Tài liệu Chất lượng tín dụng tại ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn việt nam chi nhánh hà tây

HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG --------------------------------------- TẠ THỊ HỒNG HẠNH CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM CHI NHÁNH HÀ TÂY LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH (Theo định hướng ứng dụng) Hà nội - Năm 2019 HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG --------------------------------------- TẠ THỊ HỒNG HẠNH CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM CHI NHÁNH HÀ TÂY CHUYÊN NGÀNH : QUẢN TRỊ KINH DOANH MÃ SỐ: 60.34.01.02 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH (Theo định hướng ứng dụng) NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN THỊ MINH AN Hà Nội - Năm 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng, luận văn thạc sĩ với đề tài “Chất lượng tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam – Chi nhánh Hà Tây” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực được chỉ rõ nguồn trích dẫn. Kết quả nghiên cứu này chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào từ trước đến nay. Hà nội, ngày 22 tháng 01 năm 2019 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Tạ Thị Hồng Hạnh ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i MỤC LỤC ........................................................................................................ ii DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................ v DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................ vi DANH MỤC HÌNH VẼ ................................................................................ vii LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TÍN DỤNG VÀ CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNGTHƯƠNG MẠI ........................................ 6 1.1. Tín dụng và hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại .............. 6 1.1.1. Khái niệm tín dụng Ngân hàng ............................................................... 6 1.1.2 Hoạt động tín dụng tại ngân hàng thương mại......................................... 7 1.2 Chất lượng tín dụng của ngân hàng thương mại ................................ 16 1.2.1 Khái niệm chất lượng tín dụng ngân hàng ............................................. 16 1.2.2 Sự cần thiết nâng cao chất lượng tín dụng đối với Ngân hàng thương mại ................................................................................................................... 19 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá chất lượng tín dụng của ngân hàng thương mại . 20 1.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng của ngân hàng thương mại.................................................................................................. 26 1.3.1. Các nhân tố thuộc về ngân hàng ........................................................... 26 1.3.2 Nhân tố thuộc về khách hàng ................................................................. 31 1.3.3 Các nhân tố thuộc về môi trường kinh tế, chính trị-xã hội, và môi trường pháp lý ............................................................................................................. 31 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .............................................................................. 34 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM CHI NHÁNH HÀ TÂY .................................................................................. 35 iii 2.1 Khái quát chung về Ngân hàng nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam chi nhánh Hà Tây ...................................................................... 35 2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển............................................................ 35 2.1.2 Cơ cấu tổ chức của Agribank chi nhánh Hà Tây ................................ 36 2.1.3 Các hoạt động kinh doanh chủ yếu tại NHNo&PTNT Việt Nam chi nhánh Hà Tây .................................................................................................. 37 2.1.4 Kết quả hoạt động kinh doanh cơ bản của Agribank Chi nhánh Hà Tây ......................................................................................................................... 45 2.2. Thực trạng chất lượng tín dụng tại Agribank chi nhánh Hà Tây .... 47 2.2.1 Dư nợ tại chi nhánh Agribank Chi nhánh Hà Tây ................................. 48 2.2.2 Cơ cấu tín dụng của Agribank Chi nhánh Hà Tây ................................. 49 2.2.3 Các chỉ tiêu chất lượng tín dụng tại Agribank chi nhánh Hà Tây ......... 53 2.3 Đánh giá chung về chất lượng tín dụng tại Ngân hàng nông nghiệp và Phát triển nông thôn chi nhánh Hà Tây.................................................... 65 2.3.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 65 2.3.2 Những mặt còn hạn chế.......................................................................... 68 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .......................................................... 69 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................. 73 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG NÔNGNGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN CHI NHÁNH HÀ TÂY .......................................................................................... 74 3.1. Định hướng hoạt động tín dụng tại Ngân hàng nông nghiệp và Phát triển nông thôn chi nhánh Hà Tây ............................................................ 74 3.1.1. Định hướng phát triển chung ................................................................ 74 3.1.2. Định hướng hoạt động tín dụng tại Chi Nhánh ..................................... 76 3.2. Một số giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng tại Ngân hàng nông nghiệp và Phát triển nông thôn chi nhánh Hà Tây................................... 78 iv 3.2.1 Nâng cao chất lượng của đội ngũ cán bộ tín dụng, thẩm định............... 78 3.2.2 Ban hành quy trình tín dụng theo hướng phân rõ trách nhiệm từng khâu nghiệp vụ ......................................................................................................... 80 3.2.3 Nâng cao chất lượng hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ .................. 81 3.2.4 Tăng cường công tác thu hồi nợ xấu, nợ XLRR, nợ bán VAMC và ngăn ngừa nợ xấu ..................................................................................................... 81 3.2.5 Tăng cường dịch vụ bán bảo hiểm bảo an tín dụng ............................... 82 3.2.6 Nâng cao chất lượng thẩm định khách hàng vay .................................. 83 3.3. Kiến nghị đối với NHNo&PTNT Việt Nam........................................ 86 3.3.1 Hoàn thiện môi trường pháp lý cho hoạt động kinh doanh ngân hàng ...... 86 3.3.2 Ban hành các quy trình tín dụng kịp thời, phù hợp với hoạt động kinh doanh. .............................................................................................................. 88 3.3.3 Về công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ .................................................. 89 3.3.4 Tổ chức phân bổ lực lượng lao động biên chế đến các chi nhánh phù hợp với quy mô hoạt động kinh doanh ........................................................... 90 3.3.5 Một số kiến nghị về xử lý nợ .............................................................. 90 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .............................................................................. 92 KẾT LUẬN .................................................................................................... 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................... 95 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 97 v DANH MỤC VIẾT TẮT Agribank Chi nhánh Hà Tây : Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam Chi nhánh Hà Tây Agribank Việt Nam : Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam BATD : Bảo an tín dụng CIC : Trung tâm thông tin tín dụng DNNN : Doanh nghiệp nhà nước DNNVV : Doanh nghiệp vừa và nhỏ DPRR : Dự phòng rủi ro HĐTV : Hội đồng thành viên KHDN : Khách hàng doanh nghiệp KH HSX&CN : Khách hàng hộ sản xuất và cá nhân NHLII : Ngân hàng loại II NHNN : Ngân hàng nhà nước NHNo : Ngân hàng nông nghiệp NoNT : Nông nghiệp nông thôn NHTM : Ngân hàng thương mại PGD : Phòng giao dịch RRTD : Rủi ro tín dụng SXKD : Sản xuất kinh doanh TCTD : Tổ chức tín dụng TĐTT : Tốc độ tăng trưởng TSĐB : Tài sản đảm bảo VAMC : Công ty quản lý tài sản XHTD : Xếp hạng tín dụng XLRR : Xử lý rủi ro vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Nguồn vốn huy động của Agribank chi nhánh Hà Tây năm 2015–2017 .38 Bảng 2.2: Tình hình dư nợ cho vay từ 2015-2017 tại Agribank chi nhánh Hà Tây .39 Bảng 2.3: Hoạt động dịch vụ của Chi nhánh NHNo&PTNT chi nhánh Hà Tây từ năm 2015-2017 ..........................................................................................................41 Bảng 2.4: Kết quả hoạt động kinh doanh từ 2015-2017 tại Agriabank Hà Tây ......45 Bảng 2.5: Quy mô dư nợ tại các đơn vị trực thuộc Agribank chi nhánh Hà Tây từ năm 2015- 2017.........................................................................................................48 Bảng 2.6: Cơ cấu tín dụng của Agribank Hà Tây theo kỳ hạn từ năm 2015 – 2017 .....49 Bảng 2.7: Cơ cấu tín dụng theo đối tượng vay từ 2015-2017 của Agribank Hà Tây ...................................................................................................................................50 Bảng 2.8: Cơ cấu tín dụng theo ngành nghề từ năm 2015-2017 của Agribank Hà Tây.............................................................................................................................51 Bảng 2.9: Cơ cấu tín dụng theo TSĐB từ năm 2015 – 2017 của Agribank Hà Tây.......52 Bảng 2.10: Tình hình nợ quá hạn từ năm 2015-2017 tại Agribank chi nhánh Hà Tây ...................................................................................................................................53 Bảng 2.11: Tình hình dư nợ, nợ xấu nội - ngoại bảng từ năm 2015-2017................54 Bảng 2.12: Tình hình nợ xấu phân theo thành phần kinh tế từ năm 2015-2017 ......57 Bảng 2.13: Phân loại nợ theo nhóm nợ năm 2015-2017 ...........................................58 Bảng 2.14: Hiệu suất sử dụng vốn của Chi nhánh ...................................................60 Bảng 2.15: Lợi nhuận từ hoạt động tín dụng ............................................................61 Bảng 2.16: Kết quả khảo sát mức độ hài lòng thông qua bảng hỏi khách hàng .......63 vii DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1: Cơ cấu tổ chức của Agribank chi nhánh Hà Tây ......................................36 Hình 2.2: Biểu tỷ lệ giữa các nhóm nợ tại chi nhánh năm 2017 ...............................59 1 LỜI MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, khi nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, thì hệ thống các NHTM cũng phát triển một cách mạnh mẽ. Hàng loạt các ngân hàng được thành lập, quy mô và mạng lưới hoạt động trải rộng trên khắp lãnh thổ Việt Nam. Mặc dù trong hai năm qua một số Ngân hàng hoạt động kinh doanh không hiệu quả đã bị sát nhập, tuy nhiên điều đó vẫn không ảnh hưởng nhiều đến số lượng các ngân hàng đang hoạt động tại VN. Điều này tạo ra sự cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa các ngân hàng luôn muốn mở rộng thị phần và nâng cao hiệu quả tài chính trước mắt mà không tính toán để bù đắp hết các rủi ro tiềm ẩn. Bên cạnh đó do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng nền kinh tế; thị trường bất động sản trầm lắng, nhiều doanh nghiệp, hộ sản xuất không còn hoạt động hoặc hoạt động cầm chừng… dẫn đến hoạt động kinh doanh của hệ thống ngân hàng gặp nhiều khó khăn, chất lượng tín dụng sụt giảm nghiêm trọng, nợ xấu gia tăng, thu nhập tín dụng giảm thấp. Trong các nghiệp vụ ngân hàng thì nghiệp vụ quan trọng hàng đầu đóng vai trò chủ đạo và được chú trọng nhất là nghiệp vụ tín dụng, nghiệp vụ mũi nhọn quyết định sự sống còn và phát triển của mỗi ngân hàng thương mại. Vì vậy, việc nâng cao chất lượng tín dụng là vấn đề quan trọng, là mục tiêu hàng đầu và cần thiết với bất kỳ một ngân hàng thương mại nào để đảm bảo sự tồn tại và phát triển của mình trong một môi trường kinh tế khó khăn, cạnh tranh hết sức gay gắt và quyết liệt như hiện nay. Xét về bối cảnh của NHNo&PTNT Việt Nam nói chung và chi nhánh Hà Tây nói riêng hiện nay, hoạt động tín dụng cũng không tránh khỏi những ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế trong những năm qua. Hoạt động tín dụng đang gặp không ít khó khăn, chất lượng tín dụng giảm sút, nợ quá hạn tăng, mở rộng quy mô bị hạn chế, Agribank đã, đang phải đối mặt và giải quyết nhiều vụ việc, trong đó có những vụ việc nghiêm trọng gây ảnh hưởng đến uy tín, thương hiệu và hoạt động kinh doanh của Agribank. Trước thực trạng trên, Agribank đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ để đạt được mục tiêu kinh doanh đề ra, đặc biệt là mục tiêu tín dụng: Vừa tập trung xử lý nợ xấu, vừa có chính sách thúc đẩy tăng trưởng tín dụng nhưng 2 phải đảm bảo hiệu quả, chất lượng. Như vậy các nhà quản trị điều hành ngân hàng cần nghiên cứu để có giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng nhằm đảm bảo duy trì sự an toàn trong hoạt động kinh doanh của NHTM cũng như sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. Xuất phát từ thực tế đó, việc đi sâu nghiên cứu về chất lượng tín dụng nhằm tìm kiếm các giải pháp phù hợp là hết sức cần thiết đối với hệ thống NHNo&PTNT Việt Nam nói chung và chi nhánh Hà Tây nói riêng trong thời gian này. Do vậy tôi đã lựa chọn đề tài “Chất lượng tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây” làm đề tài cho luận văn Thạc sỹ của mình. 2. Tổng quan nghiên cứu Doanh thu hoạt động tín dụng chiếm tỉ trọng lớn và đem lại nguồn thu nhập chủ yếu cho hoạt động kinh doanh của NHTM. Vì vậy hoạt động tín dụng nói chung và chất lượng tín dụng nói riêng là vấn đề nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu cũng như các nhà lãnh đạo ngân hàng. Hiện tại, có nhiều đề tài nghiên cứu về tín dụng tại các ngân hàng khác nhau. Luận văn thạc sỹ: Nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng của Chi nhánh Ngân hàng thương mại cổ phần Việt nam Thịnh Vượng Bắc Giang của tác giả Vũ Tiến Trường bảo vệ năm 2014 tại Trường Đại học Thái Nguyên. Luận văn đã đánh giá thực trạng công tác tín dụng tại Chi nhánh Ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam Thịnh Vượng Bắc Giang và đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tín dụng tại chi nhánh như: Hoàn thiện chính sách tín dụng, xây dựng quy trình cấp tín dụng rõ ràng và khách quan, phân cấp xét duyệt và hạn mức phán quyết tín dụng cho từng cấp, nâng cao trình độ và đạo đức cho cán bộ, tăng cường công tác kiểm tra kiểm soát nội bộ, kiên quyết thực hiện các giải pháp xử lý nợ xấu và xử lý trách nhiệm đối với cán bộ để nợ xấu do nguyên nhân chủ quan, không nghiêm túc thực hiện đúng quy trình nghiệp vụ. Luận văn thạc sỹ: Các giải pháp nhằm mở rộng và nâng cao chất lượng tín dụng tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt nam trong quá trình hội nhập của tác giả Đỗ Minh Điệp bảo vệ năm 2013 tại Trường Đại học kinh tế TP.Hồ Chí Minh. 3 Đề tài này tác giả dựa trên việc hệ thống hóa cơ sở lý luận về mở rộng và nâng cao chất lượng tín dụng của NHTM, tác giả đã xây dựng các phương thức và chỉ tiêu đánh giá kết quả mở rộng và nâng cao chất lượng tín dụng tại Ngân hàng. Tác giả đã tiến hành phân tích thực trạng tín dụng của Ngân hàng và đã nêu ra được những tồn tại làm ảnh hưởng đến quá trình mở rộng và nâng cao chất lượng tín dụng tại Ngân hàng, qua đó tác giả đã đề xuất các giải pháp để về mở rộng và nâng cao chất lượng tín dụng tại Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt nam. Luận văn thạc sỹ: Chất lượng tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Cầu Giấy của tác giả Nguyễn Phương Linh bảo vệ năm 2015 tại trường Đại học quốc gia Hà nội. Tác giả đã phân tích về thực trạng tình hình chất lượng hoạt động tín dụng của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Cầu Giấy giai đoạn 2012 –2014. Luận văn đã góp thêm những lý luận về tín dụng, chất lượng hoạt động tín dụng của Ngân hàng thương mại và các nhân tố tác động đến hoạt động tín dụng. Qua nghiên cứu thực trạng tác giả cũng đã đánh giá được những tồn tại trong hoạt động tín dụng tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam – Chi nhánh Cầu Giấy và đưa ra được một số phương pháp khắc phục những tồn tại này nhằm cải thiện, nâng cao chất lượng hoạt động tín dụng của ngân hàng. Luận văn thạc sỹ: Hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng tại NHNo&PTNT chi nhánh Hà tây của tác giả Tạ Thị Minh Hằng bảo vệ năm 2017 tại Học viện bưu chính Viễn thông. Luận văn đã cho ta có cái nhìn tổng quát về hoạt động quản trị rủi ro tín dụng của một ngân hàng cấp tỉnh. Tác giả đã nêu ra những nội dung chính của quản trị rủi ro tín dụng và sự cần thiết trong hoạt động kinh doanh. Luận văn đã nêu thực trạng và đánh giá hoạt động quản trị rủi ro tại chi nhánh Hà Tây, từ đó đề ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản trị rủi ro tại chi nhánh; hoàn thiện chính sách tín dụng, phân cấp xét duyệt và hạn mức phán quyết đến từng cấp, nâng cao trình độ và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ, tăng cường các giải pháp xử lý nợ. Trong giai đoạn hiện nay chưa có công trình nào nghiên cứu về chất lượng tín dụng của NHNo&PTNT chi nhánh Hà Tây. Trong luận văn của mình, tác giả sẽ vận 4 dụng lý luận về hoạt động tín dụng để nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. 3. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát của luận văn là nâng cao chất lượng tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. Để đạt được mục tiêu tổng quát nêu trên, các mục tiêu cụ thể của luận văn là: - Hệ thống hóa lý luận cơ bản về chất lượng tín dụng của Ngân hàng thương mại. - Phân tích, đánh giá thực trạng chất lượng tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của luận văn là chất lượng tín dụng của Ngân hàng thương mại. - Phạm vi nghiên cứu: Về không gian: Luận văn nghiên cứu về chất lượng tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây. Về thời gian: Để sử dụng cho việc nghiên cứu đề tài, luận văn sử dụng các dữ liệu về hoạt động của NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2017. Các dữ liệu sơ cấp thu thập trong khoảng thời gian từ tháng 04/2018 đến tháng 06/2018. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1 Phương pháp thu thập dữ liệu - Dữ liệu thứ cấp: Dữ liệu thứ cấp về tình hình hoạt động và chất lượng tín dụng của NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh Hà tây được thu từ tạp chí chuyên ngành, các báo cáo tài chính, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, mạng nội bộ… - Dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông qua việc quan sát hoạt động thực tế tại NHNo&PTNT VN Chi nhánh Hà tây và qua khảo sát ý kiến khách hàng hiện đang 5 vay vốn tại chi nhánh. 5.2 Phương pháp phân tích, xử lý dữ liệu - Phương pháp thống kê, so sánh: Đề tài sử dụng số liệu qua các báo cáo, thống kê của NHNo&PTNT Việt Nam - Chi nhánh Hà Tây phân tích đưa ra các nhận xét và đề xuất những phương án phù hợp để nâng cao chất lượng tín dụng. - Phương pháp phân tích, tổng hợp số liệu: Trên cơ sở số liệu thống kê thu thập được, mô tả qua số tuyệt đối, số tương đối, xu hướng phát triển qua thời gian, kiểm định, luận văn sẽ tính toán dựa trên các số liệu. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và các phần bố cục khác, luận văn có kết cấu gồm 3 chương chính như sau: Chương 1: Lý luận cơ bản về tín dụng và chất lượng tín dụng của Ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng chất lượng tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam – Chi nhánh Hà Tây Chương 3: Giải pháp nâng cao chất lượng tín dụng tại NHNo&PTNT Việt Nam – Chi nhánh Hà Tây 6 CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TÍN DỤNG VÀ CHẤT LƯỢNG TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNGTHƯƠNG MẠI 1.1. Tín dụng và hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại 1.1.1. Khái niệm tín dụng Ngân hàng Trong nền kinh tế hàng hóa, trong cùng một thời gian luôn có một số người tạm thời thừa vốn, có vốn tạm thời nhàn rỗi và có nhu cầu cho vay. Bên cạnh đó luôn có một số người tạm thời thiếu vốn, có nhu cầu đi vay. Hiện tượng này làm nảy sinh mối quan hệ kinh tế mà nội dung của nó là vốn được dịch chuyển từ nơi thạm thời thừa sang nơi tạm thời thiếu với điều kiện hoàn trả vốn và lãi tiền vay là lợi nhuận thu được do sử dụng vốn vay. Tín dụng theo nghĩa La tinh là Creditim, có nghĩa là sự tín nhiệm, sự tin tưởng. Tên gọi này xuất phát từ bản chất quan hệ tín dụng. Quan hệ tín dụng đã hình thành và ra đời từ rất lâu, nó đã phát triển qua nhiều hình thức từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, qua từng thời kỳ, từng giai đoạn phát triển mà dần hình thành nên các hình thức tín dụng mới có trình độ cao hơn, đã có các hình thức tín dụng sau: Tín dụng ngân hàng, tín dụng thương mại, tín dụng nhà nước, tín dụng thuê mua và tín dụng tiêu dùng. Mỗi một hình thức tín dụng đều có điều kiện kinh tế xã hội cụ thể. Tuy nhiên trong sự phát triển của mình, các hình thức quan hệ tín dụng không hề mất đi mà còn tồn tại và phát huy tác dụng khi có sự ra đời một hình thức tín dụng mới. Ngay nay, tất cả các hình thức tín dụng trên đều còn tồn tại và bổ sung lẫn nhau và nó có vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế. Trải qua nhiều giai đoạn, lịch sử phát triển cho thấy, tín dụng là một phạm trù kinh tế và cũng là một sản phẩm của nền sản xuất hàng hoá. Tồn tại và phát triển qua nhiều hình thái kinh tế-xã hội, đã có nhiều khái niệm khác nhau về tín dụng được đưa ra. Song hiểu một cách chung nhất, khái niệm tín dụng theo pháp luật Ngân hàng Việt Nam ghi nhận rằng “Tín dụng là quan hệ vay (mượn) dựa trên cơ sở tin tưởng và tín nhiệm giữa bên cho vay (mượn) và bên đi vay (mượn). Theo đó bên cho vay chuyển 7 giao một lượng vốn tiền tệ (hoặc tài sản) để bên vay sử dụng có thời hạn. Khi đến hạn, bên vay có nghĩa vụ hoàn trả vốn (tài sản) ban đầu và lãi suất. Liên quan đến khái niệm về tín dụng, tại khoản 14 điều 2 Luật số 47/2010/QH12 của Quộc hội về Luật các tổ chức tín dụng có đưa ra: Cấp tín dụng là việc thỏa thuận để tổ chức, cá nhân sử dụng một khoản tiền hoặc cam kết cho phép sử dụng một khoản tiền theo nguyên tắc có hoàn trả bằng nghiệp vụ cho vay, chiết khấu, cho thuê tài chính, bao thanh toán, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ cấp tín dụng khác. Trong các hình thức trên thì tín dụng ngân hàng là một hình thức vô cùng quan trọng, nó là một quan hệ tín dụng chủ yếu, cung cấp phần lớn nhu cầu tín dụng cho các doanh nghiệp, các thể nhân khác trong nền kinh tế. Tín dụng ngân hàng là quan hệ bằng tiền giữa một bên là ngân hàng, một tổ chức chuyên kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ với một bên các tổ chức, cá nhân trong xã hội, trong đó ngân hàng đóng vai trò vừa là người đi vay vừa là người cho vay . 1.1.2 Hoạt động tín dụng tại ngân hàng thương mại 1.1.2.1 Đặc điểm của tín dụng ngân hàng Thứ nhất, Tín dụng ngân hàng dựa trên cơ sở lòng tin. Ngân hàng chỉ cấp tín dụng khi có lòng tin vào việc khách hàng sử dụng vốn vay đúng mục đích, hiệu quả và có khả năng hoàn trả nợ vay (gốc, lãi) đúng hạn. Thứ hai, Tín dụng là sự chuyển nhượng một tài sản có thời hạn. Ngân hàng là trung gian tài chính “đi vay để cho vay”, nên mọi khoản tín dụng của ngân hàng đều phải có thời hạn, bảo đảm cho ngân hàng hoàn trả vốn huy động. Thứ ba, Tín dụng phải trên nguyên tắc hoàn trả cả gốc và lãi. Nếu không có sự hoàn trả thì không được coi là tín dụng. Giá trị hoàn trả phải lớn hơn giá trị lúc cho vay (giá trị gốc), nghĩa là ngoài việc hoàn trả giá trị gốc, khách hàng phải trả cho ngân hàng một khoản lãi phải luôn luôn là một số dương, có như vậy mới bù đắp được chi phí hoạt động và tạo ra lợi nhuận cho ngân hàng. Thứ tư, Tín dụng là hoạt động tiềm ẩn rủi ro cao cho ngân hàng. Việc thu hồi tín dụng phụ thuộc không những vào bản thân khách hàng, mà còn phụ thuộc vào 8 môi trường hoạt động, ngoài tầm kiểm soát của khách hàng như sự biến động về giá cả, lãi suất, tỷ giá, lạm phát, tăng trưởng kinh tế, thị trường, thiên tai... khi khách hàng gặp khó khăn do môi trường kinh doanh thay đổi, dẫn đến khó khăn trong việc trả nợ, điều này khiến cho ngân hàng gặp rủi ro tín dụng. Thứ năm, Tín dụng ngân hàng trên sở cam kết hoàn trả vô điều kiện. Quá trình cho vay diễn ra trên cơ sở những căn cứ pháp lý chặt chẽ như: Hợp đồng tín dụng, giấy nhận nợ, hợp đồng bảo lãnh... trong đó bên đi vay phải cam kết hoàn trả vô điều kiện khoản vay cho ngân hàng khi đến hạn. Từ các đặc điểm trên tín dụng ngân hàng phải đảm bảo được ba nguyên tắc cơ bản sau: - Vốn vay phải được sử dụng đúng mục đích - Vốn vay phải được hoàn trả cả gốc và lãi đúng điều khoản đã được cam kết, thỏa thuận ghi trong hợp đồng. - Vốn vay phải có giá trị tương đương làm đảm bảo 1.1.2.2. Phân loại tín dụng ngân hàng Có rất nhiều cách phân loại tín dụng ngân hàng dựa vào các căn cứ khác nhau tùy theo mục đích nghiên cứu. Tuy nhiên thường phân loại theo một số tiêu thức sau: * Theo mục đích sử dụng tiền vay Căn cứ theo tiêu thức này, tín dụng ngân hàng được chia thành hai loại: -Tín dụng sản xuất và lưu thông hàng hóa: là loại tín dụng được cung cấp cho các doanh nghiệp để họ tiến hành sản xuất và kinh doanh. -Tín dụng tiêu dùng: là loại tín dụng được cấp phát cho cá nhân để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng. Loại tín dụng này thường được dùng để mua sắm, sửa chữa nhà cửa, xe cộ, các thiết bị gia đình.... * Theo thời hạn sử dụng tiền vay Theo cách này, tín dụng ngân hàng được chia thành ba loại: -Tín dụng ngắn hạn: Là loại tín dụng có thời hạn dưới một năm, thường được sử dụng vào nghiệp vụ thanh toán, cho vay bổ sung thiếu hụt tạm thời vốn lưu động của các doanh nghiệp hay cho vay phục vụ nhu cầu sinh hoạt tiêu dùng cá nhân. 9 -Tín dụng trung hạn: Là loại tín dụng có thời hạn từ 1 đến 5 năm, được dùng để cho vay vốn phục vụ nhu cầu mua sắm tài sản cố định, cải tiến đổi mới kỹ thuật, mở rộng và xây dựng các công trình nhỏ có thời hạn thu hồi vốn nhanh. -Tín dụng dài hạn: Là loại tín dụng có thời hạn từ trên 5 năm trở lên, được dùng để cho vay vốn cho xây dựng cơ bản, cải tiến và mở rộng sản xuất có quy mô lớn. * Theo hình thức đảm bảo tiền vay Theo tiêu thức này, tín dụng được chia thành hai loại: - Tín dụng có đảm bảo: là loại hình tín dụng mà các khoản cho vay phát ra đều có tài sản tương đương thế chấp như cầm cố, thế chấp, chiết khấu và bảo lãnh. Đối với khách hàng không có uy tín cao đối với ngân hàng khi vay vốn đòi hỏi phải có tài sản đảm bảo, sự đảm bảo này là căn cứ để ngân hàng có thêm một nguồn thu thứ hai, bổ sung cho nguồn thu nợ thứ nhất thiếu chắc chắn nhằm bù đắp lại khoản tiền vay trong trường hợp người vay không có khả năng trả nợ. - Tín dụng không có đảm bảo: Là loại hình tín dụng mà các khoản vay phát ra không cần tài sản thế chấp mà chỉ dựa vào tín chấp. Loại hình này thường được áp dụng đối với những khách hàng truyền thống, có quan hệ làm ăn lâu dài và sòng phẳng với ngân hàng, khách hàng này phải có tình hình tài chính lành mạnh và có uy tín đối với ngân hàng như trả nợ đầy đủ, đúng hạn cả gốc lẫn lãi, có dự án sản xuất kinh doanh khả thi, có khả năng hoàn trả nợ... * Theo thành phần kinh tế - Tín dụng đối với thành phần kinh tế nhà nước. - Tín dụng đối với thành phần kinh tế ngoài nhà nước Trong nền kinh tế thị trường việc phân loại tín dụng ngân hàng theo các tiêu thức trên chỉ có ý nghĩa tương đối. Khi các hình thức tín dụng càng đa dạng thì cách phân loại càng chi tiết. Phân loại tín dụng giúp cho việc nghiên cứu sự vận động của vốn tín dụng trong từng loại hình cho vay và là cơ sở để so sánh, đánh giá hiệu quả kinh tế của chúng. 10 1.1.2.3 Vai trò của tín dụng ngân hàng trong nền kinh tế thị trường * Đối với bản thân Ngân hàng - Tín dụng là hoạt động chủ yếu mang lại nguồn thu nhập cho ngân hàng. Thu nhập từ hoạt động tín dụng được hình thành chủ yếu bởi chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất huy động cùng với một số các khoản phí khác theo qui định. Đặc biệt ở các nước chưa có thị trường vốn phát triển thì hoạt động cho vay truyền thống vẫn được coi như hoạt động bao trùm nhất trong kinh doanh của NHTM. Do đó thu nhập từ cho vay có thể xem như khoản thu nhập chính quyết định đến sự tồn tại và phát triển của ngân hàng. Tuy nhiên hoạt động tín dụng lại là hoạt động tiềm ẩn rủi ro lớn nhất trong kinh doanh của ngân hàng nên các NHTM thường rất coi trọng và nâng cao chất lượng quản trị rủi ro tín dụng. - Hoạt động tín dụng góp phần đa dạng hoá hoạt động kinh doanh của ngân hàng, giúp ngân hàng mở rộng đối tượng và phạm vi đầu tư, từ đó giảm thiểu rủi ro trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Trước hết, chúng ta thấy quan hệ tín dụng là quan hệ lớn nhất và quan trọng nhất trong các quan hệ với khách hàng của ngân hàng. Mặt khác, thông qua hoạt động tín dụng của ngân hàng có thể tạo ra nhiều sản phẩm dịch vụ tiện ích cung ứng cho chính bản thân họ. Thông qua hoạt động huy động vốn ngân hàng có thể tạo ra nhiều sản phẩm dịch vụ tiền tệ như: dịch vụ thanh toán, dịch vụ ngân quỹ, dịch vụ thu hộ, chi hộ, dịch vụ ủy thác, dịch vụ két sắt,... và các dịch vụ khác có liên quan như: dịch vụ tư vấn, dịch vụ bảo lãnh, dịch vụ kinh doanh chứng khoán, dịch vụ kinh doanh ngoại tệ,... nhất là trong điều kiện nền kinh tế thị trường phát triển các dịch vụ ngân hàng hiện đại đã lần lượt thay thế cho các sản phẩm kinh doanh truyền thống, và coi đây là chiến lược kinh doanh chủ yếu nhất trên thị trường. * Đối với khách hàng - Tín dụng ngân hàng đáp ứng kịp thời nhu cầu về số lượng và chất lượng vốn để quá trình sản xuất được liên tục. Với tư cách là trung gian tài chính, các ngân hàng tập trung các nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong nền kinh tế và cho vay đối với các thành phần đang tạm thời thiếu vốn, tạo điều kiện cho quá trình sản xuất được 11 diễn ra liên tục. Điều này có nghĩa là tín dụng ngân hàng là công cụ tích tụ và tập trung vốn rất quan trọng góp phần thúc đẩy nhanh tốc độ chu chuyển vốn trong nền kinh tế thị trường. Hoạt động theo phương châm “đi vay để cho vay”, tín dụng ngân hàng không những đảm bảo cho quá trình sản xuất được diễn ra bình thường mà còn đẩy nhanh quá trình sản xuất, lưu thông hàng hóa, mở rộng sản xuất, cải tiến kỹ thuật, áp dụng công nghệ sản xuất mới, nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ. - Tín dụng ngân hàng góp phần thúc đẩy phát triển các hoạt động sản xuất kinh doanh thêm năng động và có hiệu quả hơn. Hoạt động trong môi trường cạnh tranh gay gắt đòi hỏi các doanh nghiệp phải không ngừng vận động để phù hợp với những biến động của thị trường. Trong quá trình sản xuất kinh doanh, nhằm đáp ứng nhu cầu vốn của mình doanh nghiệp phải đi vay ngân hàng rồi hoàn trả gốc và lãi sau một thời gian nhất định, do đó doanh nghiệp cần tìm hiểu và đầu tư vốn vào những ngành nghề có tỷ suất lợi nhuận cao, qua đó vừa duy trì được hoạt động của mình, vừa hoàn trả được vốn vay ngân hàng. Tín dụng ngân hàng thực sự là công cụ kinh tế quan trọng góp phần tạo ra các nguồn vốn hỗ trợ hữu hiệu và các sản phẩm dịch vụ tiện ích phục vụ đắc lực cho các hoạt động sản xuất kinh doanh, đồng thời nó cũng là công cụ điều tiết có hiệu quả của nhà nước để tác động vào mọi hoạt động kinh doanh theo các mục tiêu chung của nền kinh tế, từ đó làm cho các hoạt động kinh tế nói chung và các doanh nghiệp nói riêng trở nên năng động và linh hoạt hơn. * Đối với nền kinh tế - Vai trò kinh tế cơ bản của tín dụng ngân hàng là luân chuyển vốn từ những người (cá nhân, hộ gia đình, công ty, chính phủ) có nguồn vốn thặng dư (do chi tiêu ít hơn thu nhập) đến những người tiêu thụ hụt (do nhu cầu chi tiêu vượt quá nhu nhập). Tại sao việc luân chuyển vốn từ người tiết kiệm sang người sử dụng vốn lại quan trọng đối với nền kinh tế? Câu trả lời là vì: những người tiết kiệm thường không đồng thời là những người cơ hội đầu tư sinh lời cao. Như vậy, nếu không có ngân hàng thì việc luân chuyển vốn giữa các chủ thể trong nền kinh tế sẽ ách tắc. Chính vì vậy, kênh luân chuyển vốn qua ngân hàng có ý nghĩa rất lớn trong việc thúc đẩy tính hiệu quả của nền kinh tế.