, võa cã l·i vµ l·i suÊt tiÒn vay cao h¬n l·i suÊt tiÒn göi ®¶m b¶o cho ng©n hµng bï ®¾p ®îc chi phÝ vµ cã l·i. Trong giai ®o¹n nµy, NHNN c«ng bè c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay b»ng c¸c quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh ®Ó c¸c NHTM thùc hiÖn. 14 ChÝnh s¸ch l·i suÊt d¬ng ®¸nh dÊu mét bíc ngoÆt quan träng trong qu¸ tr×nh chuyÓn ho¹t ®éng ng©n hµng sang c¬ chÕ thÞ trêng, b¶o ®¶m lîi Ých thùc sù cña ba bªn: ngêi göi tiÒn, ngêi vay tiÒn vµ ng©n hµng, xo¸ bá bao cÊp trong ho¹t ®éng tÝn dông. ChÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp trªn ®· gãp phÇn thu hót vµ tËp trung ®îc mét khèi lîng tiÒn lín trong lu th«ng, t¨ng nguån vèn tÝn dông ®Çu t cho ph¸t triÓn, gi¶m ¸p lùc ®èi víi l¹m ph¸t. Tuy nhiªn, ë giai ®o¹n nµy, hÖ thèng l·i suÊt cßn phøc t¹p, cßn cã qu¸ nhiÒu møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay. NHNN vÉn cßn quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ, ph©n biÖt l·i suÊt gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ: l·i suÊt cho vay ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ níc thÊp h¬n l·i suÊt cho vay ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n cao h¬n l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n, l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cao h¬n l·i suÊt tiÒn göi cña c¸c tæ chøc kinh tÕ. Do vËy, trong giai ®o¹n nµy, c¸c TCTD chñ yÕu phôc vô vèn ng¾n h¹n cho nÒn kinh tÕ mµ kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn viÖc cho vay trung vµ dµi h¹n ®Ó c¶i tiÕn kü thuËt, më réng s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ. 3. Giai ®o¹n võa quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ, võa cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn. Theo QuyÕt ®Þnh sè 184/ Q§-NH1 ngµy 28/9/1993, NHNN quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ, cho phÐp c¸c TCTD cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn vît møc l·i suÊt cho vay cô thÓ. L·i suÊt trong giai ®o¹n nµy cã hai lo¹i: l·i suÊt cho vay doanh nghiÖp Nhµ níc 1,8%/th¸ng vµ l·i suÊt cho vay kinh tÕ ngoµi quèc doanh cao nhÊt lµ 2,1%/th¸ng. L·i suÊt cho vay theo tho¶ thuËn gi÷a ng©n hµng vµ kh¸ch hµng: Trêng hîp ng©n hµng kh«ng huy ®éng ®ñ vèn ®Ó cho vay theo l·i suÊt quy ®Þnh ph¶i ph¸t hµnh kú phiÕu víi l·i suÊt cao h¬n th× ®îc ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. L·i suÊt huy ®éng cã thÓ cao h¬n l·i suÊt tiÕt kiÖm cïng kú h¹n lµ 0,2%/th¸ng vµ cho vay cao h¬n møc trÇn 2,1%/th¸ng. Trong thùc tÕ, kho¶ng 30 - 60% tæng d nî lóc bÊy giê lµt õ c¸c kho¶n cho vay b»ng l·i suÊt tho¶ thuËn mµ phÇn lín lµ cho vay doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n, víi l·i suÊt phæ biÕn lµ 2,3% - 3,5%/th¸ng. Trong l·i suÊt tho¶ thuËn møc chªnh lÖch gi÷a sµn (tiÒn göi) vµ trÇn (cho vay) rÊt lín, kho¶ng tõ 0,7% - 1,0%/th¸ng, lµm cho c¸c NHTM cã møc lîi nhuËn qu¸ cao, trong khi doanh nghiÖp vµ hé n«ng d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tõ thùc tÕ nµy, Quèc héi kho¸ IX trong kú häp thø 8, th¸ng 8/1995, cïng víi nghÞ quyÕt bá thuÕ doanh thu trong ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, ®· yªu cÇu ng©n hµng tiÕt 15 kiÖm chi phÝ ho¹t ®éng vµ khèng chÕ møc chªnh lÖch l·i suÊt huy ®éng vµ cho vay b×nh qu©n lµ 0,35%/th¸ng. §©y lµ lý do ®Ó c¬ chÕ l·i suÊt trÇn ra ®êi vµ b·i bá l·i suÊt cho vay theo tho¶ thuËn tõ 01/01/1996. 