Tài liệu Chiến tranh trong tuyển tập những truyện ngắn xuất sắc về chiến tranh

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh -------“  ------- ng« thÞ ph¬ng lan diÖn m¹o chiÕn tranh trong tuyÓn tËp “nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh” luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Vinh, 12/2007 1 T æn Bé g l i ªgi¸o n ®o µdôc n l a ovµ ®é n®µo g v i Ött¹o nam Tr ê n g ®¹ i h ä c c « n g ®o µ n Trêng ®¹i häc vinh -------“  ------- ng« thÞ ph¬ng lan ®¹ I h ä c c « n g ®o µ n diÖn m¹o chiÕn tranh trong tuyÓn tËp “nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh” chuyªn ngµnh: V¨n häc ViÖt Nam M· sè: N g µ n h : t µ i c h Ýn h k Õ t o ¸ n ®Ò t µ i : luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Ngêi híng dÉn: TS. NguyÔn M¹nh Hïng Më 12/2007 ®Çu Vinh, 1. Lý do chän ®Ò tµi H µ N é i, th ¸ n g 5 / 2 0 0 7 2 1.1 Cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ chèng Mü lu«n lµ ®Ò tµi næi bËt, xuyªn suèt hµnh tr×nh v¨n häc ViÖt Nam kÓ tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m. Sau khi ®Êt níc thèng nhÊt, nh÷ng d ©m vÒ chiÕn tranh vÉn cßn. Con ngêi ph¶i ®èi diÖn víi chÝnh m×nh vµ l¬ng t©m cña m×nh, gi÷a c¸i ®îc vµ c¸i mÊt chªnh vªnh kh«ng cã ranh giíi. V× vËy m¶ng ®Ò tµi nµy vÉn ®ang lµ vÊn ®Ò thêi sù, thu hót sù quan t©m cña nhiÒu c«ng tr×nh, ®Æc biÖt trong kh«ng khÝ ®æi míi ®Ò tµi nµy thËt sù cã ®îc nh÷ng thµnh tùu míi mÎ. §i s©u vµo nghiªn cøu ®Ò tµi chiÕn tranh sÏ gióp chóng ta cã ®îc c¸i nh×n toµn diÖn vÒ chiÕn tranh vµ sau khi chiÕn tranh kÕt thóc còng nh quy luËt vËn ®éng cña v¨n xu«i nãi chung, truyÖn ng¾n nãi riªng. 1.2 TËp truyÖn ng¾n “Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh" chän läc tõ nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ cña nhiÒu c©y bót. §i vµo nghiªn cøu, nã cßn gióp chóng ta thÊy ®îc c¸c nhµ v¨n trong chiÕn tranh nh×n chiÕn tranh kh¸c c¸c nhµ v¨n thêi hËu chiÕn nh×n vÒ chiÕn tranh. 1.3. Trong nhµ trêng ®¹i häc vµ phæ th«ng, truyÖn ng¾n ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®îc häc víi mét sè lîng lín. ViÖc ®i s©u nghiªn cøu ®Ò tµi nµy sÏ soi s¸ng thªm nhiÒu vÊn ®Ò vÒ v¨n häc viÕt vÒ chiÕn tranh nãi chung, truyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn tranh nãi riªng. V× thÕ ®èi víi ®Ò tµi nµy chóng t«i mong muèn ®ãng gãp mét phÇn vµo c«ng viÖc gi¶ng d¹y, tríc hÕt lµ ®èi víi b¶n th©n. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò 3 ChiÕn tranh lµ mét ®Ò tµi v« cïng phong phó cho c¸c nhµ v¨n. Mçi nhµ v¨n ®i vµo t¸c phÈm cña m×nh tõ nh÷ng gãc nh×n riªng, nh÷ng gi¸ trÞ riªng lµm cho bé mÆt cña chiÕn tranh diÔn ra mu«n h×nh mu«n vÎ. Do vËy truyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn tranh tõ 1945 ®Õn nay ®· thu hót rÊt nhiÒu sù chó ý cña giíi nghiªn cøu phª b×nh. Nh÷ng bµi nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc ViÖt Nam vµ trùc tiÕp viÕt vÒ chiÕn tranh cña c¸c t¸c gi¶ nh Bïi ViÖt Th¾ng, Lª Ngäc Trµ, T«n Ph¬ng Lan. Nh÷ng bµi nghiªn cøu phª b×nh, trao ®æi vµ ®i vµo t¸c phÈm cô thÓ cña c¸c nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu, Nguyªn Ngäc, TrÇn C¬ng, Huúnh Nh Ph¬ng, NguyÔn Hßa, §Æng V¨n Sinh, NguyÔn H¬ng Giang. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i trong ®ã cã ®Ò cËp ®Õn m¶ng chiÕn tranh nh: Nhiªï t¸c gi¶ (1980): “MÊy nÐt chung quanh m¶ng v¨n häc viÕt vÒ chiÕn tranh trong 35 n¨m qua”, V¨n nghÖ qu©n ®éi ,sè6 ;NhiÒu t¸c gi¶ (1998): 50 n¨m v¨n häc ViÖt Nam sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, Nxb §¹i häc quèc gia; Ng« Th¶o (2001) V¨n häc vÒ ngêi lÝnh, Nxb qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã cßn cã c¸c cuéc héi th¶o luËn bµn vÒ chiÕn tranh do b¸o v¨n nghÖ tæ chøc “ Héi th¶o vÒ truyÖn ng¾n víi ®Ò tµi lùc lîng vò trang vµ chiÕn tanh c¸ch m¹ng”cña §ç Mai Hµ (1987); NguyÔn Minh Ch©u víi H·y ®äc lêi ai ®iÕu cho mét minh häa… 4 Cã thÓ nãi c¸c bµi nghiªn cøu phª b×nh ®Õn thèng nhÊt ý kiÕn cho r»ng TruyÖn ng¾n 1945 – 1975 chØ lµ sù kh¸i qu¸t hãa s©u s¾c, chØ cã thÓ lµ ghi chÐp, ph¸t biÓu c¶m xóc kÞp thêi mµ th«i. Giai ®o¹n nµy lµ bíc chuyÓn cho sù ph¸t triÓn tiÕp tôc. Sang giai ®o¹n tõ 1975 ®Õn nay tËp trung nghiªn cøu hiÖn tr¹ng tinh thÇn x· héi sau chiÕn tranh, ®ã lµ mét hiÖn tr¹ng phøc t¹p vµ ®a d¹ng ®an xen c¸c mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc. Cßn Ph¬ng Lan trong “Mét vµi suy nghÜ vÒ thêi kú ®æi míi", kh¼ng ®Þnh sù chuyÓn híng t duy nghÖ thuËt cña c¸c c©y bót sau chiÕn tranh do cã nghÞ quyÕt 05 v× v¨n hãa v¨n nghÖ t¹o ®iÒu kiÖn cho v¨n xu«i nãi chung, truyÖn ng¾n nãi riªng ph¸t triÓn mang nh÷ng tè chÊt míi so víi thêi kú tríc ®ã. NguyÔn H¬ng Giang cho r»ng: “Sù thËt vµ chiÕn tranh h«m nay ®îc nh×n nhËn l¹i lµ mét sù thËt ®· ®îc tr¶i qua nh÷ng n¨m th¸ng day døt, tr¨n trë trong t©m hån nhµ v¨n, h¬n thÕ nã thËt sù lµ nh÷ng nÕm tr¶i cña ngêi chÞu trËn, ngêi trong cuéc”… TrÇn C¬ng trong “ VÒ mét vµi híng tiÕp cËn víi ®Ò tµi chiÕn tranh” th× “ Trong c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ chiÕn tranh trong chiÕn tranh, c¸c thÓ hiÖn lµ nªu ra nh÷ng t×nh huèng chiÕn tranh vµ ®Æt nh©n vËt hoÆc tËp thÓ vµo lùa chän. Cßn c¸c t¸c phÈm sau chiÕn tranh híng tiÕp cËn chñ yÕu vÉn lµ tiÕp tôc lý gi¶i chiÕn tranh, tiÕp tôc ngîi ca vµ kh¼ng ®Þnh”. 5 C¸c nhµ nghiªn cøu phª b×nh ®Òu kh¼ng ®Þnh v¨n häc sau chiÕn tranh hay v¨n häc thêi kú ®æi míi con ngêi c¸ nh©n ®îc thÓ hiÖn, trong ®ã ®i s©u vµo nh÷ng bi kÞch cña con ngêi. MÆc dï c¸c t¸c gi¶ ®Òu kh¼ng ®Þnh truyÖn ng¾n vÒ chiÕn tranh cã sù chuyÓn ®æi, khëi s¾c, ®Æc biÖt lµ tõ thêi kú ®æi míi ®Õn nay nhng tùu trung l¹i, nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan, cha cã mét c«ng tr×nh nµo thÓ hiÖn mét c¸i nh×n tæng quan, toµn diÖn, cã hÖ thèng, chuyªn s©u trong viÖc nghiªn cøu m¶ng ®Ò tµi nµy. V× vËy, ®Ó cã mét c¸i nh×n toµn diÖn vÒ chiÕn tranh vµ sau chiÕn tranh th× ®Ò tµi “ ChiÕn tranh trong Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh” lµ cÇn thiÕt. 3. Ph¹m vi nghiªn cøu. LuËn v¨n nghiªn cøu ®Ò tµi chiÕn tranh trong hai tËp cña tuyÓn tËp Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh do Nhµ xuÊt b¶n Héi nhµ v¨n Ên hµnh. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu 4.1 Nh×n l¹i mét c¸ch hÖ thèng m¶ng truyÖn ng¾n ViÖt Nam viÕt vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh. 4.2 Ph¸t hiÖn, t×m hiÓu, ph©n tÝch nh÷ng ®æi míi, trªn c¶ hai ph¬ng diÖn néi dung vµ nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn tranh. 4.3. Tõ viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trªn gãp phÇn kh¼ng ®Þnh ®ãng gãp cña truyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn 6 tranh ®èi víi qu¸ tr×nh ®æi míi v¨n häc, ®ång thêi gãp phÇn hiÓu thªm mét sè ®Æc ®iÓm cña truyÖn ng¾n. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. VËn dông nh÷ng ph¬ng ph¸p v¨n häc phæ biÕn: Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t thèng kª, ph¬ng ph¸p miªu t¶, ph©n tÝch, ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu. 6. CÊu tróc luËn v¨n. Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®îc triÓu khai qua ba ch¬ng. Ch¬ng 1. §Ò tµi chiÕn tranh trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1945 Ch¬ng 2: Nh÷ng khÝa c¹nh b¶n chÊt chiÕn tranh ®îc thÓ hiÖn trong tuyÓn tËp Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh. Ch¬ng 3: Nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt t¬ng øng c¸ch nh×n vÒ chiÕn tranh trong tuyÓn tËp Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh. 7 Ch¬ng 1 §Ò tµi chiÕn tranh trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1945 1.1. ChiÕn tranh lµ ®Ò tµi xuyªn suèt trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1945 Nh¾c ®Õn chiÕn tranh ngêi ta thêng nghÜ nhiÒu ®Õn c¸i mÊt m¸t, ®Õn nçi ®au. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®au ®ín, ¸m ¶nh cho toµn nh©n lo¹i. §Ò tµi chiÕn tranh ®· ®i vµo v¨n häc hÕt søc tù nhiªn, ch©n thùc. Tuy nhiªn ë mçi thêi ®¹i, mçi d©n téc trong nh÷ng bèi c¶nh cô thÓ, vÊn ®Ò nµy ®îc ®Ò cËp trong v¨n häc víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng më ra mét bíc ngoÆt míi cho lÞch sö d©n téc, kû nguyªn cña ®éc lËp tù do vµ chñ nghÜa x· héi ®ång thêi nã còng më ra mét thêi ®¹i míi cho v¨n häc nghÖ thuËt. LÇn lît chóng ta ®· ®Ëp tan ®îc ©m mu x©m lîc cña thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü. §¹i th¾ng mïa xu©n 1975 ®· khÐp l¹i lÞch sö 30 n¨m chiÕn ®Êu trêng kú gian khæ, ®Çy anh dòng hµo hïng cña d©n téc. Giê ®©y chiÕn tranh, nh÷ng vÊn ®Ò c¸ch m¹ng kh«ng cßn xa l¹ mµ lµ vÊn ®Ò thêng nhËt, lµ lÏ sèng cßn cña d©n téc. VËn mÖnh d©n téc vµ vËn mÖnh mçi ngêi d©n ®Æt trong thö th¸ch 8 cña cuéc chiÕn tranh nãng báng d÷ déi. Trong bèi c¶nh Êy, v¨n häc ®Æc biÖt quan t©m viÕt vÒ chiÕn tranh lµ lÏ tù nhiªn. Hoµn c¶nh míi ®· hun ®óc lßng nhiÖt thµnh lý tëng c¸ch m¹ng còng nh sù trëng thµnh, chÝn muåi cho lý tëng thÈm mü cña c¶ thÕ hÖ nhµ v¨n, nhµ v¨n mang c¶ bÇu nhiÖt huyÕt ®i vµo c¸ch m¹ng, ngîi ca chiÕn ®Êu. XÐt ®Õn cïng bÊt cø mét nÒn v¨n häc nµo còng phôc vô cho sù nghiÖp cña mét thÓ chÕ t¬ng øng. V× thÕ, v¨n häc nghÖ thuËt ph¶i lµ tiÕng nãi cña §¶ng, cña quÇn chóng c¸ch m¹ng nh Hå Chñ tÞch ®· kh¼ng ®Þnh: “ V¨n häc nghÖ thuËt lµ mét mÆt trËn, anh chÞ em lµ chiÕn sü trªn mÆt trËn Êy”. V¨n häc trong thêi kú chiÕn tranh ph¶i lµ tiÕng nãi c«ng lý chÝnh nghÜa cæ vò chiÕn ®Êu cho lý tëng ®éc lËp tù do cña cuéc chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i. Víi tinh thÇn Êy, nÒn v¨n häc suèt 30 n¨m chiÕn tranh cña ta ®· theo s¸t nhÞp ®iÖu cña lÞch sö d©n téc. §ã lµ mét nÒn v¨n häc tù gi¸c, cã ý thøc vµ ®îc §¶ng l·nh ®¹o, nh sù kh¼ng ®Þnh cña ®ång chÝ Trêng Chinh. "NÒn v¨n häc Êy cã khuynh híng, kh«ng ph¶i lµ theo khuynh híng chñ quan cña t¸c gi¶ nhng theo khuynh híng kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi, cña lÞch sö. Muèn phôc vô lîi Ých d©n téc, nh÷ng chiÕn sÜ v¨n hãa ph¶i ®øng trªn lËp trêng c¸ch m¹nh, lËp trêng cña chñ nghÜa hiÖn thùc chñ nghÜa, chèng mäi h×nh thøc v¨n hãa truy l¹c, tho¸i hãa, ngu d©n”; V× thÕ nÒn v¨n häc cña chóng ta