Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Chiến tranh trong tuyển tập những truyện ngắn xuất sắc về chiến tranh...

Tài liệu Chiến tranh trong tuyển tập những truyện ngắn xuất sắc về chiến tranh

.DOC
122
56
146

Mô tả:

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh -------“  ------- ng« thÞ ph¬ng lan diÖn m¹o chiÕn tranh trong tuyÓn tËp “nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh” luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Vinh, 12/2007 1 T æn Bé g l i ªgi¸o n ®o µdôc n l a ovµ ®é n®µo g v i Ött¹o nam Tr ê n g ®¹ i h ä c c « n g ®o µ n Trêng ®¹i häc vinh -------“  ------- ng« thÞ ph¬ng lan ®¹ I h ä c c « n g ®o µ n diÖn m¹o chiÕn tranh trong tuyÓn tËp “nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh” chuyªn ngµnh: V¨n häc ViÖt Nam M· sè: N g µ n h : t µ i c h Ýn h k Õ t o ¸ n ®Ò t µ i : luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Ngêi híng dÉn: TS. NguyÔn M¹nh Hïng Më 12/2007 ®Çu Vinh, 1. Lý do chän ®Ò tµi H µ N é i, th ¸ n g 5 / 2 0 0 7 2 1.1 Cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ chèng Mü lu«n lµ ®Ò tµi næi bËt, xuyªn suèt hµnh tr×nh v¨n häc ViÖt Nam kÓ tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m. Sau khi ®Êt níc thèng nhÊt, nh÷ng d ©m vÒ chiÕn tranh vÉn cßn. Con ngêi ph¶i ®èi diÖn víi chÝnh m×nh vµ l¬ng t©m cña m×nh, gi÷a c¸i ®îc vµ c¸i mÊt chªnh vªnh kh«ng cã ranh giíi. V× vËy m¶ng ®Ò tµi nµy vÉn ®ang lµ vÊn ®Ò thêi sù, thu hót sù quan t©m cña nhiÒu c«ng tr×nh, ®Æc biÖt trong kh«ng khÝ ®æi míi ®Ò tµi nµy thËt sù cã ®îc nh÷ng thµnh tùu míi mÎ. §i s©u vµo nghiªn cøu ®Ò tµi chiÕn tranh sÏ gióp chóng ta cã ®îc c¸i nh×n toµn diÖn vÒ chiÕn tranh vµ sau khi chiÕn tranh kÕt thóc còng nh quy luËt vËn ®éng cña v¨n xu«i nãi chung, truyÖn ng¾n nãi riªng. 1.2 TËp truyÖn ng¾n “Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh" chän läc tõ nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ cña nhiÒu c©y bót. §i vµo nghiªn cøu, nã cßn gióp chóng ta thÊy ®îc c¸c nhµ v¨n trong chiÕn tranh nh×n chiÕn tranh kh¸c c¸c nhµ v¨n thêi hËu chiÕn nh×n vÒ chiÕn tranh. 1.3. Trong nhµ trêng ®¹i häc vµ phæ th«ng, truyÖn ng¾n ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®îc häc víi mét sè lîng lín. ViÖc ®i s©u nghiªn cøu ®Ò tµi nµy sÏ soi s¸ng thªm nhiÒu vÊn ®Ò vÒ v¨n häc viÕt vÒ chiÕn tranh nãi chung, truyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn tranh nãi riªng. V× thÕ ®èi víi ®Ò tµi nµy chóng t«i mong muèn ®ãng gãp mét phÇn vµo c«ng viÖc gi¶ng d¹y, tríc hÕt lµ ®èi víi b¶n th©n. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò 3 ChiÕn tranh lµ mét ®Ò tµi v« cïng phong phó cho c¸c nhµ v¨n. Mçi nhµ v¨n ®i vµo t¸c phÈm cña m×nh tõ nh÷ng gãc nh×n riªng, nh÷ng gi¸ trÞ riªng lµm cho bé mÆt cña chiÕn tranh diÔn ra mu«n h×nh mu«n vÎ. Do vËy truyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn tranh tõ 1945 ®Õn nay ®· thu hót rÊt nhiÒu sù chó ý cña giíi nghiªn cøu phª b×nh. Nh÷ng bµi nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc ViÖt Nam vµ trùc tiÕp viÕt vÒ chiÕn tranh cña c¸c t¸c gi¶ nh Bïi ViÖt Th¾ng, Lª Ngäc Trµ, T«n Ph¬ng Lan. Nh÷ng bµi nghiªn cøu phª b×nh, trao ®æi vµ ®i vµo t¸c phÈm cô thÓ cña c¸c nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu, Nguyªn Ngäc, TrÇn C¬ng, Huúnh Nh Ph¬ng, NguyÔn Hßa, §Æng V¨n Sinh, NguyÔn H¬ng Giang. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i trong ®ã cã ®Ò cËp ®Õn m¶ng chiÕn tranh nh: Nhiªï t¸c gi¶ (1980): “MÊy nÐt chung quanh m¶ng v¨n häc viÕt vÒ chiÕn tranh trong 35 n¨m qua”, V¨n nghÖ qu©n ®éi ,sè6 ;NhiÒu t¸c gi¶ (1998): 50 n¨m v¨n häc ViÖt Nam sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, Nxb §¹i häc quèc gia; Ng« Th¶o (2001) V¨n häc vÒ ngêi lÝnh, Nxb qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã cßn cã c¸c cuéc héi th¶o luËn bµn vÒ chiÕn tranh do b¸o v¨n nghÖ tæ chøc “ Héi th¶o vÒ truyÖn ng¾n víi ®Ò tµi lùc lîng vò trang vµ chiÕn tanh c¸ch m¹ng”cña §ç Mai Hµ (1987); NguyÔn Minh Ch©u víi H·y ®äc lêi ai ®iÕu cho mét minh häa… 4 Cã thÓ nãi c¸c bµi nghiªn cøu phª b×nh ®Õn thèng nhÊt ý kiÕn cho r»ng TruyÖn ng¾n 1945 – 1975 chØ lµ sù kh¸i qu¸t hãa s©u s¾c, chØ cã thÓ lµ ghi chÐp, ph¸t biÓu c¶m xóc kÞp thêi mµ th«i. Giai ®o¹n nµy lµ bíc chuyÓn cho sù ph¸t triÓn tiÕp tôc. Sang giai ®o¹n tõ 1975 ®Õn nay tËp trung nghiªn cøu hiÖn tr¹ng tinh thÇn x· héi sau chiÕn tranh, ®ã lµ mét hiÖn tr¹ng phøc t¹p vµ ®a d¹ng ®an xen c¸c mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc. Cßn Ph¬ng Lan trong “Mét vµi suy nghÜ vÒ thêi kú ®æi míi", kh¼ng ®Þnh sù chuyÓn híng t duy nghÖ thuËt cña c¸c c©y bót sau chiÕn tranh do cã nghÞ quyÕt 05 v× v¨n hãa v¨n nghÖ t¹o ®iÒu kiÖn cho v¨n xu«i nãi chung, truyÖn ng¾n nãi riªng ph¸t triÓn mang nh÷ng tè chÊt míi so víi thêi kú tríc ®ã. NguyÔn H¬ng Giang cho r»ng: “Sù thËt vµ chiÕn tranh h«m nay ®îc nh×n nhËn l¹i lµ mét sù thËt ®· ®îc tr¶i qua nh÷ng n¨m th¸ng day døt, tr¨n trë trong t©m hån nhµ v¨n, h¬n thÕ nã thËt sù lµ nh÷ng nÕm tr¶i cña ngêi chÞu trËn, ngêi trong cuéc”… TrÇn C¬ng trong “ VÒ mét vµi híng tiÕp cËn víi ®Ò tµi chiÕn tranh” th× “ Trong c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ chiÕn tranh trong chiÕn tranh, c¸c thÓ hiÖn lµ nªu ra nh÷ng t×nh huèng chiÕn tranh vµ ®Æt nh©n vËt hoÆc tËp thÓ vµo lùa chän. Cßn c¸c t¸c phÈm sau chiÕn tranh híng tiÕp cËn chñ yÕu vÉn lµ tiÕp tôc lý gi¶i chiÕn tranh, tiÕp tôc ngîi ca vµ kh¼ng ®Þnh”. 5 C¸c nhµ nghiªn cøu phª b×nh ®Òu kh¼ng ®Þnh v¨n häc sau chiÕn tranh hay v¨n häc thêi kú ®æi míi con ngêi c¸ nh©n ®îc thÓ hiÖn, trong ®ã ®i s©u vµo nh÷ng bi kÞch cña con ngêi. MÆc dï c¸c t¸c gi¶ ®Òu kh¼ng ®Þnh truyÖn ng¾n vÒ chiÕn tranh cã sù chuyÓn ®æi, khëi s¾c, ®Æc biÖt lµ tõ thêi kú ®æi míi ®Õn nay nhng tùu trung l¹i, nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan, cha cã mét c«ng tr×nh nµo thÓ hiÖn mét c¸i nh×n tæng quan, toµn diÖn, cã hÖ thèng, chuyªn s©u trong viÖc nghiªn cøu m¶ng ®Ò tµi nµy. V× vËy, ®Ó cã mét c¸i nh×n toµn diÖn vÒ chiÕn tranh vµ sau chiÕn tranh th× ®Ò tµi “ ChiÕn tranh trong Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh” lµ cÇn thiÕt. 3. Ph¹m vi nghiªn cøu. LuËn v¨n nghiªn cøu ®Ò tµi chiÕn tranh trong hai tËp cña tuyÓn tËp Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh do Nhµ xuÊt b¶n Héi nhµ v¨n Ên hµnh. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu 4.1 Nh×n l¹i mét c¸ch hÖ thèng m¶ng truyÖn ng¾n ViÖt Nam viÕt vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh. 4.2 Ph¸t hiÖn, t×m hiÓu, ph©n tÝch nh÷ng ®æi míi, trªn c¶ hai ph¬ng diÖn néi dung vµ nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn tranh. 