Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi më ®Çu
§¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII ®· chØ ra r»ng n-íc ta cÇn ph¶i "x©y
dùng mét nÒn kinh tÕ më héi nhËp víi c¸c n-íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi,
khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ ®ång thêi thay thÕ hµng ho¸ nhËp khÈu b»ng c¸c
s¶n phÈm h÷u hiÖu s¶n xuÊt trong n-íc". Víi tinh thÇn ®ã, n-íc ta ®· cam kÕt
thùc hiÖn AFTA, gia nhËp APEC vµ trong t-¬ng lai sÏ tham gia WTO khi ®ñ
®iÒu kiÖn.
§Ó thùc hiÖn ®óng ®Þnh h-íng trªn cÇn ph¶i quan t©m tíi ®Çu t- trong
n-íc hay cÇn chó träng vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ cña ®Êt n-íc,
cô thÓ lµ c¸c doanh nghiÖp. Lµ mét n-íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c doanh nghiÖp
võa vµ nhá ë n-íc ta chiÕm tû träng lín trong tæng sè doanh nghiÖp vµ cã vai
trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc t¨ng tr-ëng kinh tÕ, t¹o viÖc lµm, thu hót
vèn, lµm cho nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng hiÖu qu¶ lín, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬
cÊu kinh tÕ, thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc trong
giai ®o¹n hiÖn nay. Song c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ang gÆp khã kh¨n
nh-: n¨ng lùc qu¶n lý kinh doanh kÐm, vèn ®Çu t- h¹n chÕ, c«ng nghÖ l¹c hËu,
bÞ ®éng trong quan hÖ thÞ tr-êng... Do ®ã, §¶ng vµ Nhµ n-íc còng nh- toµn
x· héi ®ang quan t©m ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng hç trî ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ ®ang
t¹o ra khung khæ ph¸p lý, ®æi míi hÖ thèng chÝnh s¸ch, x©y dùng c¬ quan
qu¶n lý nhµ n-íc, c¸c tæ chøc hç trî céng ®ång... ®èi víi c¸c doanh nghiÖp
võa vµ nhá. MÆc dï vËy, hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ang ë trong
m«i tr-êng ph¸p lý ch-a hoµn thiÖn, lµm h¹n chÕ sù ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ c¸c
chÝnh s¸ch cho nh÷ng doanh nghiÖp nµy cßn thiÕu vµ ch-a ®ång bé.
§Ó gãp phÇn h×nh thµnh luËn cø khoa häc cho viÖc t¹o m«i tr-êng chÝnh
s¸ch vÜ m« thuËn lîi nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá, ®-îc
sù gióp ®ì cña c« gi¸o TS. Lª ThÞ Anh V©n vµ chuyªn viªn Bïi V¨n HiÒn - Vô
C«ng nghiÖp - Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t- em ®· nghiªn cøu ®Ò tµi "ChÝnh s¸ch
hç trî ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam". §©y lµ mét ®Ò
tµi míi mÎ ë n-íc ta, nã rÊt phong phó, phøc t¹p vµ hiÖn ®ang cã nhiÒu ng-êi
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nghiªn cøu, em muèn nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy trªn gãc ®é ®¸nh gi¸ sù t¸c ®éng
cña chÝnh s¸ch ®èi víi doanh nghiÖp võa vµ nhá trong n-íc, trªn c¬ së ®ã h×nh
thµnh luËn chøng khoa häc, t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc khã kh¨n cho
c¸c doanh nghiÖp, ®ång thêi gióp Nhµ n-íc hoµn thiÖn h¬n vÒ chÝnh s¸ch nµy.
Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi lµ luËn chøng vÒ tiªu chÝ, ®Æc ®iÓm, vai trß cña c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam; ph©n tÝch thùc tr¹ng c¸c chÝnh s¸ch hç
trî vµ t×m nh÷ng ®iÓm "t¾c nghÏn" cña hÖ thèng chÝnh s¸ch; kiÕn nghÞ mét sè
gi¶i ph¸p nh»m th¸o gì nh÷ng khã kh¨n, v-íng m¾c ®èi víi sù ho¹t ®éng cña
c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá.
Do thêi gian nghiªn cøu cã h¹n, nªn khã tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. Em
rÊt mong nhËn ®-îc ý kiÕn ®ãng gãp cña mäi ng-êi. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I
Tæng quan vÒ chÝnh s¸ch hç trî doanh nghiÖp
võa vµ nhá ViÖt Nam
I. Kh¸i niÖm vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá
1. Tiªu chÝ ph©n lo¹i
ViÖc ®-a ra kh¸i niÖm chuÈn x¸c vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá cã ý
nghÜa lín ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t-îng ®-îc hç trî. NÕu ph¹m vi hç trî ®èi t-îng
qu¸ réng sÏ kh«ng ®ñ søc bao qu¸t vµ t¸c dông hç trî sÏ gi¶m ®¸ng kÓ. Cßn
nÕu ph¹m vÞ qu¸ nhá sÏ kh«ng cã ý nghÜa vµ Ýt t¸c dông trong nÒn kinh tÕ. V×
vËy chóng ta cÇn chó träng nghiªn cøu tiªu thøc ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa
vµ nhá. Tuy nhiªn, kh«ng cã mét tiªu thøc thèng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i doanh
nghiÖp võa vµ nhá cho tÊt c¶ c¸c n-íc v× ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi n-íc lµ
kh¸c nhau vµ ngay trong mét n-íc, sù ph©n lo¹i còng kh¸c nhau tuú theo tõng
thêi kú, tõng ngµnh nghÒ, vïng l·nh thæ.
Cã hai tiªu chÝ phæ biÕn ®Ó ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá: tiªu chÝ
®Þnh tÝnh vµ tiªu chÝ ®Þnh l-îng.
Nhãm tiªu chÝ ®Þnh tÝnh: dùa trªn nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá nh-: chuyªn m«n ho¸ thÊp, sè ®Çu mèi qu¶n lý Ýt,
møc ®é phøc t¹p cña qu¶n lý thÊp...Nhãm chØ tiªu nµy cã -u thÕ lµ ph¶n ¸nh
®óng b¶n chÊt cña vÊn ®Ò nh-ng th-êng khã x¸c ®Þnh trªn thùc tÕ. Do ®ã, nã
th-êng chØ lµm c¬ së ®Ó tham kh¶o, kiÓm chøng mµ Ýt ®-îc dïng ®Ó ph©n lo¹i
trong thùc tÕ.
Nhãm tiªu chÝ ®Þnh l-îng: Cã thÓ dïng c¸c tiªu chÝ nh- : sè lao ®éng,
gi¸ trÞ tµi s¶n hay vèn, doanh thu, lîi nhuËn.
