Tài liệu Chất lượng trợ giúp pháp lý ở việt nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐÀO DƢ LONG CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội - 2013 i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐÀO DƢ LONG CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số : 60 38 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Hoàng Thị Kim Quế Hà Nội - 2013 ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC .................................................................................................. i DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ............................................................... v MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ...................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài......................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................... 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu............................... 6 6. Ý nghĩa của Luận văn ..................................................................... 7 7. Bố cục của Luận văn....................................................................... 7 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ ................................................................................................. 10 1.1. Những khái niệm cơ bản về TGPL ............................................ 10 1.1.1. Trợ giúp pháp lý ........................................................................... 10 1.1.2. Chất lượng TGPL ......................................................................... 19 1.1.3. Đánh giá chất lượng TGPL .......................................................... 24 1.2. Kinh nghiệm quản lý, đánh giá chất lƣợng TGPL của một số nƣớc trên thế giới ...................................................................... 26 1.2.1. Vấn đề chất lượng TGPL của một số nước trên thế giới.............. 26 iii 1.2.2. Các phương pháp đánh giá chất lượng TGPL của một số nước trên thế giới................................................................................. 30 1.2.3. Khái quát về chất lượng TGPL và Bộ tiêu chuẩn chất lượng hoạt động TGPL ở Vương quốc Anh .......................................... 31 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ............................................................................ 39 2.1. Thực trạng chính sách, pháp luật TGPL ở Việt Nam ............. 39 2.1.1. Hệ thống TGPL ........................................................................... 39 2.1.2. Kết quả thực hiện TGPL .............................................................. 51 2.2. Công tác đánh giá chất lƣợng TGPL ở Việt Nam .................... 55 2.2.1. Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL ........................ 56 2.2.2. Kết quả sau 03 năm triển khai thực hiện Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL ..................................................... 59 2.3. Đánh giá chung về quản lý, đánh giá chất lƣợng TGPL ở Việt Nam ................................................................................ 62 2.3.1. Thuận lợi .................................................................................... 62 2.3.2. Khó khăn, hạn chế ...................................................................... 63 2.3.3. Nguyên nhân............................................................................... 66 Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM................................................................ 70 3.1. Nguyên tắc bảo đảm chất lƣợng TGPL ....................................... 