thêi kú nµy ph¶i b¸m rÔ s©u trong nguån lý t- 9 ëng c¸ch m¹ng, ®¶m nhiÖm vai trß tuyªn truyÒn chÝnh trÞ vµ cæ vò chiÕn ®Êu. MÆc dï vËy v¨n häc nghÖ thuËt giai ®o¹n nµy kh«ng ph¶i nÆng vÒ tÝnh tuyªn truyÒn, cæ vò mµ sa vµo tÝnh c«ng thøc, minh häa, gi¶n ®¬n kh« khan nh mét vµi ý kiÕn ®· quan niÖm. NÒn v¨n häc 1945 – 1975 lµ sù kÕt tinh chÝn muåi cña lý tëng thÈm mü, rung c¶m nghÖ thuËt. Cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú khèc liÖt, quËt cêng, anh dòng ®· tiÕp nguån c¶m xóc, t¸c ®éng ®Õn thÕ giíi quan cña ngêi s¸ng t¸c. V¨n häc thÓ hiÖn khÝ ph¸ch c¸ch m¹ng víi nh÷ng nÐt t¬i nguyªn, sèng ®éng, ch©n thùc vµ kháe kho¾n. Mét thÕ hÖ "Nhµ v¨n võa lµ chiÕn sü võa lµ nghÖ sü lu«n cã mÆt ë mòi nhän cña cuéc sèng, nh÷ng con ngêi tiªu biÓu cho mét nÒn nghÖ thuËt ch©n chÊt, ®Ñp vµ kháe nh nh÷ng chµng trai ®ang ®é lín”. Nhµ v¨n sèng víi kh«ng khÝ cña thêi cuéc. Hä h¨ng h¸i say sa, nhiÖt huyÕt miªu t¶ bøc tranh s«i ®éng cña hiÖn thùc, ®¶m tr¸ch vai trß “ Ngêi th ký trung thµnh cña thêi ®¹i” . Hä sèng víi nh÷ng trang viÕt s«i ®éng, nh÷ng g¬ng anh hïng hy sinh cho lý tëng c¸ch m¹ng. Trong bèi c¶nh ph¶i theo s¸t bíc ®i cña d©n ta, v¨n häc giai ®o¹n nµy tÊt yÕu nghiªng vÒ m¹ch ch¶y lÞch sö sù kiÖn, cña c¶ sù sèng, t©m hån d©n téc. TÊt nhiªn v¨n häc kh«ng chñ ®Ých m« pháng, sao chÐp vÑn nguyªn bøc tranh hiÖn thùc mµ lµ t¸i hiÖn hiÖn thùc cuéc sèng mét c¸ch sinh ®éng, biÕn nh÷ng lÞch sö sù kiÖn thµnh lÞch sö t©m hån d©n téc. §èi tîng trung t©m mµ v¨n häc híng tíi lµ tÇng líp c«ng n«ng 10 binh, nh÷ng chiÕn sü anh hïng ®¹i diÖn tiªu biÓu, kÕt tinh cña lý tëng c¸ch m¹ng. Nh÷ng con ngêi hÕt søc gi¶n dÞ nhng qu¶ c¶m, gi¸m hy sinh c¸i t«i cho c¸i ta, phÇn vÞ kû cho nh©n ¸i. Lý tëng c¸ch m¹ng t¹o nªn nh÷ng rung c¶m m¹nh mÏ. Ngîc l¹i chÝnh nh÷ng trang viÕt gi¶m c¶m xóc, ch©n thùc trong v¨n häc trë thµnh nguån ®éng viªn, cæ vò kÞp thêi cho nh÷ng ngêi chiÕn ®Êu - ®èi tîng kh¸m ph¸ cña nghÖ thuËt. ChiÕn tranh ®· trë thµnh h×nh tîng trung t©m xuyªn suèt qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nÒn v¨n häc 30 n¨m chiÕn tranh (1945 – 1975). §ã lµ mét quy luËt hÕt søc tù nhiªn, xuÊt ph¸t tõ lý tëng vµ c¶m høng cña ngêi nghÖ sü. Ra ®êi trong chiÕn tranh, khi c¶ d©n téc ®ang cuèn s«i trong khãi löa, v¨n häc 1945 – 1975 ®· tËp hîp ®«ng ®¶o ®éi ngò s¸ng t¹o. Hä lµ nh÷ng c©y bót trëng thµnh trong cuéc chiÕn nh Anh §øc, Nam Cao, NguyÔn Ngäc TÊn (NguyÔn Thi). Hä lµ nh÷ng nhµ v¨n tiÕp nguån c¶m høng cho nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng sau 1945, x¸c lËp cho nÒn v¨n häc hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Tõ ®iÓm khëi nguån Êy, líp nhµ v¨n tiÕp bíc kinh qua trëng thµnh chiÕn tranh. Hä lµ nh÷ng ngêi lÝnh, nh÷ng ngêi cÇm sóng trùc tiÕp chiÕn ®Êu, ®ã lµ nh÷ng v¨n nghÖ sü “®Çu qu©n”. TÇng líp v¨n nghÖ sü Êy lµ nguån lùc ®a nÒn v¨n häc 1945 – 1975 ®i ®Õn ®Ønh cao cña vinh quang. Sù trëng thµnh, lßng nhiÖt huyÕt cho mét nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng cña hä ®îc tr¶ lêi b»ng bÒ dµy cña nh÷ng t¸c 11 phÈm xÐt trªn c¶ hai ph¬ng diÖn sè lîng vµ chÊt lîng. Mét khèi lîng s¸ng t¸c ®ã sÏ cha tõng thÊy trong lÞch sö v¨n häc d©n téc viÕt vÒ chiÕn tranh. Suèt nh÷ng n¨m chiÕn tranh, nÒn v¨n häc cña chóng ta ®· theo s¸t nhÞp ®i cña d©n téc, kÞp thêi tuyªn truyÒn chÝnh trÞ, cæ vò chiÕn ®Êu, dõng l¹i c¶ mét thêi kú