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
1.1. C¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá.
Sù ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo quy m« lín, võa hay nhá th× mang tÝnh
t-¬ng ®èi vµ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh- :
- Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét n-íc: Tr×nh ®é ph¸t triÓn cµng cao
th× trÞ sè c¸c tiªu chÝ cµng t¨ng. Nh- vËy, chØ sè vÒ sè lao ®éng, vèn ®Ó ph©n
lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¸c n-íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp
sÏ nhá h¬n c¸c n-íc ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n, ë NhËt B¶n, doanh nghiÖp cã 300
lao ®éng vµ mét triÖu USD tiÒn vèn ®-îc coi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá cßn
c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nh- vËy ë Th¸i Lan l¹i lµ doanh nghiÖp lín.
- TÝch chÊt ngµnh nghÒ. Do ®Æc ®iÓm cña tõng ngµnh nghÒ, cã ngµnh sö
dông nhiÒu lao ®éng (nh- dÖt, may), cã ngµnh sö dông nhiÒu vèn nh-ng Ýt lao
®éng (nh- ho¸ chÊt, ®iÖn). Trªn thùc tÕ ë nhiÒu n-íc, ®Ó so s¸nh ®èi chøng
trong ph©n lo¹i dùa trªn tÝnh chÊt nµy, ng-êi ta th-êng ph©n chia thµnh 2 -3
nhãm ngµnh víi c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i kh¸c nhau hay cã thÓ dïng hÖ sè ngµnh
(Ib).
- Vïng l·nh thæ: Do tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau, nªn sè
l-îng vµ quy m« doanh nghiÖp còng kh¸c nhau. Do ®ã, cÇn tÝnh ®Õn c¶ hÖ sè
vïng (Ia) ®Ó ®¶m b¶o tÝnh t-¬ng thÝch trong viÖc so s¸nh quy m« doanh nghiÖp
gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau.
- TÝnh lÞch sö: Mét sè doanh nghiÖp tr-íc ®©y ®-îc coi lµ lín nh-ng víi
quy m« nh- vËy, hiÖn t¹i hoÆc trong t-¬ng lai cã thÓ coi lµ nhá hoÆc võa. NhvËy, trong viÖc x¸c ®Þnh quy m« doanh nghiÖp, cÇn tÝnh thªm hÖ sè t¨ng
tr-ëng quy m« doanh nghiÖp trung b×nh (Id) trong tõng giai ®o¹n. HÖ sè nµy
chØ ®-îc dïng khi x¸c ®Þnh quy m« trong c¸c thêi kú kh¸c nhau.
Nh- vËy, ®Ó x¸c ®Þnh quy m« doanh nghiÖp võa vµ nhá cña mét n-íc,
tr-íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh quy m« trung b×nh chung (Sa), sau ®ã, x¸c ®Þnh hÖ sè Ia,
Ib, Id. CÇn l-u ý thªm lµ gi÷a c¸c yÕu tè nh- vèn lao ®éng cã sù thay thÕ lÉn
nhau.
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Cã thÓ x¸c ®Þnh quy m« doanh nghiÖp thuéc mét ngµnh vµ trªn mét ®Þa
bµn cô thÓ F (Sba) theo c«ng thøc:
F(Sba) =
Ib.Ia
Id
xSa
VÊn ®Ò hiÖn nay cÇn x¸c ®Þnh: Sa vµ c¸c hÖ sè t-¬ng øng nh- thÕ nµo?
Ngoµi ra, môc ®Ých ph©n lo¹i còng cã t¸c ®éng tíi viÖc ph©n lo¹i. V×
viÖc ph©n lo¹i ®Ó ®Þnh møc cÊp ph¸t hay ®Ó hç trî lµ hoµn toµn kh¸c nhau.
1.2. Tiªu chÝ vµ c¸ch ph©n lo¹i ë n-íc ta hiÖn nay.
C©u hái ®Çu tiªn ®Æt ra ®Ó x²c ®Þnh tiªu chÝ ®ã l¯ “c²ch tiÕp cËn”. ë
ViÖt Nam, tr-íc ®©y, kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· ®-îc dïng ®Ó
ph©n lo¹i DNNN víi môc ®Ých x¸c ®Þnh møc l-¬ng cÊp ph¸t trong c¬ chÕ bao
cÊp vµ ®Þnh møc l-¬ng cho c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp võa vµ nhá. Lóc nµy,
tiªu thøc ph©n lo¹i chñ yÕu lµ sè lao ®éng trong biªn chÕ vµ theo ph©n cÊp
TW-§F.
Theo v¨n b¶n ph¸p lý míi nhÊt hiÖn hµnh (¸p dông tõ 1999 ®Õn nay) th×
viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp ë ViÖt Nam theo 5 h¹ng (h¹ng ®Æc biÖt, h¹ng I, II,
III, IV, V) dùa trªn hai nhãm yÕu tè lµ: ®é phøc t¹p cña qu¶n lý vµ hiÖu qu¶
s¶n xuÊt kinh doanh vµ gåm 8 tiªu chÝ: vèn s¶n xuÊt kinh doanh, tr×nh ®é c«ng
nghÖ, ph¹m vi ho¹t ®éng, sè l-îng lao ®éng, thùc hiÖn nghÜa vô víi Nhµ n-íc,
lîi nhuËn thùc hiÖn, doanh thu vµ tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn. (1)
Nh-îc ®iÓm lín cña c¸ch ph©n lo¹i nµy lµ nhiÒu tiªu chÝ, ®èi t-îng
ph©n lo¹i giíi h¹n. Cßn môc tiªu chñ yÕu nh»m s¾p xÕp l¹i tæ chøc bé m¸y
qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n-íc, lµm c¨n cø xÕp l-¬ng chø kh«ng phôc vô
®Þnh h-íng ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ hç trî cho c¸c doanh
nghiÖp nµy ph¸t triÓn.
Trong khi, Nhµ n-íc ch-a ban hµnh tiªu chÝ chung x¸c ®Þnh doanh
nghiÖp võa vµ nhá víi môc ®Ých hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ph¸t triÓn
11
Th«ng t- liªn bé sè 21/L§TT ngµy 17-6-1993 cña Bé lao ®éng - th-¬ng binh vµ x· héi vµ Bä Tµi chÝnh vÌ
xÕp h¹ng doanh nghiÖp.
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cña m×nh, mét sè tæ chøc hç trî ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam
®· tù ®-a ra tiªu chÝ phôc vô cho c«ng t¸c cña m×nh. VÝ dô nh-:
ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn trªn 1 tû ®ång,
lao ®éng trªn 100 ng-êi vµ doanh thu hµng n¨m trªn 10 tû th× ®-îc coi lµ c¸c
doanh nghiÖp võa, cßn d-íi møc trªn lµ c¸c doanh nghiÖp nhá.