3. ChuyÓn tõ l·i suÊt tho¶ thuËn sang trÇn l·i suÊt . Vµo ®Çu n¨m 1996, khi l¹m ph¸t ®· æn ®Þnh, NHNN ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông theo trÇn l·i suÊt (l·i suÊt cho vay tèi ®a) vµ quy ®Þnh vÒ chªnh lÖch b×nh qu©n gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng ë møc 0,35%/th¸ng. §iÓm c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trong giai ®o¹n nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cã nhiÒu lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng trªn c¸c ®Þa bµn kh¸c nhau, quy m« kh¸c nhau vµ do ®ã chi phÝ ho¹t ®éng kh¸c nhau, nªn NHNN ®· quy ®Þnh nhiÒu trÇn l·i suÊt cho vay kh¸c nhau phï hîp víi ®Æc ®iÓm tõng lo¹i vay, tõng lo¹i h×nh TCTD vµ c¸c vïng kh¸c nhau, gåm 4 trÇn l·i suÊt: TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n; trÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n; trÇn l·i suÊt ¸p dông cho c¸c TCTD cho vay trªn ®Þa bµn n«ng th«n; trÇn l·i suÊt cho vay cña quü tÝn dông nh©n d©n, hîp t¸c x· tÝn dông ®èi víi c¸c thµnh viªn. Trong ®ã, trÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n lµ thÊp nhÊt vµ ¸p dông cho khu vùc thµnh thÞ. TrÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n cao h¬n ng¾n h¹n mét Ýt phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ tÝnh chÊt cho vay thêi h¹n dµi rñi ro h¬n thêi h¹n ng¾n. TrÇn l·i suÊt cho vay khu vùc n«ng th«n cao h¬n trÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n vµ trung dµi h¹n mét Ýt vµ ¸p dông chung cho c¶ hai lo¹i cho vay nµy vµ sù chªnh lÖch nµy dÇn dÇn ®îc rót ng¾n qua c¸c lÇn ®iÒu chØnh trÇn l·i suÊt. TrÇn l·i suÊt cho vay cña c¸c quü tÝn dông nh©n d©n c¬ së ®èi víi c¸c thµnh viªn lµ trÇn l·i suÊt cho vay cao nhÊt so víi c¸c trÇn l·i suÊt ë trªn (quü tÝn dông nh©n d©n c¬ së lµ lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông cã quy m« rÊt nhá bÐ, ®ang trong qu¸ tr×nh thÝ ®iÓm vµ chØ ®îc huy ®éng vµ cho vay vèn trong néi bé c¸c thµnh viªn) nhng kho¶ng c¸ch chªnh lÖch so víi c¸c trÇn kh¸c còng dÇn dÇn ®îc rót ng¾n qua c¸c lÇn ®iÒu chØnh trÇn l·i suÊt. Mét thùc tÕ kh¸ch quan cña c¬ chÕ thÞ trêng cho thÊy n¬i cã chi phÝ cao, cho vay mãn nhá, chi phÝ lín, rñi ro cao, thiÕu vèn lµ khu vùc n«ng th«n, mét khu vùc lu«n cã nhu cÇu vèn lín nhng huy ®éng t¹i chç ®îc rÊt Ýt vµ chi phÝ ho¹t ®éng ng©n hµng ë n«ng th«n cao, nªn NHNN quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay n«ng th«n cao h¬n thµnh thÞ nh»m thu hót vèn vÒ n«ng th«n, ®iÒu hoµ vèn tõ thµnh thÞ vÒ n«ng th«n cho vay b»ng c«ng cô l·i suÊt vµ b¶o ®¶m cho c¸c NHTM ë n«ng th«n bï ®¾p ®îc chi phÝ. Nhng cã nhiÒu quan ®iÓm cho r»ng l·i suÊt cho vay n«ng th«n ph¶i thÊp h¬n hoÆc b»ng thµnh thÞ míi u ®·i n«ng nghiÖp, míi khuyÕn khÝch ®îc n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Cho nªn víi QuyÕt §Þnh sè 39/1998/Q§/NHNN1 cña Thèng ®èc NHNN tõ ngµy 21/1/1998 ®· xo¸ bá sù c¸ch biÖt vÒ l·i suÊt cho vay gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n b»ng c¸ch rót tõ 4 trÇn 16 l·i suÊt xuèng cßn 3 trÇn l·i suÊt cho vay kh¸c nhau vµ kh«ng quy ®Þnh chªnh lÖch 0,35%/th¸ng gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng, cô thÓ nh sau: trÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n; trÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n; trÇn l·i suÊt cho vay cña quü tÝn dông nh©n d©n c¬ së ®èi víi c¸c thµnh viªn. ChÝnh s¸ch nµy quy ®Þnh kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c trÇn l·i suÊt còng dÇn dÇn ®îc rót ng¾n l¹i phï hîp víi t×nh h×nh míi. §èi víi l·i suÊt cho vay ngo¹i tÖ, NHNN còng ®· khèng chÕ trÇn l·i suÊt cho vay vµ khi cã sù biÕn ®éng tû gi¸, phèi hîp chÆt chÏ víi c«ng cô l·i suÊt vµ tû gi¸ ®Ó t¨ng cêng qu¶n lý ngo¹i tÖ, chèng hiÖn tîng ®« la ho¸. §èi víi chÝnh s¸ch l·i suÊt nµy, NHNN chØ qu¶n lý l·i suÊt cho vay tèi ®a trong ph¹m vi trÇn l·i suÊt ®· quy ®Þnh vµ cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông ®îc tù do Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi huy ®éng cô thÓ, linh ho¹t, phï hîp víi ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng, t×nh h×nh vÒ cung cÇu vèn, chÝnh s¸ch kh¸ch hµng vµ c¹nh tranh cña tõng TCTD vµ phï hîp víi ®Æc ®iÓm, chi phÝ ho¹t ®éng ng©n hµng gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau trong tõng thêi kú. MÆt kh¸c, khi ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo trÇn ®· khuyÕn khÝch c¸c TCTD trong viÖc c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ t¨ng cêng vai trß tù chñ trong kinh doanh tiÒn tÖ, chñ ®éng trong viÖc ®iÒu hoµ quan hÖ cung cÇu vÒ vèn kinh doanh b»ng c«ng cô l·i suÊt mét c¸ch rÊt linh ho¹t nh¹y bÐn theo c¬ chÕ thÞ trêng. ViÖc quy ®Þnh cho vay theo trÇn l·i suÊt t¹o ra mÆt b»ng chung vÒ l·i suÊt cho vay trong ph¹m vi c¶ níc, xo¸ bá t×nh tr¹ng cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn vît xa c¸c møc l·i suÊt do NHNN quy ®Þnh. C¸c TCTD kh«ng cho vay víi l·i suÊt vît trÇn nh»m b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi vay, t¹o mÆt b»ng vÒ ph©n phèi lîi nhuËn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c TCTD vµ ngêi göi tiÒn. T¨ng cêng ®îc c«ng t¸c qu¶n lý vÒ l·i suÊt vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t vÒ l·i suÊt cña NHNN. Tuy nhiªn, ®èi víi chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt trÇn cßn mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. ViÖc quy ®Þnh cho vay theo trÇn l·i suÊt cña NHNN thùc chÊt lµ c¸c TCTD ®îc cho vay theo møc trÇn tèi ®a, v× vËy mét sè TCTD ®· cã xu híng lu«n cho vay hÕt trÇn l·i suÊt ®Ó ®¹t møc lîi nhuËn tèi ®a. NHNN ®· kh«ng biÖt c¸c møc l·i suÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n, thuËn lîi vµ ®iÒu kiÖn vÒ cung - cÇu vèn trong tõng thêi kú. ViÖc quy ®Þnh chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng vèn lµ 0,35%/th¸ng trong thêi kú ®Çu ®· t¹o nªn sù gß bã, cøng nh¾c vµ triÖt tiªu tÝnh c¹nh tranh tù chñ trong kinh doanh cña c¸c TCTD. ChÝnh s¸ch l·i suÊt nµy ®· h¹n chÕ chiÕn lîc kh¸ch hµng cña c¸c TCTD, nhÊt lµ kh¸ch hµng cã rñi ro lín vÉn ®îc ¸p dông l·i suÊt nh c¸c kh¸ch hµng cã ®é