s«i ®éng, anh hïng cña d©n téc, thùc sù lµ mét nÒn v¨n häc cña ®¹i chóng vµ v× ®¹i chóng. ChiÕn tranh, m¹ch ch¶y cuén s«i nãng báng trong lßng lÞch sö d©n téc suèt ba m¬i n¨m Êy (1945 – 1975) ®· trë thµnh ®Ò tµi chñ ®¹o, xuyªn suèt, mét quy luËt nguyªn t¾c tù nhiªn cña nghÖ thuËt nãi chung, v¨n häc nãi riªng. Thêi kú lÞch sö d©n téc ®Çy biÕn ®éng vµ oanh liÖt Êy thùc sù lµ mét ®Ò tµi v« t©n, khëi nguån c¶m høng cho v¨n häc chiÕn tranh, ®Æc biÖt lµ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n. 1.2 truyÖn ng¾n ViÖt Nam vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh 1.2.1 §Æc trng cña truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i Nãi ®Õn truyÖn ng¾n, c¸c nhµ v¨n vµ c¸c nhµ phª b×nh ®Òu rÊt thèng nhÊt khi cho r»ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña nã lµ “Ng¾n”. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ vÊn ®Ò nµy kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. Tõ “TruyÖn ng¾n” bao hµm mét quy ®Þnh chÆt chÏ ®èi víi thÓ lo¹i nµy, ®ã lµ truyÖn chø kh«ng ph¶i lµ truyÖn kÓ vµ tÊt nhiªn ph¶i ng¾n. Cã rÊt nhiÒu quan niÖm vÒ truyÖn ng¾n. Theo tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc th×: “TruyÖn ng¾n lµ t¸c phÈm tù sù cì nhá, c¸i ®éc ®¸o cña nã lµ ng¾n. TruyÖn ng¾n ®îc viÕt ra 12 vµ tiÕp thu liÒn mét m¹ch, ®äc mét h¬i kh«ng nghØ”. Cßn theo cuèn lý luËn v¨n häc cña Gulaiep: “TruyÖn ng¾n lµ mét h×nh thøc tù sù lo¹i nhá. Nã kh¸c víi truyÖn võa ë dung lîng nhá h¬n, tËp trung m« t¶ mét sù kiÖn nµo ®ã thêng x¶y ra trong ®êi mét nh©n vËt, h¬n n÷a thêng béc lé mét nÐt nµo ®ã cña nh©n vËt”. (DÉn theo Lª ThÞ §øc H¹nh – NghÖ thuËt trµo phóng trong truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan – T257258). C¸c nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc cña ViÖt Nam vµ níc ngoµi còng cã cïng quan ®iÓm. Paut«pxki cho r»ng: “TruyÖn ng¾n lµ mét truyÖn viÕt ng¾n gän”. Cßn theo Aimatèp: “Xoay xáa trªn mét m¶n ®Êt hÑp, chÝnh ®ã lµ chç lµm cho truyÖn ng¾n ph©n biÖt víi c¸c thÓ tµi kh¸c”. T¬ng tù, Ant«nèp còng cho r»ng: “ ChÝnh viÖc truyÖn ng¾n ph¶i ng¾n khiÕn cho nã tù ph©n biÖt mét c¸ch døt kho¸t vµ rµnh rät bªn c¹nh truyÖn võa vµ tiÓu thuyÕt”. Nhµ v¨n NguyÔn Kiªn: “TiÓu thuyÕt vµ truyÖn ng¾n gièng nh hai nh¸nh cña mét c¸nh c©y nghÖ thuËt xum xuª. Chóng ®Òu thuéc thÓ truyÖn, chØ kh¸c nhau ë ®é ng¾n dµi”. Nhµ v¨n NguyÔn Quang Th©n: “TruyÖn ng¾n lµ mét c©u chuyÖn ®îc kÓ l¹i, dùng l¹i mét c¸ch ng¾n gän”. Nhµ phª b×nh V¬ng TrÝ Nhµn th× cho r»ng: “Rót côc, c¸i ®Æc ®iÓm duy nhÊt mµ còng râ nhÊt cña truyÖn ng¾n lµ n»m trong chÝnh sù ng¾n gän cña nã, víi ®iÒu kiÖn lµ sù ng¾n gän nµy ®ñ søc t¹o nªn mét hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh”. (V¬ng TrÝ Nhµn, sæ tay 13 ngêi viÕt truyÖn ng¾n, Nxb T¸c phÈm míi, Hµ Néi, 1980, T48). Cã thÓ nãi cã rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ ®Æc trng cña truyÖn ng¾n nhng tùu trung l¹i khi nãi ®Õn ®Æc trng cña truyÖn ng¾n lµ nãi ®Õn vÊn ®Ò quy m«, dung lîng trong t¬ng quan víi tiÓu thuyÕt, lµ thÓ lo¹i chiÕm lÜnh ®êi sèng trong toµn bé sù ®Çy ®Æn vµ toµn vÑn cña nã. TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i lµ mét kiÓu t duy míi, mét c¸ch nh×n cuéc ®êi, mét c¸ch n¾m b¾t ®êi sèng rÊt riªng, mang tÝnh chÊt thÓ lo¹i. TruyÖn ng¾n thêng híng tíi viÖc kh¾c häa mét hiÖn tîng, ph¸t hiÖn mét nÐt b¶n chÊt trong