4.3. Tõ viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trªn gãp phÇn kh¼ng ®Þnh ®ãng gãp cña truyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn 6 tranh ®èi víi qu¸ tr×nh ®æi míi v¨n häc, ®ång thêi gãp phÇn hiÓu thªm mét sè ®Æc ®iÓm cña truyÖn ng¾n. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. VËn dông nh÷ng ph¬ng ph¸p v¨n häc phæ biÕn: Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t thèng kª, ph¬ng ph¸p miªu t¶, ph©n tÝch, ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu. 6. CÊu tróc luËn v¨n. Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®îc triÓu khai qua ba ch¬ng. Ch¬ng 1. §Ò tµi chiÕn tranh trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1945 Ch¬ng 2: Nh÷ng khÝa c¹nh b¶n chÊt chiÕn tranh ®îc thÓ hiÖn trong tuyÓn tËp Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh. Ch¬ng 3: Nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt t¬ng øng c¸ch nh×n vÒ chiÕn tranh trong tuyÓn tËp Nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c vÒ chiÕn tranh. 7 Ch¬ng 1 §Ò tµi chiÕn tranh trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1945 1.1. ChiÕn tranh lµ ®Ò tµi xuyªn suèt trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1945 Nh¾c ®Õn chiÕn tranh ngêi ta thêng nghÜ nhiÒu ®Õn c¸i mÊt m¸t, ®Õn nçi ®au. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®au ®ín, ¸m ¶nh cho toµn nh©n lo¹i. §Ò tµi chiÕn tranh ®· ®i vµo v¨n häc hÕt søc tù nhiªn, ch©n thùc. Tuy nhiªn ë mçi thêi ®¹i, mçi d©n téc trong nh÷ng bèi c¶nh cô thÓ, vÊn ®Ò nµy ®îc ®Ò cËp trong v¨n häc víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng më ra mét bíc ngoÆt míi cho lÞch sö d©n téc, kû nguyªn cña ®éc lËp tù do vµ chñ nghÜa x· héi ®ång thêi nã còng më ra mét thêi ®¹i míi cho v¨n häc nghÖ thuËt. LÇn lît chóng ta ®· ®Ëp tan ®îc ©m mu x©m lîc cña thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc Mü. §¹i th¾ng mïa xu©n 1975 ®· khÐp l¹i lÞch sö 30 n¨m chiÕn ®Êu trêng kú gian khæ, ®Çy anh dòng hµo hïng cña d©n téc. Giê ®©y chiÕn tranh, nh÷ng vÊn ®Ò c¸ch m¹ng kh«ng cßn xa l¹ mµ lµ vÊn ®Ò thêng nhËt, lµ lÏ sèng cßn cña d©n téc. VËn mÖnh d©n téc vµ vËn mÖnh mçi ngêi d©n ®Æt trong thö th¸ch 8 cña cuéc chiÕn tranh nãng báng d÷ déi. Trong bèi c¶nh Êy, v¨n häc ®Æc biÖt quan t©m viÕt vÒ chiÕn tranh lµ lÏ tù nhiªn. Hoµn c¶nh míi ®· hun ®óc lßng nhiÖt thµnh lý tëng c¸ch m¹ng còng nh sù trëng thµnh, chÝn muåi cho lý tëng thÈm mü cña c¶ thÕ hÖ nhµ v¨n, nhµ v¨n mang c¶ bÇu nhiÖt huyÕt ®i vµo c¸ch m¹ng, ngîi ca chiÕn ®Êu. XÐt ®Õn cïng bÊt cø mét nÒn v¨n häc nµo còng phôc vô cho sù nghiÖp cña mét thÓ chÕ t¬ng øng. V× thÕ, v¨n häc nghÖ thuËt ph¶i lµ tiÕng nãi cña §¶ng, cña quÇn chóng c¸ch m¹ng nh Hå Chñ tÞch ®· kh¼ng ®Þnh: “ V¨n häc nghÖ thuËt lµ mét mÆt trËn, anh chÞ em lµ chiÕn sü trªn mÆt trËn Êy”. V¨n häc trong thêi kú chiÕn tranh ph¶i lµ tiÕng nãi c«ng lý chÝnh nghÜa cæ vò chiÕn ®Êu cho lý tëng ®éc lËp tù do cña cuéc chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i. Víi tinh thÇn Êy, nÒn v¨n häc suèt 30 n¨m chiÕn tranh cña ta ®· theo s¸t nhÞp ®iÖu cña lÞch sö d©n téc. §ã lµ mét nÒn v¨n häc tù gi¸c, cã ý thøc vµ ®îc §¶ng l·nh ®¹o, nh sù kh¼ng ®Þnh cña ®ång chÝ Trêng Chinh. "NÒn v¨n häc Êy cã khuynh híng, kh«ng ph¶i lµ theo khuynh híng chñ quan cña t¸c gi¶ nhng theo khuynh híng kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi, cña lÞch sö. Muèn phôc vô lîi Ých d©n téc, nh÷ng chiÕn sÜ v¨n hãa ph¶i ®øng