Ng©n hµng C«ng th-¬ng ViÖt Nam coi doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ
nh÷ng doanh nghiÖp cã:
+ Gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh d-íi 10 tû ®ång.
+ Lao ®éng < 500 ng-êi.
Theo dù ¸n VIE/US/95/004. Hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt
Nam do UNIDO tµi trî coi:
Doanh nghiÖp nhá lµ doanh nghiÖp cã:
+ Lao ®éng d-íi 30 ng-êi.
+ Vèn ®¨ng ký d-íi 1 triÖu USD.
Doanh nghiÖp võa lµ doanh nghiÖp cã:
+ Lao ®éng tõ 31-200 ng-êi.
+ Vèn ®¨ng ký d-íi 4 triÖu USD.
Liªn Bé lao ®éng vµ Bé Tµi chÝnh coi doanh nghiÖp nhá lµ doanh
nghiÖp cã :
+ Lao ®éng th-êng xuyªn d-íi 100 ng-êi.
+ Doanh thu hµng n¨m d-íi 10 tû ®ång.
+ Vèn ph¸p ®Þnh d-íi 1 tû ®ång.
Quü hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc ch-¬ng tr×nh ViÖt Nam EU hç trî c¸c doanh nghiÖp cã sè lao ®éng tõ 10 - 500 ng-êi, vèn ®iÒu lÖ tõ
50 ngµn ®Õn 300 ngµn USD.(2).
2
ViÖt nam Economic issue 47, september 1997
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Quü ph¸t triÓn n«ng th«n (thuéc Ng©n hµng N«ng nghiÖp). Coi doanh
nghiÖp võa vµ nhá lµ c¸c doanh nghiÖp cã:
- Gi¸ trÞ tµi s¶n kh«ng v-ît qu¸ 2 triÖu USD.
- Lao ®éng kh«ng qu¸ 500 ng-êi.
Mét phÇn nguyªn nh©n cña c¸c tiªu chÝ rÊt kh¸c nhau trªn lµ do Nhµ
n-íc ch-a chÝnh thøc ban hµnh mét tiªu chÝ chung ®Ó ¸p dông trong tÊt c¶ c¸c
ngµnh nh»m x¸c ®Þnh ®èi t-îng thuéc lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá.
VÊn ®Ò thø hai ®Æt ra cho viÖc x¸c ®Þnh tiªu chÝ lµ ®¸nh gi¸ møc ®é
quan träng cña c¸c tiªu chÝ ®ã.
KÕt qu¶ ®iÒu tra ®-îc tiÕn hµnh ë c¸c tØnh phÝa B¾c lµ kh¸ thèng nhÊt
trong lÜnh vùc s¶n xuÊt còng nh- th-¬ng m¹i, dÞch vô. §ã lµ: vèn s¶n xuÊt
®-îc coi lµ quan träng nhÊt (chiÕm 55,2% sè ®èi t-îng ®-îc hái), doanh thu
®øng vÞ trÝ thø 2 vµ sè lao ®éng th-êng xuyªn xÕp thø 3.(xem thªm b¶ng)
B¶ng 1: Møc ®é quan träng cña c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa
vµ nhá theo kÕt qu¶ ®iÒu tra.
Tiªu chÝ
Tû lÖ % theo møc ®é quan träng gi¶m dÇn.
1
2
3
Vèn s¶n xuÊt
55.2
34.5
4.6
Doanh thu
33.3
29.9
29.9
Lao ®éng th-êng xuyªn
4.6
29.9
10.3
Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra doanh nghiÖp võa vµ nhá ë 5 tØnh vïng §B
S«ng Hång, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, th¸ng 10 -2002.
VÊn ®Ò thø 3 lµ x¸c ®Þnh trÞ sè cña c¸c tiªu chÝ, bao gåm c¸c yÕu tè:
- Theo sè liÖu thèng kª, quy m« trung b×nh cña c¸c doanh nghiÖp cã
®¨ng ký kinh doanh hiÖn nay trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ViÖt Nam nh- sau:
+ Vèn b×nh qu©n mét doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh lµ 2,2 tû ®ång
(trong s¶n xuÊt lµ 2,97, trong th-¬ng m¹i lµ 1,2 tû).
+ Lao ®éng trung b×nh lµ 210 ng-êi.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
(trong c«ng nghiÖp lµ 280 ng-êi, vµ th-¬ng m¹i lµ 150 ng-êi) (3)
Nh- vËy, quy m« doanh nghiÖp võa vµ nhá chØ cã thÓ cao h¬n møc
trung b×nh mét Ýt. Møc hîp lý nhÊt ®Ó x©y dùng doanh nghiÖp võa vµ nhá
chung cho tÊt c¶ nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam lµ:
Trong c«ng nghiÖp: Vèn s¶n xuÊt < 5 tû, lao ®éng <300 ng-êi.
Trong th-¬ng m¹i, dÞch vô: Vèn s¶n xuÊt < 2 tû, lao ®éng < 100 ng-êi.
- Theo kiÓm chøng c¸ch ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá dùa trªn
c¸c tiªu chÝ ®Þnh tÝnh nh-: møc ®é phøc t¹p cña qu¶n lý, vÞ thÕ cña chóng trªn
thÞ tr-êng, tr×nh ®é c«ng nghÖ... KÕt qu¶ cña mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cho
thÊy, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cã møc vèn vµ lao ®éng nh- trªn hoÆc thÊp
h¬n ®Òu cã c«ng nghÖ l¹c hËu, møc ®é phøc t¹p cña qu¶n lý thÊp, vÞ thÕ h¹n
chÕ trªn thÞ tr-êng. Nh- vËy trÞ sè ph©n lo¹i trªn lµ kh¸ phï hîp.
- Tiªu chÝ t¹m thêi x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam.
Ngµy 20/6/2002 t¹i th«ng b¸o sè 681/CP-KTN Thñ t-íng ChÝnh phñ
®· t¹m thêi quy ®Þnh thèng nhÊt tiªu chÝ x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá ë
ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn ®iÒu
lÖ d-íi 5 tû vµ sè lao ®éng th-êng xuyªn d-íi 200 ng-êi.
Quy ®Þnh còng nªu râ, tuú ®iÒu kiÖn qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi mµ ¸p
dông ®ång thêi c¶ hai tiªu chÝ vèn vµ lao ®éng hoÆc mét trong hai tiªu chÝ nãi
trªn.
Tiªu chÝ nµy chØ lµ quy -íc hµnh chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh c¬ chÕ chÝnh s¸ch
hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá.
XÐt vÒ ®Þnh h-íng l©u dµi, quy ®Þnh trªn lµ phï hîp. Tuy nhiªn trong
giai ®o¹n tr-íc m¾t, cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu kh¶ thi chi tiÕt h¬n c¸c tiªu chÝ.
Ch¼ng h¹n, chóng ta cã thÓ t¸ch tiªu chÝ ¸p dông riªng cho lÜnh vùc th-¬ng
m¹i , lÜnh vùc x©y dùng c«ng nghiÖp... nh- phÇn trªn ®· tr×nh bµy.
3
Niªn gi¸m thèng kª 1995, NXB Thèng kª, Hµ Néi 1996.
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
- Theo tham kh¶o ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¸c n-íc
trong khu vùc vµ trong thêi kú cã tr×nh ®é ph¸t triÓn t-¬ng øng víi ViÖt Nam
hiÖn nay (ch¼ng h¹n thêi kú nh÷ng n¨m 70 cña §µi Loan, Hµn Quèc).
Trªn c¬ së nh÷ng luËn gi¶i ®ã, cã thÓ ®i ®Õn -íc l-îng tiªu chÝ ®Ó ph©n
lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá nh- b¶ng sau:
B¶ng 2: C¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam.
Tiªu chÝ
C«ng nghiÖp
DNV&N DN nhá
Th-¬ng m¹i , dÞch vô
DNV&N
DN nhá
Vèn s¶n xuÊt (tû ®ång)
<5
<1
<2
<1
Lao ®éng th-êng xuyªn
< 300
<50
<200
< 30
2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá.
2.1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá ë mét sè n-íc trªn thÕ giíi.
Nh- trªn ®· nªu, viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá còng nh- c¸c
tiªu chÝ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè: phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn, ®iÒu kiÖn
vµ môc ®Ých cña mçi n-íc. Nh×n chung, c¸ch ph©n lo¹i ë mçi n-íc cã nhiÒu
®iÓm kh¸c nhau. Tuy vËy, vÉn cã mét sè ®iÓm gièng nhau. Ch¼ng h¹n, viÖc
ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¸c n-íc nh»m hç trî doanh nghiÖp
nµy ph¸t triÓn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc ®Ých nh-:
- Huy ®éng mäi tiÒm n¨ng vµo s¶n xuÊt.
- §¸p øng nhu cÇu, ®a d¹ng phong phó cña x· héi.
- Gãp phÇn thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi cña mçi n-íc.
- T¨ng sù n¨ng ®éng, hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ, gi¶m tèi ®a møc rñi ro
trong kinh doanh, gi¶m bít ®éc quyÒn nhê t¨ng sè l-îng doanh nghiÖp, thiÕt
lËp quan hÖ kinh doanh gi÷a doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ doanh nghiÖp lín.
Chóng ta cã thÓ tham kh¶o c¸ch ph©n lo¹i cña mét sè n-íc trong khu
vùc vµ trªn thÕ giíi nh- sau:
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§µi Loan: Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá b¾t ®Çu tõ n¨m 1967,
®-îc ph©n lµm hai nhãm ngµnh: c«ng nghiÖp tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th-¬ng
m¹i, vËn t¶i vµ c¸c dÞch vô kh¸c. N¨m 1977, hä l¹i thªm nhãm ngµnh thø 3 lµ
ngµnh khai kho¸ng. Trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ khai kho¸ng ng-êi ta dïng
chØ tiªu vèn gãp vµ lao ®éng. Trong Th-¬ng m¹i vµ dÞch vô kh¸c dïng chØ tiªu
doanh thu vµ lao ®éng.
Trong thêi gian 30 n¨m qua, tiªu chÝ doanh nghiÖp võa vµ nhá ë §µi
Loan ®· ®-îc ®iÒu chØnh 6 lÇn. Sù thay ®æi cña kh¸i niÖm theo h-íng t¨ng dÇn
trÞ sè c¸c tiªu chÝ (trong s¶n xuÊt, sè vèn gãp tõ 5 triÖu lªn ®Õn 40 triÖu ®« la
§µi Loan) vµ ph©n ngµnh hÑp h¬n nh-ng bao qu¸t nhiªï lÜnh vùc h¬n.
HiÖn nay, ë §µi Loan, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ doanh nghiÖp cã:
- Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ x©y dùng: cã vèn gãp d-íi 40 triÖu ®«
la §µi Loan (kho¶ng 1,4 triÖu USD) sè lao ®éng th-êng xuyªn d-íi 300
ng-êi.
- Trong khai kho¸ng: Cã vèn gãp d-íi 40 triÖu ®« la §µi Loan lao ®éng
th-êng xuyªn d-íi 500 ng-êi.
Trong th-¬ng m¹i, vËn t¶i vµ dÞch vô kh¸c: Cã tæng doanh thu hµng
n¨m d-íi 40 triÖu ®« la §µi Loan, lao ®éng d-íi 50 ng-êi.
Hµn Quèc: Theo s¾c lÖnh c¬ b¶n cña Hµn Quèc vÒ doanh nghiÖp võa vµ
nhá viÖc ph©n lo¹i quy m« doanh nghiÖp ®-îc thùc hiÖn theo hai nhãm ngµnh:
- Trong ngµnh chÕ t¹o, khai th¸c, x©y dùng: Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu
t- d-íi 600.000 USD vµ sè lao ®éng th-êng xuyªn tõ 20 - 300 ng-êi lµ doanh
nghiÖp võa, sè lao ®éng th-êng xuyªn d-íi 20 ng-êi lµ doanh nghiÖp nhá.
- Trong th-¬ng m¹i: Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ doanh nghiÖp cã
doanh thu d-íi 250.000 USD/n¨m, sè lao ®éng d-íi 20 ng-êi.
2.2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam.
Nh- ®· nghiªn cøu ë môc 1.2, mÆc dï viÖc x¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ ®-îc
thùc hiÖn rÊt cã hÖ thèng nh-ng cã nhiÒu chç vËn cßn mang tÝnh -íc lÖ vµ cßn
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ph¶i ®-a ra nhiÒu tr-êng hîp ngo¹i lÖ. Cã rÊt nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau vÒ c¸c ®èi
t-îng, c¸c chñ thÓ kinh doanh ®-îc coi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá. ThÝ dô,
cã ý kiÕn cho r»ng hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng cÇn ®-îc coi lµ doanh
nghiÖp võa vµ nhá v× nã tho¶ m·n c¸c tiªu chÝ ®Æt ra.
