Tài liệu Chính quyền Kennedy và cuộc chiến tranh Việt Nam (1960 - 1963)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------- ĐOÀN THANH THỦY CHÍNH QUYỀN KENNEDY VÀ CUỘC CHIẾN TRANH VIỆT NAM (1960 – 1963) Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 60 22 50 LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: PGS. Nguyễn Quốc Hùng Hà Nội – 2009 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................. ………..3 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 3 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................... 5 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................... 15 4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu .......................................... 15 5. Đóng góp của luận văn .......................................................................... 17 6. Cấu trúc của luận văn ........................................................................... 18 CHƢƠNG 1. NHÌN LẠI SỰ DÍNH LÍU CỦA MỸ ĐỐI VỚI VIỆT NAM TỪ NĂM 1950 ĐẾN NĂM 1959. ..................................................... 19 1.1. Bối cảnh quốc tế sau Chiến tranh thế giới thứ hai............................ 19 1.2. Sự dính líu của Mỹ vào Việt Nam từ năm 1950 đến năm 1959 ........ 22 1.2.1. Ý đồ chiến lược của Mỹ đối với Việt Nam. .................................... 22 1.2.2. Sự dính líu của Mỹ vào Việt Nam từ năm 1950 đến tháng 7 1954 ................................................................................................ 24 1.2.3. Sự dính líu của Mỹ vào Việt Nam từ tháng 7- 1954 đến năm 1959. ............................................................................................... 33 CHƢƠNG 2. CHÍNH QUYỀN KENNEDY VÀ CUỘC CHIẾN TRANH VIỆT NAM (1960 – 1963). .................................................................. 45 2.1. Vài nét về tình hình thế giới đầu những năm 60. .............................. 45 2.2. Chính quyền Kennedy và chiến lược toàn cầu của Mỹ .................... 50 2.2.1. Kennedy trúng cử Tổng thống và nội các chính quyền Kennedy. .. 50 2.2.2. Chiến lược toàn cầu của Mỹ trong giai đoạn Kennedy cầm quyền 54 2.2.3. Chiến lược quân sự toàn cầu “Phản ứng linh hoạt” ..................... 60 2.3. Chính quyền Kennedy và cuộc chiến tranh Việt Nam. .................... 66 2.3.1. Tình hình Nam Việt Nam khi Kennedy lên nắm chính quyền. ........ 66 2.3.2. Chính sách của chính quyền Kennedy đối với Việt Nam ............... 72 1 2.3.3. Quá trình thực hiện đường lối và các chính sách của chính quyền Kennedy ở Việt Nam. ...................................................................... 81 CHƢƠNG 3. “Ở VIỆT NAM, CHÚNG TA ĐANG Ở TRONG MỘT ĐƢỜNG HẦM MÀ CHƢA THẤY LỐI RA…” (KENNEDY) – SỰ PHÁ SẢN NẶNG NỀ CỦA CHÍNH QUYỀN KENNEDY TRONG CUỘC CHIẾN TRANH VIỆT NAM. ...................................... 104 3.1. Những thất bại của chính quyền Kennedy trong cuộc chiến tranh Việt Nam. ............................................................................................ 104 3.2. Nguyên nhân: .................................................................................... 109 3.2.1. Cuộc kháng chiến kiên cường của nhân dân miền Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng và Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. ............................................................................................. 109 3.2.2. Phong trào nhân dân thế giới phản đối cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam của đế quốc Mỹ. .................................................... 113 3.2.3. Mâu thuẫn giữa giới cầm quyền Mỹ với Nam Việt Nam và trong nội bộ chính quyền Sài Gòn. ......................................................... 120 KẾT LUẬN ......................................................................... ……..127 2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nƣớc Mỹ từ khi thành lập tới nay mới hơn hai thế kỉ, nhƣng kể từ khi trở thành siêu cƣờng thế giới vào cuối những năm 40 của thế kỉ XX, Mỹ luôn tìm cách giữ vai trò làm bá chủ hoàn cầu. Các nhà lãnh đạo nƣớc Mỹ kế tục nhau luôn coi mọi khu vực trên hành tinh này đều liên quan đến lợi ích và an ninh quốc gia Mỹ. Vì vậy, các tổng thống đều có những điều chỉnh trong chiến lƣợc toàn cầu và chiến lƣợc quân sự toàn cầu để thực hiện những mục tiêu và tham vọng của Mỹ đối với các nƣớc và các khu vực trên thế giới. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, dựa trên ƣu thế có một nền kinh tế mạnh nhất và lực lƣợng vƣợt trội về mọi mặt, “chiến lƣợc toàn cầu” với âm mƣu thống trị thế giới đã đƣợc giới cầm quyền Mỹ đề ra. Giới cầm quyền Mỹ cho rằng sau Chiến tranh thế giới thứ hai sẽ là thời đại của Mỹ, thời đại mà Mỹ có thể dùng sức mạnh để buộc các dân tộc khác phải khuất phục. Trong lúc đó, sự lớn mạnh của hệ thống xã hội chủ nghĩa và phong trào giải phóng dân tộc làm cho Mỹ và các nƣớc tƣ bản chủ nghĩa lo ngại. Mỹ tự gán cho mình sứ mệnh lãnh đạo “thế giới tự do”, đƣa ra “chính sách thực lực”, âm mƣu dựa vào “thế mạnh” để khuất phục các dân tộc khác. Mỹ thành lập các khối quân sự, xây dựng hàng ngàn căn cứ hải, lục, không quân trải khắp mọi nơi trên thế giới nhằm bao vây, chĩa mũi nhọn vào Liên Xô và các nƣớc xã hội chủ nghĩa. Mặt khác Mỹ đã phát động hàng chục cuộc chiến tranh xâm lƣợc để chống lại phong trào cách mạng và thực hiện mƣu đồ bành trƣớng, thống trị thế giới, tiêu biểu là cuộc chiến tranh xâm lƣợc thực dân kiểu mới ở Việt Nam từ năm 1960 đến 1963. Tháng 7 - 1954, Hiệp định Geneva về việc lập lại hòa bình ở Đông Dƣơng đã đƣợc kí kết, nhƣng Mỹ và chính quyền Ngô Đình Diệm đã ngang 3 nhiên phá hoại hiệp định nhằm biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới và căn cứ quân sự của Mỹ. Từ năm 1960, phong trào đấu tranh đòi Mỹ - Diệm thi hành Hiệp định Geneva, chống đàn áp, khủng bố của nhân dân miền Nam phát triển mạnh với đỉnh cao là phong trào Đồng khởi. Chiến lƣợc “Chiến tranh đơn phƣơng” của Mỹ ở miền Nam Việt Nam phá sản hoàn toàn. Sự thành lập “Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam” và “Quân giải phóng miền Nam” đánh dấu một sự chuyển biến mới trong phong trào cách mạng. Trong bối cảnh đó, Kennedy lên làm Tổng thống Mỹ đã đề ra chiến lƣợc quân sự “Phản ứng linh hoạt” thay cho chiến lƣợc “Trả đũa ào ạt” của chính quyền Eisenhower. Miền Nam Việt Nam trở thành nơi thực hiện thí điểm chiến lƣợc “Chiến tranh đặc biệt” của Mỹ. Kế hoạch Staley – Taylor đƣợc vạch ra nhằm bình định miền Nam trong vòng 18 tháng bằng việc sử dụng chủ yếu quân lực Việt Nam cộng hòa đƣợc trang bị bằng vũ khí hiện đại cùng sự chỉ đạo của các “cố vấn” quân sự Mỹ. Những chính sách mới của chính quyền Kennedy tiếp tục làm cho nƣớc Mỹ dính líu sâu hơn vào cuộc chiến tranh Việt Nam. Tìm hiểu về cuộc chiến tranh Việt Nam trong khoảng thời gian Kennedy cầm quyền, đặc biệt là tìm hiểu về phía Mỹ - Diệm có nhiều vấn đề cần quan tâm và làm rõ. Chính quyền Kennedy đã thi hành những chính sách gì mới trong cuộc chiến tranh Việt Nam? nhằm mục đích gì? Tại sao chính quyền Ngô Đình Diệm đi ngƣợc lại với lợi ích của đông đảo quần chúng nhân dân miền Nam lại có thể tồn tại trong một thời gian dài (1954 – 1963)? Để hà hơi tiếp sức cho chế độ Sài Gòn, Mỹ đã phải dốc vào đây bao nhiêu tiền của, công sức trong cuộc “Chiến tranh đặc biệt” (1960 – 1963)? Tuy vậy, trong nội bộ Mỹ - Diệm tồn tại những mâu thuẫn gì không thể giải quyết mà đến cuối năm 1963, Mỹ quyết định “thay ngựa giữa dòng”, loại bỏ 4 Diệm thay bằng một nhân vật mới? Những thất bại của Mỹ trong năm 1960 – 1963 ở Việt Nam và nguyên nhân của những thất bại đó? Từ những vấn đề đó, tôi nhận thức đƣợc ý nghĩa của đề tài cùng sự gợi ý của thầy hƣớng dẫn, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Chính quyền Kennedy và cuộc chiến tranh Việt Nam (1960 - 1963)” làm luận văn thạc sĩ của mình. Nghiên cứu để làm rõ những âm mƣu trong những chính sách về chính trị, quân sự, kinh tế đƣợc Mỹ thi hành ở cuộc chiến tranh Việt Nam, sự thất bại và chỉ ra nguyên nhân thất bại của Mỹ trong những năm 1960 - 1963 là một việc làm mang ý nghĩa khoa học cần thiết. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Cuộc chiến tranh Việt Nam có một ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với Mỹ, Việt Nam mà còn có tác động không nhỏ đến quan hệ quốc tế và khu vực nên nhiều vấn đề xung quanh cuộc chiến tranh Việt Nam đã đƣợc các nhà lãnh đạo cũng nhƣ các học giả Mỹ, Việt Nam và nhiều nƣớc trên thế giới quan tâm nghiên cứu ngay từ khi cuộc chiến tranh mới bắt đầu. 1. Về phía Mỹ, Việt Nam có một vị trí quan trọng trong việc thực hiện chiến lƣợc toàn cầu. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Mỹ đi từ dính líu đến trực tiếp can thiệp vào cuộc chiến tranh Việt Nam nhằm có thể biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới và “con đê ngăn làn sóng đỏ” tràn xuống khu vực Đông Nam Á. Bộ “Hồ sơ Lầu Năm Góc” – một văn kiện nghiên cứu tối mật về các quyết định của Mỹ về Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1968, phản ánh rõ nét và khá khách quan những âm mƣu, tham vọng và quá trình can thiệp của Mỹ vào Việt Nam. Trải qua 4 đời Tổng thống từ Truman, Eisenhower, Kennedy đến Johnson, mỗi tổng thống lại có những suy nghĩ, kế hoạch và cách tiến hành chiến tranh ở Việt Nam khác nhau. Từ quá trình hình thành các chính sách, các bản tham góp ý kiến của các nhân vật cấp cao của nhà nƣớc, đến các quyết định của Tổng thống, quá trình thực hiện chiến tranh 5 ở Việt Nam…đều đƣợc ghi lại trong “Hồ sơ Lầu Năm góc”. Vì thế đây là tài liệu gốc có ý nghĩa quan trọng hàng đầu cho việc nghiên cứu về chính quyền Mỹ với cuộc chiến tranh Việt Nam. Khi Kennedy lên cầm quyền, chiến lƣợc “Trả đũa ào ạt” của Eisenhower đã không còn phát huy đƣợc tác dụng khi tình hình thế giới thay đổi, đòi hỏi phải có một chiến lƣợc mới. Nội dung đƣợc viết trong cuốn sách “Tiếng kèn ngập ngừng” của Maxwell D. Taylor chính là cơ sở cho chiến lƣợc quân sự toàn cầu mới “Phản ứng linh hoạt” đƣợc xây dựng và thực hiện dƣới thời tổng thống Kennedy sau đó là Johnson. Trong cuốn sách, tác giả đã nêu rõ những nguyên tắc và cơ sở tồn tại của chính sách “Trả đũa ào ạt” của Eisenhower, đồng thời phân tích và chỉ rõ những thay đổi của tình hình mới làm cho chính sách đó rơi vào bế tắc. Từ đó, tác giả trình bày một cách có hệ thống những nội dung cơ bản của chiến lƣợc “Phản ứng linh hoạt” để phù hợp với sự thay đổi mới của tình hình thế giới. Trong đó tác giả cũng nhấn mạnh về việc thực hiện cuộc “chiến tranh hạn chế” là thích hợp. Cuộc “chiến tranh đặc biệt” mà Mỹ thi hành ở Việt Nam chính là một loại hình của cuộc “chiến tranh hạn chế”. Vì vậy, cuốn sách “Tiếng kèn ngập ngừng” của Taylor cung cấp những tƣ liệu cần thiết trong nghiên cứu về chiến lƣợc Mỹ trong thời kì cầm quyền của tổng thống Kennedy. Trong số những nhân vật có vai trò quan trọng trong việc hoạch định các chính sách cho cuộc chiến tranh Việt Nam dƣới thời Kennedy phải kể đến Bộ trƣởng Bộ quốc phòng Robert S. Mc Namara. Hai mƣơi năm sau cuộc chiến tranh kết thúc, Mc Namara đã cho xuất bản cuốn sách “Nhìn lại quá khứ - tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam”. Trong cuốn sách, Mc Namara đã trình bày cụ thể quá trình hình thành các chính sách về Việt Nam dƣới thời tổng thống Kennedy và Johnson, làm rõ cả những mâu thuẫn trong nội bộ chính quyền Mỹ, trong Bộ Quốc phòng khi đứng trƣớc những sự lựa 6 chọn cho các quyết định về Việt Nam. Cũng trong cuốn sách, tác giả còn nêu ra những nguyên nhân dẫn tới thất bại, những bài học từ cuộc chiến tranh Việt Nam. Sau 30 năm suy ngẫm, tác giả đã thừa nhận: “Chúng tôi đã sai lầm, sai lầm khủng khiếp” và dù “đây là cuốn sách tôi định không bao giờ viết ra” nhƣng ông vẫn viết và xuất bản nó. Do đó, cuốn sách chính là những trăn trở, suy nghĩ của một nhân vật cấp cao trong chính quyền Kennedy và Johnson, ngƣời trực tiếp hoạch định và chỉ đạo cuộc chiến tranh Việt Nam, vì vậy đây là nguồn tƣ liệu có giá trị từ phía Mỹ để nghiên cứu về cuộc chiến tranh Việt Nam trong thời kì cầm quyền của Kennedy và Johnson. Không chỉ có những nhà lãnh đạo Mỹ quan tâm mà rất nhiều học giả Mỹ đã tiến hành nghiên cứu về cuộc chiến tranh Việt Nam. Về thời gian đầu và lý do Mỹ quyết định can thiệp vào Việt Nam đƣợc Archimedes L.A. Patti đề cập khá sâu sắc trong cuốn “Tại sao Việt Nam?”. Những mối quan hệ quốc tế đầy mâu thuẫn giữa Mỹ - Liên Xô – Trung Quốc, những nhận định phân tích của chính quyền Mỹ dƣới hai thời tổng thống Truman và Eisenhower để đi đến can thiệp, mở đầu cho một cuộc chiến tranh kéo dài ở Việt Nam đã đƣợc tác giả giải thích cặn kẽ, giúp cho ngƣời đọc có những hiểu biết khá chân thực về mối quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam trong giai đoạn này. Tác giả Joseph A.Amter, một luật gia, một nhà nghiên cứu về hòa bình, trong cuốn sách “Lời phán quyết về Việt Nam” đã có những lý giải một cách ngắn gọn, cơ bản nhất sự dính líu của Mỹ vào cuộc chiến tranh Việt Nam, những diễn biến chính của cuộc chiến tranh trong những năm cầm quyền của Eisenhower, Kennedy, Johnson, Nixon. Tác giả đã nghiên cứu tài liệu của chính quyền Mỹ trong những năm Mỹ dính líu vào Việt Nam, từ đó làm rõ sự thật về cuộc chiến tranh, lý giải trách nhiệm của các nhà cầm quyền Mỹ trong cuộc chiến tranh này. Cuốn sách ngoài lời mở đầu gồm có 4 phần lớn: Sự 7 dính líu của Mỹ vào Việt Nam; Cuộc chiến tranh của Johnson; Cuộc chiến tranh của Nixon; Thảm họa Việt Nam và cuối cùng là phần kết ngắn: Lời phán quyết của một công dân Mỹ. Trong cuốn sách, tác giả đã khẳng định cuộc chiến tranh của Mỹ là một thảm họa cho Việt Nam và là một thảm kịch đối với nƣớc Mỹ. Với những thông tin, cách nhìn nhận đánh giá từ phía một công dân Mỹ, cuốn sách là một tài liệu tham khảo cần thiết cho việc nghiên cứu cuộc chiến tranh Việt Nam nhìn từ phía Mỹ. Giáo sƣ sử học Mỹ Gabriel Kolko, ngƣời đặc biệt quan tâm đến cuộc chiến tranh Việt Nam đã dày công nghiên cứu và viết tác phẩm “Giải phẫu một cuộc chiến tranh – Việt Nam, Mỹ và kinh nghiệm lịch sử hiện đại” từ năm 1964 và xuất bản năm 1985 tại New York. Dựa vào những quan sát tại chỗ ở Washington, Paris và những chuyến thăm Việt Nam, Gabriel Kolko đã phân tích chi tiết, sâu sắc các đối tƣợng trong cuộc chiến tranh, đồng thời từ đó phân tích, trình bày triển vọng của những cuộc chiến tranh hạn chế của Mỹ trong thời hiện đại. Tác phẩm gồm có 6 phần: Những nguồn gốc của chiến tranh cho đến năm 1960; Cuộc khủng hoảng ở Nam Việt Nam và sự can thiệp của Mỹ, 1961 – 1965; Chiến tranh tổng lực, 1965 – 1967 và sự biến đổi của Nam Việt Nam; Cuộc tiến công Tết và các sự kiện năm 1968; Chiến tranh và ngoại giao, 1969 – 1972; Cuộc khủng hoảng của Việt Nam cộng hòa và sự kết thúc chiến tranh, 1973 – 1975; và phần kết luận. Tác phẩm đƣợc đánh giá là một “công trình phong phú về tƣ liệu có thể trở thành một điểm then chốt để bắt đầu tất cả các cuộc thảo luận tƣơng lai về chiến tranh Việt Nam” (Pantheon books, New York); là “một cuốn sách rất sinh động hấp dẫn về một cuộc chiến tranh có tác động sâu sắc đến toàn thế giới. Bất cứ nhà nghiên cứu nghiêm túc nào về cuộc chiến tranh Đông Dƣơng cũng cần phải đọc nó…” (Tạp chí cuối tuần Australia). 8 Nghiên cứu rộng hơn về quan hệ giữa Mỹ và Đông Dƣơng, học giả Peter A. Poole đã xuất bản cuốn sách “Nước Mỹ và Đông Dương từ Roosevelt đến Nixon”. Nội dung của cuốn sách đề cập, phân tích mối quan hệ giữa Mỹ và các nƣớc Đông Dƣơng qua 6 đời tổng thống từ Roosevelt đến Nixon, các chính sách của Mỹ đối với Lào, Campuchia, trong đó đặc biệt chú ý phân tích về cuộc can thiệp chính thức bằng quân sự của Mỹ vào Đông Dƣơng mà chủ yếu là Việt Nam từ sau chiến thắng Điện Biên Phủ (7-1954) đến khi kí Hiệp định Paris 1973. Ngoài ra, do tầm ảnh hƣởng rộng lớn của cuộc chiến tranh Việt Nam do Mỹ gây ra, có rất nhiều học giả nƣớc Mỹ và thế giới quan tâm nghiên cứu về đề tài này, có thể kể đến cuốn sách “Nguồn gốc sự dính líu của Mỹ” của Marvin Kalb và Allive Abe, “Những bí mật về chiến tranh Việt Nam” của Daniel Ellsberg… Các cuốn sách này cũng là những tài liệu tham khảo có giá trị cho việc nghiên cứu những đề tài liên quan. 2. Về phía Việt Nam, sau khi thực dân Pháp buộc phải kí Hiệp định Geneva công nhận độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, thì ngay lập tức nƣớc ta lại phải đối phó với âm mƣu chia cắt lâu dài đất nƣớc, biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới và căn cứ quân sự của đế quốc Mỹ. Dƣới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân Việt Nam kiên trì thực hiện cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nƣớc. Mỗi chặng đƣờng của cuộc kháng chiến đều có sự chỉ đạo kịp thời của Đảng Cộng sản Việt Nam, hệ thống văn kiện Đảng chính là tài liệu gốc quan trọng để nghiên cứu cuộc chiến đấu chống Mỹ của dân tộc. Bộ sách “Một số văn kiện của Đảng về chống Mỹ, cứu nước” gồm ba tập: Một số bài viết quan trọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đƣợc đăng ở phần đầu tập I, tiếp đó là