70 3.2. Một số giải pháp............................................................................ 70 iv 3.2.1. Hoàn thiện chính sách, pháp luật về TGPL ..................................... 71 3.2.2. Về nguồn lực .................................................................................. 72 3.2.3. Về công tác phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan .......... 75 3.2.4. Về truyền thông nâng cao nhận thức về TGPL cho người được trợ giúp pháp lý và cộng đồng ........................................................ 76 3.2.5. Giải pháp khác .............................................................................. 76 KẾT LUẬN ................................................................................................ 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................. 81 v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. Trợ giúp pháp lý ................................................................ TGPL 2. Xã hội chủ nghĩa ............................................................... XHCN 3. Trung tâm TGPL nhà nước ................................................ Trung tâm 4. Chi nhánh của Trung tâm TGPL nhà nước ....................... Chi nhánh 5. Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL .............. Bộ tiêu chuẩn vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU 1. Bảng 2.1. Số lượng người được TGPL phân loại theo diện đối tượng 1. Bảng 2.2. Số liệu vụ việc theo các hình thức TGPL 2. Bảng 2.3. Số liệu vụ việc theo các lĩnh vực TGPL 3. Bảng 2.4. Số liệu vụ việc theo địa điểm thực hiện TGPL 4. Bảng 2.5. Phân chia số vụ việc theo hình thức và người thực hiện TGPL vii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Một trong những bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện Nghị quyết Đại hội X được thể hiện trong Nghị quyết Đại hội XI của Đảng Cộng sản Việt Nam là “phải thật sự coi trọng chất lượng, hiệu quả tăng trưởng và phát triển bền vững” [8]. Việc coi trọng chất lượng, hiệu quả tăng trưởng và phát triển bền vững không chỉ dành cho các hoạt động kinh tế mà là bài học cho tất cả các hoạt động sản xuất, dịch vụ trong đời sống xã hội, bao gồm cả các dịch vụ công do Nhà nước đứng ra thực hiện, trong đó có TGPL. Ra đời từ năm 1997 trên cơ sở Quyết định số 734/TTg của Thủ tướng Chính phủ, đến nay, hoạt động TGPL miễn phí cho người nghèo và đối tượng chính sách ngày càng khẳng định được vị trí, vai trò trong đời sống pháp luật của xã hội, trở thành bộ phận quan trọng trong Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo và được cụ thể hoá trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo giai đoạn 2006 - 2010 và Chương trình phát triển kinh tế - xã hội tại các xã đặc biệt khó khăn vùng đồng bào dân tộc và miền núi giai đoạn 2006 - 2010 (Chương trình 135 giai đoạn II). Luật TGPL được Quốc hội thông qua tháng 6/2006 và có hiệu lực thi hành vào 01/01/2007 là một bước tiến dài của công tác lập pháp khi đúc kết kinh nghiệm của việc thực hiện một quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chính sách TGPL, một lĩnh vực hoạt động pháp luật tương đối mới mẻ được thể chế ổn định trong văn bản có hiệu lực cao. Luật này còn là tuyên ngôn nhân quyền của Nhà nước Việt Nam về vấn đề công lý khi khẳng định quyền được TGPL của người nghèo và các nhóm dân cư thiệt thòi, dễ bị tổn thương được Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm để họ có quyền bình đẳng tiếp cận 1 dịch vụ pháp lý có chất lượng như các công dân khác. Tiếp đó, Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ đã ban hành 26 văn bản pháp luật đơn ngành và liên tịch góp phần đưa Luật TGPL đi vào cuộc sống. Việc giám sát thực hiện Luật này có vị trí rất quan trọng vì thông qua số vụ việc và lĩnh vực pháp luật người dân thường có vướng mắc, cơ quan lập pháp có cơ sở để rà soát lại các quy định pháp luật hiện hành ở các lĩnh vực này, cơ quan quản lý chuyên ngành cũng có căn cứ để đánh giá lại đội ngũ công chức, viên chức đang có trách nhiệm giải quyết việc của dân. Việc giám sát và theo dõi việc thực hiện Luật TGPL có thể được xem xét từ nhiều góc độ như: theo thẩm quyền của các chủ thể có trách nhiệm tổ chức thực hiện Luật; việc hình thành các tổ chức thực hiện TGPL và các tổ chức này có tuân thủ luật hay không; việc các đối tượng thuộc diện có được bảo đảm nhận dịch vụ dễ dàng và đúng đắn; nhu cầu TGPL của người dân tăng hay giảm, tập trung nhiều ở lĩnh vực pháp luật nào (ví dụ, nếu số lượng lớn vụ việc tập trung ở lĩnh vực đất đai thì phải xem lại các quy định và chính sách, xem lại đội ngũ cán bộ có thẩm quyền và trực tiếp giải quyết vấn đề đất đai...); đội ngũ người thực hiện TGPL có được hình thành và đáp ứng yêu cầu của người dân hay chưa; chất lượng TGPL so với chất lượng dịch vụ pháp lý ngoài thị trường tự do như thế nào... Sau 15 năm hình thành và phát triển, hệ thống TGPL Việt Nam đã và đang không ngừng lớn mạnh về quy mô, ổn định về tổ chức với đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý, cộng tác viên TGPL là luật sư và các cộng tác viên khác không ngừng phát triển về số lượng cũng như về năng lực, trình độ, đạo đức nghề nghiệp và kỹ năng TGPL. Công tác TGPL đạt được những kết quả tích cực, góp phần không nhỏ trong việc nâng cao hiểu biết pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, người dân tộc thiểu số, người có 2 công với cách mạng và những người có hoàn cảnh đặc biệt khác. Theo số liệu thống kê, sau 05 năm triển khai thực hiện Luật TGPL các tổ chức thực hiện TGPL trong cả nước đã TGPL cho 497.617 đối tượng thông qua 489.082 vụ việc (tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng v.v...). TGPL là chính sách của Đảng và nhà nước thể hiện sự quan tâm tới nhân dân, “tôn chỉ” của hoạt động TGPL là bảo đảm công bằng xã hội bằng cách “bênh vực” những người yếu thế, khó khăn, tạo điều kiện cho họ có thể tiếp cận dịch vụ pháp lý tốt. Vậy, để làm được điều này, công tác TGPL không thể chỉ tập trung vào số lượng mà còn cần phải là một dịch vụ có chất lượng tốt. Hay nói cách khác, đã đến lúc công tác TGPL cần đi vào “chiều sâu”, tập trung nâng cao hơn nữa chất lượng TGPL để đạt được yêu cầu, mục đích đề ra. Xuất phát từ đòi hỏi khách quan này, tác giả đã chọn đề tài “Chất lượng TGPL ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu Luận văn của mình. Có thể nói, đề tài “Chất lượng TGPL ở Việt Nam hiện nay” là cần thiết cả về phương diện lý luận cũng như phương diện thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài TGPL là nhiệm vụ mới của ngành Tư pháp thể hiện sự quan tâm sâu sắc của Đảng và Nhà nước đối với người nghèo và đối tượng chính sách trên phương diện pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, đánh dấu bước phát triển vượt bậc của công cuộc xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam - xóa đói giảm nghèo về cả vật chất và tinh thần, tạo điều kiện cho người chịu thiệt thòi trong xã hội được bình đẳng tiếp cận với pháp luật, công bằng trước pháp luật. Đến nay, đã có một số đề tài nghiên cứu tiến