Khung ph¸p luËt kinh doanh ë n-íc ta hiÖn ®-îc coi lµ võa thiÕu võa
kh«ng râ rµng. §©y chØ lµ mét thùc tÕ kh¸ch quan, ch-a thÓ kh¾c phôc ngay
®-îc. Theo ph¸p luËt hiÖn hµnh th× nhiÒu chñ thÓ tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh vÉn ch-a ®-îc coi lµ mét doanh nghiÖp. Cã nghÜa lµ thuËt ng÷
doanh nghiÖp ®-îc dïng ®Ó chØ c¸c chñ thÓ cã ®¨ng ký kinh doanh, tøc lµ
doanh nghiÖp cã t- c¸ch ph¸p nh©n. Khi c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt dïng
thuËt ng÷ doanh nghiÖp lµ ®Ó chi doanh nghiÖp cã t- c¸ch ph¸p nh©n, tøc lµ cã
®¨ng ký víi c¬ quan nhµ n-íc theo quy ®Þnh.
Nh- vËy, cã thÓ nãi, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt
cã t- c¸ch ph¸p nh©n, cã quy m« doanh nghiÖp (tÝnh theo c¸c tiªu thøc kh¸c
nhau) trong giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®èi víi tõng giai ®o¹n cô thÓ.
Theo ®Þnh nghÜa nµy th× c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam
kh«ng ph©n biÖt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c thµnh ph©n kinh tÕ bao gåm:
- C¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc cã quy m« võa vµ nhá ®-îc thµnh lËp theo
LuËt Doanh nghiÖp nhµ n-íc.
- C«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH, c¸c doanh nghiÖp t- nh©n ®-îc
thµnh lËp vµ ®¨ng ký ho¹t ®éng theo LuËt C«ng ty, LuËt Doanh nghiÖp t- nh©n
vµ LuËt §Çu t- n-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam.
- C¸c hîp t¸c x· cã quy m« võa vµ nhá ®-îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng vµ
®¨ng ký ho¹t ®éng theo LuËt Hîp t¸c x·.
- C¸c hé t- nh©n vµ nhãm s¶n xuÊt kinh doanh d-íi vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng
ký theo NghÞ ®Þnh 66 - H§BT.
HiÖn nay trong khu vùc DNNN cã c¸c tæng c«ng ty 90-91. C¸c tæng
c«ng ty nµy cã c¸c c«ng ty ®¬n vÞ thµnh viªn cã t- c¸ch ph¸p nh©n, h¹ch to¸n
®éc lËp vµ còng cã thÓ cã quy m« thuéc lo¹i võa vµ nhá. VËy cã thÓ coi c¸c
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c«ng ty thµnh viªn lo¹i nµy lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá hay kh«ng? Xung
quanh vÊn ®Ò nµy hiÖn cßn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Theo ®a sè th× ®Òu cho
r»ng c¸c c«ng ty ®¬n vÞ thµnh viªn nµy kh«ng ®-îc coi lµ doanh nghiÖp võa vµ
nhá mÆc dï phï hîp víi quy ®Þnh cña ChÝnh phñ.
HiÖn nay, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ nh÷ng doanh nghiÖp trong lÜnh
vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã sè vèn d-íi 5 tû ®ång vµ cã lao ®éng d-íi 300
ng-êi; trong th-¬ng m¹i dÞch vô lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã sè vèn s¶n xuÊt
d-íi 3 tû vµ sè lao ®éng d-íi 200 ng-êi. Trong ®ã doanh nghiÖp cã vèn d-íi 1
tû vµ lao ®éng d-íi 50 ng-êi (trong c«ng nghiÖp) vµ d-íi 30 ng-êi trong
th-¬ng m¹i, dÞch vô) lµ doanh nghiÖp nhá.
Cã thÓ tãm t¾t c¸ch ph©n lo¹i còng nh- kh¸i niÖm cña doanh nghiÖp võa
vµ nhá ë ViÖt Nam nh- sau:
B¶ng 3: B¶ng tãm t¾t c¸ch ph©n lo¹i vµ kh¶ kh¸i niÖm nghiÖp võa vµ nhá
ë ViÖt Nam.
Tiªu chÝ
C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ph©n lo¹i
* §Þnh tÝnh:
+ Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ.
- Kh«ng cã vÞ thÕ ®éc quyÒn
+ Giai ®o¹n ph¸t triÓn (tÝnh lÞch sö)
- Chuyªn m«n ho¸ thÊp
+ TÝnh chÊt ngµnh nghÒ
- §é phøc t¹p cña qu¶n lý thÊp
+ Vïng l·nh thæ
* §Þnh l-îng
+ Môc ®Ých ph©n lo¹i
- Vèn s¶n xuÊt
+ Vïng l·nh thæ
- Lao ®éng
+ Môc ®Ých ph©n lo¹i
- Doanh thu
LÜnh vùc
Tiªu chÝ ph©n lo¹i
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
+ Vèn: d-íi 5 tû ®ång (doanh
nghiÖp nhá d-íi 1 tû).
S¶n xuÊt c«ng nghiÖp
+ Lao ®éng: d-íi 300 ng-êi ( doanh
Doanh
nghiÖp nhá d-íi 50 ng-êi)
nghiÖp võa
vµ nhá
+ Vèn: d-íi 3 tû ®ång (doanh
nghiÖp nhá d-íi 1 tû ®ång).
Th-¬ng m¹i, dÞch vô
+Lao ®éng: d-íi 200 ng-êi (doanh
nghiÖp nhá d-íi 30 ng-êi)
Theo c¸ch x¸c ®Þnh trªn, ë ViÖt Nam cã 88,2% sè c¸c doanh nghiÖp lµ
doanh nghiÖp võa vµ nhá ë mäi h×nh thøc, theo tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ
n¨m 2001.
Kh¸i niÖm nªu trªn míi chØ lµ nh÷ng ý kiÕn b-íc ®Çu, nã sÏ hoµn chØnh
h¬n cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ.
3. Vai trß cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá.
C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y th-êng nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá ®èi víi nÒn kinh tÕ mçi quèc gia. Trong thùc tÕ,
kh«ng Ýt ngµnh c«ng nghiÖp lín ®-îc hç trî ®¾c lùc bëi c¸c doanh nghiÖp võa
vµ nhá. Nh÷ng sù ®ãng gãp ®ã thÓ hiÖn qua nh÷ng vai trß sau:
3.1. §ãng gãp vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Gi¸ trÞ s¶n l-îng c«ng nghiÖp do c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá t¹o ra
n¨m 1999 lµ 5.315 tû ®ång, chiÕm 26% gi¸ trÞ tæng s¶n l-îng toµn ngµnh c«ng
nghiÖp.
Tæng møc b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá
n¨m 1999 ®¹t 29.000 tû b»ng 78% tæng møc b¸n lÎ cña thÞ tr-êng x· héi.
Theo thèng kª, gi¸ trÞ hµng ho¸ lu©n chuyÓn n¨m 1999, c¸c doanh
nghiÖp võa vµ nhá ®· vËn chuyÓn hµng ho¸ víi khèi l-îng 32,2 triÖu tÊn
chiÕm 64% tæng khèi l-îng hµng ho¸ l-u chuyÓn cña c¸c ®Þa ph-¬ng.
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy, 51,7% sè ý kiÕn cho r»ng c¸c doanh nghiÖp
võa vµ nhá gãp phÇn t¨ng tr-ëng kinh tÕ.
3.2. T¹o viÖc lµm cho ng-êi lao ®éng.
ViÖc lµm lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch hiÖn nay ë ViÖt Nam. Víi tèc ®é t¨ng dÇn
sè trªn 2% hµng n¨m, n¨m c¶ n-íc cã thªm 1 triÖu ng-êi ®Õn tuæi lao ®éng cã
nhu cÇu viÖc lµm. §ã lµ ch-a kÓ sè ng-êi thÊt nghiÖp vµ b¸n thÊt nghiÖp do c¬
cÊu l¹i nÒn kinh tÕ, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc. Thùc tÕ trong nÒn
kinh tÕ võa qua cho thÊy, toµn bé c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc cao nhÊt còng
chØ thu hót ®-îc kho¶ng 1,6(4) triÖu lao ®éng. Trong khi ®ã, chØ riªng kinh tÕ
c¸ thÓ trong c«ng nghiÖp vµ th-¬ng m¹i n¨m 2001 ®· thu hót 3,5 triÖu lao
®éng, c¸c c«ng ty vµ doanh nghiÖp t- nh©n thu hót gÇn nöa triÖu lao ®éng. Chi
phÝ trung b×nh ®Ó t¹o ra mét chç lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá
kho¶ng 740 ngµn ®ång chØ b»ng 3% so víi c¸c doanh nghiÖp lín. §iÒu ®ã cho
thÊy vai trß ®Æc biÖt quan träng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ t¹o viÖc
lµm vµ thu hót nhiÒu lao ®éng víi chi phÝ thÊp.
Tuy vËy, sè l-îng lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá chØ
chiÕm 12% ®Õn 15% lùc l-îng lao ®éng, so víi c¸c n-íc trong khu vùc chØ
tiªu nµy lµ 50 - 60%. Nh- vËy tû lÖ thu hót lao ®éng cña c¸c doanh nghiÖp võa
vµ nhá cßn qu¸ thÊp, tiÒm n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp nµy ch-a ®-îc ph¸t huy
®Çy ®ñ.
3.3. Thu hót vèn.
Vèn lµ nh©n tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cã vai trß hÕt søc quan
träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¶ n-íc còng nh- víi tõng doanh nghiÖp.
Nhê cã vèn míi cã thÓ kÕt hîp ®-îc víi c¸c yÕu tè kh¸c nh- lao ®éng, ®Êt ®ai,
c«ng nghÖ vµ qu¶n lý. Thùc tÕ cho thÊy, ®Ó ®Çu t- mét chç lµm viÖc ë ViÖt
Nam trung b×nh ph¶i mÊt 5-10 triÖu ®ång tiÒn vèn. Vèn cã vai trß lín trong
viÖc ®Çu t- trang thiÕt bÞ, c¶i tiÕn c«ng nghÖ, ®µo t¹o nghÒ... còng nh- trong
4
Niªm gi¸m thèng kª n¨m 1995 - NXB Thèng kª, Hµ Néi 1996
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
viÖc më réng quy m« s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, mét nghÞch lý hiÖn nay lµ c¸c
doanh nghiÖp thiÕu vèn trÇm träng trong khi vèn trong d©n cßn tiÒm Èn nh-ng
kh«ng huy ®éng ®-îc. Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trªn, nh-ng
nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do m«i tr-êng ®Çu t- ch-a thËt thuËn lîi vµ kh«ng æn
®Þnh. Trong t×nh h×nh ®ã, chÝnh c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ ng-êi trùc tiÕp
tiÕp xóc víi ng-êi cho vay, g©y ®-îc niÒm tin nªn cã thÓ huy ®éng ®-îc vèn.
MÆt kh¸c chÝnh chñ cña c¸c nguån vèn tiÒm Èn ®ã còng chÝnh lµ chñ cña c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá.
3.4. Lµm cho nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng hiÖu qu¶ h¬n.
Do sè doanh nghiÖp t¨ng lªn rÊt lín, nªn lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh gi¶m
bít rñi ro trong nÒn kinh tÕ, ®ång thêi lµm t¨ng sè l-îng vµ chñng lo¹i hµng
ho¸, dÞch vô trong nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cã kh¶
n¨ng thay ®æi mÆt hµng, c«ng nghÖ vµ chuyÓn h-íng kinh doanh nhanh lµm
cho nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng h¬n. Sù cã mÆt cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá
cã t¸c dông lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp lín: lµm ®¹i lý, vÖ tinh
cho c¸c doanh nghiÖp lín gióp tiªu thô hµng ho¸ cung cÊp c¸c ®Çu vµo, th©m
nhËp vµo mäi ngâ ng¸ch thÞ tr-êng mµ c¸c doanh nghiÖp lín kh«ng víi tíi
®-îc.
Mét ®iÒu quan träng lµ, vèn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, trong ®ã
phÇn lín lµ khu vùc t- nh©n, chñ yÕu chØ ®Çu t- vµo c¸c ngµnh nghÒ cã hiÖu
qu¶ kinh tÕ cao. Do vËy viÖc t¨ng c¸c c¬ së nµy cµng lµm t¨ng hiÖu qu¶ h¬n
cho nÒn kinh tÕ trong t-¬ng lai gÇn. Tuy nhiªn, cÇn l-u ý nÕu nh÷ng doanh
nghiÖp cã quy m« qu¸ nhá th× hiÖu qu¶ kinh tÕ khã t¨ng lªn ®-îc.
3.5. Gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ.
§iÒu nµy cã ý nghÜa lín ®èi víi khu vùc n«ng th«n. Nã gióp ph¸t triÓn
c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë n«ng th«n, xo¸ dÇn t×nh tr¹ng thuÇn n«ng vµ ®éc
canh, chuyÓn dÞch c¬ cÊu n«ng th«n. H¬n n÷a, sù ph¸t triÓn m¹nh cña c¸c
doanh nghiÖp nµy còng lµm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
- C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ thay ®æi: C¸c c¬ së kinh tÕ ngoµi quèc
doanh t¨ng lªn nhanh chãng, c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ®-îc s¾p xÕp vµ
cñng cè l¹i.
- C¬ cÊu ngµnh: Ph¸t triÓn nhiÒu ngµnh nghÒ da d¹ng, phong phó (c¶
ngµnh nghÒ hiÖn ®¹i lÉn truyÒn thèng) theo h-íng lÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ lµm
th-íc ®o.