các nghị quyết về chống Mỹ, cứu nƣớc của Ban chấp hành trung ƣơng và Bộ chính trị trong khoảng thời gian từ năm 1954 đến năm 1975. Đây là một tập 9 sử liệu gốc quý giá để nghiên cứu nhiều vấn đề về chính trị, quân sự trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nƣớc của nhân dân ta. Các văn kiện đƣợc tập hợp, sắp xếp theo trình tự thời gian không chỉ giúp ngƣời đọc nắm đƣợc những diễn biến của cuộc chiến tranh qua các giai đoạn phát triển mà còn thấy đƣợc việc nhận định đánh giá tình hình của Đảng để định ra những đƣờng lối chiến lƣợc, phƣơng pháp cách mạng đúng đắn lãnh đạo cuộc đấu tranh của nhân dân ta đi đến thắng lợi cuối cùng. Đảng chỉ đạo chung về đƣờng lối chiến lƣợc, nhƣng trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng của nhân dân miền Nam đi đến thắng lợi cuối cùng là Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Mặt trận đƣợc coi là ngƣời đại diện hợp pháp của nhân dân miền Nam trên các diễn đàn quốc tế. Cuốn tài liệu “Về Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam” là một tƣ liệu quan trọng trong nghiên cứu về cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân miền Nam, cung cấp những thông tin cơ bản về sự thành lập, các hoạt động của Mặt trận trong quá trình lãnh đạo cách mạng miền Nam. Bên cạnh đó cuốn sách còn trích dẫn những tuyên ngôn, văn kiện đại hội, các chƣơng trình, lời kêu gọi của Mặt trận và của các đoàn thể, đảng, nhóm phái trong Mặt trận. Tƣ liệu về Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam còn phải kể đến cuốn sách “Năm năm chiến đấu anh dũng thắng lợi vẻ vang của Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam”. Cuốn sách tập hợp các văn kiện: điện chúc mừng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tôn Đức Thắng, diễn văn của Luật sƣ Nguyễn Hữu Thọ nhân kỉ niệm ngày thành lập Mặt trận 20-121965 và bản Thông cáo của Thông tấn xã giải phóng giới thiệu thành tích đoàn kết, đấu tranh anh dũng và những thắng lợi vẻ vang của trong năm năm 1960 – 1965 của nhân dân miền Nam dƣới sự lãnh đạo của Mặt trận. Đây chính là những tƣ liệu lịch sử có giá trị. 10 Trong cách mạng Việt Nam, miền Nam luôn đƣợc sự quan tâm đặc biệt của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ngƣời luôn chú ý theo dõi từng bƣớc chuyển biến của cách mạng miền Nam, để kịp thời động viên và chỉ đạo. Nhân kỉ niệm 10 năm thống nhất đất nƣớc, năm 1985, Nhà xuất bản Sự thật đã tập hợp những bài nói và viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh, xây dựng thành cuốn sách “Miền Nam thành đồng Tổ quốc”. Những bài nói và viết của Ngƣời từ năm 1945 đến 1969 đƣợc tập hợp lại trong cuốn sách không chỉ thể hiện tình yêu thƣơng, sự quan tâm chia sẻ với đồng bào miền Nam, những ngƣời đi trƣớc về sau, mà còn là những chỉ đạo kịp thời, quý giá đối với cách mạng miền Nam. Bên cạnh những văn kiện của Đảng, của Bác, những cuốn sách, hồi kí của các vị tƣớng lĩnh trực tiếp tham gia lãnh đạo cách mạng miền Nam cũng chính là những tài liệu gốc quý giá, trong đó phải kể đến cuốn sách “Thư vào Nam” của đồng chí Lê Duẩn. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, Lê Duẩn là một trong những ngƣời có vai trò quan trọng nhất trong việc hoạch định và hoàn chỉnh đƣờng lối cách mạng miền Nam và cũng là ngƣời chịu trách nhiệm chủ yếu trƣớc Bộ Chính trị và Ban chấp hành trung ƣơng Đảng về phong trào cách mạng miền Nam. “Thƣ vào Nam” là tập hợp thƣ và một số điện của đồng chí (lúc đó là Tổng bí thƣ Ban chấp hành trung ƣơng Đảng) gửi các đồng chí lãnh đạo ở chiến trƣờng miền Nam. Những văn kiện này đƣợc hệ thống theo thời gian từ chống chiến lƣợc “chiến tranh đặc biệt”, “chiến tranh cục bộ”, “Việt Nam hóa chiến tranh”, đến cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân năm 1975. “Thƣ vào Nam” đƣợc coi nhƣ “tài liệu mật” của Việt Nam đƣợc “tiết lộ” sau khi cuộc chiến tranh kết thúc 10 năm. Cuốn sách cho ngƣời đọc thấy rõ ràng, cụ thể và sinh động sự phát triển và hoàn chỉnh đƣờng lối chiến lƣợc, phƣơng pháp cách mạng và chiến tranh cách mạng miền Nam trong đƣờng lối chống Mỹ cứu nƣớc của Đảng, cùng sự chỉ đạo tài 11 tình, sắc bén, táo bạo, đúng đắn của Bộ Chính trị, Ban chấp hành trung ƣơng Đảng đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đƣờng