quan hÖ nh©n sinh hay ®êi sèng t©m hån cña con ngêi. V× thÕ, trong truyÖn ng¾n thêng cã Ýt nh©n vËt, Ýt sù kiÖn phøc t¹p. Vµ nÕu mçi nh©n vËt cña tiÓu thuyÕt lµ mét thÕ giíi th× nh©n vËt cña truyÖn ng¾n lµ mét m¶ng nhá cña thÕ giíi Êy. TruyÖn ng¾n thêng kh«ng nh¾c tíi viÖc kh¾c häa nh÷ng t×nh c¶nh ®iÓn h×nh ®Çy ®Æn, nhiÒu mÆt trong t¬ng quan víi hoµn c¶nh. Nh©n vËt cña truyÖn ng¾n thêng lµ hiÖn th©n cho mét quan hÖ x· héi, ý thøc x· héi hoÆc tr¹ng th¸i tån t¹i cña con ngêi. Cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n thêng diÔn ra trong mét thêi gian, kh«ng gian h¹n chÕ, chøc n¨ng cña nã nãi chung lµ nhËn ra mét ®iÒu g× ®ã ®i s©u s¾c vÒ cuéc sèng vµ t×nh ngêi. KÕt cÊu cña truyÖn ng¾n kh«ng chia thµnh nhiÒu tÇng, nhiÒu tuyÕn mµ thêng ®îc x©y dùng theo nguyªn t¾c t¬ng ph¶n hoÆc liªn tëng. Bót ph¸p têng thuËt cña truyÖn 14 ng¾n thêng lµ chÊm ph¸ yÕu tè quan träng bËc nhÊt cña truyÖn ng¾n lµ nh÷ng chi tiÕt c« ®óc, cã dung lîng lín vµ lèi hµnh v¨n nhiÒu Èn ý, t¹o cho t¸c phÈm nh÷ng chiÒu s©u cha nãi hÕt. Tõ nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n Êy cã thÓ kh¸i qu¸t vÒ thÓ tµi truyÖn ng¾n nh sau: TruyÖn ng¾n lµ mét thÓ tµi tù sù cì nhá. TÝnh quy ®Þnh vÒ dung lîng vµ cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n tËp trung vµo mét vµi biÕn cè, mÆt nµo ®ã cña ®êi sèng, c¸c sù kiÖn tËp trung mét kh«ng gian, thêi gian nhÊt ®Þnh. Do tÝnh chÊt cña truyÖn ng¾n lµ cã cèt truyÖn, cã nh©n vËt, ®îc thÓ hiÖn qua ph¬ng thøc kÓ chuyÖn cã vai trß cña ngêi kÓ chuyÖn nªn truyÖn ng¾n n»m trong hÖ thèng chung cña lo¹i v¨n kÓ chuyÖn. Nhµ v¨n kÓ l¹i mét trêng hîp ®Æc biÖt cña mét nh©n vËt hay mét sè nh©n vËt nµo ®ã. TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i trong x· héi hiÖn ®¹i cã nhiÒu u thÕ riªng. Nhµ nghiªn cøu M.Bakhtin ®· chØ râ: “Mçi thÓ lo¹i thÓ hiÖn mét th¸i ®é thÈm mü ®èi víi hiÖn thùc, mét c¸ch c¶m thô, nh×n nhËn, gi¶i minh thÕ giíi vµ con ngêi. TruyÖn ng¾n còng lµ mét thÓ lo¹i nh thÕ, ®Æc biÖt lµ trong x· héi hiÖn ®¹i. VÞ thÕ nã thu hót ®îc sù quan t©m cña ngêi s¸ng t¸c, nghiªn cøu, ngêi ®äc… [3,67]. TruyÖn ng¾n lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®éng cña x· héi. Khi ®Êt níc cã chiÕn tranh, truyÖn ng¾n lµ mét thÓ lo¹i xung kÝch trªn mÆt trËn v¨n 15 häc. Víi chøc n¨ng vµ ®Æc ®iÓm cña m×nh, h¬n bao giê hÕt, truyÖn ng¾n ®· ph¶n ¸nh kÞp thêi nhiÒu mÆt cuéc sèng phong phó cña chóng ta, ®Æc biÖt lµ ph¶n ¸nh tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta trong hai cuéc kh¸ng chiÕn vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Sau khi chiÕn tranh kÕt thóc, nhÊt lµ trong thêi kú ®æi míi dêng nh lóc nµo truyÖn ng¾n còng ®¸p øng ®îc t©m lý, thÞ hiÕu cña ®éc gi¶ kh«ng chØ bëi sù nhá gän cña h×nh thøc vµ cßn do sù chuyÓn t¶i ®îc nh÷ng vÊn ®Ò nhøc nhèi cña chiÕn tranh mµ tríc ®©y ngêi ta cha cã ®iÒu kiÖn ®Ó nãi tíi. V× thÕ truyÖn ng¾n ®· vµ ®ang lµ trung t©m thu hót søc s¸ng t¹o cña c¸c thÕ hÖ cÇm bót, vµ còng lµ thÓ lo¹i së trêng cña nhiÒu nhµ v¨n. §éi ngò t¸c gi¶, sù tiÕc nèi cña c¸c thÕ hÖ cÇm bót nµy ®· gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc kÕ thõa vµ c¸ch t©n thÓ lo¹i lµm cho truyÖn ng¾n ngµy cµng míi mÎ vµ phong phó h¬n. TruyÖn ng¾n cña hä thùc sù ®· ph¸t huy ®îc u thÕ cña thÓ lo¹i. B»ng c¸c c¸ch kh¸c nhau, víi nh÷ng ph¬ng thøc thÓ hiÖn, ®a d¹ng võa truyÒn thèng, võa