sĩ, thạc sĩ, đề tài cấp Bộ và các bài báo, tạp chí, chuyên đề nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến TGPL miễn phí cho người nghèo và đối tượng chính sách. Đó là: 3 - Luận án tiến sĩ “Điều chỉnh pháp luật về TGPL ở Việt Nam trong điều kiện đổi mới” của tiễn sĩ Tạ Thị Minh Lý; - Luận văn thạc sĩ “Hoàn thiện pháp luật về người thực hiện TGPL ở Việt Nam” của tác giả Vũ Hồng Tuyến; - Luận văn thạc sĩ “Hoàn thiện các hình thức tiếp cận pháp luật của người nghèo ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Đỗ Xuân Lân; - Luận văn thạc sĩ “Phát triển TGPL ở cơ sở” của tác giả Đặng Thị Loan; - Luận văn thạc sĩ “Bảo đảm quyền được trợ TGPL” của tác giả Phan Thị Thu Hà; - Luận văn thạc sĩ “Chất lượng TGPL của Trung tâm TGPL tỉnh Bắc Ninh” của tác giả Nguyễn Đức Trực; - Luận văn Thạc sĩ “Thực hiện pháp luật về TGPL cho người nghèo ở Việt Nam” của tác giả Vũ Thị Hoàng Hà; - Luận văn thạc sĩ “Hoạt động TGPL trong các chương trình giảm nghèo” của tác giả Lê Thị Thúy;... - Đề tài nghiên cứu cấp Bộ: Mô hình tổ chức và hoạt TGPL, phương hướng thực hiện trong điều kiện hiện nay”; Bài viết “Luận cứ khoa học và thực tiễn xây dựng Pháp lệnh TGPL”; Bài viết Chất lượng vụ việc TGPL / TS.Tạ Minh Lý / Tạp chí Dân chủ Pháp luật, Bộ Tư pháp, Số chuyên đề tháng 10/2009, tr. 2 – 8; Bài viết “Đánh giá chất lượng vụ việc TGPL là hình thức giám sát hiệu quả nhất về thi hành pháp luật TGPL” / TS. Tạ Thị Minh Lý / Tạp chí Nghiên cứu lập pháp – Văn phòng Quốc hội; Bài viết “Chất lượng vụ việc TGPL và các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng vụ việc TGPL” / Đỗ Xuân Lân / Tạp chí Dân chủ Pháp luật, Bộ Tư pháp, Số 1/2008, tr. 22 – 29; 4 Bài viết“Chất lượng vụ việc TGPL” của tác giả Nguyễn Hải Anh, Tạp chí Dân chủ Pháp luật số 5/2008; Bài viết “Tiêu chí đánh giá chất lượng vụ việc TGPL”, chuyên đề của Cục TGPL, Bộ Tư pháp, 2008; Bài viết “Tiêu chí đánh giá chất lượng cung ứng dịch vụ công tại các cơ quan hành chính nhà nước” /PGS.TS. Nguyễn Hữu Hải, ThS. Lê Văn Hòa, Học viện Hành chính, Tạp chí tổ chức nhà nước số 3/2010; Bài viết “Xã hội hóa và chất lượng cung ứng dịch vụ công”, tác giả Đinh Mai Lan, Văn phòng UBND tỉnh Cao Bằng, Nguồn: http://www.nclp.org.vn/chinh_sach/xa-hoi-hoa-va-chat-luong-cung- ung-dich-vu-cong; Bài viết “Chất lượng dịch vụ, sự thỏa mãn và lòng trung thành của khách hàng siêu thị tại TP.Hồ Chí Minh”, tác giả Nguyễn Thị Mai Trang, Khoa Kinh tế, ĐHQG-HCM, Tạp chí Phát triển KH&CN, Tập 9, số 10-2006; The Importance of Quality in Legal Aid / Helaine M.Barnett, February, 2009 - Wyoming State Bar,… Trong phạm vi Luận văn, tác giả không có tham vọng tổng kết hay đánh giá tổng thể TGPL với tư cách là dịch vụ công do Nhà nước cung cấp. Với đề tài “Chất lượng TGPL ở Việt Nam hiện nay”, tác giả sẽ đi sâu phân tích làm sáng tỏ các vấn đề có liên quan đến chất lượng TGPL trên cả hai khía cạnh lý luận và thực tiễn ở Việt Nam, góp phần tìm ra giải pháp khoa học đưa chất lượng TGPL trong thời gian tới để bảo đảm tốt nhất cho quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số và người có hoàn cảnh đặc biệt khác, góp phần xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Mục đích của Luận văn là nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về chất lượng TGPL, bao gồm khái niệm, mục tiêu, đặc điểm, các tiêu chí đánh giá chất lượng TGPL và thực trạng công tác TGPL trong thời gian qua; trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm 5 tăng cường hiệu quả công tác đánh giá chất lượng TGPL từ đó nâng cao chất lượng