lối quân sự trong kháng chiến chống Mỹ đƣợc xây dựng một cách khoa học trong tác phẩm “Chiến tranh giải phóng và chiến tranh giữ nước” của Đại tƣớng Võ Nguyên Giáp. Cuốn sách tập hợp và chọn lọc một số bài nói và viết của Đại tƣớng về đƣờng lối quân sự của Đảng trong Cách mạng tháng Tám, kháng chiến chống Pháp và kháng chiến chống Mỹ. Trong toàn bộ nội dung cuốn sách, Đại tƣớng đã phân tích một cách khoa học, có hệ thống, có căn cứ lý luận và cơ sở thực tiễn tập trung vào các vấn đề về khởi nghĩa vũ trang, chiến tranh cách mạng, xây dựng lực lƣợng vũ trang, củng cố quốc phòng và sự lãnh đạo của Đảng trong chiến tranh cách mạng. Bộ sách “Cuộc kháng chiến chống Mỹ” của Đại tƣớng Văn Tiến Dũng cũng là một tài liệu quý để nghiên cứu lịch sử kháng chiến chống Mỹ của dân tộc. Bộ sách gồm 2 tập: Tập đầu có tiêu đề: “Cuộc kháng chiến chống Mỹ Bước ngoặt lớn” viết về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam trong thời kì trƣớc cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968. Tập thứ hai có tiêu đề: “Cuộc kháng chiến chống Mỹ - Toàn thắng” viết về cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam chống Mỹ từ cuộc Tổng tiến công và nổi dậy năm 1968 đến khi chế độ Sài Gòn sụp đổ, miền Nam đƣợc giải phóng. Những tƣ liệu, sự kiện trong cuốn sách chính là nguồn tƣ liệu quý giá để nghiên cứu về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nƣớc, thống nhất Tổ quốc của nhân dân Việt Nam. Mỹ tiến hành cuộc chiến tranh xâm lƣợc Việt Nam buộc nhân dân Việt Nam phải đứng lên chiến đấu để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. Lịch sử cuộc kháng chiến chống Mỹ, dù nhiều đau thƣơng, mất mát nhƣng thực sự là những trang hào hùng nhất trong lịch sử dân tộc. Để ghi lại cuộc chiến đấu anh dũng của cả dân tộc, nhiều công trình nghiên cứu có quy mô về cuộc 12 kháng chiến chống Mỹ đã đƣợc thực hiện. Bộ sách nhiều tập “Lịch sử cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước” của Viện Lịch sử quân sự chính là sự dày công nghiên cứu, tập hợp các tƣ liệu trong thời gian dài của tập thể các tác giả quân đội. Bộ sách đề cập quá trình kháng chiến chống Mỹ cứu nƣớc của nhân dân Việt Nam, lý giải nguyên nhân Mỹ tiến hành xâm lƣợc Việt Nam, diễn biến của cuộc chiến tranh với sự chỉ đạo kịp thời của Đảng, cuối cùng là thắng lợi của nhân dân Việt Nam, rút ra những nguyên nhân thắng lợi và bài học kinh nghiệm. Các tập sách đƣợc phân chia theo các mốc thời gian hợp lý, trong mỗi giai đoạn lại có những sự kiện quan trong tƣơng ứng với cuộc đấu tranh của nhân dân ta. Trong đó tập 3 với nhan đề “Đánh thắng chiến tranh đặc biệt” chỉ rõ âm mƣu và thủ đoạn của Mỹ trong chiến lƣợc “chiến tranh đặc biệt” tƣơng ứng với giai đoạn cầm quyền của Kennedy và Johnson, trình bày cụ thể quá trình từng bƣớc đánh bại chiến lƣợc này trên cả hai miền Bắc, Nam. Cả bộ sách chính là nguồn tƣ liệu phong phú, cần thiết cho việc nghiên cứu về những chủ đề có liên quan đến cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc. Bộ sách “Miền Nam giữ vững thành đồng” của tác giả Trần Văn Giàu đƣợc bắt đầu biên soạn từ năm 1964 khi cuộc chiến tranh Việt Nam vẫn đang diễn ra. Chính vì vậy những sự kiện trong cuốn sách đƣợc tác giả ghi chép mang tính chất cập nhật và sống động. Cả bộ sách trình bày một cách có hệ thống những sự kiện lịch sử quan trọng của miền Nam Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Mỹ, trong đó đặc biệt chú trọng tới quá trình đấu tranh cách mạng của đồng bào miền Nam chống Mỹ - Diệm. Đề tài về cuộc kháng chiến chống Mỹ, đặc biệt là giai đoạn chiến đấu chống chiến lƣợc “chiến tranh đặc biệt” cũng đƣợc nhiều tác giả Việt Nam quan tâm đề cập đến trong các sách chuyên khảo. Cuốn sách “Các văn tự bán nước của Ngô Đình Diệm hay là các Hiệp nghị xâm lược bất bình đẳng của 13 đế quốc Mỹ” của Phạm Thành Vinh. Tác giả đã trích dẫn nguyên văn hoặc một phần các hiệp nghị đƣợc kí kết giữa Mỹ và Diệm, phân tích và làm rõ những âm mƣu của Mỹ trong các hiệp định này. Cuốn sách là một tài liệu chuyên khảo có giá trị trong việc nghiên cứu mối quan hệ giữa Mỹ và chính quyền Diệm. Cuốn sách “21 năm viện trợ Mỹ ở Việt Nam” của Đặng Phong cho chúng ta cái nhìn khái quát nhất về viện trợ Mỹ ở miền Nam Việt Nam: ý đồ, quá trình xâm nhập, các giai đoạn, các hình thức viện trợ và vai trò của viện trợ đối với những biến chuyển ở miền Nam Việt Nam… Ngoài ra còn nhiều tác phẩm chuyên khảo khác về từng khía cạnh của cuộc chiến tranh xâm lƣợc Mỹ ở Nam Việt Nam cung cấp cho ngƣời đọc những tƣ liệu lịch sử có giá trị. Ngoài ra, trên các báo, tạp chí nhƣ: tạp chí Cộng sản, Nghiên cứu lịch sử, Lịch sử quân sự, Nghiên cứu quốc tế, Thông tin khoa học quân sự, Kiến thức quốc phòng hiện đại, Tài liệu tham khảo đặc biệt của Thông tấn xã Việt Nam… cũng có nhiều bài viết có liên quan. Với ý nghĩa quốc tế quan trọng, cuộc chiến tranh Việt Nam ngay từ khi xảy ra đã đƣợc sự quan tâm của nhiều tác giả không chỉ ngƣời Mỹ, ngƣời Việt Nam mà còn của các tác giả nhiều nƣớc trên thế giới. Vì vậy, nguồn tƣ liệu để nghiên cứu về chính quyền Mỹ và cuộc chiến tranh Việt Nam rất phong phú. Hệ thống hóa các tài liệu có liên quan đến luận văn (mà tác giả đã tập hợp, hệ thống đƣợc) có thể thấy rằng quan điểm nhận thức của các tác giả là rất khác nhau: - Các công trình nghiên cứu, tƣ liệu của các tác giả ngƣời Mỹ chủ yếu nói về các chính sách của Mỹ đối với Việt Nam trong toàn bộ cuộc chiến tranh từ 1954 đến 1973 (hoặc 1975). - Các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo, tƣ liệu của các tác giả ngƣời Việt chủ yếu đề cập đến cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam chống Mỹ. 14 - Các bài viết ngắn của các tác giả Mỹ, Việt và các nƣớc khác chủ yếu đề cập riêng đến từng mặt của cuộc chiến tranh Việt Nam, từng vấn đề trong chính sách của Mỹ về Việt Nam. - Một số bài viết có quan điểm thiếu khách quan khi nhìn nhận vai trò của Mỹ hoặc Việt Nam trong cuộc chiến tranh. Qua hệ thống các tài liệu, ngƣời viết nhận thấy ở trong nƣớc chƣa có một công trình nghiên cứu nào đề cập một cách toàn diện về chính quyền Kennedy và cuộc chiến tranh Việt Nam trong giai đoạn 1960 – 1963. Vì lẽ đó, ngƣời viết đã chọn vấn đề trên làm đề tài luận văn thạc sĩ Lịch sử của mình mong góp phần khắc phục khoảng còn thiếu vắng đó. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu các chính sách, quá trình thực hiện các chính sách về Việt Nam của chính quyền Kennedy, những hậu quả và những thất bại của Mỹ trong cuộc chiến tranh Việt Nam 1960 – 1963, nguyên nhân của những thất bại đó. Phạm vi nghiên cứu: Mục đích của đề tài là tập trung nghiên cứu những chính sách về Việt Nam của chính quyền Kennedy và việc thực hiện những chính sách đó ở Việt Nam trong những năm 1960 – 1963. Để làm nổi bật vấn đề và mang tính hệ thống, luận văn giới thiệu một cách khái quát về sự dính líu của Mỹ vào Việt Nam từ năm 1950 đến năm 1959. Từ việc nghiên cứu, đánh giá rút ra những thất bại và nguyên nhân của những thất bại của Mỹ trong chiến tranh Việt Nam 1960 – 1963. 4. Nguồn tư liệu và phương pháp nghiên cứu Nguồn tư liệu: Để thực hiện đề tài, tác giả sử dụng những nguồn tƣ liệu: 1. Các tƣ liệu, văn kiện: 15 - Tài liệu mật Lầu Năm Góc, Trung tâm thông tin khoa học – kĩ thuật dịch, thƣ viện quân đội sao. - Tài liệu mật của Bộ Quốc phòng Mỹ về cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam (bản dịch của Việt Nam thông tấn xã phát hành năm 1971). - Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ III năm 1960. - Văn kiện Đại hội Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam lần thứ nhất. - Những văn kiện của Đảng về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, tập 1 (1954-1969), Lƣu trữ Viện Lịch sử quân sự. - Hồ Chí Minh (1985), Miền Nam thành đồng Tổ quốc, NXB Sự thật. - Lê Duẩn (1986), Thư vào Nam, NXB Sự thật. - Văn Tiến Dũng (1989), Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước - Bước ngoặt lớn, NXB Sự thật. - Võ Nguyên Giáp (1974), Chiến tranh giải phóng và chiến tranh giữ nước, NXB Quân đội nhân dân. - Ban chỉ đạo tổng kết chiến tranh (1995), Tổng kết cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước - Thắng lợi và bài học, NXB Chính trị quốc gia. 2. Các sách chuyên khảo Tác giả sử dụng nhiều sách chuyên khảo của các tác giả trong và ngoài nƣớc, có thể kể đến một vài cuốn sách tiêu biểu: Sách của các tác giả ngoài nƣớc: Gabrien Kolko (1976), Giải phẫu một cuộc chiến tranh, NXB Quân đội nhân dân; Joseph A.Amter (1985), Lời phán quyết về Việt Nam, NXB Quân đội nhân dân,; Patti L.A (1995), Tại sao Việt Nam? NXB Đà Nẵng; Peter A. Poole (1978), Nước Mỹ và Đông Dương từ Roosevelt đến Nixon, Thƣ viện quân đội sao lục; Robert S. Mc Namara (1995), Nhìn lại quá khứ tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam, NXB 16 Chính trị quốc gia; Anatôli Đôbrƣnhin (2001), Đặc biệt tin cậy, NXB Chính trị quốc gia… (Sử dụng qua bản dịch). Sách của các tác giả trong nƣớc: Phạm Thành Vinh (1963), Các văn tự bán nước của Ngô Đình Diệm hay là các Hiệp nghị xâm lược và bất bình đẳng của đế quốc Mỹ, NXB Sự thật; Trần Văn Giàu (1996), Miền Nam giữ vững thành đồng, Tập II, NXB Khoa học xã hội; Viện lịch sử quân sự Việt Nam (1991), Lịch sử kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Tập I. II, NXB Sự thật; Cao Văn Lƣợng (1991), Lịch sử cách mạng miền Nam Việt Nam (19541965), NXB Khoa học xã hội; … 3. Các tạp chí: Nghiên cứu Lịch sử, Lịch sử quân sự, Tạp chí Cộng sản, Tài liệu tham khảo đặc biệt của Thông tấn xã Việt Nam, Nghiên cứu quốc tế, Châu Mỹ ngày nay, Các vấn đề quốc tế, Khoa học quân sự nƣớc ngoài… 4. Các luận án tiến sĩ, các luận văn thạc sĩ về các vấn đề có liên quan. Phương pháp nghiên cứu cơ bản của luận văn này là: phƣơng pháp lịch sử, phƣơng pháp logic. Đồng thời tác giả có cố gắng tiếp cận phƣơng pháp liên ngành trong nghiên cứu để phân tích, tổng hợp, đối chiếu so sánh các nguồn tƣ liệu để rút ra đƣợc những thông tin, sự kiện cơ bản và chính xác nhất. 5. Đóng góp của luận văn - Tập hợp và xử lý một cách có hệ thống các tài liệu, tƣ liệu liên quan tới chính quyền Kennedy và cuộc chiến tranh Việt Nam 1960 – 1963. - Tìm hiểu các chính sách về Việt Nam của chính quyền Kennedy và quá trình thực hiện các chính sách, những hậu quả, thất bại và nguyên nhân thất bại của Mỹ trong cuộc chiến tranh Việt Nam giai đoạn 1960 – 1963. - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể là tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy các vấn đề về chính sách của Mỹ và cuộc chiến tranh Việt Nam… 17 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Nhìn lại sự dính líu của Mỹ đối với Việt Nam từ năm 1950 đến 1959. Chƣơng 2. Chính quyền Kennedy và cuộc chiến tranh Việt Nam (1960 – 1963). Chƣơng 3. “Ở Việt Nam, chúng ta đang ở trong một đƣờng hầm mà chƣa thấy lối ra” (Kennedy) – Sự phá sản nặng nề của chính quyền Kennedy trong cuộc chiến tranh Việt Nam. 18 Chƣơng1. NHÌN LẠI SỰ DÍNH LÍU CỦA MỸ ĐỐI VỚI VIỆT NAM TỪ NĂM 1950 ĐẾN NĂM 1959. 1.1. Bối cảnh quốc tế sau Chiến tranh thế giới thứ hai Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, cục diện quốc tế chuyển sang một bƣớc ngoặt lớn. Trật tự thế giới hai cực đƣợc hình thành trên cơ sở so sánh lực lƣợng giữa các bên tham chiến chủ chốt vào cuối chiến tranh. Từ ngày 4 đến 11-2-1945, Hội nghị tam cƣờng – Liên Xô, Mỹ, Anh đã họp ở Yalta (Liên Xô) nhằm giải quyết những tranh chấp, mâu thuẫn trong nội bộ phe Đồng minh chống phát xít. Hội nghị đã diễn ra gay go, quyết liệt, cuối cùng đã đi tới những quyết định quan trọng về việc nhanh chóng kết thúc chiến tranh ở châu Âu, châu Á – Thái Bình Dƣơng, tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít, quyết định thành lập tổ chức Liên hợp quốc dựa trên nền tảng và nguyên tắc cơ bản sự nhất trí giữa năm cƣờng quốc Liên Xô, Mỹ, Anh, Pháp và Trung Quốc để giữ gìn hoà bình và an ninh thế giới sau chiến tranh. Bên cạnh đó, hội nghị cũng đi tới thỏa thuận việc đóng quân ở các nƣớc bại trận và phân chia phạm vi ảnh hƣởng giữa các cƣờng quốc ở châu Âu, châu Á. Để tránh tổn thất lớn khi đổ bộ đánh Nhật, phía Mỹ và Anh đã đáp ứng các điều kiện để Liên Xô tham chiến chống quân phiệt Nhật. Đó là: duy trì nguyên trạng Mông Cổ, trả lại Liên Xô những quyền lợi của đế quốc Nga ở Viễn Đông. Những quyết định của hội nghị đã trở thành khuôn khổ của trật tự thế giới mới, từng bƣớc đƣợc thiết lập trong những năm 1945 – 1947, thƣờng đƣợc gọi là “trật tự hai cực Yalta”. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, chủ nghĩa xã hội từ phạm vi một nƣớc đã mở rộng ra nhiều nƣớc trên thế giới, hình thành một hệ thống xã hội chủ nghĩa. Liên Xô ngày càng phát triển, trở thành cƣờng quốc mạnh nhất châu Âu, giữ vị trí quan trọng trên vũ đài chính trị thế giới. Với uy tín và ảnh 19