- C¬ cÊu l·nh thæ: C¸c doanh nghiÖp ph©n bæ ®Òu h¬n vÒ l·nh thæ. Tuy
nhiªn, hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vÉn chñ yÕu tËp trung ë c¸c ®«
thÞ lín. §©y lµ vÊn ®Ò cÇn l-u t©m trong vÊn ®Ò ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch.
4. §Æc ®iÓm cña khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam.
§Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp võa vµ nhá cã ¶nh h-ëng ®Õn qu¸ tr×nh
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy. T×nh tr¹ng doanh nghiÖp
võa vµ nhá nh- hiÖn nay cã nguyªn nh©n s©u xa tõ lÞch sö còng nh- m« h×nh
kinh tÕ cò t¸c ®éng. D-íi ®©y lµ mét sè ®Æc ®iÓm cÇn tÝnh ®Õn trong viÖc
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch:
4.1. VÒ sè l-îng vµ c¬ cÊu theo ngµnh cña khu vùc doanh nghiÖp võa vµ
nhá.
Theo tiªu chÝ vÒ vèn nªu ë phÇn trªn (doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ doanh
nghiÖp cã tæng sè vèn d-íi 5 tû ®ång) th× cã 20916 trªn tæng sè 23708 doanh
nghiÖp ®-îc ®iÒu tra trong cuéc Tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ, hµnh chÝnh,
sù nghiÖp tiÕn hµnh n¨m 2001, lµ lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá, chiÕm 88,2%
tæng sè doanh nghiÖp. Trong ®ã ®èi víi khu vùc doanh nghiÖp trong n-íc th×
tû lÖ nµy lµ 89,5% vµ khu vùc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi lµ
33,6%. Nh- vËy, doanh nghiÖp võa vµ nhá chñ yÕu lµ doanh nghiÖp cã nguån
vèn trong n-íc. Xu h-íng nµy nh×n chung còng kh«ng cã thay ®æi g× lín
trong c¸c n¨m 2002 trë l¹i ®©y.
Theo tiªu chÝ vÒ tæng vèn kinh doanh th× sè l-îng doanh nghiÖp võa vµ
nhá theo c¸c lo¹i h×nh vµ thµnh phÇn kinh tÕ nh- sau:
B¶ng 4: Tû lÖ doanh nghiÖp võa vµ nhá trong c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp.
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lo¹i h×nh doanh nghiÖp
Tû lÖ (%)
1. Khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc
65.9
2. Khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc ®Þa ph-¬ng
74.6
3. Khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc trung -¬ng
47.8
4. Khu vùc kinh tÕ tËp thÓ
97.4
5. Khu vùc doanh nghiÖp t- nh©n
99.4
6. Khu vùc c«ng ty cæ phÇn
42.3
7. Khu vùc c«ng ty TNHH
94.6
8. Khu vùc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi
33.6
9. Tæng sè doanh nghiÖp võa vµ nhá trong toµn bé sè l-îng 88.2
doanh nghiÖp
Nguån: TÝnh to¸n theo kÕt qu¶ Tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ, hµnh
chÝnh, sù nghiÖp n¨m 2001. NXB thèng kª, Hµ néi 2002.
Trªn ®©y lµ ph©n lo¹i theo tæng vèn. NÕu lÊy quy m« lao ®éng d-íi 200
ng-êi ®Ó x¸c ®Þnh th× 96% tæng sè doanh nghiÖp t¹i ViÖt Nam (kÓ c¶ doanh
nghiÖp cã vèn n-íc ngoµi) ®Òu thuéc lo¹i võa vµ nhá.
Nh- vËy cã thÓ nãi mét c¸ch tæng qu¸t lµ kho¶ng 80-90% doanh nghiÖp
ë ViÖt Nam thuéc lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá xÐt theo c¶ hai tiªu chÝ. Tû lÖ
nµy trong c¸c ngµnh vµ c¸ thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng gièng nhau. MÆc dï sè
l-îng doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm tû lÖ lín trong tæng sè doanh nghiÖp,
nh-ng theo tÝnh to¸n dùa theo sè liÖu cña cuéc tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ,
hµnh chÝnh sù nghiÖp th× toµn bé khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¶
n-íc chØ chiÕm 20% tæng sè vèn kinh doanh cña tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp. C¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá ngoµi quèc doanh chØ chiÕm 52% tæng vèn kinh
doanh cña c¶ khu vùc nµy.
4.2. Vèn cña doanh nghiÖp võa vµ nhá.
Doanh nghiÖp võa vµ nhá hiÖn nay gÆp ph¶i khã kh¨n thiÕu vèn ®Ó s¶n
xuÊt vµ më réng s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, t×nh tr¹ng thiÕu vèn kh«ng ph¶i mäi
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
doanh nghiÖp ®Òu gièng nhau vµ ®Òu ®-îc ph¶n ¸nh chÝnh x¸c. NhiÒu doanh
nghiÖp ph¶n ¸nh lµ thiÕu vèn nh-ng khi ®-îc yªu cÇu tr×nh bµy sö dông vèn
cho môc ®Ých cô thÓ nµo th× doanh nghiÖp kh«ng thÓ gi¶i ®¸p ®-îc.
ViÖc cung øng vèn cho doanh nghiÖp võa vµ nhá hiÖn nay ®-îc ®¸nh
gi¸ lµ chñ yÕu ®-îc thùc hiÖn qua thÞ tr-êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc. C¸c chñ
doanh nghiÖp th-êng vay vèn cña nh©n th©n, b¹n bÌ vµ vay cña nh÷ng ng-êi
chuyªn cho vay lÊy l·i. HÇu nh- c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá nhÊt lµ c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá ngoµi quèc doanh, kh«ng tiÕp cËn ®-îc víi nguån
tÝn dông chÝnh thøc. Thùc tr¹ng nµy do nhiÒu nguyªn nh©n trong ®ã cã thÓ nªu
ra mét sè nguyªn nh©n sau:
- HÖ thèng ng©n hµng kÓ c¶ hÖ thèng tµi chÝnh trung gian, kÐm ph¸t
triÓn kh«ng tiÕp cËn ®-îc víi cÇu tÝn dông.
- B¶n th©n doanh nghiÖp trong ®ã cã doanh nghiÖp võa vµ nhá kh«ng cã
kh¶ n¨ng ®¸p øng ®-îc ®ßi hái cña ng©n hµng vÒ c¸c thñ tôc nh- lËp dù ¸n,
thñ tôc thÕ chÊp.
4.3. VÒ ph©n bè doanh nghiÖp võa vµ nhá theo vïng l·nh thæ.
Trong nh÷ng n¨m ®æi míi, hµng lo¹t doanh nghiÖp míi ra ®êi, nhÊt lµ
khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong khi nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n-íc
®-îc s¾p xÕp l¹i th«ng qua s¸p nhËp, gi¶i thÓ hoÆc ®ãng cöa. T×nh h×nh nµy
t¸c ®éng rÊt lín ®Õn t×nh tr¹ng ph©n bæ c¸c doanh nghiÖp trong c¶ n-íc trong
®ã cã doanh nghiÖp võa vµ nhá.
- C¸c vïng ®« thÞ, gÇn thÞ tr-êng tiªu thô vµ c¸c trung t©m c«ng nghiÖp
lµ nh÷ng n¬i thuËn tiÖn cho viÖc ra ®êi c¸c doanh nghiÖp míi.
ë c¸c vïng n«ng th«n n¬i c¸c lµng nghÒ bÞ mai mét trong nh÷ng n¨m
qua, nay ®-îc chÝnh s¸ch ®æi míi t¸c ®éng nªn nhiÒu doanh nghiÖp víi c¸c
lo¹i h×nh kh¸c nhau ra ®êi gãp phÇn duy tr× vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ
truyÒn thèng, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho lùc l-îng lao ®éng thõa ë ®Þa ph-¬ng.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
- Nhê vµo chÝnh s¸ch më cöa ®èi víi ®Çu t- n-íc ngoµi nªn cã nhiÒu
doanh nghiÖp liªn doanh hoÆc 100% vèn n-íc ngoµi ®-îc thµnh lËp t¹i ViÖt
Nam. C¸c doanh nghiÖp nµy chñ yÕu tËp trung ë n¬i cã ®iÒu kiÖn c¬ së h¹
tÇng kinh tÕ, kü thuËt tèt h¬n vµ lùc l-îng lao ®éng cã tr×nh ®é cao h¬n. (Xem
b¶ng sau).
B¶ng 5: Ph©n bè doanh nghiÖp theo vïng:
§¬n vÞ: sè doanh nghiÖp.
¦íc tÝnh sè doanh nghiÖp võa vµ nhá
Sè
Vïng
DNNN
®Þa
ph-¬ng
Sè DN
ngoµi
quèc
doanh
(5 )
trong tõng khu vùc
Sè DN
cã vèn Khu vùc
n-íc
DNNN
ngoµi
®Þa
ph-¬ng
Khu
vùc
Khu
Sè l-îng
vùc cã doanh nghiÖp
ngoµi
vèn
quèc
n-íc
doanh ngoµi
võa vµ nhá
Tæng
%
1. Vïng nói vµ trung du
653
909
17
487
885
6
1378
7.0
2.§ång b»ng S«ng Hång
996
2928
202
743
2771
68
3582
18.1
3. Khu bèn cò
522
690
7
389
671
2
1062
5.4
4. Duyªn h¶i miÒn trung
452
1685
45
337
1648
15
2000
10.1
5. T©y Nguyªn
175
501
13
130
490
4
624
3.2
6. §«ng Nam Bé
684
5803
380
510
5549
128
6187
31.3
451
4627
28
336
4579
9
4924
24.9
7. §ång b»ng S«ng Cöu
Long
Tæng
19757 100
Nguån: tÝnh to¸n dùa theo kÕt qu¶ Tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ,
hµnh chÝnh, sù nghiÖp n¨m 2001. NXB Thèng kª 2002.
4.4. VÒ c«ng nghÖ thiÕt bÞ cña doanh nghiÖp võa vµ nhá.
Tr×nh ®é c«ng nghÖ, thiÕt bÞ m¸y mãc cña khu vùc doanh nghiÖp võa vµ
nhá kh«ng n»m ngoµi t×nh tr¹ng chung vÒ c«ng nghÖ, trang thiÕt bÞ m¸y mãc
cña khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc, thËm chÝ chóng cßn l¹c hËu h¬n. MÆt
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
kh¸c, tû lÖ ®æi míi trong thiÕt bÞ nµy còng rÊt thÊp, ngay c¶ trong nh÷ng n¨m
t¨ng tr-ëng cao.
Nãi tãm l¹i, trang thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ rÊt l¹c hËu cña c¸c doanh
nghiÖp võa vµ nhá lµm cho gi¸ thµnh cao, chÊt l-îng vµ n¨ng suÊt thÊp, h¹n
chÕ tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi thÞ tr-êng hµng
ho¸ nhËp khÈu.
4.5. VÒ thÞ tr-êng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh.
ViÖt Nam lµ mét thÞ tr-êng lín, møc ®é yªu cÇu vÒ chÊt l-îng vµ dÞch
vô ch-a cao, nhÊt lµ ë n«ng th«n n¬i c- tró kho¶ng 80% d©n sè c¶ n-íc. §ã lµ
thÞ tr-êng tiÒm n¨ng rÊt lín cho c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. Tuy nhiªn, hiÖn
t¹i thÞ tr-êng ViÖt Nam ®ang bÞ ¶nh h-ëng rÊt lín cña hµng ho¸ nhËp lËu. N¹n
nhËp lËu hµng ho¸ nhÊt lµ hµng ho¸ tiªu dïng, t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá v× ®ã lµ thÞ tr-êng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá.
Kh¸c víi c¸c doanh nghiÖp lín, doanh nghiÖp võa vµ nhá nh×n chung kh«ng
thÓ ®ñ lùc ®Ó h¹ gi¸ hµng nh»m c¹nh tranh l¹i víi hµng nhËp lËu trong thêi
gian ng¾n ®Ó giµnh l¹i thÞ tr-êng. MÆt kh¸c, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c
doanh nghiÖp võa vµ nhá cña ta cßn rÊt yÕu do nhiÒu nguyªn nh©n do c¶ c«ng
nghÖ, thiÕt bÞ l¹c hËu, lÉn do sù h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é qu¶n lý vµ kinh doanh trªn
thÞ tr-êng.
4.6. VÒ lao ®éng vµ ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý cña doanh nghiÖp võa vµ nhá. (6)
Lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá chñ yÕu lµ kinh doanh phæ
th«ng, Ýt ®-îc ®µo t¹o thiÕu kü n¨ng, tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, ®Æc biÖt lµ sè lao
®éng trong c¸c c¬ së kinh doanh nhá. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy: chØ cã 5,13%
5
6
ChØ kÓ 3 lo¹i h×nh doanh nghiÖp lµ hîp t¸c x·, doanh nghiÖp t- nh©n, vµ C«ng ty
Trong môc nµy kh«ng cã dÇy ®ñ sè liÖu ®èi víi khu vùc doanh nghiÖp võa vµ nhá. Tuy nhiªn, phÇn lín
doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc khu vùc ngoµi quèc doanh, nªn sè liÖu dïng sau ®©y sÏ kh«ng ¶nh h-ëng tíi
kÕt qu¶ ph©n tÝch.
20