TGPL, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số và các đối tượng yếu thế khác trong xã hội. Thực hiện mục đích trên, đề tài có nhiệm vụ: - Làm rõ cơ sở lý luận, pháp lý và cơ sở thực tiễn về chất lượng TGPL và công tác quản lý chất lượng TGPL. - Phân tích, đánh giá thực trạng TGPL, tìm ra được những mặt ưu điểm, hạn chế, khó khăn, vướng mắc, bất cập và nguyên nhân của những hạn chế, khó khăn, vướng mắc, bất cập đó cũng như tình hình quản lý, đánh giá chất lượng TGPL ở Việt Nam trong thời gian qua. - Đề xuất các giải pháp, kiến nghị để nâng cao hiệu quả chất lượng TGPL trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu về những vấn đề lý luận, pháp lý về chất lượng TGPL; thực trạng chất lượng TGPL trong thời gian qua tại Việt Nam; giải pháp bảo đảm chất lượng TGPL trong thời gian tới. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước, pháp luật; quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước về vấn đề bảo đảm quyền con người, quyền công dân. - Luận văn nghiên cứu dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, luật học, phân tích - tổng hợp, logic - lịch sử, so sánh, đối chiếu. Đồng thời, tác giả còn sử dụng phương pháp khai thác và 6 sử dụng các tư liệu thực tiễn; các chuyên đề nghiên cứu trong và ngoài nước; kết quả khảo sát để hoàn thành Luận văn. 6. Ý nghĩa của Luận văn - Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách hệ thống, chuyên sâu trên cả hai khía cạnh lý luận, thực tiễn về chất lượng TGPL. - Luận văn góp phần khẳng định sự quan tâm sâu sắc và triệt để của Đảng và Nhà nước đối với chất lượng dịch vụ công, cụ thể là chất lượng TGPL dành cho người nghèo, người dân tộc thiểu số các đối tượng yếu thế trong xã hội. Đồng thời, có sự đánh giá sát tình hình thực hiện đánh giá chất lượng TGPL, nêu và phân tích yêu cầu về mặt lý luận và thực tiễn đối với vấn đề chất lượng TGPL trong thời gian tới. - Luận văn đưa ra một số kiến nghị, giải pháp nhằm góp phần bảo đảm chất lượng TGPL trong thời gian tới. 7. Bố cục của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được kết cấu thành 03 chương và 08 mục sau đây: Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ 1.1. Những khái niệm cơ bản về TGPL 1.1.1. Trợ giúp pháp lý 1.1.2. Chất lượng TGPL 1.1.3. Đánh giá chất lượng TGPL 1.2. Kinh nghiệm quản lý, đánh giá chất lƣợng TGPL của một số nƣớc trên thế giới 1.2.1. Vấn đề chất lượng TGPL của một số nước trên thế giới 7 1.2.2. Các phương pháp đánh giá chất lượng TGPL của một số nước trên thế giới 1.2.3. Khái quát về chất lượng TGPL và Bộ tiêu chuẩn chất lượng hoạt động TGPL ở Vương quốc Anh Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1. Thực trạng chính sách, pháp luật TGPL ở Việt Nam 2.1.1. Hệ thống TGPL 2.1.2. Kết quả thực hiện TGPL 2.2. Công tác đánh giá chất lƣợng TGPL ở Việt Nam 2.2.1. Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL 2.2.2. Kết quả sau 03 năm thực hiện Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc TGPL 2.3. Đánh giá chung về quản lý, đánh giá chất lƣợng TGPL ở Việt Nam 2.3.1. Thuận lợi, 2.3.2. Khó khăn, hạn chế 2.3.3. Nguyên nhân Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ Ở VIỆT NAM 3.1. Nguyên tắc bảo đảm chất lƣợng TGPL 3.2. Một số giải pháp 8 3.2.1. Hoàn thiện chính sách, pháp luật về TGPL 3.2.2. Về nguồn lực 3.2.3. Về công tác phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan 3.2.4. Về truyền thông nâng cao nhận thức về TGPL cho người được TGPL và cộng đồng 3.2.5. Giải pháp khác 9 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẤT LƢỢNG TRỢ GIÚP PHÁP LÝ 1.1. Những khái niệm cơ bản về TGPL 1.1.1. Trợ giúp pháp lý 1.1.1.1. Khái niệm Trợ giúp pháp lý Thuật ngữ “trợ giúp pháp lý” được sử dụng phổ biến từ giữa thế kỷ 20, xuất phát từ tiếng Anh là “legal aid”. Theo nghĩa phổ biến thì “legal aid” được hiểu là “tiền lấy từ quỹ công để trả chi phí cho việc cố vấn hoặc làm đại diện pháp lý” [28, tr998]. “Legal aid” trong cụm từ “legal aid schem” có nghĩa là “bảo trợ tư pháp” [12]. Ngoài ra, trong một số tài liệu khác còn gọi là “hỗ trợ pháp luật”, “hỗ trợ pháp lý” hoặc “hỗ trợ tư pháp”. Theo Đại Từ điển Tiếng Việt - Nguyễn Như Ý, Nhà xuất bản Văn hoá Thông tin, 1999 thì “trợ giúp” là “sự giúp đỡ, bảo trợ, hỗ trợ, giúp cho ai việc gì, đem cho ai cái gì đang lúc khó khăn, đang cần đến”. Từ điển Từ và ngữ Việt Nam, Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh giải thích: trợ giúp là góp sức hoặc góp tiền cho một người hoặc vào một việc chung, giúp làm hộ mà không lấy tiền công. Như vậy, có nhiều cách gọi khác nhau về thuật ngữ này nhưng cụm từ “trợ giúp” có nghĩa chung nhất, bao hàm nội dung sự “giúp đỡ, bảo trợ, hỗ trợ”. Ở Việt Nam, thuật ngữ “trợ giúp pháp lý” được sử dụng trong các tài liệu từ năm 1995, khi bắt đầu nghiên cứu xây dựng Đề án về hoạt động TGPL ở Việt Nam. Đến năm 1996, thuật ngữ “trợ giúp pháp lý” được sử dụng trong Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Mô hình tổ chức và hoạt động TGPL, phương hướng thực hiện trong điều kiện hiện nay” của Viện Nghiên cứu khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp. Năm 1997, thuật ngữ này được sử dụng trong Quyết định số 734/TTg ngày 06/9/1997 của Thủ tướng Chính phủ về việc thành lập tổ chức TGPL cho người nghèo và đối tượng chính sách. Năm 2006, Luật 10 TGPL đã có quy định chính thức về khái niệm TGPL: “TGPL là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được TGPL theo quy định của Luật này, giúp người được TGPL bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, nâng cao hiểu biết pháp luật, ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật; góp phần vào việc phổ biến, giáo dục pháp luật, bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa, hạn chế tranh chấp và vi phạm pháp luật” (Điều 3). 1.1.1.2. Đặc điểm, vai trò của TGPL tại Việt Nam - Trợ giúp pháp lý là một loại dịch vụ công trong lĩnh vực tư pháp, có đầy đủ những đặc trưng của dịch vụ công như: được xác định là một trong những chức năng xã hội của Nhà nước và là trách nhiệm của Nhà nước; đối tượng được hưởng TGPL là những người yếu thế, không có đủ điều kiện tiếp cận với các loại dịch vụ pháp lý có thu tiền, cần có sự trợ giúp của Nhà nước. Các chi phí cho hoạt động TGPL chủ yếu do ngân sách Nhà nước bảo đảm. - Trợ giúp pháp lý là một loại hình dịch vụ pháp lý, do những người có trình độ am hiểu pháp luật thực hiện trên cơ sở pháp luật nhằm đáp ứng nhu cầu giúp đỡ pháp luật của người nghèo và đối tượng chính sách thông qua việc tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật, đại diện ngoài tố tụng, giúp đỡ thực hiện công việc liên quan đến thủ tục hành chính, giải quyết khiếu nại… TGPL được coi là một loại hình dịch vụ pháp lý bởi hình thức và phương thức thực hiện tương tự như dịch vụ pháp lý nói chung. Điểm khác biệt ở đây là TGPL có đối tượng, phạm vi, lĩnh vực trợ giúp, tổ chức, người thực hiện hẹp hơn; việc thực hiện TGPL cũng được tiến hành theo một trình tự, thủ tục luật định khác so với trình tự thủ tục cung cấp dịch vụ pháp lý chung do tổ chức và cá nhân khác thực hiện. Người thụ hưởng TGPL không phải trả bất kỳ một khoản lệ phí nào. 11 - Trợ giúp pháp lý còn là một dịch