trªn lËp trêng c¸ch m¹nh, lËp trêng cña chñ nghÜa hiÖn thùc chñ nghÜa, chèng mäi h×nh thøc v¨n hãa truy l¹c, tho¸i hãa, ngu d©n”; V× thÕ nÒn v¨n häc cña chóng ta thêi kú nµy ph¶i b¸m rÔ s©u trong nguån lý t- 9 ëng c¸ch m¹ng, ®¶m nhiÖm vai trß tuyªn truyÒn chÝnh trÞ vµ cæ vò chiÕn ®Êu. MÆc dï vËy v¨n häc nghÖ thuËt giai ®o¹n nµy kh«ng ph¶i nÆng vÒ tÝnh tuyªn truyÒn, cæ vò mµ sa vµo tÝnh c«ng thøc, minh häa, gi¶n ®¬n kh« khan nh mét vµi ý kiÕn ®· quan niÖm. NÒn v¨n häc 1945 – 1975 lµ sù kÕt tinh chÝn muåi cña lý tëng thÈm mü, rung c¶m nghÖ thuËt. Cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú khèc liÖt, quËt cêng, anh dòng ®· tiÕp nguån c¶m xóc, t¸c ®éng ®Õn thÕ giíi quan cña ngêi s¸ng t¸c. V¨n häc thÓ hiÖn khÝ ph¸ch c¸ch m¹ng víi nh÷ng nÐt t¬i nguyªn, sèng ®éng, ch©n thùc vµ kháe kho¾n. Mét thÕ hÖ "Nhµ v¨n võa lµ chiÕn sü võa lµ nghÖ sü lu«n cã mÆt ë mòi nhän cña cuéc sèng, nh÷ng con ngêi tiªu biÓu cho mét nÒn nghÖ thuËt ch©n chÊt, ®Ñp vµ kháe nh nh÷ng chµng trai ®ang ®é lín”. Nhµ v¨n sèng víi kh«ng khÝ cña thêi cuéc. Hä h¨ng h¸i say sa, nhiÖt huyÕt miªu t¶ bøc tranh s«i ®éng cña hiÖn thùc, ®¶m tr¸ch vai trß “ Ngêi th ký trung thµnh cña thêi ®¹i” . Hä sèng víi nh÷ng trang viÕt s«i ®éng, nh÷ng g¬ng anh hïng hy sinh cho lý tëng c¸ch m¹ng. Trong bèi c¶nh ph¶i theo s¸t bíc ®i cña d©n ta, v¨n häc giai ®o¹n nµy tÊt yÕu nghiªng vÒ m¹ch ch¶y lÞch sö sù kiÖn, cña c¶ sù sèng, t©m hån d©n téc. TÊt nhiªn v¨n häc kh«ng chñ ®Ých m« pháng, sao chÐp vÑn nguyªn bøc tranh hiÖn thùc mµ lµ t¸i hiÖn hiÖn thùc cuéc sèng mét c¸ch sinh ®éng, biÕn nh÷ng lÞch sö sù kiÖn thµnh lÞch sö t©m hån d©n téc. §èi tîng trung t©m mµ v¨n häc híng tíi lµ tÇng líp c«ng n«ng 10 binh, nh÷ng chiÕn sü anh hïng ®¹i diÖn tiªu biÓu, kÕt tinh cña lý tëng c¸ch m¹ng. Nh÷ng con ngêi hÕt søc gi¶n dÞ nhng qu¶ c¶m, gi¸m hy sinh c¸i t«i cho c¸i ta, phÇn vÞ kû cho nh©n ¸i. Lý tëng c¸ch m¹ng t¹o nªn nh÷ng rung c¶m m¹nh mÏ. Ngîc l¹i chÝnh nh÷ng trang viÕt gi¶m c¶m xóc, ch©n thùc trong v¨n häc trë thµnh nguån ®éng viªn, cæ vò kÞp thêi cho nh÷ng ngêi chiÕn ®Êu - ®èi tîng kh¸m ph¸ cña nghÖ thuËt. ChiÕn tranh ®· trë thµnh h×nh tîng trung t©m xuyªn suèt qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nÒn v¨n häc 30 n¨m chiÕn tranh (1945 – 1975). §ã lµ mét quy luËt hÕt søc tù nhiªn, xuÊt ph¸t tõ lý tëng vµ c¶m høng cña ngêi nghÖ sü. Ra ®êi trong chiÕn tranh, khi c¶ d©n téc ®ang cuèn s«i trong khãi löa, v¨n häc 1945 – 1975 ®· tËp hîp ®«ng ®¶o ®éi ngò s¸ng t¹o. Hä lµ nh÷ng c©y bót trëng thµnh trong cuéc chiÕn nh Anh §øc, Nam Cao, NguyÔn Ngäc TÊn (NguyÔn Thi). Hä lµ nh÷ng nhµ v¨n tiÕp nguån c¶m høng cho nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng sau 1945, x¸c lËp cho nÒn v¨n häc hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Tõ ®iÓm khëi nguån Êy, líp nhµ v¨n tiÕp bíc kinh qua trëng thµnh chiÕn tranh. Hä lµ nh÷ng ngêi lÝnh, nh÷ng ngêi cÇm sóng trùc tiÕp chiÕn ®Êu, ®ã lµ nh÷ng v¨n nghÖ sü “®Çu qu©n”. TÇng líp v¨n nghÖ sü Êy lµ nguån lùc ®a nÒn v¨n häc 1945 – 1975 ®i ®Õn ®Ønh cao cña vinh quang. Sù trëng thµnh, lßng nhiÖt huyÕt cho mét nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng cña hä ®îc tr¶ lêi b»ng bÒ dµy cña nh÷ng t¸c 11 phÈm xÐt trªn c¶ hai ph¬ng diÖn sè lîng vµ chÊt lîng. Mét khèi lîng s¸ng t¸c ®ã sÏ cha tõng thÊy trong lÞch sö v¨n häc d©n téc viÕt vÒ chiÕn tranh. Suèt