hiÖn ®¹i, c¸c s¸ng t¹o cña hä ®· thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng chøc n¨ng x· héi thÈm mü. 1.2.2 DiÖn m¹o chung cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh 1.2.2.1 Giai ®o¹n 1945 – 1975 Giai ®o¹n 1945 – 1975 lµ mét thêi kú ®Æc biÖt trong lÞch sö d©n téc 30 n¨m qua trªn ®Êt níc ta ®· diÔn ra mét triÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i nhÊt trong lÞch sö chèng ngo¹i x©m, c¸c sù kiÖn diÔn ra dån dËp, nhanh chãng, thêi gian 16 nh bÞ rót ng¾n. Sù kiÖn nµy cha kÞp qua ®i th× sù kiÖn kh¸c ®· µo tíi vµ cø nh thÕ, kû niÖm nµy cha kÞp l¾ng xuèng th× kû niÖm kh¸c chång lªn, nhµ v¨n kh«ng kÞp cã thêi gian ®Ó håi tëng l¹i ®· ®Þnh h×nh nã trong ký øc cña m×nh. TruyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn tranh ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong hoµn c¶nh Êy nªn g¾n bã chÆt chÏ víi tõng bíc ®i cña lÞch sö d©n téc. Gi¸o s Phong Lª ®· nãi “§Ønh cao cña v¨n häc nghÖ thuËt xÐt ë mét gãc ®é nµo ®ã, lµ ®¸p øng nhu cÇu cña thêi ®¹i”. Nhµ th¬ Tè H÷u kh¼ng ®Þnh : “Thíc ®o gi¸ trÞ cña mét nÒn v¨n häc lµ nã phôc vô ®îc bao nhiªu cho sù nghiÖp c¸ch m¹ng” (Tè H÷u cuéc sèng c¸ch m¹ng vµ v¨n häc nghÖ thuËt nhËn xÐt v¨n häc, Hµ Néi, 1981.Tr 130) C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®· lËt më lÞch sö níc ta sang mét trang míi, ®a ®Þa vÞ ngêi d©n tõ th©n phËn n« lÖ trë thµnh nh÷ng chñ nh©n cña ®Êt níc, ®îc tù quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña m×nh. Tuy nhiªn niÒm vui Êy cha ®îc bao l©u th× ngµy 19/12/1946 thùc d©n Ph¸p ®· quay trë l¹i x©m lîc níc ta. VËn mÖnh ®Êt níc ®ang ë t×nh tr¹ng ngµn c©n treo sîi tãc. Kh«ng chÞu mÊt níc mét lÇn n÷a, hëng øng lêi kªu gäi cña Hå Chñ TÞch: Chóng ta thµ hy sinh tÊt c¶ nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt níc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ (Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn). Tinh thÇn cña ngêi ViÖt ®îc thÓ hiÖn rÊt râ trong truyÖn ng¾n thêi kú nµy.§«i m¾t(Nam Cao); Du kÝch huyÖn (T« Hoµi), Th nhµ (Hå Ph¬ng). .. ®· ph¶n ¸nh kh¸ trung thùc sinh ®éng cuéc kh¸ng chiÕn toµn 17 d©n, toµn diÖn ®ång thêi ca ngîi tinh thÇn chiÕn ®Êu hy sinh vµ quyÕt t©m chiÕn th¾ng cña nh©n d©n ta còng nh søc m¹nh v« ®Þch cña cuéc chiÕn tranh nh©n díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng. Cuéc sèng vËt chÊt tuy cßn mu«n vµn khã kh¨n, gian khæ nhng hä lu«n tin vµo t¬ng lai. Bªn c¹nh nh÷ng ngêi ¨n mµy, nh÷ng trÎ b¸n b¸o, nh÷ng ngêi ®iªn th× nh÷ng ngêi n«ng d©n ®· gi¸m cÊt lªn tiÕng nãi ®ßi quyÒn sèng, ®ßi h¹nh phóc, íc m¬ mét cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. C¸ch m¹ng ®· thay ®æi th©n phËn cña hä tõ ®Þa vÞ cña mét kÎ n« lÖ trë thµnh ngêi chñ. Mèi ©n t×nh ®ã ®èi víi c¸ch m¹nh thËt lµ thiªng liªng s©u nÆng, chÝnh v× thÕ giê ®©y mäi viÖc lµm cña hä ®Òu híng vÒ céng ®ång kh¸ng chiÕn. NÕu tríc ®©y tÇm nh×n ngêi n«ng d©n chØ bã hÑp trong lòy tre lµng, nÆng vÒ t×nh c¶m gia téc th× nay ®· ®îc chuyÓn dÇn sang ý thøc d©n téc. TÊt c¶ cho kh¸ng chiÕn vµ v× kh¸ng chiÕn. Cã thÓ nãi truyÖn ng¾n ®· tËp trung kh¸m ph¸ nh÷ng ®æi thay trong nhËn thøc, suy nghÜ trong t©m hån, t×nh c¶m ngêi n«ng d©n kh¸ng chiÕn, sù yªu th¬ng ®ïm bäc, tinh thÇn hy sinh v× nghÜa c¶, hßa nhËp céng ®ång. §ã lµ nh÷ng ngêi d©n quª trong truyÖn ng¾n ®«i m¾t (Nam Cao) “R¨ng ®en, m¾t toÐt” viÕt ch÷ quèc ng÷ cßn sai vÇn, h¸t tiÕn qu©n ca nh ngêi buån ngñ cÇu kinh mµ khi ra trËn th× “xung phong cam ®¶m l¾m" , 뮩y ngêi n«ng d©n ®· b¾t ®Çu cã sù lý gi¶i vÒ gi¸c ngé c¸ch m¹ng tõ nh÷ng viÖc nhá nhÊt. 18 Bªn c¹nh h×nh ¶nh ngêi n«ng d©n th× h×nh ¶nh ngêi lÝnh cô Hå xuÊt hiÖn víi ®ñ mäi t thÕ, mäi hoµn c¶nh. Hä lu«n lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ tinh thÇn yªu níc. Th nhµ (Hå Ph¬ng) ngêi lÝnh ®· ý thøc ®îc nçi ®au, ®îc chia sÎ b¾t ®Çu níc ®ang chiÕn th¾ng: “Chóng t«i chuyÓn sang B¾c C¹n gi¶i phãng lóc nµo kh«ng biÕt”. §èi víi cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p trong truyÖn ng¾n cña m×nh c¸c nhµ v¨n ®· lµm næi bËt lªn tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ViÖt Nam. TÊt c¶ ®Òu híng vÒ cuéc kh¸ng chiÕn víi môc ®Ých cao nhÊt: QuyÕt dµnh l¹i ®Êt níc b»ng tÊt c¶ ý chÝ vµ søc lùc cña m×nh. Sau nh÷ng thÊt b¹i liªn tiÕp trªn chiÕn trêng miÒn Nam ®Ó cøu v·n t×nh thÕ, ngay 5/8/1964 ®Õ quèc Mü b¾t ®Çu dïng kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n ®¸nh ph¸ c¸c thµnh phè lín miÒn B¾c, nh»m c¾t ®øt sù chi viÖn cña hËu ph¬ng lín ë miÒn B¾c cho chiÕn trêng miÒn Nam. C¶ níc bíc vµo cuéc chiÕn tranh. Cã thÓ nãi ®©y lµ nh÷ng n¨m th¸ng d©n téc ®Æt trong hoµn c¶nh hiÖn thùc ®Çy thö th¸ch gay go ¸c liÖt, toµn d©n téc bÞ ch×m trong bÓ m¸u, lßng yªu níc cña chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng l¹i ®îc thøc dËy, rÇn rËt ch¶y trong huyÕt thèng cña mçi mét con ngêi cã ý thøc tù t«n, lßng qu¶ c¶m, ®øc hy sinh, søc m¹nh quËt khëi cña tinh thÇn ®oµn kÕt. TruyÖn ng¾n ®Ò tµi chiÕn tranh hoµn toµn ®· cã ®îc m¶nh ®Êt hiÖn thùc mµu mì ®Ó c¾m rÔ, ®©m chåi, ph¸t triÓn. §êi sèng thùc hiÖn s«i ®éng cña lÞch sö cïng víi sù chÝn muåi cña lý tëng ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, nh÷ng 19 bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u qua c¸c cuéc chiÕn tranh… ®· trë thµnh nh÷ng nh©n tè héi tô mäi tiÒm n¨ng søc m¹nh ®Ó v¨n häc vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh, ®Æc biÖt lµ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n ®i ®Õn vinh quang. Trong truyÖn ng¾n chiÕn tranh nh÷ng n¨m chèng Mü h×nh ¶nh miÒn Nam xuÊt hiÖn ®Çu tiªn, ®ã lµ nh÷ng c¶nh ®au th¬ng ®Õt tét cïng mµ nh©n d©n ta ph¶i chÞu ®ùng. Nh©n d©n ta ®· t×m ®Õn c¸ch m¹ng, tõ trong c¸i thiÕu thèn cña kÎ bÞ tíc ®o¹t, vµ cô thÓ h¬n, tõ trong m¸u, trong níc m¾t. Søc m¹nh cña Tnó ®îc hun ®óc lªn tõ chÝnh c¸i chÕt ®au th¬ng cña vî vµ con do th»ng Dôc g©y ra Rõng xµ nu (NguyÔn Trung Thµnh) còng nh sù sung síng bao nhiªu khi nghe tiÕng mµi dao cña ngêi d©n lµng X« Man, tiÕng nãi vang xa cña cô MÕt. “Chóng nã ®· cÇm sóng th× m×nh ph¶i cÇm giao m¸c”. Sù vïng dËy cña ®ång bµo niÒm Nam thËt ghª gím v× chóng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng con ngêi ®i víi t thÕ tr¶ thï. ë hä ®au th¬ng g¾n víi c¨m thï vµ c¨m thï ®i víi quËt khëi. Râ rµng thùc hiÖn ®îc miªu t¶ rÊt lín, ®i tõ ®au th¬ng ®Õn quËt khëi, hiÖn thùc trong qu¸ tr×nh cña c¸ch m¹ng. Thñ tíng Ph¹m V¨n §ång nãi “Kh«ng cã gång xiÒng nµo giam h·m ®îc ý trÝ ®Êu tranh: bªn ngoµi ®ªm cµng têi th× ngän löa c¨ng h¬n vµ ¸nh s¸ng ®øc tin cµng ch¸y rùc trong lßng”. Lêi nãi Êy rÊt phï hîp víi hoµn c¶nh cña ®ång bµo miÒn Nam ph¶i ®Êu tranh míi sèng ®îc. C¨m thï ®· biÕn søc m¹nh ®Êu tranh thµnh khÝ thÕ ®i lªn cña c¸ch m¹ng. §ã 20