vụ pháp lý chứa đựng tính nhân văn sâu sắc, bởi mục tiêu hướng tới, đối tượng phục vụ là những người có hoàn cảnh đặc biệt cần phải được Nhà nước và xã hội quan tâm giúp đỡ, hỗ trợ. Sự hỗ trợ này sẽ làm giảm bớt những khó khăn của nhóm đối tượng yếu thế, góp phần tạo sự công bằng trong tiếp cận công lý. - Trợ giúp pháp lý mang tính pháp lý, thể hiện qua phương thức hoạt động và mục đích hướng tới của nó. Tính chất pháp lý của TGPL thể hiện ở chỗ, TGPL là một trong các biện pháp thực thi pháp luật, đưa pháp luật vào cuộc sống bởi Nhà nước phải có trách nhiệm tạo ra các cơ chế để giúp người dân biết các quy định pháp luật để thực hiện, sử dụng, tuân thủ trong cuộc sống để tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Đặc biệt khi Nhà nước thực hiện việc quản lý xã hội bằng pháp luật và giải quyết các vấn đề phát sinh hàng ngày trên cơ sở pháp luật thì yêu cầu cần phải giúp cho người dân hiểu biết pháp luật trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. - Trợ giúp pháp lý thể hiện tính chính trị - xã hội: Trợ giúp pháp lý được xác định là trách nhiệm của Nhà nước, Nhà nước giữ vai trò nòng cốt, thuộc chức năng xã hội của Nhà nước nhằm góp phần khắc phục sự bất bình đẳng trong tiếp cận với pháp luật và xóa nghèo về pháp luật. Thông qua đó, góp phần thiết lập sự ổn định chính trị, bảo vệ chế độ chính trị và các quan hệ xã hội theo ý chí của Nhà nước, làm tăng niềm tin của người dân vào chế độ. TGPL là một trong những phương thức có hiệu quả để Nhà nước giải quyết các mối quan hệ xã hội đang có sự bất ổn, giữ đoàn kết cộng đồng, bảo đảm ổn định trật tự và an toàn xã hội. 1.1.1.3. Người được TGPL Theo quy định của pháp luật về TGPL, người được TGPL là người thuộc một trong các diện sau đây: 12 - Người nghèo là người thuộc chuẩn nghèo theo quy định của pháp luật. Chuẩn nghèo do Thủ tướng Chính phủ quy định trong từng giai đoạn cho phù hợp với tình hình phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Chuẩn nghèo hiện nay được thực hiện theo Quyết định số 09/2011/QĐ-TTg ngày 30/01/2011 về việc ban hành chuẩn hộ nghèo, hộ cận nghèo áp dụng cho giai đoạn 2011 2015. - Người có công với cách mạng bao gồm: Người hoạt động cách mạng trước Tổng khởi nghĩa 19 tháng 8 năm 1945; Bà mẹ Việt Nam anh hùng; Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng Lao động; Thương binh, người hưởng chính sách như thương binh; Bệnh binh; Người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hoá học; Người hoạt động cách mạng, hoạt động kháng chiến bị địch bắt tù, đày; Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc và làm nghĩa vụ quốc tế; Người có công giúp đỡ cách mạng; Cha, mẹ, vợ, chồng của liệt sĩ; con của liệt sĩ chưa đủ 18 tuổi; người có công nuôi dưỡng liệt sĩ. Đây là những người đã có nhiều cống hiến về sức lực, tài năng, trí tuệ và cả tính mạng của mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế trong thời chiến cũng như trong thời bình, được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền công nhận theo quy định của pháp luật. Phần lớn những đối tượng này gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống do bị ảnh hưởng của thương tật, suy giảm sức khoẻ và khả năng lao động (thương binh, bệnh binh, người hưởng chính sách như thương binh), mất chỗ dựa chính trong gia đình (thân nhân liệt sĩ),… Chỉ một bộ phận nhỏ trong số họ có thu nhập ổn định. Với nhóm dân cư này, chính sách TGPL của Nhà nước chủ yếu thể hiện sự ưu tiên, ưu đãi, sự biết ơn của xã hội nói chung đối với những cống hiến của họ chứ không căn cứ vào điều kiện thu nhập. 13