nh÷ng n¨m chiÕn tranh, nÒn v¨n häc cña chóng ta ®· theo s¸t nhÞp ®i cña d©n téc, kÞp thêi tuyªn truyÒn chÝnh trÞ, cæ vò chiÕn ®Êu, dõng l¹i c¶ mét thêi kú s«i ®éng, anh hïng cña d©n téc, thùc sù lµ mét nÒn v¨n häc cña ®¹i chóng vµ v× ®¹i chóng. ChiÕn tranh, m¹ch ch¶y cuén s«i nãng báng trong lßng lÞch sö d©n téc suèt ba m¬i n¨m Êy (1945 – 1975) ®· trë thµnh ®Ò tµi chñ ®¹o, xuyªn suèt, mét quy luËt nguyªn t¾c tù nhiªn cña nghÖ thuËt nãi chung, v¨n häc nãi riªng. Thêi kú lÞch sö d©n téc ®Çy biÕn ®éng vµ oanh liÖt Êy thùc sù lµ mét ®Ò tµi v« t©n, khëi nguån c¶m høng cho v¨n häc chiÕn tranh, ®Æc biÖt lµ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n. 1.2 truyÖn ng¾n ViÖt Nam vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh 1.2.1 §Æc trng cña truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i Nãi ®Õn truyÖn ng¾n, c¸c nhµ v¨n vµ c¸c nhµ phª b×nh ®Òu rÊt thèng nhÊt khi cho r»ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña nã lµ “Ng¾n”. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ vÊn ®Ò nµy kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. Tõ “TruyÖn ng¾n” bao hµm mét quy ®Þnh chÆt chÏ ®èi víi thÓ lo¹i nµy, ®ã lµ truyÖn chø kh«ng ph¶i lµ truyÖn kÓ vµ tÊt nhiªn ph¶i ng¾n. Cã rÊt nhiÒu quan niÖm vÒ truyÖn ng¾n. Theo tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc th×: “TruyÖn ng¾n lµ t¸c phÈm tù sù cì nhá, c¸i ®éc ®¸o cña nã lµ ng¾n. TruyÖn ng¾n ®îc viÕt ra 12 vµ tiÕp thu liÒn mét m¹ch, ®äc mét h¬i kh«ng nghØ”. Cßn theo cuèn lý luËn v¨n häc cña Gulaiep: “TruyÖn ng¾n lµ mét h×nh thøc tù sù lo¹i nhá. Nã kh¸c víi truyÖn võa ë dung lîng nhá h¬n, tËp trung m« t¶ mét sù kiÖn nµo ®ã thêng x¶y ra trong ®êi mét nh©n vËt, h¬n n÷a thêng béc lé mét nÐt nµo ®ã cña nh©n vËt”. (DÉn theo Lª ThÞ §øc H¹nh – NghÖ thuËt trµo phóng trong truyÖn ng¾n NguyÔn C«ng Hoan – T257258). C¸c nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc cña ViÖt Nam vµ níc ngoµi còng cã cïng quan ®iÓm. Paut«pxki cho r»ng: “TruyÖn ng¾n lµ mét truyÖn viÕt ng¾n gän”. Cßn theo Aimatèp: “Xoay xáa trªn mét m¶n ®Êt hÑp, chÝnh ®ã lµ chç lµm cho truyÖn ng¾n ph©n biÖt víi c¸c thÓ tµi kh¸c”. T¬ng tù, Ant«nèp còng cho r»ng: “ ChÝnh viÖc truyÖn ng¾n ph¶i ng¾n khiÕn cho nã tù ph©n biÖt mét c¸ch døt kho¸t vµ rµnh rät bªn c¹nh truyÖn võa vµ tiÓu thuyÕt”. Nhµ v¨n NguyÔn Kiªn: “TiÓu thuyÕt vµ truyÖn ng¾n gièng nh hai nh¸nh cña mét c¸nh c©y nghÖ thuËt xum xuª. Chóng ®Òu thuéc thÓ truyÖn, chØ kh¸c nhau ë ®é ng¾n dµi”. Nhµ v¨n NguyÔn Quang Th©n: “TruyÖn ng¾n lµ mét c©u chuyÖn ®îc kÓ l¹i, dùng l¹i mét c¸ch ng¾n gän”. Nhµ phª b×nh V¬ng TrÝ Nhµn th× cho r»ng: “Rót côc, c¸i ®Æc ®iÓm duy nhÊt mµ còng râ nhÊt cña truyÖn ng¾n lµ n»m trong chÝnh sù ng¾n gän cña nã, víi ®iÒu kiÖn lµ sù ng¾n gän nµy ®ñ søc t¹o nªn mét hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh”. (V¬ng TrÝ Nhµn, sæ tay 13 ngêi viÕt truyÖn ng¾n, Nxb T¸c phÈm míi, Hµ Néi, 1980, T48). Cã thÓ nãi cã rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ ®Æc trng cña truyÖn ng¾n nhng tùu trung l¹i khi nãi ®Õn ®Æc trng cña truyÖn ng¾n lµ nãi ®Õn vÊn ®Ò quy m«, dung lîng trong t¬ng quan víi tiÓu thuyÕt, lµ thÓ lo¹i chiÕm lÜnh ®êi sèng trong toµn bé sù ®Çy ®Æn vµ toµn vÑn cña nã. TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i lµ mét kiÓu t duy míi, mét c¸ch nh×n cuéc ®êi, mét c¸ch n¾m b¾t ®êi sèng