rñi ro Ýt h¬n hoÆc kh«ng cã rñi ro. Trong ®iÒu kiÖn l¹m ph¸t ra t¨ng, tû gi¸ USD thay ®æi, c¸c NHTM thêng xuyªn ph¶i ®iÒu chØnh t¨ng l·i suÊt huy ®éng ®Ó gi÷ nguån vèn æn ®Þnh th× chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt ®Çu ra vµ l·i suÊt ®Çu vµo ngµy cµng thu hÑp, ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ kinh doanh cña TCTD. 17 Mét bé phËn quan träng cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHNN lµ l·i suÊt NHNN t¸i cÊp vèn cho NHTM. Tõ th¸ng 10 n¨m 1994 ®Õn th¸ng 6 n¨m 1997, NHNN ¸p dông l·i suÊt t¸i cÊp vèn b»ng 100% l·i suÊt trªn hîp ®ång tÝn dông c¸c NHTM cho kh¸ch hµng vay. Tõ th¸ng 6 n¨m 1997 ®Õn th¸ng 1 n¨m 1998 ¸p dông l·i suÊt 10,8% n¨m vµ tõ th¸ng 1 n¨m 1998 ®Õn nay lµ 13,2% - n¨m. NÕu so s¸nh sù biÕn ®éng vÒ l·i suÊt trªn thÞ trêng th× l·i suÊt t¸i cÊp vèn cña NHNN kh¸ æn ®Þnh víi môc ®Ých k×m chÕ l¹m ph¸t ë møc thÊp. Nhng l¹m ph¸t ®îc k×m chÕ hay bïng næ kh«ng chØ phô thuéc vµo yÕu tè l·i suÊt mµ cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c n÷a, trong ®ã th©m hôt Ng©n s¸ch vµ t¨ng trëng GDP thÊp lµ yÕu tè kh«ng thÓ xem nhÑ. Song c©u hái ®îc ®Æt ra lµ l·i suÊt ë ViÖt Nam ph¶i ch¨ng ®· thùc sù linh ho¹t, mÒm dÎo vµ biÕn ®éng phï hîp víi nÒn kinh tÕ. Trªn thùc tÕ, l·i suÊt ë ViÖt Nam vÉn chØ lµ l·i suÊt ng©n hµng do NHT¦ quy ®Þnh vµ ¸p dông cho toµn bé hÖ thèng ng©n hµng. Chóng ta vÉn cha cã l·i suÊt thÞ trêng, cha cho phÐp l·i suÊt ®îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së thÞ trêng. VÒ vÊn ®Ò nµy, xÐt trªn gãc ®é nÒn kinh tÕ ViÖt Nam míi ®ang ë giai ®o¹n ®Çu tiªn bíc sang c¬ chÕ thÞ trêng, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng cha thÓ cho phÐp tù do ho¸ l·i suÊt, tøc lµ x¸c ®Þnh l·i suÊt theo c¸c lùc lîng thÞ trêng, nhng trªn mét gi¸c ®é kh¸c, muèn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng, hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn thÞ trêng tµi chÝnh nãi chung vµ thÞ trêng chøng kho¸n nãi riªng ë ViÖt Nam ®ßi hái chóng ta ph¸i tõng bíc thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt. 5. Mét sè nhËn thøc vÒ l·i suÊt theo tinh thÇn luËt NHNN vµ sù ®iÒu chØnh c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt ë ViÖt Nam. Sau nhiÒu n¨m ®æi míi ho¹t ®éng vµ liªn tôc ®æi míi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt, ®· ®Õn lóc xuÊt hiÖn c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó NHNN vµ c¸c TCTD chuyÓn sang giai ®o¹n míi cña viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã lµ: - LuËt NHNN vµ LuËt c¸c TCTD cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 1 th¸ng 10 n¨m 1998, trong ®ã §iÒu 18 LuËt NHNN quy ®Þnh: "NHNN x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n, l·i suÊt t¸i cÊp vèn". - Quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cña NHNN ®èi víi c¸c TCTD ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu chØ mang tÝnh ®Þnh híng. Mét sè NHTM do ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh ®· thùc hiÖn mét sè møc l·i suÊt cho vay díi trÇn quy ®Þnh cña NHNN, trong khi ®ã mét sè NHTM Cæ phÇn ®Æc biÖt lµ TCTD N«ng th«n do nhu cÇu cña kh¸ch hµng, cña thÞ trêng vèn cña ®Þa ph¬ng