Tài liệu Chính sách kt của lênin

PhÇn thø nhÊt Lêi më ®Çu Sau 15 n¨m ®æi míi, nhÊt lµ trong 5 n¨m gÇn ®©y nÒn kinh tÕ x· héi n íc ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng bíc tiÕn ®¸ng kÓ. N¨m 2020 ViÖt Nam sÏ lµ mét thÞ trêng réng lín cã sè d©n kho¶ng 100 triÖu ngêi ®øng hµng thø hai trong sè c¸c níc cã d©n sè lín ë §«ng Nam ¸, thø 7 so víi c¸c níc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng vµ ®øng hµng thø 10 trªn thÕ giíi. Víi nhÞp ®é t¨ng trëng kinh tÕ lµ 8,2% giai ®o¹n 1991-1995 vµ 6,9% thêi k× 1996-2000, kho¶ng 7-8% thêi k× 2000-2010 cho thÊy sau mét vµi thËp kØ tíi ViÖt Nam sÏ lµ mét quèc gia cã søc v¬n m¹nh mÏ trªn con ®êng c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i ho¸. Tuy nhiªn nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc vÒ kinh tÕ x· héi ®· g©y c¶n trë cho viÖc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu ph¬ng híng cña §¶ng vµ chÝnh phñ nh»m ®a níc ta trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Trªn c¬ së thùc tiÔn, níc ta vµ thÕ giíi tríc thÒm thÕ kØ 21, víi nh÷ng thµnh c«ng vµ thÊt b¹i, vËn héi vµ th¸ch thøc, vÊn ®Ò lµ ph¶i nhËn thøc l¹i chñ nghÜa x· héi. Mäi vÊn ®Ò cÇn ph¶i xem xÐt trong vËn ®éng s¸ng t¹o ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt c¸ch m¹ng vµ khoa häc cña nã theo b¶n s¾c ViÖt Nam. Do ®ã, kh«ng thÓ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc b»ng c¸c chñ tr¬ng biÖn ph¸p duþ trªn t duy cò, mang tÝnh chÊt bÞ ®éng vµ ®èi phã víi t×nh h×nh. Ngîc l¹i, nã ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng chiÕn lîc, s¸ch lîc võa mang tÝnh t×nh thÕ, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu tríc m¾t võa t¹o nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn l©u dµi. TiÒm n¨ng t duy lý luËn, chÝnh trÞ vµ nghÖ thuËt l·nh ®¹o, tæ chøc thùc tiÔn cña Lªnin trong thêi k× chÝnh s¸ch kinh tÕ míi vÉn lu«n lu«n lµ céi nguån cña sù s¸ng t¹o cña nh÷ng ngêi céng s¶n ®ang trùc tiÕp l·nh ®¹o c«ng cuéc x©y dùng x· héi míi víi c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau. Còng nh tríc ®©y, d©n téc ta ph¶i khai ph¸ con ®êng gi¶i phãng ®Êt níc. X· héi ngµy nay chóng ta ®ang khai ph¸ mét con ®êng míi xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi,v¨n ho¸, con ngêi ViÖt Nam trong thêi ®¹i míi. Thµnh c«ng næi bËt cña c¸ch m¹ng níc ta lµ dùa vµo søc m×nh lµ chÝnh, ®ång thêi coi träng sù gióp ®ì quèc tÕ, tham kh¶o kinh nghiÖm cña níc ngoµi lµ giµu thªm sù hiÓu biÕt cña ta, ®éc lËp tù chñ, gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò do c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta ®Æt ra. ChÝnh v× thÕ, viÖc nghiªn cøu vµ 1 vËn dông NEP vµo níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay trë nªn quan träng h¬n bao giê hÕt. Víi vèn hiÓu biÕt Ýt ái, bµi ®Ò ¸n nµy xin ®Ò cËp ®Õn ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lªnin vµ sù vËn dông nã ë ViÖt Nam mµ chñ yÕu lµ th«ng qua sù ph©n tÝch khoa häc cña §¶ng vµ nh÷ng ®êng lèi chÝnh s¸ch ®æi míi s¸ng t¹o cña Nhµ níc ta. Bµi viÕt nµy lµ sù kh¼ng ®Þnh con ®êng tiÕn lªn CNXH ë níc ta hiÖn nay. Tríc khi vµo bµi viÕt, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o, ®Æc biÖt lµ thÇy NguyÔn TiÕn Long, gi¶ng viªn m«n Kinh tÕ chÝnh trÞ - trêng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n ®· gióp ®ì ®Ó em cã thÓ hoµn thµnh bµi luËn v¨n nµy ®óng thêi h¹n. 2 PhÇn thø hai c¬ së cña ®Ò tµi Ch¬ng I : c¬ së lý luËn A. Hoµn c¶nh ra ®êi cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lªnin. Mïa xu©n 1921 ®i vµo lÞch sö Liªn X« vµ lÞch sö cña chñ nghÜa x· héi thÕ giíi nh mét bíc ngoÆt: §¶ng céng s¶n vµ nhµ níc X« ViÕt trÎ tuæi ban hµnh chÝnh s¸ch kinh tÕ míi. Nep tõ gäi t¾t “ chÝnh s¸ch kinh tÕ míi” ®îc Lªnin dïng lÇn ®Çu tiªn vµo th¸ng 2 n¨m 1992, m·i m·i vang nªn trong t©m trÝ biÕt bao thÕ hÖ nh÷ng ngêi céng s¶n c¸c níc khi hä b¾t tay vµo gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña chÆng ®Çu thêi k× qu¸ ®é nªn chñ nghÜa x· héi tõ ®iÓm xuÊt ph¸t kh¸c nhau hoÆc khi hä gÆp khã kh¨n, gÆp sai lÇm khuyÕt ®IÓm trong l·nh ®¹o kinh tÕ-x· héi. Cuèi n¨m 1920, phÇn lín ®Êt níc Liªn X« ®îc gi¶i phãng khái bon can thiÖp vµ b¹ch vÖ. Tiªp ®ã, sù kÕt thóc néi chiÕn ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña nÒn kinh x· héi chñ nghÜa (XHCN), kÕ ho¹ch mµ Lªnin nªu tõ mïa xu©n n¨m 1918. Tuy nhiªn tinh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ cña ®Êt níc vµo cuèi n¨m 1920 ®Çu n¨m 1921 ®· kh¸c nhiÒu so víi ®Çu n¨m 1918. c«ng lao lÞch sö vÜ ®¹i cña Lªnin vµ §¶ng do ngêi l·nh ®¹o lµ sím nhËn thÊy nh÷ng ®Æc ®IÓm kinh tÕ chÝnh trÞ kh¸c tríc, ®· ph¸t hiÖn nh÷ng m©u thuÉn vµ ®a ra sù ph©n tÝch khoa häc vÒ c¸c m©u thuÉn Êy. 1.sù nçi thêi cña “ chñ nghÜa céng s¶n thêi chiÕn”. * Kh«ng bao l©u sau C¸ch m¹ng th¸ng Mêi, viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch x©y dùng chñ nghÜa x· héi (CNXH) cña Lªnin bÞ gi¸n ®o¹n bëi cuéc néi chiÕn 1918-1920. Trong thêi k× nµy Lªnin ®· ¸p dông “chÝnh s¸ch c«ng s¶n thêi chiÕn “ Môc ®Ých tríc tiªn cña chÝnh s¸ch nµy lµ tËp chung toµn bé lùc lîng cña x· héi vµ cña nhµ níc vµo viÖc ®¶m b¶o chiÕn th¾ng thï trong giÆc ngoµi. Nhng ®ång thêi chÝnh s¸ch nµy cßn nh»m môc ®Ých kh¸c lµ thñ tiªu chñ nghÜa t b¶n vµ gèc rÔ cña nã ë trong níc ®Ó cã thÓ nhanh chãng “vît qua” kh«ng chØ lµ thêi k× qu¸ ®é gi÷a CNTB vµ CNXH, mµ nã cßn vît qua c¶ chÝnh CNXH tiÕn th¼ng lªn CNCS. Néi dung cña chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn lµ: nhanh chãng thc hiÖn “Quèc doanh ho¸” nÒn kinh tÕ b»ng c¸ch quèc h÷u ho¸ tÊt c¶ c¸c xÝ nghiÖp lín, sau ®ã c¶ xÝ nghiÖp võa vµ nhá; Nhanh chãng xo¸ bá th¬ng nghiÖp t 3 nh©n lín vµ nhá nh cÊm bu«n b¸n ë chî trong m«t sè thµnh phè, ®ãng cöa c¸c trung t©m bu«n b¸n lín; Nhµ níc qu¶n lý hÇu hÕt n«ng s¶n, trng thu vµ mua n«ng s¶n, chuyÓn m¹nh sang ph¬ng thøc Nhµ níc qu¶n lý trùc tiÕp s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ph¬ng ph¸p l·nh ®¹o cøng r¾n, chñ yÕu lµ nh÷ng ph¬ng ph¸p chØ huy mÖnh lÖnh vµ do hoµn c¶nh chiÕn tranh b¾t buéc ®ßi hái t¸c chiÕn nhanh vµ kiªn quyÕt. Quan niÖm cña chÝnh s¸ch “Chñ nghÜa céng s¶n thêi chiÕn” vÒ sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng vµ nh÷ng môc tiÓu cña nã: “§îc cao trµo nhiÖt t×nh l«i cuèn, chóng ta, nh÷ng ngêi ®· tõng thøc tØnh nhiÖt t×nh cña nh©n d©n, tríc hÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ råi sau vÒ mÆt qu©n sù,- Lªnin ®· viÕt-chóng ta ®· tÝnh ®Õn lµ cã thÓ dùa vµo nhiÖt t×nh ®ã mµ trùc tiÕp thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ còng to t¸t (nh nh÷ng nhiÖm vô chÝnh trÞ chung, nh nh÷ng nhiÖm vô qu©n sù)”, ®ã chÝnh lµ chuyÓn ngay sang s¶n xuÊt vµ ph©n phèi céng s¶n chñ nghÜa. §Ó chuyÓn nh vËy cÇn cã ph¶i nh÷ng biÖn ph¸p sau: Tuú theo tõng kh¶ n¨ng mµ tËp trung vµo tay nhµ níc mäi h×nh thøc ho¹t ®éng kinh tÕ; tËp trung hãa viÖc qu¶n lý kinh tÕ vµ chÝnh trÞ; tíc ®o¹t giai cÊp t s¶n, ®Ó c¶ tíc ®o¹t ë n«ng th«n, cìng bøc ph©n bè c¸c nguån lao ®éng kÓ c¶ huy ®éng c¸n bé vµo c¸c ngµnh then chèt(qu©n sù ho¸ lao ®éng); lao ®éng nghÜa vô chung vµ c¸c h×nh thøc lao ®éng kh«ng tr¶ tiÒn kh¸c; khuynh híng nhµ níc trng thu cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt toµn bé s¶n phÈm thÆng du, xu híng san b»ng ®IÒu kiÖn vËt chÊt vµ t¬ng tù nh thÕ, chuyÓn sang chÕ ®é ph©n phèi b»ng hiÖn vËt th«ng qua nhµ níc theo nguyªn t¾c b×nh qu©n; ¸p dông ®Õn møc ®é tèi thiÓu vai trß c¸c kÝch thÝch b»ng kinh tÕ. §ã chÝnh lµ “m« h×nh kinh tÕ - x· héi” theo quan niÖm chuyÓn trùc tiÕp lªn chñ nghÜa x· héi, kh«ng cÇn qua c¸c giai ®o¹n trung gian, kh«ng cÇn qua h×nh thøc qu¸ ®é. ChÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn ®ãng vai trß quan träng trong th¾ng lîi cña Nhµ níc X« ViÕt trong cuéc chiÕn tranh kh«ng khoan nhîng chèng CNTB. Nhê nã mµ qu©n sù ®ñ søc ®Ó chiÕn th¾ng kÎ thï, b¶o vÖ ®îc Nhµ níc X« ViÕt. X¸c ®Þnh tÝnh x¸c thùc cña chÝnh s¸ch nµy b»ng logic ®Êu tranh v× mét chÕ ®é míi, sau khi thay ®æi ®êng lèi, Lªnin ®· viÕt: “chóng ta kh«ng thÓ kh«ng hµnh ®éng kh¸c ®îc. BÊt cø mét hµnh ®éng nµo kh¸c, vÒ phÝa chóng ta ®Òu cã nghÜa lµ hoµn toµn ®Çu hµng ”. Ngêi còng nhÊn m¹nh r»ng “chÕ ®é c«ng s¶n thêi chiÕn” l¹i lµ thµnh tÝch cña chóng ta. 4 * Tuy nhiªn khi hoµ b×nh lËp l¹i, chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn kh«ng cßn thÝch hîp, nã trë thµnh nh©n tè k×m h·m sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §Æc biÖt cïng víi hËu qu¶ nÆng nÒ cña 7 n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc vµ néi chiÕn ®· lµm cho t×nh h×nh kinh tÕ x· héi trë nªn nãng báng: - VÒ c«ng nghiÖp: ¦íc tÝnh 1/4 tµi s¶n quèc gia mÊt ®i, trong ®ã nÒn c«ng nghiÖp bÞ tæn thÊt lín nhÊt. Tæng s¶n lîng c«ng nghiÖp n¨m 1920 so víi n¨m 1917 gi¶m ®i 4 lÇn, sè ngêi lµm viÖc gi¶m gÇn 1/2. Do ®ã, tû träng s¶n phÈm c«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ n¨m 1920 lµ 25%. HÇu nh tÊt c¶ c¸c ngµnh ®Òu sa sót. Nguyªn vËt liÖu dù tr÷ ®· dïng hÕt. So víi n¨m 1913, s¶n xuÊt ®¹i c«ng nghiÖp gi¶m xuèng tíi 12,8%, cßn c«ng nghiÖp gi¶m xuèng 44,1%. Do ®ã t¬ng quan ®· thay ®æi nghiªng vÒ tiÓu c«ng nghiÖp(tõ 24,2% ®Õn 52,3%) . - VÒ n«ng nghiÖp: DiÖn tÝch gieo trång s¶n lîng ngò cèc, s¶n lîng ch¨n nu«i ®Òu gi¶m, b×nh qu©n ngò cèc ®Çu ngêi lµ 246 kg cßn tríc chiÕn tranh lµ 405 kg. - VÒ giao th«ng vËn t¶i: BÞ tµn ph¸ nghiªm träng, 61% sè ®Çu m¸y vµ 28% sè toa xe bÞ ph¸, cïng víi 4000 chiÕn cÇu vµ c¸c ga xe, kho tµng. So víi tr íc chiÕn tranh, khèi lîng vËn chuyÓn n¨m 1920 chØ cßn 20% (kh«ng tÝnh ®Õn khèi lîng vËn chuyÓn cña quèc phßng vµ nhu cÇu cña b¶n th©n ®êng xe löa lµ 12%). - VÒ tµI chÝnh tÝn dông: L©m vµo t×nh tr¹ng rèi lo¹n. N¨m 1918 béi chi ng©n s¸ch 31 tû róp, n¨m 1921 con sè béi chi nªn tíi 21,937 tû róp. Møc dù tr÷ vµng cña ng©n hµng thÕ giíi gi¶m sót nghiªm träng. Khèi lîng tiÒn tÖ t¨ng nhanh trong khi khèi lîng hµng ho¸ gi¶m ®· ®a ®Õn sù t¨ng vät cña gi¸ c¶. Møc gi¸ trung b×nh toµn quèc n¨m 1923 t¨ng 21 triÖu lÇn so víi n¨m 1913. §ång thêi xu híng hiÖn vËt ho¸ trong nÒn kinh tÕ t¨ng dÇn nªn. Do s¶n xuÊt lu th«ng sa sót nªn ®êi sèng nh©n d©n lao ®éng cang thªm khã kh¨n so víi håi chiÕn tranh. TiÒn l¬ng thùc tÕ cña c«ng nh©n c«ng nghiÖp tríc chiÕn tranh lµ 22 tû róp ®· gi¶m xuèng cßn 8,3 tû róp n¨m 1920. Do thiÕu ¨n thêng xuyªn, thiÕu thuèc men ch÷a bÖnh nªn tû lÖ c«ng nh©n m¾c bÖnh vµ tö vong t¨ng lªn. Trong lóc ®ã, v× thiÕu ®IÒu kiÖn s¶n xuÊt nªn nhiÒu nhµ m¸y ph¶i ®ãng cöa, sè ngêi kh«ng cã viÖc lµm t¨ng lªn, do ®ã t×nh tr¹ng biÕn chÊt giai cÊp cña giai cÊp c«ng nh©n tiÕp tôc diÔn ra. Trong thêi k× néi chiÕn, “chÝnh s¸ch c«ng s¶n thêi chiÕn” g©y thiÖt h¹i cho lîi Ých n«ng d©n, tuy nhiªn sù thiÕu thèn, khã kh¨n trong ®êi sèng cña n«ng d©n vµ c«ng nh©n trong thêi k× Êy kh«ng g©y ra sù mÖt mái vÒ tinh thÇn, v× 5 quÇn chóng lao ®éng s½n sµng lao ®éng quªn m×nh ®Ó gãp phÇn vµo viÖc tiªu diÖt bän ph¶n c¸ch m¹ng, thiÕt lËp vµ d÷ v÷ng chÝnh quyÒn nh©n d©n. Nhng sau chiÕn tranh, khi nh÷ng hi väng tr«ng chê vµo viÖc c¶I thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn kh«ng ®îc ®¸p øng th× lßng tin gi¶m dÇn vµ sù bÊt m·n b¾t ®Çu t¨ng lªn. §ã lµ ®IÒu kiÖn ®Ó bon ph¶n c¸ch m¹ng lîi dông lõa rèi quÇn chóng tËp hîp lùc lîng hßng tÊn c«ng vµo chÝnh quyÒn X« ViÕt non trÎ. * Cuéc khñng ho¶ng xuÊt hiÖn ngay sau khi ngõng tiÕng sóng. Nguy c¬ ®ã l¹i tiÕp tôc t¨ng lªn, ®ßi hái nh÷ng ngêi c«ng s¶n ph¶I xem xÐt, nhËn thøc s©u s¾c h¬n, ®Çy ®ñ h¬n vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn thêi k× qu¸ ®é tõ CNTB lªn CNXH. Thø nhÊt, m©u thuÉn kh¸ch quan trong sù ra ®êi níc Nga. Khi nãi vÒ m« h×nh “céng s¶n thêi chiÕn”, Lªnin còng chØ ra sù l¸c hËu, nghÌo ®ãi cña níc Nga lóc bÊy giê vµ sù ®æ l¸t ®· thóc ®Èy ph¶i t×m kiÕm con ®êng kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n v« cïng to lín vÒ kinh tÕ qua viÖc thùc hiÖn lao ®éng ngang nhau. Thªm vµo ®ã, trong lý luËn CNXH khoa häc, Lªnin cha th¶o ra lý lu©n chÝnh trÞ vµ kinh tÕ - x· héi cña thêi k× qu¸ ®é vµ thêi k× x©y dùng CNXH. Cuèi cïng, t×nh tr¹ng rèi lo¹n trong ®éi ngò kÎ thï giai cÊp, sù rót lui kh«ng cã trËt tù, dêng nh lµ sù sôp ®æ hoµn toµn cña chÕ ®é t s¶n khiÕn mäi ngêi tin r»ng viÖc tæ chøc vµ ph©n phèi phï hîp víi dù kiÕn vÒ CNCS cña M¸c vµ Aghen, kh«ng cã kÝch thÝch kinh tÕ, ®ång thêi xo¸ bá quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ lµ hoµn toµn hiÖn thùc. V× vËy viÖc mÊt gi¸ ®ång tiÒn xay ta lóc ®ã, còng nh viÖc thay buèn b¸n b»ng ph©n phèi s¶n phÈm tËp trung, trong ®ã cã ph©n phèi b»ng tem phiÕu vµ trng thu l¬ng thùc, ®îc coi lµ nh÷ng qu¸ tr×nh tù nhiªn, lµ b»ng chøng vÒ sù ph¸t triÓn rÊt ®¸ng mong mái vµ h¬n n÷a lµ sù ph¸t triÓn nhanh chãng ®i lªn CNCS. Cßn vÒ mÆt chÝnh trÞ cña m« h×nh “céng s¶n thêi chiÕn” th× thùc chÊt lµ viÖc dÉn tíi chç nhµ níc ho¸ toµn bé. Nhng l¹i n¶y sinh vÊn ®Ò kÕt hîp nh thÕ nµo viÖc ®ã víi viÕn c¶nh ro M¸c v¹ch ra vÒ sù tiªu vong cña nhµ níc. §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, Lªnin nãi vÒ tÝnh chÊt rÊt t¹m thêi cña nhµ níc, vÒ sù tån t¹i cña nhµ níc cho ®Õn khi c¸c giai cÊp mÊt ®I, vÊn ®Ò nµy hÇu nh kh«ng cßn x¶y ra n÷a. ChiÕn tranh cßn ®ang tiÕp tôc, viÖc nhµ níc hãa lµ tÊt yÕu vµ tiÕt thùc, còng nh sù ®éc quyÒn cña nhµ níc vÒ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi kÌm theo nã lµ nh÷ng mÆt tiªu cùc cña sù ®éc quyÒn mµ Lªnin ®· cè g¾ng kh¾c phôc sau nµy. 2. Sù ph©n tÝch cña Lªnin vÒ nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. 6 Ph©n tÝch nguyªn nh©n cña cuéc khñng kho¶ng n¨m 1921 ë níc Nga Lªnin cho r»ng nguyªn nh©n trùc tiÕp lµ do ®êi sèng kinh tÕ cña ngêi lao ®éng xÊu ®i, ®Æc biÖt lµ hä ®· ph¶i ®au ®ín chÊp nhËn t×nh h×nh xÊu ®i ®ã sau khi hä ®· dù ®Þnh c¶i thiÖn t×nh c¶nh chung ë trong níc vµ ®· thÊy ®îc sù c¶i thiÖn ®ã. Viªc chØ râ mèi quan hÖ lÉn nhau: sù c¶i thiÖn gay niÒm hi väng, sù xÊu ®i ®ét ngét - sù bÊt m·n s©u s¾c vµ khñng ho¶ng lµ nh÷ng quan s¸t hÕt søc tinh tÕ cña Lªnin. Lªnin cßn nh×n thÊy ë nÒn kinh tÕ c¶ nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa h¬n cña cuéc khñng ho¶ng. §ã lµ nh÷ng biÓu hiÖn vÒ mÆt chÝnh trÞ cña sù thiÕu tæ chøc vµ kh«ng phï hîp vÒ mÆt kinh tÕ. Thø nhÊt: M©u thuÉn kh¸ch quan trong sù ra ®êi cña CNXH ë níc Nga. §iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña níc Nga trong ®ã CNXH hiÖn thc ra ®êi l¹i kh«ng nh häc thuyÕt C¸c M¸c ®· ph©n tÝch vÒ mÆt lý luËn. §Æc ®iÓm cña níc Nga lµ sù l¹c hËu t¬ng ®èi vÒ kinh tÕ, lµ sù quyÖn chÆt gi÷a t b¶n ®éc quyÒn hiÖn ®¹i víi tµn tÝch phong kiÕn. Quan hÖ tiÒn t b¶n chñ nghÜa chñ yÕu tån t¹i trong n«ng th«n(d©n sè n«ng th«n chiÕm 82,4% d©n sè, kinh tÕ n«ng nghiÖp chiÕm 51,4% thu nhËp quèc d©n). §Æc ®iÓm nµy ®îc Lªnin rÊt chó ý ph©n tÝch khi ngêi v¹ch ra chiÕn lîc t×nh thÕ gi¶i quyÕt khñng ho¶ng vµ chiÕn lîc l©u dµi x©y dùng CNXH. §Æt ®óng vÞ trÝ cña vÊn ®Ò n«ng d©n vµ n«ng nghiÖp trong chiÕn lîc vµ s¸ch lîc cña §¶ng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn b¶o vÖ nh÷ng thµnh qu¶ C¸ch m¹ng vµ x©y dùng CNXH. Tríc ®©y, chÝnh quyÒn X« ViÕt ®øng v÷ng ®îc trong néi chiÕn vµ sù can thiÖp cña níc ngoµi lµ nhê tinh thÇn hi sinh cña nh©n d©n tríc hÕt lµ giai cÊp c«ng nh©n vµ giai cÊp c«ng nh©. NhiÖt t×nh c¸ch m¹ng lµ ®éng lùc duy nhÊt trong chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng. Sau chiÕn tranh, giai cÊp c«ng nh©n vÉn lµ ngêi chñ yÕu nu«i sèng ®Êt níc, ®êi sèng cña hä l¹i ®ang thiÕu thèn khã kh¨n. NÕu §¶ng gi÷ ®îc nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng vµ lßng tin cña hä th× b¶o vÖ ®îc c¸ch m¹ng. Ngîc l¹i, nÕu lµm mÊt lßng tin cña hä th× sù nghiÖp sÏ hÕt søc nguy hiÓm. Gi÷ v÷ng lßng tin lóc nµy cã ý nghÜa lµ ph¶i t×m ra ®éng lùc cña thêi k× x©y dùng. XuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch ®ã, Lªnin ®· chØ ra r»ng: ph¶i b¾t ®Çu tõ n«ng d©n vµ n«ng nghiÖp, ph¶i c¶i thiÖn ®êi sèng ngêi lao ®éng trªn c¬ së x©y dùng quan hÖ kinh tÕ b×nh thêng gi÷a n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp, cñng cè liªn minh c«ng n«ng trªn c¬ së kinh tÕ nh»m l«i cuèn nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nhá vµo viÖc x©y dùng ®Êt níc vµ ®i lªn CNXH. ChØ cã mét chÝnh s¸ch nh vËy míi t¹o ®îc tiÒn ®Ò cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ XHCN. 7 T tëng ®ã cña Lªnin ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ®a ra lý luËn Mac-xit vÒ thêi k× qu¸ ®é vµo thùc tiÔn cuéc sèng vµ lµm phong phó thªm lý luËn ®ã. Nhê t tëng Êy mµ §¶ng ®· söa ch÷a ®îc nh÷ng sai lÇm trong thêi k× ®ã. Thø hai: nh÷ng sai lÇm chñ quan cña nh÷ng ngêi c«ng s¶n còng lµ mét thùc tÕ ph¶i gi¶i quyÕt ®ång thêi víi viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn kh¸ch quan. Trong nh÷ng n¨m th¸ng ¸p dông “ChÝnh s¸ch céng thêi chiÕn” ®· h×nh thµnh quan niÖm vÒ kh¶ n¨ng qu¸ ®é trùc tiÕp lªn CNXH. NhiÒu chñ tr¬ng, biÖn ph¸p qu¸ ®¸ng ra ®êi tõ quan niÖm nµy lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm t¨ng nguy c¬ khñng ho¶ng. M« h×nh kinh tÕ x· héi theo quan ®iÓm trùc tiÕp lªn XHCN. Kh«ng qua c¸c giai ®o¹n trung gian, kh«ng qua c¸c h×nh thøc qu¸ ®é. M« h×nh ®ã kh«ng ph¶i dõng l¹i ë quan niÖm mµ ®· thÓ hiÖn trong thùc tÕ sau khi chiÕn tranh kÕt thóc “mét cuéc thÝ nghiÖm kh«ng l©u l¾m cho chóng ta thÊy râ r»ng c¸ch lµm nh vËy lµ sai, lµ tr¸i víi nh÷ng ®iÒu tríc kia chóng ta ®· viÕt vÒ bíc qu¸ ®é tõ CNTB lªn CNXH ”. Lªnin ®· chØ ra vËy. Quan niÖm nµy kh«ng ph¶i chØ lµ s¶n phÈm duy ý chÝ cña ngêi qu¶n lý mµ trong ®ã cßn ph¶n ¸nh nguyÖn väng cña ®«ng ®¶o quÇn chóng lao ®éng muèn nhanh chãng tho¸t khái c¶nh nghÌo khæ h«m quan. Râ rµng ®©y lµ quan niÖm mang tÝnh chÊt l·ng m¹n vµ ¶o tëng nhng ®· lÆp ®i lÆp l¹i ë nhiÒu níc kÐm ph¸t triÓn XHCN, hay ®ang ë chÆng ®Çu thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH. V× vËy, ngay tõ n¨m 1921 khi ph©n tÝch quan niÖm sai lÇm vÒ kh¶ n¨ng qu¸ ®é trùc tiÕp lªn XHCN, Lªnin ®· chó ý tíi ý kiÕn cña Aghen ph©n tÝch kinh nghiÖm nh÷ng n¨m 1648 vµ 1789 cho r»ng: “h×nh nh cã mét quy luËt ®ßi hái c¸ch m¹ng ph¶i tiÕn xa h¬n lµ nã cã thÓ lµm ®îc”. ChÝnh ®Æc ®iÓm ®ã cña phong trµo quÇn chóng ®ßi hái §¶ng l·ng ®¹o cã sù ph©n tÝch cô thÓ trong t×nh h×nh cô thÓ khi vËn dông lý luËn vµo thùc tiÔn. §iÒu nµy ®· ®îc thùc tiÔn chøng minh ë hai trêng hîp tríc vµ sau khi ban hµnh chÝnh s¸ch kinh tÕ míi. * Trong thêi gian thùc hiÖn nh÷ng chñ tr¬ng biÖn ph¸p qu¸ ®¸ng (tríc khi thùc hiÖn), do kh«ng ®Õm xØa ®Õn ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña c«ng cuéc x©y dùng CNXH, do sù chi phèi cña quan niÖm chuyÓn trùc tiÕp lªn CNXH nªn t×nh tr¹ng khñng ho¶ng ngµy cµng trÇm träng: s¶n xuÊt sa sót h¬n, nhÊt lµ n«ng nghiÖp. D©n sè ¨n theo chÕ ®é cung cÊp cña Nhµ níc t¨ng nhanh trong khi møc l¬ng thùc cung cÊp ngµy cµng Ýt thÊp h¬n nhiÒu so víi møc sèng cÇn thiÕt. C¸c chØ tiªu thu mua trng thu cø t¨ng lªn, nhng kÕt qu¶ cø gi¶m xuèng, nhu cÇu tiÒn mÆt cµng t¨ng, cµng ph¶i in vµ ph¸t hµnh thªm th× søc mua cña ®ång tiÒn cµng gi¶m. Sè lîng cña giai cÊp c«ng nh©n ®· 8 gi¶m 1/2, trong ®ã mét bé phËn chuyÓn vÒ n«ng th«n. N«ng d©n ngµy cµng kh«ng b»ng lßng víi c¸c chÝnh s¸ch cña §¶ng. Sai lÇm trong lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ g©y ra hËu qu¶ chÝnh trÞ nÆng nÒ: liªn minh c«ng n«ng ®øng tríc nguy c¬ tan r·, chuyªn chÝnh v« s¶n kh«ng ®îc cñng cè, vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng yÕu ®i. T×nh tr¹ng an ninh chÝnh trÞ vµ an toµn ngµy cµng xÊu. Ngîc lai, víi t×nh tr¹ng trªn ®©y, t×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®îc c¶i thiÖn nhanh chãng sau khi ban hµnh NEP vµo th¸ng 3/1921. ngay sau ®ã, vô thuÕ l¬ng thùc ®Çu tiªn ®¹t 96% (mÆc dï tØ xuÊt thu ®· ®îc h¹ thÊp vµ n¨m 1921 lµ n¨m bÞ h¹n h¸n vµ l¹n ®ãi hoµnh hµnh m¹nh nhÊt). Th¾ng lîi ®Çu tiªn Êy chøng tá NEP lµ cong ®êng ®i ®óng ®¾n. Cßn sau ®ã, gi÷a n¨m 1922 ®Õn n¨m 1925, n«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh, trong ®ã s¶n xuÊt l¬ng thùc tõ 56,3 triÖu tÊn t¨ng lªn 74,7 triÖu tÊn. N«ng th«n ho¹t ®éng s«i næi. N«ng nghiÖp ®îc phôc håi vµ ph¸t triÓn kÐo theo sù kh«i phôc c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp. §êi sèng nh©n d©n lao ®éng ®îc æn ®Þnh trë l¹i sau mét n¨m thi hµnh chÝnh s¸ch kinh tÕ míi, Lªnin nãi “ N«ng d©n lÊy lµm hµi lßng víi t×nh tr¹ng cña hä hiÖn nay. Chóng t«i cã thÓ m¹nh d¹ng kh¼ng ®Þnh nh thÕ.” Sau bèn n¨m rìi thi hµnh chÝnh s¸ch NEP, níc Nga X« ViÕtkh«ng chØ kh¾c phôc ®îc hËu qu¶ cña chiÕn tranh vµ n¹n ®ãi mµ s¶n xuÊt cßn vît møc chiÕn tranh. “ Tõ níc Nga cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi sÏ n¶y ra níc Nga XHCN ”. TÝnh chÊt ®óng ®¾n cña NEP ®· ®îc lÞch sö chøng minh. Ngµy nay muèn vËn dông NEP vµ cã kÕt qu¶ cÇn ph¶i ®i s©u vµo néi dung c¬ b¶n cña NEP. B. néi dung vµ c¸c biÖn ph¸p chñ yÕu cña chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP). Theo quan ®iÓm cña Lªnin, khñng kho¶ng lµ mét qu¸ tr×nh tÝch tô vµ lµm gay g¾t thªm nh÷ng m©u thuÉn trªn lÜnh vùc quan träng cña ®êi sèng x· héi. Sù ph©n tÝch s©u s¾c cña Lªnin vµ chiÕn lîc gi¶i quyÕt mét c¸ch th¾ng lîi cuéc khñng kho¶ng n¨m 1921 chÝnh lµ ë chç v¹ch ra vµ lµm s¸ng tá mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c lÜnh vùc quan träng nhÊt: chÝnh trÞ - x· héi - kinh tÕ. V× thÕ, tiÕp cËn néi dung cña NEP tríc hÕt ph¶i theo quan ®iÓm hÖ thèng, cho phÐp nh×n râ ®îc c¸c mèi quan hÖ ¶nh hëng lÉn nhau. T¸ch riªng tõng néi dung, tõng vÊn ®Ò trong hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p ®ã th× kh«ng nhËn thøc ®Çy ®ñ, thËm chÝ hiÓu sai NEP. Trong nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy cuéc khñng ho¶ng th× nh©n tè ®Çu tiªn lµ c¸c chÝnh s¸ch chñ tr¬ng vi ph¹m lîi Ých kinh tÕ cña ngêi lao ®éng, tríc hÕt lµ n«ng d©n, trong ®iÒu kiÖn hä ®· mÖt mái trong chiÕn tranh, bÞ kiÖt søc v× n¹n ®ãi, thiÕu c«ng ¨n viÖc lµm vµ thiÕu ®iÒu kiÖn b×nh thêng vÒ trËt tù vµ an toµn x· héi (chñ yÕu do nan cíp bãc). 9 Mét nh©n tè quan träng kh¸c thóc ®Èy cuéc khñng ho¶ng, ®îc Lªnin chØ ra lµ tÖ n¹n quan liªu trong bé m¸y nhµ níc, xuÊt hiÖn sù tho¸i ho¸; hiÖn tîng mét bé phËn c¸n bé, nh©n viª, kÓ c¶ mét sè ngêi l·nh ®¹o xa rêi quÇn chóng, thiÕu t«n träng lîi Ých quÇn chóng cµng ph¸t triÓn th× cµng t¨ng thªm sù mÊt lßng tin vµ bÊt m·n trong quÇn chóng nh©n d©n. Trong ®iÒu kiÖn §¶ng l·nh ®¹o chÝnh quyÒn, Lªnin ®· g¾n cuéc khñng ho¶ng n¨m 1921 víi t×nh h×nh néi bé cña ®¶ng B«n - sª - vÝch vµ ®· xem xÐt: ý nghÜa cña cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ vµ cuéc khñng ho¶ng trong §¶ng. Ngoµi ra mét trong nh÷ng nh©n tè cña cuéc khñng ho¶ng lµ vai trß cña bän ph¶n ®éng quèc tÕ qua sù kiÖn næi lo¹n ë G«n-st¸t. Xem xÐt toµn diÖn c¸c nh©n tè cña cuéc khñng ho¶ng Lªnin ®· chØ ra nguyªn nh©n chñ yÕu cña cuéc khñng ho¶ng lµ nguyªn nh©n bªn trong nh÷ng sai lÇm vÒ l·nh ®¹o qu¶n lý, tríc hÕt vµ chñ yÕu lµ lÜnh vùc kinh tÕ. V× vËy, nh÷ng néi dung chñ yÕu cña NEP thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ mét sè c¸c biÖn ph¸p tæng thÓ c¸c biÖn ph¸p, mµ lµ mét c¬ chÕ kinh tÕ. Môc tiªu tríc m¸t vµ cÊp b¸ch mµ c¬ chÕ trong NEP thùc hiÖn lµ æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh÷ng ngêi lao ®éng ( kÓ c¶ biÖn ph¸p cÊp b¸ch xuÊt 10 triÖu róp vµng ®Ó nhËp l¬ng thùc vµ hµng tiªu dïng) vµ c¸c biÖn ph¸p nh»m b¶o vÖ vµ cñng cè chÝnh quyÒn X« ViÕt ®îc coi lµ môc tiªu hµng ®Çu. C¸c néi dung cña NEP lµ mét hÖ thèng gåm nhiÒu m¾t xÝch liªn hoµn nhau, cã mèi quan hÖ bªn trong nh mét d©y chuyÒn, kh«ng thÓ thiÕu kh©u nµo. TÊt c¶ c¸c kh©u t¹o thµnh mét c¬ chÕ kinh tÕ cho phÐp nhµ níc th¸o gì khã kh¨n, ®iÒu hµnh sù vËn ®éng kinh tÕ x· héi. Sau ®©y lµ nh÷ng néi dung chñ yÕu cña c¬ chÕ kinh tÕ NEP. 1. ThuÕ l¬ng thùc Trong ®iÒu kiÖn níc Nga lóc bÊy giê, giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng nghiÖp lµ nguån nu«i sèng x· héi. S¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi phô thuéc vµo n«ng nghiÖp. Khã kh¨n lín nhÊt mµ Nhµ níc vÊp ph¶i lµ thiÕu l¬ng thùc. N¹n ®ãi 1921 cµng t¨ng thªm khã kh¨n ®ã. V× vËy, môc ®Ých trùc tiÕp cña thuÕ l¬ng thùc lµ mét trong nh÷ng “biÖn ph¸p cÊp tèc c¬ng quyÕt nhÊt, cÊp thiÕt nhÊt ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng cña ngêi n«ng d©n vµ n©ng cao lùc lîng s¶n xuÊt cña hä “(1) Thùc hiÖn thuÕ l¬ng thùc, xo¸ bá chÕ ®é trng thu l¬ng thùc thõa cã nghÜa lµ chuyÓn tõ biÖn ph¸p hµnh chÝnh thuÇn tuý sang biÖn phap kinh tÕ, thuÕ l¬ng thùc cã vai trß cña bíc qu¸ ®é ®ã. Lóc Êy Lªnin ®· ®Æt ra c©u hái: “T¹i sao nhµ níc v« s¶n tríc hÕt l¹i c¶i thiÖn ®êi sèng cña n«ng d©n chø kh«ng ph¶i lµ c«ng nh©n”. 10 Vµ ngêi lµ ngêi trùc tiÕp tr¶ lêi c©u hái ®ã: “v× muèn c¶i thiªn ®êi sèng cña ngêi c«ng nh© th× ph¶i cã b¸nh mú vµ nhiªn liÖu. §øng vÒ ph¬ng diÖn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n cña chóng ta hiÖn nay, trë ng¹i lín nhÊt lµ ë ®ã, thÕ mµ chóng ta chØ cã thÓ t¨ng thªm s¶n xuÊt vµ thu ho¹ch lóa mú, t¨ng thªm dù tr÷ vµ vËn t¶i nhiªn liÖu b»ng c¸ch c¶i thiÖn ®êi sèng n«ng d©n. Ngêi nµo kh«ng hiÓu ®iÒu ®ã, ngêi nµo cã ý coi viÖc ®a vÊn ®Ò n«ng d©n lªn hµng ®Çu nh thÕ lµ mét sù “tõ bá ” chuyªn chÝnh v« s¶n hoÆc t¬ng tù nh vËy th× “ch¼ng qua chØ lµ v× ngêi ®ã kh«ng chÞu suy nghÜ kÜ cµng vÊn ®Ò ®ã vµ bÞ lêi nãi trèng rçng chi phèi ”. Ngêi v« s¶n nµo hoÆc ®¹i diÖn nµo cña giai cÊp v« s¶n muèn c¶i thiÖn ®êi sèng cña giai cÊp c«ng nh©n b»ng con ®êng kh¸c th× thùc tÕ chØ lµ nh÷ng kÎ trî lùc cho bän b¹ch vÖ vµ bä t b¶n mµ th«i. V× ®i theo con ®êng kh¸c cã nghÜa lµ ®Æt lîi Ých phêng héi cña giai cÊp c«ng nh©n lªn trªn lîi Ých cña giai cÊp hä”. Nhng mÆt kh¸c ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng cña n«ng d©n th× møc thuÕ l¬ng thùc ph¶i thÊp, nh vËy Nhµ níc ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó cã ®ñ sè l¬ng thùc cÇn thiÕt? T¸c dông kÝch thÝch cña thuÕ l¬ng thùc ®èi víi n«ng d©n s¶n xuÊt vµ cã ®iÒu kiÖn c¶i thiÖn ®êi sèng cña m×nh lµ ë møc thuÕ thÊp. Møc thuÕ l¬ng thùc ®· ®îc gi¶m xuèng thÊp h¬n møc trng thu gÇn 1/2, thñ tôc thuÕ ®îc ®¬n gi¶n ho¸. Tõ th¸ng 5/1923 thùc hiÖn thuÕ ®ång nhÊt víi h×nh thøc hçn hîp b»ng tiÒn tÖ hoÆc hiÖn vËt tuú theo sù lùa chän cña n«ng d©n, cßn tõ n¨m 1924, h×nh thøc tiÒn tÖ cña thuÕ lµ chñ yÕu. Møc thuÕ cã ph©n biÖt ®èi víi c¸c bé phËn n«ng d©n: ®èi víi bÇn n«ng th× thu thuÕ b»ng 1,2% thu nhËp, trung n«ng thu 3,5% thu nhËp cßn ®èi víi phó n«ng th× thu 5,6% thu nhËp. Do møc thuÕ thÊp nªn n¨m 1921, nhµ níc chØ thu ®îc 240 triÖu pót lóa mú sao víi 423 triÖu pót trng thu tríc ®©y. Nhng ®Ó bï l¹i, do n«ng d©n h¨ng h¸i s¶n xuÊt, më réng diÖn tÝch nªn tæng s¶n lîng l¬ng thùc cña x· héi vµ c¸c n«ng s¶n kh¸c t¨ng lªn. Nhµ níc qua con ®êng trao ®æi cã ®îc khèi lîng l¬ng thùc nhiÒu h¬n. Ngoµi ra, ro møc thuÕ æn ®Þnh ngêi n«ng d©n nµo còng biÕt tríc sè thuÕ ph¶i nép vµ cè g¾ng ®Ó s¶n xuÊt vît qu¸ møc ®ã. Nhµ níc cµng thu thuÕ dÔ dµng, thuËn lîi. ThuÕ l¬ng thùc lµ ®ßn xÐo m¹nh mÏ ®Ó kh«i phôc nÒn n«ng nghiÖp sau chiÕn tranh, biÓu hiÖn yªu cÇu cña tÝnh quy luËn ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ, bëi v× “ThuÕ l¬ng thùc sÏ gióp vµo viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng n«ng d©n. B©y giê n«ng d©n sÏ b¾t tay vµo viÖc mét c¸ch yªn t©m h¨ng h¸i h¬n ®ã chÝnh lµ ®iÒu chñ yÕu ”. 11 2. Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong n«ng nghiÖp th«ng qua trao ®æi s¶n phÈm gi÷a n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. Muèn c¶i thiÖn ®êi sèng n«ng d©n vµ c«ng nh©n th× kh«ng thÓ dùa vµo nÒn n«ng nghiÖp gia trëng mang tÝnh chÊt tù cÊp tù tóc mµ chØ cã thÓ dùa vµo mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸. Trong thêi k× ¸p dông chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn, xu híng hiÖn vËt ho¸ nÒn n«ng nghiÖp ®îc duy tr× vµ t¨ng lªn xu híng kinh tÕ hãa bÞ k×m h·m. ý nghÜa vµ t¸c dông cÇn cã cña thuÕ l¬ng thùc kh«ng thÓ ph¸t huy ®îc trong nÒn n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp, v× sè n«ng s¶n t¨ng lªn mét møc ®é nµo ®ã nÕu kh«ng cã trao ®æi th× nã mÊt t¸c dông kÝch thÝch. Do ®ã, “thuÕ l¬ng thùc lµ mét bíc qu¸ ®é tõ chÕ ®é céng s¶n thêi chiÕn ®Õn chÕ ®é trao ®æi x· héi chñ nghÜa b×nh thêng vÒ s¶n phÈm”. Kh¸c víi chÕ ®é giao nép, trng thu dùa trªn mÖnh lÖnh trong thêi k× thùc hiÖn “chÝnh s¸ch c«ng s¶n thêi chiÕn”, c¬ chÕ kinh tÕ hµng ho¸ cho phÐp ®¹t ®îc c¸c môc tiªu sau: a. §¸p øng nhu cÇu tiÒn mÆt cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña x· héi. Th«ng qua trao ®æi hµng ho¸, thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng trong c«ng nghiÖp, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp võa ®i vµo chuyªn canh võa ph¸t triÓn kinh doanh tæng hîp, nhê ®ã c¸c lùc lîng s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp ®îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn. b. §ã lµ con ®êng ®Ó nhµ níc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l¬ng thùc mét c¸ch v÷ng ch¾c. S¶n xuÊt l¬ng thùc ngµy cµng mang tÝnh chÊt hµng ho¸ th× n«ng d©n cã lîi h¬n vµ tæng sè l¬ng thùc cña x· héi còng t¨ng lªn. c. Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ trong n«ng nghiÖp lµ sèng ®éng l¹i c¸c ngµnh kinh tÕ vµ to¹n bé sinh ho¹t x· héi ë thµnh thÞu vµ n«ng th«n. Nh vËy chÝnh s¸ch thuÕ l¬ng thùc cña Lªnin cßn bao hµm t tëng chuyÓn sang kinh doanh l¬ng thùc, ®îc coi nh mét ®ßn bÈy quan träng cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt l¬ng thùc vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung. Theo híng ®ã, nhµ níc ®em l¹i sù gióp ®ì to lín vÒ tµi chÝnh vµ kÜ thuËt cho n«ng d©n. Nhê qu¸n triÖt ®Çy ®ñ quan ®iÓm cña Lªnin trong chÝnh s¸ch thuÕ l¬ng thùc nªn ®Õn n¨m 1925 s¶n xuÊt n«ng nghiÖp níc Nga ®· ®¹t møc tríc chiÕn tranh (1913). VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i gi¶i quyÕt hai néi dung sau: Mét lµ, lÊy hµng c«ng nghiÖp ë ®©u ®Ó trao ®æi víi n«ng d©n. Hai lµ, kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ bªn trong n«ng nghiÖp míi thùc hiÖn ®îc NEP nhng sÏ kÐo theo sù kh«i phôc vµ kÝnh trÝch xu híng t b¶n chñ nghÜa. M©u thuÉn ®ã ph¶i gi¶i quyÕt nh thÕ nµo? 12 Tríc hÕt, Lªnin kh¼ng ®Þnh: Sù ph¸t triÓn cña trao ®æi t nh©n, cña chñ nghÜa t b¶n lµ mét sù ph¸t triÓn kh«ng thÓ tr¸nh ®îc. ViÖc ng¨n cÊm, chÆn ®øng sù ph¸t triÓn Êy lµ cã h¹i cho c¸ch m¹ng. Nhng kh«ng ®îc coi nhÑ bu«ng láng sù kiÓm tra, kiÓm so¸t sù ph¸t triÓn Êy cña xu híng t b¶n chñ nghÜa, nhÊt lµ ®Êu tranh chèng n¹n ®Çu c¬, muèn vËy ph¶i sö dông h×nh thøc kinh tÕ “CNTB nhµ níc”, Lªnin nãi: “CNTB nhµ níc kh«ng ®¸ng sî, mµ ®¸ng mong ®îi. Häc tËp CNTB nhµ níc”(1). Vµ v× lîi Ých cña x· héi ph¶i ph¸t triÓn chñ nghÜa t b¶n nhµ níc vµ tù do bu«n b¸n ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ ®Ó chèng tÖ quan liªu víi ®iÒu kiÖn lµ hiÖu lùc qu¶n lý cña bé m¸y nhµ níc, lµ sù cñng cè khu vùc kinh tÕ nhµ níc cã hiÖu qu¶. 3. Kh«i phôc vµ tæ chøc l¹i nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp phï hîp víi yªu cÇu cña n«ng nghiÖp Kh«i phôc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã hai yªu cÇu quan träng: Mét lµ, cã ®ñ hµng ho¸ trao ®æi víi n«ng d©n ®Ó kÝch thÝch n«ng nghiÖp. Hai lµ, tËp hîp l¹i giai cÊp c«ng nh©n ®ang bÞ ph©n t¸n v× ®ãi vµ thiÕu viÖc lµm, cñng cè kÜ thuËt lao ®éng, duy tr× møc n¨ng suÊt lao ®éng cÇn thiÕt, ®Ó ph¸t huy vai trß cña c«ng nghiÖp vµ giai cÊp c«ng nh©n §Ó thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu ®ã ph¶i s¾p xÕp, lùa chän l¹i nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp phôc vô thiÕt thùc cho x· héi, ®Æc biÖt lµ chó ý ph¸t triÓn tiÓu thñ c«ng nghiÖp, lµ thø c«ng nghiÖp mµ ta cã thÓ dÔ dµng t×m ®îc nguyªn vËt liÖu ®Ó s¶n xuÊt. Nh×n mét c¸ch tæng qu¸t, qu¸ tr×nh kh«i phôc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm cã tÝnh quy luËt: - Mét lµ, kh«i phôc c«ng nghiÖp trªn c¬ së kÜ thuËt cò. Trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n b©y giê, ®Êy lµ mét tÊt yÕu vÒ hai ph¬ng diÖn kinh tÕ vµ x· héi. - Hai lµ, ph¹m vi kh«i phôc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp c©n ®èi víi nguån tµi chÝnh, nguyªn liÖu vµ nhiªn liÖu. Nhê thùc hiÖn c©n ®èi nªn ®· ®Èy nhanh ®îc viÖc kh«i phôc c¸c xÝ nghiÖp tiªn tiÕn, n©ng cao c«ng suÊt sö dông thiÕt bÞ, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Còng do kh«i phôc c«ng nghiÖp dùa trªn kh¶ n¨ng c©n ®èi thùc tÕ, nªn nhµ níc thùc hiÖn ®îc sù tËp trung s¶n xuÊt trong c«ng nghiÖp cho phÐp t¹o ra s¶n phÈm thÆng d vµ t¹o ®iÒu kiÖn ho¹ch to¸n kinh tÕ. - Ba lµ, bíc ®i cña qu¸ tr×nh kh«i phôc c«ng nghiÖp. Tríc hÕt lµ kh«i phôc c«ng nghiÖp nhÑ vµ c«ng nghiÖp thùc phÈm lµ nh÷ng ngµnh g¾n bã víi n«ng nghiÖp vÒ nguyªn liÖu vµ tiªu thô s¶n phÈm. TiÕp ®ã 13 kh«i phôc c«ng nghiÖp than. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng ®îc kh«i phôc chËm h¬n. Do tËp trung s¶n xuÊt hîp lý vµ c©n ®èi nªn sím t¹o nguån tÝch luü. Nhê nh÷ng ngêi c«ng nh©n lao ®éng vµ nh÷ng kÕt qu¶ lín lao sù kh«i phôc n«ng nghiÖp, nªn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®¹t ®îc nhÞp ®é cao cha tõng cã, møc t¨ng s¶n phÈm trung b×nh hµng n¨m 41%. §Õn n¨m 1926, c«ng nghiÖp ®· vît møc chiÕn tranh. - Bèn lµ, sö dông c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn trong kh«i phôc c«ng nghiÖp. Kinh tÕ t nh©n trong c«ng nghiÖp ®îc phôc håi. C«ng nghiÖp quèc doanh ®îc phôc håi vµ cñng cè, gi÷ vai trß chñ ®¹o trong t¸i s¶n xuÊt. Vµ n¨m 1923 ®Õn 1924, tû träng c«ng nghiÖp XHCN ngµy cµng lµm cho khu vùc kinh tÕ t nh©n phô thuéc vµo m×nh. §ã lµ c¬ së ®¶m b¶o cho nhµ níc sö dông c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã kÕt qu¶. - N¨m lµ, chuyÓn tõ c¬ cÊu qu¶n lý kinh tÕ tËp trung b»ng mÖnh lÖnh sang c¬ chÕ ho¹ch to¸n kinh tÕ nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ. Ph¬ng ph¸p qu¶n lý b»ng chØ thÞ tríc ®©y ®îc thay b»ng sù kÕt hîp tèi u, ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh víi ph¬ng ph¸p kinh tÕ. Sù chuyÓn biÕn trong qu¶n lý c«ng nghiÖp bao gåm nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: + Qu¸ ®é sang ho¹ch to¸n kinh tÕ. C¸c xÝ nghiÖp ho¹ch to¸n kinh tÕ ®îc quyÒn tæ chøc cung øng, quyuÒn tiªu thô s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ trêng. Muèn chuyÓn sang ho¹ch to¸n kinh tÕ, kh«ng nh÷ng ph¶i ®¶m b¶o quyÒn tù chñ cña xÝ nghiÖp vÒ s¶n xuÊt mµ cßn thùc thùc hiÖn quyÒn tù chñ tµi chÝnh, nhÊt lµ ph©n phèi lîi nhuËn vµ tiÒn l¬ng. ViÖc thùc hiÖn quyÒn tù chñ vÒ s¶n xuÊt tµi chÝnh phô thuéc vµo chÝnh s¸ch gi¸ c¶ mµ vÊn ®Ò then chèt lµ quan hÖ tû gi¸ hµng c«ng nghiÖp so víi hµng n«ng s¶n. ChÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ theo hai híng: C¸c xÝ nghiÖp th¬ng nghiÖp quèc doanh vµ hîp t¸c x· gi¶m gi¸ hµng b¸n cho n«ng th«n ®ång thêi nhµ níc t¨ng gi¸ mua ®¸ng kÓ nh÷ng n«ng s¶n quan träng nhÊt. Thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó gi¶m gi¸ b¸n c«ng nghiÖp. B»ng c¸c cuéc vËn ®éng cñng cè kÜ thuËt lao ®éng, tiÕt kiÖm nguyªn liÖu vËt t, chèng l¹i c¸ch lµm ¨n kinh tÕ ®· lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. KÕt qu¶ lµ lîi nhuËn cña c«ng nghiÖp quèc doanh t¨ng lªn h¬n 4 lÇn. Nhê chÝnh s¸ch gi¸ c¶ tÝch cùc, nhµ níc dµnh ®îc thÞ trêng n«ng th«n. trong n¨m 1924, ®· thiÕt lËp ®îc t¬ng quan gi¸ trÞ gi÷a hai ngµnh c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, b¶o ®¶m cho hai ngµnh ph¸t triÓn æn ®Þnh, víi nhÞp ®é kh¸ cao. + §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý vÜ m« trong c«ng nghiÖp. 14 Khi c¸c xÝ nghiÖp qu¸ ®é sang ho¹ch to¸n kinh tÕ, sö dông ngµy cµng réng r·i quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ th× vÊn ®Ò ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý vÜ m« ®Æt ra ngµy cµng gay g¾t. trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn NEP, nhiÒu h×nh thøc qu¶n lý phong phó ®· ®îc ph¸t hiÖn vµ vËn dông theo khuynh híng hoµn thiÖn vµ më réng ph¹m vi ¸p dông cac nguyªn t¾c qu¶n lý kinh tÕ XHCN dùa trÖn quan hÖ biÖn chøng gi÷a tËp trung vµ d©n chñ. Do ®ã, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý vÜ m« vÒ thùc chÊt lµ t¨ng cêng c«ng t¸c phèi hîp gi÷a c¸c ngµnh, c¸c yÕu tè cña nÒn kinh tÕ quèc d©n nh»m ®¹t ®îc hiÖu qu¶ kinh tÕ tèi u. + D©n chñ ho¸ qu¶n lý kinh tÕ Lªnin coi viÖc l«i cuèn quÇn chóng vµo viÖc qu¶n lý lµ mét vÊn ®Ò nguyªn t¾c, thÓ hiÖn ®ßi hái c¶ vÒ mÆt d©n chñ lÉn mÆt tËp trung. §©y lµ kÕt qu¶ cña sù thay ®æi t©n gèc quan niÖm vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn x· héi vµ kinh tÕ. Trong giai ®o¹n thùc hiÖn NEP, d©n chñ ho¸ trong qu¶n lý kinh tÕ ®îc thùc hiÖn cã kÕt qu¶ trªn nhiÒu mÆt kh¸c nhau: Tæ chøc héi nghÞ s¶n xuÊt, thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi theo lao ®éng, h×nh thøc c«ng khai vµ d©n chñ trong viÖc lùa chän c¸n bé l·nh ®¹o - qu¶n lý, thùc hiÖn nguyªn t¾c vµ kiÓm so¸t cña c«ng nh©n. 4. Tæ chøc qu¸ tr×nh lu th«ng. Lªnin ®· nªu nh÷ng chøc n¨ng míi cña Nhµ níc V« s¶n trong lÜnh vùc kinh tÕ. - §iÒu tiÕt viÖc mua b¸n vµ lu th«ng tiÒn giÊy. - Tæ chøc th¬ng nghiÖp nhµ níc b¸n bu«n vµ b¸n lÎ. æn ®Þnh c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ gi÷a c¸c c¬ quan kinh tÕ Nhµ níc. Sö dông hîp t¸c x· ®Ó cñng cè quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Ph¸t triÓn quan hÖ tÝn dông. Ngêi v¹ch râ nhiÖm cô cña bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ: “chóng ta ph¶i häc tËp nh÷ng quan hÖ bu«n b¸n trªn ph¹m vi c¶ níc, ®ã lµ mét nhiÖm vô khã kh¨n, nhng quyÕt kh«ng ph¶i lµ kh«ng thÓ lµm ®îc.” Ph¬ng híng qu¶n lý lu th«ng lµ: “c¨n cø vµo thÞ trêng hiÖn cã tÝnh to¸n ®Õn c¸c quy luËt cña nã, chiÕm lÜnh thÞ trêng vµ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p kinh tÕ th¬ng xuyªn cã c©n nh¾c vµ ®îc x©y dùng trªn sù kiÓm kª chÝnh x¸c qu¸ tr×nh cña thÞ trêng mµ n¾m v÷ng viÖc ®iÒu tiÕt thÞ trêng vµ lu th«ng tiÒn tÖ”. 15 Néi th¬ng trë thµnh m¾t xÝch ®Æt biÖt cÇn n¾m v÷ng trong d©y truyÒn qu¶n lý, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña kinh tÕ. Th¬ng nghiÖp trë thµnh m¾t xÝch trong triÓn khai NEP v×: Môc ®Ých cao nhÊt cña NEP lµ thiÕt lËp liªn minh kinh tÕ. V× thÕ th¬ng nghiÖp lµ mèi liªn hÖ kinh tÕ duy nhÊt, lµ ®iÒu kiÖn t¸i s¶n xuÊt; h¬n n÷a kh«ng cã ho¹t ®éng th¬ng nghiÖp th× kh«ng thÓ sö dông c¸c h×nh thøc qu¸ ®é trong s¶n xuÊt vµ lu th«ng. Mét trong nh÷n vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña NEP lµ ph¶i chiÕm c¸c vÞ chÝ chØ huy trong th¬ng nghiÖp khi triÓn khai qu¸ tr×nh lu chuyÓn hµng ho¸, ®ång thêi híng qu¸ tr×nh lu th«ng ®ã ®i th¼ng tíi nhu cÇu cña n«ng th«n vµ thµnh thÞ. §Ó n¾m ch¾c c¸c vÞ trÝ th¬ng nghiÖp vµ lµm chñ thÞ trêng, nhµ níc chó ý ®Æc biÖt ®Õn cñng cè mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a c«ng nghiÖp quèc doanh víi th¬ng nghiÖp quèc doanh vµ th¬ng nghiÖp tËp thÓ ®Ó n¾m quü hµng ho¸ c«ng nghiÖp dïng lµm ph¬ng tiÖn ®iÒu tiÕt thÞ trêng. Nhµ níc sö dông nhiÒu h×nh thøc th¬ng nghiÖp víi mét c¬ cÊu th¬ng nghiÖp ®¶m b¶o vai trß cña th¬ng nghiÖp Nhµ níc, ®Êu tranh b»ng c¹nh tranh víi t b¶n th¬ng nghiÖp. Trong suèt qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ, th¬ng nghiÖp XHCN ngµy cµng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ vai trß cña chiÕc cÇu nèi n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp. Còng trong qu¸ tr×nh tæ chøc lu th«ng hµng ho¸ theo NEP, Nhµ níc X« ViÕt ®· n¾m v÷ng tÝnh quy luËt liÖn kÕt gi÷a th¬ng nghiÖp víi tµi chÝnh vµ ng©n hµng nh mét chØnh thÓ. ViÖc ®©y m¹nh chu chuyÓn néi th¬ng lµm cho nhu cÇu tiÒn mÆt t¨ng lªn, sù ph¸t triÓn cña th¬ng nghiÖp ®· mäi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, t¹o nguån thu cho ng©n s¸ch. Ng©n hµng nhµ níc XHCN ph¶i g¾n chÆt víi th¬ng nghiÖp ®Ó thóc ®Èy toµn bé lu th«ng hµng ho¸. Ngoµi th¬ng nghiÖp ra, giao th«ng vËn t¶i lµ kh©u quan träng. Khi nÒn kinh tÕ chuyÓn sang quü ®¹o NEP. Tæng s¶n lîng x· héi t¨ng nªn nhanh chãng, khèi lîng vËn chuyÓn t¨ng lªn nhiÒu vµ ®a d¹ng, nhng ngµnh l¹i ®ang gÆp khã kh¨n. §Ó kh¾c phôc khã kh¨n, mét mÆt nhµ níc ®Çu t kh«i phôc giao th«ng vËn t¶i, mÆt kh¸c nhµ níc chñ tr¬ng c¶i thiÖn t×nh h×nh tµi chÝnh cña giao th«ng. 5. æn ®Þnh tiÒn tÖ, cñng cè nÒn tµi chÝnh X« ViÕt: * ChÊn chØnh c«ng t¸c tµi chÝnh, cñng cè nÒn tµi chÝnh X« ViÕt. Ngay sau khi c¸ch m¹ng thµnh c«ng, Lªnin ®· ra nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó chÊn chØnh c«ng t¸c tµi chÝnh, nh biÖn ph¸p kiÓm kª vµ kiÓm so¸t cã t¸c dông tÝnh to¸n nhu cÇu thùc tÕ vÒ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, kiÓm so¸t viÖc chi tiªu, h¹n chÕ c¸c chi phÝ s¶n xuÊt vµ chi phÝ cho bé m¸y qu¶n lý. Nhµ níc chñ tr¬ng tæ chøc tµi chÝnh quèc gia, ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ nh»m thiÕp lËp quan hÖ kinh 16 tÕ míi gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Lªnin còng ®· chØ ra r»ng trong thêi ®¹i chuyªn chÝnh v« s¶n vµ chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, tµi chÝnh cña nhµ níc ph¶i trùc tiÕp dùa trªn c¬ së lu th«ng cña mét béi phËn thu nhËp nhÊt ®Þnh cña c¸c ®éc quyÒn nhµ níc. Sù c©n ®èi thu chi chØ cã thÓ thùc hiÖn trªn c¬ së tæ chøc viÖc trao ®æi hµng ho¸ ®óng ®¾n. Nh÷ng quan ®iÓm ®ã hoµn toµn phï hîp víi quy luËt t¸i s¶n xuÊt vµ quy luËt kh¸c cña kinh tÕ hµng ho¸ ®îc thùc hiÖn träng ®iÒu kiÖn chuyªn chÝnh v« s¶n. Lªnin còng ®· nªu ra nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tµi chÝnh XHCN nh sau: - Vai trß cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña c«ng cuéc c¶i t¹o vµ x©y dùng trong thêi k× qu¸ ®é. - ChÝnh s¸ch tµi chÝnh ph¶i thèng nhÊt, ®îc quy ®Þnh râ rµng vµ c¸c quy t¾c ph¶i ®îc chÊp hµnh tõ trªn xuèng díi. Quan ®iÓm vÒ tËp trung tµi chÝnh, kh«ng m©u thuÉn víi yªu cÇu ph¸t huy chñ ®éng, linh ho¹t, s¸ng t¹o trong ho¹t ho¹t ®éng thùc tiÔn. - Ho¹ch to¸n kinh tÕ vµ kinh doanh theo nguyªn t¾c xÝ nghiÖp hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt tµi chÝnh ®èi víi kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh. - Nguyªn t¾c c©n ®èi ng©n s¸ch, c«ng t¸c tµi chÝnh g¾n víi c«ng t¸c ng©n hµng vµ th¬ng nghiÖp. VËn dông c¸c quan ®iÓm ®ã vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng thu, gi¶m chi b»ng nh÷ng biÖn ph¸t cô thÓ thuéc lÜnh vùc tµi chÝnh trong cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh. §Ó gi¶m chi, chÝnh quyÒn X« ViÕt ®· thùc hiÖn mÊy biÖn ph¸p chñ yÕu: gi¶m biªn chÕ nhµ níc, thi hµnh nh÷ng quy ®Þnh vÒ c¸c kho¶n chi tiªu ë møc tèi thiÓu, kh«ng cÊp ng©n s¸ch cho c¸c xÝ nghiÖp. §Ó t¨ng thu, c¸c c¬ së kinh tÕ nhµ níc chuyÓn sang ho¹ch to¸n kinh tÕ ph¶i tÝch nép lîi nhuËn vµ khÊu hao cho ng©n s¸ch, x©y dùng l¹i hÖ thèng thuÕ (thuÕ c«ng th¬ng nghiÖp, thuÕ thu nhËp, thuÕ tµi s¶n, thùc hiÖn c¶i c¸ch thuÕ ®èi víi n«ng nghiÖp, thi hµnh chÕ ®é tr¶ tiÒn ®èi víi tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô...), ph¸t hµnh c«ng tr¸i vµ tÝn phiÕu. * æn ®Þnh tiÒn tÖ. Trong hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt cuéc khñng ho¶ng, tõ thuÕ l¬ng thùc ®Õn trao ®æi hµng ho¸ gi÷a n«ng nghiÖp víi c«ng nghiÖp, th× viÖc æn ®Þnh ®ång tiÒn trë thµnh kh©u cuèi cïng cã t¸c dông quyÕt ®Þnh cñng cè cã kÕt qu¶ toµn bé hÖ thèng, chuyÓn h¼n nÒn kinh tÕ quèc d©n sang quü ®¹o míi vµ bíc vµo mét giai ®o¹n ph¸t triÓn æn ®Þnh v÷ng ch¾c. 17 ViÖc æn ®Þnh tiÒn tÖ lóc nµy cã ý nghÜa lµ ph¶i tiÕn hµnh cã kÕt qu¶ cuéc chèng l¹m ph¸t. N¨m 1921, thêi gian æn ®Þnh cña ®ång róp kÐo dµi 3 th¸ng. N¨m 1922, thêi gian Êy kÐo dµi h¬n, gÇn gÊp ®«i ®· chøng tá r»ng c¸c biÖn ph¸p chèng l¹m ph¸t, æn ®Þnh tiÒn tÖ lµ ®óng ®¾n. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh tiÒn tÖ ®ã lµ: - Bíc chuÈn bÞ: ®©y lµ thêi gian thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p quan träng nh ¸p dông chÝnh s¸ch thuÕ l¬ng thùc, xo¸ bá chÝnh s¸ch trng thu l¬ng thùc thõa, chÝnh s¸ch trao ®æi hµng ho¸, cña cè chÝnh s¸ch th¬ng nghiÖp. - Bîc mét: tiÕn hµnh thay ®æi ®¬n vÞ tiÒn tÖ Vµng vÉn lµ hµng ho¸ tiÒn tÖ, hÖ thèng tiÒn tÖ ph¶i dùa trªn c¬ së mèi quan hÖ gi÷ vµng vµ tiÒn. HÖ thèng tiÒn tÖ XHCN cã kh¶ n¨ng t¹o ra sù c©n ®èi gi÷a lîng tiÒn ph¸t hµnh víi khèi lîng hµng ho¸ mµ nhµ níc n¾m gi÷ ®îc. - Bíc hai: bíc qu¸ ®é cña c¶i c¸ch tiÒn tÖ ChuyÓn sang ho¹ch to¸n kinh tÕ ®ßi hái cã mét thíc ®o tin cËy vµ æn ®Þnh, nªn viÖc t×m tßi thíc ®o gi¸ trÞ ph¶i dùa trªn quan ®iÓm ho¹ch to¸n kinh tÕ vµ kinh doanh ( ph¸t hµnh ®ång Chec - n« - vet). Tõ ®ã ®ång tiÒn dïng lµm thíc ®o ph¶i lµm c«ng cô tÝn dông chø kh«ng ph¶i lµ dïng ®Ó bï ®¾p ng©n s¸ch béi chi, khèi lîng tiÒn tÖ ph¸t hµnh ph¶i phï hîp víi møc t¨ng trëng kinh tÕ ®îc ®¶m b¶o b»ng hµng