rÊt riªng, mang tÝnh chÊt thÓ lo¹i. TruyÖn ng¾n thêng híng tíi viÖc kh¾c häa mét hiÖn tîng, ph¸t hiÖn mét nÐt b¶n chÊt trong quan hÖ nh©n sinh hay ®êi sèng t©m hån cña con ngêi. V× thÕ, trong truyÖn ng¾n thêng cã Ýt nh©n vËt, Ýt sù kiÖn phøc t¹p. Vµ nÕu mçi nh©n vËt cña tiÓu thuyÕt lµ mét thÕ giíi th× nh©n vËt cña truyÖn ng¾n lµ mét m¶ng nhá cña thÕ giíi Êy. TruyÖn ng¾n thêng kh«ng nh¾c tíi viÖc kh¾c häa nh÷ng t×nh c¶nh ®iÓn h×nh ®Çy ®Æn, nhiÒu mÆt trong t¬ng quan víi hoµn c¶nh. Nh©n vËt cña truyÖn ng¾n thêng lµ hiÖn th©n cho mét quan hÖ x· héi, ý thøc x· héi hoÆc tr¹ng th¸i tån t¹i cña con ngêi. Cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n thêng diÔn ra trong mét thêi gian, kh«ng gian h¹n chÕ, chøc n¨ng cña nã nãi chung lµ nhËn ra mét ®iÒu g× ®ã ®i s©u s¾c vÒ cuéc sèng vµ t×nh ngêi. KÕt cÊu cña truyÖn ng¾n kh«ng chia thµnh nhiÒu tÇng, nhiÒu tuyÕn mµ thêng ®îc x©y dùng theo nguyªn t¾c t¬ng ph¶n hoÆc liªn tëng. Bót ph¸p têng thuËt cña truyÖn 14 ng¾n thêng lµ chÊm ph¸ yÕu tè quan träng bËc nhÊt cña truyÖn ng¾n lµ nh÷ng chi tiÕt c« ®óc, cã dung lîng lín vµ lèi hµnh v¨n nhiÒu Èn ý, t¹o cho t¸c phÈm nh÷ng chiÒu s©u cha nãi hÕt. Tõ nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n Êy cã thÓ kh¸i qu¸t vÒ thÓ tµi truyÖn ng¾n nh sau: TruyÖn ng¾n lµ mét thÓ tµi tù sù cì nhá. TÝnh quy ®Þnh vÒ dung lîng vµ cèt truyÖn cña truyÖn ng¾n tËp trung vµo mét vµi biÕn cè, mÆt nµo ®ã cña ®êi sèng, c¸c sù kiÖn tËp trung mét kh«ng gian, thêi gian nhÊt ®Þnh. Do tÝnh chÊt cña truyÖn ng¾n lµ cã cèt truyÖn, cã nh©n vËt, ®îc thÓ hiÖn qua ph¬ng thøc kÓ chuyÖn cã vai trß cña ngêi kÓ chuyÖn nªn truyÖn ng¾n n»m trong hÖ thèng chung cña lo¹i v¨n kÓ chuyÖn. Nhµ v¨n kÓ l¹i mét trêng hîp ®Æc biÖt cña mét nh©n vËt hay mét sè nh©n vËt nµo ®ã. TruyÖn ng¾n hiÖn ®¹i trong x· héi hiÖn ®¹i cã nhiÒu u thÕ riªng. Nhµ nghiªn cøu M.Bakhtin ®· chØ râ: “Mçi thÓ lo¹i thÓ hiÖn mét th¸i ®é thÈm mü ®èi víi hiÖn thùc, mét c¸ch c¶m thô, nh×n nhËn, gi¶i minh thÕ giíi vµ con ngêi. TruyÖn ng¾n còng lµ mét thÓ lo¹i nh thÕ, ®Æc biÖt lµ trong x· héi hiÖn ®¹i. VÞ thÕ nã thu hót ®îc sù quan t©m cña ngêi s¸ng t¸c, nghiªn cøu, ngêi ®äc… [3,67]. TruyÖn ng¾n lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®éng cña x· héi. Khi ®Êt níc cã chiÕn tranh, truyÖn ng¾n lµ mét thÓ lo¹i xung kÝch trªn mÆt trËn v¨n 15 häc. Víi chøc n¨ng vµ ®Æc ®iÓm cña m×nh, h¬n bao giê hÕt, truyÖn ng¾n ®· ph¶n ¸nh kÞp thêi nhiÒu mÆt cuéc sèng phong phó cña chóng ta, ®Æc biÖt lµ ph¶n ¸nh tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta trong hai cuéc kh¸ng chiÕn vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Sau khi chiÕn tranh kÕt thóc, nhÊt lµ trong thêi kú ®æi míi dêng nh lóc nµo truyÖn ng¾n còng ®¸p øng ®îc t©m lý, thÞ hiÕu cña ®éc gi¶ kh«ng chØ bëi sù nhá gän cña h×nh thøc vµ cßn do sù chuyÓn t¶i ®îc nh÷ng vÊn ®Ò nhøc nhèi cña chiÕn tranh mµ tríc ®©y ngêi ta cha cã ®iÒu kiÖn ®Ó nãi tíi. V× thÕ truyÖn ng¾n ®· vµ ®ang lµ trung t©m thu hót søc s¸ng t¹o cña c¸c thÕ hÖ cÇm bót, vµ còng lµ thÓ lo¹i së trêng cña nhiÒu nhµ v¨n. §éi ngò t¸c gi¶, sù tiÕc nèi cña c¸c thÕ hÖ cÇm bót nµy ®· gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc kÕ thõa vµ c¸ch t©n thÓ lo¹i lµm cho truyÖn ng¾n ngµy cµng míi mÎ vµ phong phó h¬n. TruyÖn ng¾n cña hä thùc sù ®· ph¸t huy ®îc u thÕ cña thÓ lo¹i. B»ng c¸c c¸ch kh¸c nhau, víi