vµ ®îc sù chÊp thuËn cña UBND TØnh ®· cã nh÷ng vËn dông thu thªm phÝ ngoµi møc trÇn l·i suÊt quy ®Þnh. 18 - MÆt kh¸c do yªu cÇu ph¶i tiÕp tôc hoµ nhËp víi ho¹t ®éng ng©n hµng c¸c níc trong khu vùc vµ céng ®ång ng©n hµng Quèc tÕ, yªu cÇu tù do ho¸ h¬n n÷a thÞ trêng tiÒn tÖ vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng vèn. - Sù thèng nhÊt cao ®é trong viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ cña NHNN bao gåm c¶ l·i suÊt cña hÖ thèng c¸c NHTM, TCTD vµ kho b¹c Nhµ níc. Do ®ã ®ßi hái cã tÝnh cÊp b¸ch, kh¸ch quan lµ NHNN cÇn ph¶i ®iÒu hµnh theo l·i suÊt c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ. Song ®Ó thùc hiÖn ®îc c¬ chÕ ®ã, cÇn cã sù thèng nhÊt quan ®iÓm vµ nhËn thøc vÒ l·i suÊt c¬ b¶n theo t tëng cña LuËt NHNN. §iÒu 9 - Kho¶n 12 LuËt NHNN quy ®Þnh: " L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt do NHNN c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh l·i suÊt kinh doanh." Nh vËy viÖc quy ®Þnh cña LuËt NHNN vÒ l·i suÊt c¬ b¶n cã ý nghÜa trªn s¶ hai mÆt. Tríc hÕt, nã kh¼ng ®Þnh vai trß cña Nhµ níc trong viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh l·i suÊt mµ c¬ quan Nhµ níc cã thÈm quyÒn lµ NHNN. Vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc vÒ l·i suÊt ph¶i ®îc thÓ hiÖn nh»m ®¹t môc tiªu: b¶o ®¶m an toµn hÖ thèng c¸c TCTD, b¶o vÖ quyÒn lîi mét c¸ch hµi hoµ g÷a c¸c bªn: ngêi göi, ngêi vay vµ TCTD; sö dông c«ng cô l·i suÊt lµm ®ßn bÈy ®Ó kÝch thÝch huy ®éng vèn vµ ®iÒu hoµ vèn tõ n¬i thõa sang n¬i thiÕu, gãp phÇn thóc ®Çy t¨ng trëng kinh tÕ, võa sö dông lµm c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. MÆt kh¸c, l·i suÊt c¬ b¶n mµ NHNN c«ng bè võa ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ, tiÒn tÖ cña n íc ta trong tõng thêi kú, võa ph¶i ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t theo cung cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ t¨ng tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c TCTD. Khi x¸c ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n ph¶i dùa vµo c¸c yÕu tè nh t¨ng trëng kinh tÕ dù kiÕn hµng n¨m, chØ sè l¹m ph¸t dù kiÕn trong n¨m, l·i suÊt thùc d¬ng cña ngêi göi tiÒn ®Ó khuyÕn khÝch ngêi göi tiÒn vµo ng©n hµng, yªu cÇu cña viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú, t×nh h×nh cung cÇu vèn tÝn dông trªn thÞ trêng, mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt víi tû gi¸ ngo¹i tÖ, gi÷a l·i suÊt néi tÖ vµ l·i suÊt ngo¹i tÖ, l·i suÊt thÞ trêng ®Êu thÇu thÞ trêng tr¸i phiÕu Kho b¹c Nhµ níc trong nh÷ng phiªn ®Êu thÇu gÇn nhÊt... Trªn c¬ së ®ã, ngµy 02/02/2000, Thèng ®èc NHNN ®· ban hµnh c¸c QuyÕt dÞnh vÒ viÖc thay ®æi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt cã hiÖu lùc thi hµnh kÓ tõ ngµy 05/08/2000: QuyÕt dÞnh sè 241/ 2000/Q§ - NHNN1 vÒ viÖc thay ®æi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt cho vay cña c¸c TCTD ®èi víi kh¸ch hµng; QuyÕt ®Þnh sè 242/2000/Q§ - NHNN1 c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n lµm c¬ së cho c¸c TCTD Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam ®èi víi kh¸ch hµng; QuyÕt ®Þnh sè 243/2000/Q§ - NHNN1 c«ng bè biªn ®é l·i suÊt ®«la Mü lµm c¬ së cho c¸c TCTD Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay b»ng ®«la suÊt Mü ®èi víi kh¸ch hµng; QuyÕt ®Þnh sè 244/2000/Q§ - NHNN1 vÒ viÖc cung cÊp th«ng tin tham kh¶o vÒ l·i suÊt cña c¸c NHTM cho NHNN. 19 C¬ chÕ míi vÒ ®iÒu hµnh l·i suÊt cña NHNN ra ®êi nh»m qu¸n triÖt chñ tr¬ng ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng cña §¶ng, Nhµ níc vµ Quèc héi ®Ò ra vµ ®îc thÓ hiÖn trong NghÞ quyÕt Trung ¬ng lÇn thó 4, kho¸ VIII, Th«ng b¸o sè 144/TBT¦ ngµy 03/03/1998 cña Bé chÝnh trÞ: " X©y dùng vµ thùc hiÖn c¬ chÕ míi phï hîp h¬n vÒ tû gi¸ vµ l·i suÊt, víi bíc ®i thÝch hîp, kh«ng ®Ó x¶y ra biÕn ®éng xÊu vÒ kinh tÕ, x· héi... Cô thÓ lµ thùc hiÖn l·i suÊt thùc d¬ng, linh ho¹t, ph¶n ¸nh ®óng cung cÇu vèn trªn thÞ trêng, tõng bíc ¸p dông l·i suÊt c¬ b¶n thay dÇn cho viÖc Ên ®Þnh trÇn l·i suÊt." vµ qu¸n triÖt theo t tëng cña LuËt NHNN ViÖt Nam. T tëng cña c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n lµ tõng bíc tù do ho¸ l·i suÊt nhng vÉn ®¶m b¶o ®îc sù kiÓm so¸t cña Nhµ níc ®èi víi thÞ trêng, phï hîp víi môc tiªu kinh tÕ vÜ m«, víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña thÞ trêng, h¹n chÕ tèi ®a rñi ro vµ t¸c ®éng xÊu cña biÕn ®éng thÞ trêng tiÒn tÖ thÕ giíi, phï hîp víi møc ®é héi nhËp thÞ trêng tµi chÝnh khu vùc vµ quèc tÕ, lµm cho l·i suÊt trong níc b¸m s¸t víi l·i suÊt trªn thÞ trêng quèc tÕ.  §èi víi l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam: NHNN bá viÖc quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cña TCTD ®èi víi kh¸ch hµng, chuyÓn sang x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ tû lÖ % biªn ®é trªn. NHNN c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n dùa trªn viÖc tham kh¶o l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n th«ng thêng cña c¸c NHTM ¸p dông ®èi víi kh¸ch hµng vay cã uy tÝn trong viÖc sö dông vèn vay, tr¶ nî, cã rñi ro thÊp. L·i suÊt cho vay vµ huy ®éng vèn cña TCTD g¾n víi l·i suÊt c¬ b¶n. Theo ®ã: L·i suÊt cho vay cao nhÊt cña TCTD = L·i suÊt c¬ b¶n + tû lÖ % L·i suÊt c¬ b¶n vµ biªn ®é giao ®éng ®ùîc c«ng bè ®Þnh kú hµng th¸ng, trêng hîp cÇn thiÕt, NHNN sÏ c«ng bè ®iÒu chØnh kÞp thêi. T¹i thêi ®iÓm hÞÖn nay, l·i suÊt c¬ b¶n lµ 1,75%/th¸ng, biªn ®é ®èi víi l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n lµ 0,3%/th¸ng vµ ®èi víi l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n lµ 0,5%/th¸ng.  §èi víi l·i suÊt cho vay b»ng ngo¹i tÖ : Cho vay b»ng ®«la Mü: Bá viÖc quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cña NHTM ®èi víi kh¸ch hµng, chuyÓn sang c¬ chÕ l·i suÊt linh ho¹t, phï hîp víi thÞ trêng quèc tÕ nhng vÉn cã sù kiÓm so¸t cña Nhµ níc, cô thÓ lµ l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n (tõ 01 n¨m trë xuèng) kh«ng vît qu¸ møc SIBOR (l·i suÊt thÞ trêng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng Singapore) kú h¹n 3th¸ng + 1,0%/n¨m; l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n (tõ trªn 01 n¨m trë lªn) kh«ng vît qu¸ møc SIBOR kú h¹n 6 th¸ng + 2,5%/n¨m. Cho vay b»ng c¸c lo¹i ngo¹i tÖ kh¸c: Do chiÕm tû lÖ nhá trong ho¹t ®éng tiÒn göi vµ tÝn dông trªn thÞ trêng, nªn cho phÐp c¸c NHTM tù xem xÐt quyÕt 20