ho¸ vµ vµng. - Bíc ba: hoµn thµnh c¶i c¸ch tiÒn tÖ Nhµ níc ban hµnh ®¹o luËt ph¸t hµnh giÊy b¹c míi. Cñng cè vµ ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng. Më réng hÖ thèng tÝn dông b¨ng c¸ch thµnh lËp c¸c ng©n hµng kh¸c. Ng©n hµng c«ng th¬ng nghiÖp, ng©n hµng chuyªn nghiÖp vµ n¨ng lîng, ng©n hµng trung t©m cña sù nghiÖp c«ng céng vµ x©y dùng nhµ ë. Bªn c¹nh hÖ thèng ng©n hµng lµ mét hÖ thèng hîp t¸c x· tÝn dông réng kh¾p ë n«ng th«n. Th¾ng lîi v÷ng ch¾c cña cuéc c¶i c¸ch tiÒn tÖ ®· gãp phÇn quan träng thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi cña NEP. Trong ®ã th¾ng lîi c¬ b¶n nhÊt lµ æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n, cñng cè liªn minh c«ng n«ng, ®iÒu chØnh l¹i ph©n phèi thu nhËp quèc d©n. Thêi k× 1921 ®Õn 1924 lµ sù thö th¸ch lín, gay go ®èi víi chÝnh quyÒn X« ViÕt trÎ tuæi. Th¾ng lîi cña NEP trong thêi k× nµy biÓu hiÖn kh¸ ®Çy ®ñ søc sèng cña nhµ níc x· héi chñ nghÜa. 18 C. ý nghÜa cña NEP vµ bµi häc thµnh c«ng ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi NEP cã ý nghÜa cùc k× quan träng. Tríc hÕt nã kh«i phôc ®îc nÒn kinh tÕ X« ViÕt sau chiÕn tranh. ChØ trong mét thêi gian ng¾n ®· t¹o ra mét bíc ph¸t triÓn quan träng biÕt mét níc Nga bÞ tµn ph¸ n¨ng lÒ sau chiÕn tranh trë thµnh mét ®Êt níc cã nguån l¬ng thùc dåi dµo. Tõ ®ã, nã kh¾c phôc khñng ho¶ng chÝnh trÞ, cñng cè lßng tin cña nh©n d©n vµo sù th¾ng lîi tÊt yÕu vµ b¶n chÊt tèt ®Ñp cña CNXH theo nguyªn lý mµ Lªnin ®· v¹ch ra. ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lªnin cßn ®¸nh dÊu mét bíc ph¸t triÓn míi vÒ lý thuyÕt nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, quan t©m tíi lîi Ých kinh tÕ c¸ nh©n. Tríc hÕt lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c trong viÖc x©y dùng m« h×nh nÒn kinh tÕ XHCN. Tõ ®ã chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cã ý nghÜa quèc tÕ to lín ®èi víi c¸c níc ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN, trong ®ã cã níc ta. Nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ cña §¶ng ta nhÊt lµ tõ ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø V ®Õn nay ®· thÓ hiÖn sù nhËn thøc vËn dông quan ®iÓm cña Lªnin trong chÝnh s¸ch kinh tÕ m¬i. TÊt nhiªn, do thêi gian vµ kh«ng gian c¸ch xa nhau, tr¶i qua nh÷ng biÕn ®éng kh¸c nhau, nªn nhËn thøc vµ vËn dông cã thÓ cã sù kh¸c nhau vÒ bíc ®i néi dung vµ biÖn ph¸p cô thÓ trong khi tiÕn hµnh ë níc ta. Víi mét ý nghÜa v« cïng to lín nh vËy, cïng víi nh÷ng thµnh c«ng rùc rì mµ nã thu ®îc trong c«ng cuéc c¶i tæ níc Nga X« ViÕt ®· x©y dùng bµi häc cho tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng níc ®i lªn tõ ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp. Thø nhÊt, lµ chiÕn lîc liªn minh c«ng n«ng vÒ mÆt thµnh tÝch. TÝnh tÊt yÕu ph¶i lùa chän con ®êng qu¸ ®é ®Æc biÖt lªn CNXH xÐt mét c¸ch kh¸i qu¸t chñ yÕu lµ do giai cÊp c«ng nh©n cha ph¸t triÓn hay ph¸t triÓn cha ®Çy ®ñ. Do ®ã, cha cã ®ñ tiÒn ®Ò vÌ kinh tÕ x· héi, cha cã chç dùa vÒ chÝnh trÞ cho c«ng cuéc x©y dùng CNXH b¶o ®¶m sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ cho phÐp Nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý cña m×nh cã hiÖu qu¶. Ph¸t huy vai trß søc m¹nh cña giai cÊp c«ng nh©n b»ng c¸ch h×nh thµnh khèi liÖn minh b»ng hai søc m¹nh: bªn trong lµ liÖn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n, bªn ngoµi lµ liªn minh quèc tÕ XHCN. §iÒu nµy sÏ gióp cñng cè nhµ níc trÎ tuæi cha cã c¬ së kinh tÕ x· héi v÷ng vµng. §ång thêi, x©y dùng ®éng lùc c¸ch m¹ng trong giai ®o¹n míi, biÕn c«ng cuéc x©y dùng CNXH thµnh sù nghiÖp cña qu©n chóng. §iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó khëi ®éng 19 phong trµo quÇn chóng lµ ph¶i æn ®Þnh, c¶i thiÖn Ýt nhiÒu ®êi sèng quÇn chóng vèn rÊt thÊp vµ ®· chÞu thiÕu thèn nhiÒu n¨m trong chiÕn tranh. §Ó liªn minh c«ng n«ng vÒ mÆt kinh tÕ ®¸p øng ®îc yªu cÇu x©y dùng cí së kinh tÕ bíc ®Çu cña CNXH vµ t¹o ®äc ®éng lùc cho qu¸ tr×nh Êy th× ph¶i b¾t ®Çu tõ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. Thø hai, lµ con ®êng tõ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®Õn nÒn kinh tÕ XHCN §Æc ®iÓm kinh tÕ chñ yÕu trong thêi k× qu¸ ®é lµ tÝnh chÊt nhiÒu thµnh phÇn cña nÒn kinh tÕ cã nghÜa lµ trong chÕ ®é hiÖn nay cã nh÷ng thµnh phÇn, nh÷ng bé phËn, nh÷ng m¶nh cña CNTB lÉn vµo CNXH.(1) chØ trong mét thêi gian ng¾n cña mÊy n¨m ®Çu thËp kØ 20, trong nÒn kinh tÕ X« ViÕt ®· diÔn ra hai qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn kinh tÕ c¬ b¶n. Qu¸ tr×nh thø nhÊt, chuyÓn thµnh phÇn kinh tÕ XHCN sang quü ®¹o NEP. §©y lµ ®ßi hái cña quy luËt vÒ quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt. Tríc hÕt lµ ph¶i ®¶m b¶o nh÷ng c©n ®èi nhÊt ®Þnh vÒ tµi chÝnh, nguyªn liÖu vµ nhiªn liÖu. Muèn vËy, ph¶i kiªn quyÕt tæ chøc l¹i s¶n xuÊt khu vùc kinh tÕ XHCN lùa chän nh÷ng ®¬n vÞ cÇn thiÕt nhÊt cã ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ qu¶n lý ®Ó tËp trung ®Çu t, sím ph¸t huy vai trß cña chóng trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. TiÕp theo, ph¶i chuyÓn c¸c c¬ së kinh tÕ XHCN sang ho¹ch to¸n kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn cho cóng ho¹t ®éng theo yªu cÇu míi b»ng c¸ch: ph¸t huy quyÒn chñ ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¬ së, ®æi míi néi dung vµ h×nh thøc qu¶n lý kinh tÕ Nhµ níc. Qu¸ tr×nh thø hai, chuyÓn híng qu¶n lý ®iÒu tiÕt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n vµ c¸ thÓ sang quü ®¹o NEP. Víi mét ý nghÜa lÞch sö to lín, víi bµi häc thµnh c«ng trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH, chÝnh s¸ch kinh tÕ míi NEP cña Lªnin ®·, ®ang vµ se ®îc vËn dông s¸ng t¹o trong ®iÒu kiÖn níc ta nh»m ®a ®Êt níc v÷ng bíc tiÕn vµo thÕ kØ míi víi mét nÒn kinh tÕ giµu m¹nh, chÝnh trÞ æn ®Þnh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Ch¬ng II ViÖt Nam héi nh©p vµo nÒn kinh tÕ cña thÕ giíi. giíi Sau khi ViÖt Nam hoµn toµn ®îc gi¶i phãng (sau 30/4/1975), níc Céng Hoµ X· Héi CHñ NghÜa ViÖt Nam non trÎ víi v« vµn nh÷ng khã kh¨n trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc. Tuy nhiªn chóng ta cã nh÷ng thuËn lîi c¬ b¶n. §Æc biÖt lµ cuéc ®æi míi do §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®· khëi xíng vµ ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu bíc ®Çu quan träng trong viÖc ph¸t 20