nh÷ng ph¬ng thøc thÓ hiÖn, ®a d¹ng võa truyÒn thèng, võa hiÖn ®¹i, c¸c s¸ng t¹o cña hä ®· thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng chøc n¨ng x· héi thÈm mü. 1.2.2 DiÖn m¹o chung cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh 1.2.2.1 Giai ®o¹n 1945 – 1975 Giai ®o¹n 1945 – 1975 lµ mét thêi kú ®Æc biÖt trong lÞch sö d©n téc 30 n¨m qua trªn ®Êt níc ta ®· diÔn ra mét triÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i nhÊt trong lÞch sö chèng ngo¹i x©m, c¸c sù kiÖn diÔn ra dån dËp, nhanh chãng, thêi gian 16 nh bÞ rót ng¾n. Sù kiÖn nµy cha kÞp qua ®i th× sù kiÖn kh¸c ®· µo tíi vµ cø nh thÕ, kû niÖm nµy cha kÞp l¾ng xuèng th× kû niÖm kh¸c chång lªn, nhµ v¨n kh«ng kÞp cã thêi gian ®Ó håi tëng l¹i ®· ®Þnh h×nh nã trong ký øc cña m×nh. TruyÖn ng¾n viÕt vÒ chiÕn tranh ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong hoµn c¶nh Êy nªn g¾n bã chÆt chÏ víi tõng bíc ®i cña lÞch sö d©n téc. Gi¸o s Phong Lª ®· nãi “§Ønh cao cña v¨n häc nghÖ thuËt xÐt ë mét gãc ®é nµo ®ã, lµ ®¸p øng nhu cÇu cña thêi ®¹i”. Nhµ th¬ Tè H÷u kh¼ng ®Þnh : “Thíc ®o gi¸ trÞ cña mét nÒn v¨n häc lµ nã phôc vô ®îc bao nhiªu cho sù nghiÖp c¸ch m¹ng” (Tè H÷u cuéc sèng c¸ch m¹ng vµ v¨n häc nghÖ thuËt nhËn xÐt v¨n häc, Hµ Néi, 1981.Tr 130) C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®· lËt më lÞch sö níc ta sang mét trang míi, ®a ®Þa vÞ ngêi d©n tõ th©n phËn n« lÖ trë thµnh nh÷ng chñ nh©n cña ®Êt níc, ®îc tù quyÕt ®Þnh vËn mÖnh cña m×nh. Tuy nhiªn niÒm vui Êy cha ®îc bao l©u th× ngµy 19/12/1946 thùc d©n Ph¸p ®· quay trë l¹i x©m lîc níc ta. VËn mÖnh ®Êt níc ®ang ë t×nh tr¹ng ngµn c©n treo sîi tãc. Kh«ng chÞu mÊt níc mét lÇn n÷a, hëng øng lêi kªu gäi cña Hå Chñ TÞch: Chóng ta thµ hy sinh tÊt c¶ nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt níc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ (Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn). Tinh thÇn cña ngêi ViÖt ®îc thÓ hiÖn rÊt râ trong truyÖn ng¾n thêi kú nµy.§«i m¾t(Nam Cao); Du kÝch huyÖn (T« Hoµi), Th nhµ (Hå Ph¬ng). .. ®· ph¶n ¸nh kh¸ trung thùc sinh ®éng cuéc kh¸ng chiÕn toµn 17 d©n, toµn diÖn ®ång thêi ca ngîi tinh thÇn chiÕn ®Êu hy sinh vµ quyÕt t©m chiÕn th¾ng cña nh©n d©n ta còng nh søc m¹nh v« ®Þch cña cuéc chiÕn tranh nh©n díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng. Cuéc sèng vËt chÊt tuy cßn mu«n vµn khã kh¨n, gian khæ nhng hä lu«n tin vµo t¬ng lai. Bªn c¹nh nh÷ng ngêi ¨n mµy, nh÷ng trÎ b¸n b¸o, nh÷ng ngêi ®iªn th× nh÷ng ngêi n«ng d©n ®· gi¸m cÊt lªn tiÕng nãi ®ßi quyÒn sèng, ®ßi h¹nh phóc, íc m¬ mét cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. C¸ch m¹ng ®· thay ®æi th©n phËn cña hä tõ ®Þa vÞ cña mét kÎ n« lÖ trë thµnh ngêi chñ. Mèi ©n t×nh ®ã ®èi víi c¸ch m¹nh thËt lµ thiªng liªng s©u nÆng, chÝnh v× thÕ giê ®©y mäi viÖc lµm cña hä ®Òu híng vÒ céng ®ång kh¸ng chiÕn. NÕu tríc ®©y tÇm nh×n ngêi n«ng d©n chØ bã hÑp trong lòy tre lµng, nÆng vÒ t×nh c¶m gia téc th× nay ®· ®îc chuyÓn dÇn sang ý thøc d©n téc. TÊt c¶ cho kh¸ng chiÕn vµ v× kh¸ng chiÕn. Cã thÓ nãi truyÖn ng¾n ®· tËp trung kh¸m ph¸ nh÷ng ®æi thay trong nhËn thøc, suy nghÜ trong t©m hån, t×nh c¶m ngêi n«ng d©n kh¸ng chiÕn, sù yªu th¬ng ®ïm bäc, tinh thÇn hy sinh v× nghÜa c¶, hßa nhËp céng ®ång. §ã lµ nh÷ng ngêi d©n quª trong truyÖn ng¾n ®«i m¾t (Nam Cao) “R¨ng ®en, m¾t toÐt” viÕt ch÷ quèc ng÷ cßn sai vÇn, h¸t tiÕn qu©n ca nh ngêi buån ngñ cÇu kinh mµ khi ra trËn th× “xung phong cam ®¶m l¾m" , 뮩y ngêi n«ng d©n ®· b¾t ®Çu cã sù lý gi¶i vÒ gi¸c ngé c¸ch m¹ng tõ nh÷ng viÖc nhá nhÊt. 18 Bªn c¹nh h×nh ¶nh ngêi n«ng d©n th× h×nh ¶nh ngêi lÝnh cô Hå xuÊt hiÖn víi ®ñ mäi t thÕ, mäi hoµn c¶nh. Hä lu«n lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ tinh thÇn yªu níc. Th nhµ (Hå Ph¬ng) ngêi lÝnh ®· ý thøc ®îc nçi ®au, ®îc chia sÎ b¾t ®Çu níc ®ang chiÕn th¾ng: “Chóng t«i chuyÓn sang B¾c C¹n gi¶i phãng lóc nµo kh«ng biÕt”. §èi víi cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p trong truyÖn ng¾n cña m×nh c¸c nhµ v¨n ®· lµm næi bËt lªn tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ViÖt Nam. TÊt c¶ ®Òu híng vÒ cuéc kh¸ng chiÕn víi môc ®Ých cao nhÊt: QuyÕt dµnh l¹i ®Êt níc b»ng tÊt c¶ ý chÝ vµ søc lùc cña m×nh. Sau nh÷ng thÊt b¹i liªn tiÕp trªn chiÕn trêng miÒn Nam ®Ó cøu v·n t×nh thÕ, ngay 5/8/1964 ®Õ quèc Mü b¾t ®Çu dïng kh«ng qu©n vµ h¶i qu©n ®¸nh ph¸ c¸c thµnh phè lín miÒn B¾c, nh»m c¾t ®øt sù chi viÖn cña hËu ph¬ng lín ë miÒn B¾c cho chiÕn trêng miÒn Nam. C¶ níc bíc vµo cuéc chiÕn tranh. Cã thÓ nãi ®©y lµ nh÷ng n¨m th¸ng d©n téc ®Æt trong hoµn c¶nh hiÖn thùc ®Çy thö th¸ch gay go ¸c liÖt, toµn d©n téc bÞ ch×m trong bÓ m¸u, lßng yªu níc cña chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng l¹i ®îc thøc dËy, rÇn rËt ch¶y trong huyÕt thèng cña mçi mét con ngêi cã ý thøc tù t«n, lßng qu¶ c¶m, ®øc hy sinh, søc m¹nh quËt khëi cña tinh thÇn ®oµn kÕt. TruyÖn ng¾n ®Ò tµi chiÕn tranh hoµn toµn ®· cã ®îc m¶nh ®Êt hiÖn thùc mµu mì ®Ó c¾m rÔ, ®©m chåi, ph¸t triÓn. §êi sèng thùc hiÖn s«i ®éng cña lÞch sö cïng víi sù chÝn muåi cña lý tëng ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, nh÷ng 19 bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u qua c¸c cuéc chiÕn tranh… ®· trë thµnh nh÷ng nh©n tè héi tô mäi tiÒm n¨ng søc m¹nh ®Ó v¨n häc vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh, ®Æc biÖt lµ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n ®i ®Õn vinh quang. Trong truyÖn ng¾n chiÕn tranh nh÷ng n¨m chèng Mü h×nh ¶nh miÒn Nam xuÊt hiÖn ®Çu tiªn, ®ã lµ nh÷ng c¶nh ®au th¬ng ®Õt tét cïng mµ nh©n d©n ta ph¶i chÞu ®ùng. Nh©n d©n ta ®· t×m ®Õn c¸ch m¹ng, tõ trong c¸i thiÕu thèn cña kÎ bÞ tíc ®o¹t, vµ cô thÓ h¬n, tõ trong m¸u, trong níc m¾t. Søc m¹nh cña Tnó ®îc hun ®óc lªn tõ chÝnh c¸i chÕt ®au th¬ng cña vî vµ con do th»ng Dôc g©y ra Rõng xµ nu (NguyÔn Trung Thµnh) còng nh sù sung síng bao nhiªu khi nghe tiÕng mµi dao cña ngêi d©n lµng X« Man, tiÕng nãi vang xa cña cô MÕt. “Chóng nã ®· cÇm sóng th× m×nh ph¶i cÇm giao m¸c”. Sù vïng dËy cña ®ång bµo niÒm Nam thËt ghª gím v× chóng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng con ngêi ®i víi t thÕ tr¶ thï. ë hä ®au th¬ng g¾n víi c¨m thï vµ c¨m thï ®i víi quËt khëi. Râ rµng thùc hiÖn ®îc miªu t¶ rÊt lín, ®i tõ ®au th¬ng ®Õn quËt khëi, hiÖn thùc trong qu¸ tr×nh cña c¸ch m¹ng. Thñ tíng Ph¹m V¨n §ång nãi “Kh«ng cã gång xiÒng nµo giam h·m ®îc ý trÝ ®Êu tranh: bªn ngoµi ®ªm cµng têi th× ngän löa c¨ng h¬n vµ ¸nh s¸ng ®øc tin cµng ch¸y rùc trong lßng”. Lêi nãi Êy rÊt phï hîp víi hoµn c¶nh cña ®ång bµo miÒn Nam ph¶i ®Êu tranh míi sèng ®îc. C¨m thï ®· biÕn søc m¹nh ®Êu tranh thµnh khÝ thÕ ®i lªn cña c¸ch m¹ng. §ã 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan