Tài liệu Chăm sóc bệnh nhân rối loạn tâm thần

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG Khoa Điều dƣỡng ================== LÊ VĂN QUỲNH Mã sinh viên: B00010 CHĂM SÓC BỆNH NHÂN RỐI LOẠN TÂM THẦN CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN HỆ VHVL Hà Nội – Tháng 1 năm 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG Khoa Điều dƣỡng ===========‫============٭٭٭‬ LÊ VĂN QUỲNH Mã sinh viên: B00010 CHĂM SÓC BỆNH NHÂN RỐI LOẠN TÂM THẦN CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN HỆ VLVH Người hướng dẫn:Bác sĩ CK.II Dương Văn Lương HÀ NỘI – Tháng 12 năm 2012 Thang Long University Library LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo đại học, Khoa Điều dƣỡng Trƣờng Đại học Thăng Long đã tạo điều kiện cho tôi đƣợc học tập, rèn luyện và phấn đấu trong suốt quá trình học tập tại Trƣờng Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Gs.Ts.Phạm Thị Minh Đức, Trƣởng khoa Điều dƣỡng Trƣờng Đại học Thăng Long, ngƣời thầy đã bỏ nhiều công sức giản dạy, hƣớng dẫn nhiệt tình chỉ bảo cho tôi đƣợc học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban lãnh đạo cùng toàn thể các bác sĩ và điều dƣỡng viên tại Viện Giám định Pháp y Tâm thần Trung ƣơng đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu và thực hiện chuyên đề này. Đặc biệt tôi xin chân thành cảm ơn Bác sĩ Chuyên khoa II Dƣơng Văn Lƣơng, Viện Giám định Pháp Y Tâm thần Trung ƣơng mặc dù rất bận rộn với công việc nhƣng đã giành nhiều thời gian tận tình hƣớng dẫn chỉ bảo, cung cấp tài liệu và những kiến thức quý báu giúp tôi thực hiện chuyên đề này. Cùng với tất cả lòng thành kính tôi xin chân thành cảm tạ và biết ơn sâu sắc đến các giáo sƣ, phó giáo sƣ, tiến sỹ trong hội đồng đã thông qua chuyên đề và hội đồng chấm khóa luận tốt nghiệp đã đóng góp cho tôi những ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành tốt chuyên đề. Cuối cùng tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, bạn bè…những ngƣời đã luôn cổ vũ, động viên và ủng hộ trong quá trình tôi thực hiện chuyên đề Hà Nội, tháng 1 năm 2013 Lê Văn Quỳnh DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG NGHIÊN CỨU RLTT Rối loạn tâm thần Thang Long University Library DANH MỤC HÌNH Hình 1: Điều dƣỡng viên thăm hỏi ngƣời bệnh …………………………………………19 Hình 2: Bệnh nhân ăn trƣa tập thể ………………………………………………………23 Hình 3: Giao lƣu văn nghệ giữa các bệnh nhân …………………………………………25 Hình 4: Bệnh nhân chơi bóng bàn ………………………………………………………25 MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................................... 8 I. ĐẠI CƢƠNG VỀ RỐI LOẠN TÂM THẦN ........................................................ 9 1.1. Khái quát chung ................................................................................................. 9 1.1.1. Định nghĩa rối loạn tâm thần .......................................................................... 9 1.1.2. Sức khỏe tâm thần .......................................................................................... 9 1.1.3. Phân biệt RLTT với bệnh thần kinh ............................................................. 10 1.2. Nguyên nhân và phân loại các loại rối loạn tâm thần ..................................... 10 1.2.1.Nguyên nhân .................................................................................................. 10 1.2.2. Những nhân tố thuận lợi cho việc phát triển RLTT ..................................... 11 1.2.3. Nguyên tắc xác định nguyên nhân RLTT .................................................... 12 1.2.4. Phân loại các bệnh rối loạn tâm thần ............................................................ 12 1.3. Đặc điểm cơ bản của RLTT ............................................................................ 13 1.4. Phƣơng pháp điều trị ....................................................................................... 14 1.4.1. Sốc insulin (gây hạ đƣờng huyết bằng insulin) ............................................ 14 1.4.2. Sốc điện ........................................................................................................ 15 1.4.3. Liệu pháp tâm lý ........................................................................................... 15 1.4.4. Liệu pháp hóa dƣợc ...................................................................................... 15 1.4.5. Liệu pháp lao động ....................................................................................... 16 1.4.6. Liệu pháp thích ứng xã hội ........................................................................... 16 1.5. Dịch tễ.............................................................................................................. 16 1.6. Các biện pháp phòng bệnh RLTT ................................................................... 18 1.6.1. Những biện pháp phòng bệnh tuyệt đối ....................................................... 18 1.6.2. Những biện pháp phòng bệnh tƣơng đối ...................................................... 19 II. LẬP KẾ HOẠCH CHĂM SÓC NGƢỜI BỆNH MẮC CHỨNG RỐI LOẠN TÂM THẦN THEO QUY TRÌNH ĐIỀU DƢỠNG ........................................................ 20 2.1. Vai trò của việc chăm sóc bệnh nhân rối loạn tâm thần .................................. 20 Thang Long University Library 2.2. Quy trình điều dƣỡng....................................................................................... 20 2.2.1. Nhận định ngƣời bệnh .................................................................................. 20 2.2.2. Chẩn đoán và can thiệp điều dƣỡng ............................................................. 22 2.2.3. Lập kế hoạch chăm sóc................................................................................. 23 2.2.4. Thực hiện kế hoạch chăm sóc ...................................................................... 23 2.2.5. Đánh giá ........................................................................................................ 33 2.3. Áp dụng quy trình điều dƣỡng chăm sóc đối với bệnh nhân cụ thể ................ 33 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 42 ĐẶT VẤN ĐỀ Rối loạn tâm thần là một loại bệnh rất phổ biến và có xu hƣớng ngày càng gia tăng trong xã hội hiện nay, có rất nhiều nguyên nhân, yếu tố dẫn đến các rối loạn tâm thần nhƣ: kinh tế, môi trƣờng sống, áp lực học tập, công việc…Rối loạn tâm thần thƣờng không gây chết ngƣời đột ngột nhƣng làm giảm sút khả năng lao động, học tập, làm đảo lộn sinh hoạt trong cuộc sống, gây tổn thất về kinh tế, gây căng thẳng cho các thành viên trong gia đình. Một số bệnh tâm thần nếu không đƣợc quản lý, chữa trị kịp thời rất dễ dẫn đến trạng thái tâm thần sa sút, ngƣời bệnh trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội[1]. Ngày nay, cùng với sự phát triển của khoa học, xã hội và nền y học, tâm thần học ngày càng đƣợc quan tâm, đặc biệt là công tác chăm sóc bệnh nhân bị rối loạn tâm thần. Công tác chăm sóc bệnh nhân bị rối loạn tâm thần có những đặc điểm riêng so với các bệnh lí nội khoa và tâm thần khác. Để chăm sóc ngƣời bệnh mắc chứng rối loạn tâm thần, điều dƣỡng viên cần nắm rõ qui luật diễn biến của hội chứng rối loạn tâm thần, đặc điểm riêng, nhu cầu chăm sóc từng giai đoạn và cần xây dựng một kế hoạch chăm sóc chuyên biệt. Ở Việt Nam hiện nay chƣa có qui trình chi tiết trong chăm sóc ngƣời bệnh bị rối loạn tâm thần, để góp phần làm sáng tỏ những nhu cầu chăm sóc chuyên biệt và hành động chăm sóc cần thiết trong công tác của điều dƣỡng đối với ngƣời bệnh mắc hội chứng rối loạn tâm thần. Để đáp ứng tốt những vấn đề nêu ở trên “Chuyên đề chăm sóc bệnh nhân rối loạn tâm thần” đƣợc viết nhằm giới thiệu hai nội dung chính: 1. Đặc điểm, triệu chứng và các phƣơng pháp điều trị hội chứng rối loạn tâm thần 2. Lập kế hoạch chăm sóc ngƣời bệnh bị mắc chứng rối loạn tâm thần theo qui trình điều dƣỡng. Thang Long University Library CHƢƠNG 1. ĐẠI CƢƠNG VỀ RỐI LOẠN TÂM THẦN 1.1. Khái quát chung về rối loạn tâm thần 1.1.1. Sức khỏe tâm thần Khái niệm sức khỏe của Tổ chức Y tế Thế giới: “Sức khỏe không những là trạng thái không bệnh tật mà còn là trạng thái hoàn toàn thoải mái về cơ thể, tâm thần và xã hội”. Nhƣ vậy có 3 loại sức khỏe đó là sức khỏe cơ thể, sức khỏe tâm thần và xã hội. Thực chất sức khỏe tâm thần của con ngƣời bao hàm các nét đặc trƣng sau:  Có một cuộc sống thật sự thoải mái.  Có niềm tin vào giá trị bản thân và niềm tin vào phẩm chất và giá trị của con ngƣời.  Có khả năng ứng xử bằng cảm xúc hành vi hợp lí trƣớc mọi tình huống.  Có khản năng tạo dựng, duy trì và phát triển thỏa đáng các mối quan hệ.  Có khả năng tự hàn gắn và chống lại các stress, các sự cố mất thăng bằng, căng thẳng [1][2][11]. 1.1.2. Định nghĩa rối loạn tâm thần Rối loạn tâm thần (RLTT) là bệnh do hoạt động của não bộ bị rối loạn bởi nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra (nhiễm khuẩn, nhiễm độc, sang chấn tâm thần, bệnh cơ thể…) làm rối loạn chức năng phản ánh thực tại. Các quá trình cảm giác, tri giác, tƣ duy, ý thức…bị sai lệch cho nên bệnh nhân tâm thần có những ý nghĩ, cảm xúc, hành vi tác phong không phù hợp với thực tại, môi trƣờng xung quanh. Phạm vi bệnh tâm thần rất rộng: có những bệnh tâm thần nặng (các bệnh loạn thần), quá trình phản ánh thực tại sai lệch trầm trọng, hành vi tác phong bị rối loạn nhiều. Có những bệnh tâm thần nhẹ (các bệnh tâm căn, nhân cách bệnh) quá trình phản ánh thực tại nhƣ hành vi tác phong bị rối loạn ít, bệnh nhân vẫn còn sinh hoạt, lao động, học tập đƣợc tuy có giảm sút[1][2][11]. 1.1.3. Phân biệt RLTT với bệnh thần kinh Hiện nay phần đông mọi ngƣời vẫn chƣa phân biệt đƣợc RLTT với bệnh thần kinh, và thƣờng gọi một ngƣời mắc chứng RLTT là thần kinh, dẫn đến việc tìm kiếm điều trị không đúng chuyên khoa. Trên thực tế, đây là hai loại bệnh rất khác nhau. Sau đây là một vài nhận biết phân biệt cơ bản: Rối loạn tâm thần Bệnh thần kinh Không có tổn thƣơng về hình thái của hệ Luôn có tổn thƣơng về hình thái của hệ thần thần kinh hoặc có tổn thƣơng kết hợp kinh. Ý nghĩ, cảm xúc, hành vi kỳ cục, khó hiểu. Đa số có suy nghĩ, hành vi bình thƣờng. Có những dấu hiệu thần kinh khu trú nhƣ: Đa số bình thƣờng về mặt cơ thể liệt chi, teo cơ, khó nuốt, mù, điếc,...do tổn thƣơng dây thần kinh. Tuy nhiên, những ngƣời bệnh thần kinh có thể có những rối loạn tâm thần kèm theo và ngƣợc lại. Nhiều ngƣời có bệnh thần kinh nặng, nhƣng hoạt động tâm thần của họ gần nhƣ bình thƣờng[1][2]. 1.2. Nguyên nhân và phân loại các loại rối loạn tâm thần 1.2.1.Nguyên nhân Nguyên nhân của RLTT là vấn đề hết sức phức tạp. Hiện nay có những trƣờng hợp mà căn nguyên đã rõ ràng nhƣng vẫn còn một số trƣờng hợp mà căn nguyên chƣa xác định dứt khoát, đang tiếp tục nghiên cứu. Một số trƣờng hợp RLTT vẫn còn đƣợc xác định theo quy luật lâm sàng chứ chƣa hoàn toàn căn cứ đƣợc vào thống nhất giữa bệnh nguyên và bệnh sinh. Có thể khái quát một số nguyên nhân chính của RLTT nhƣ sau: 1.2.1.1.Nguyên nhân thực thế  Nhiễm khuẩn thần kinh  Nhiễm độc thần kinh  Chấn thƣơng sọ não  Các bệnh mạch máu não (cao huyết ap, xơ vữa động mạch não)  Tổn thƣơng trực tiếp mô não Thang Long University Library  Các tổn thƣơng thực thể khác ở não (u não, áp xe não, xơ rải rác, teo não…)  Bệnh cơ thể ảnh hƣởng đến hoạt động của não (các bệnh nội tạng, các bệnh nội tiết, các bệnh về chuyển hóa và thiếu vitamin…)[1][2][10] 1.2.1.2. Nguyên nhân tâm lý Các sang chấn tâm thần và hoàn cảnh xung đột trong gia đình cũng nhƣ ngoài xã hội có thể gây ra loạn thần phản ứng và các bệnh tâm căn[1][2][10]. 1.2.1.3. Nguyên nhân cấu tạo thể chất bất thường và phát triển tâm thần bệnh lý  Các trạng thái nhân cách bệnh  Các loại trí tuệ thiểu năng [1][2][10] 1.2.1.4. Nguyên nhân chưa rõ ràng (sự kết hợp phức tạp nhiều yếu tố khác nhau) nhƣ: Di truyền, biến đổi chuyển hóa, miễn dịch, cấu tạo thể chất…Có thể gây ra bệnh tâm thần nội sinh nhƣ tâm thần phân liệt, loạn thần hƣng trầm cảm[1][2][10]. 1.2.2. Những nhân tố thuận lợi cho việc phát triển RLTT - Di truyền : có khi là nguyên nhân nhƣng cũng có khi chỉ là nhân tố thuận lợi thúc đẩy bệnh phát sinh mà thôi. - Nhân cách : là toàn bộ đặc điểm tâm lý của một cá nhân bao gồm nhiều thành phần (xu hƣớng, khí chất, tính cách và năng lực) làm cho ngƣời này có những nét tâm lý khác hẳn với ngƣời khác. Nhân cách mạnh, bền vững là nhẫn tố tốt để chống đỡ các bệnh tâm thần và là điều kiện thuận lợi cho bệnh chóng hồi phục. Nhân cách yếu, không cân bằng, kém chịu đựng là cơ sở thuận lợi cho bệnh tâm thần phát sinh và làm bệnh hồi phục khó khăn, chậm chạp. Có khi nhân cách quyết định thể lâm sàng của bệnh hoặc có thêt làm cho nhân cách của ngƣời bệnh bị biến đổi. - Lứa tuổi: trẻ em là cơ địa thuận lợi để phát sinh các bệnh tâm căn và nhân cách bệnh. Tuổi dậy thì dễ bộc lộ bệnh tâm thần phân liệt và các trạng thái phản ứng. Tuổi già dễ bị các bệnh tâm thần thực thể. - Giới tính: có những bệnh gặp ở nam nhiều hơn nữ nhƣ : loạn thần do rƣợu, loạn thần do chấn thƣơng sọ não, bệnh liệt toàn thể tiến triển. Có những bệnh gặp ở nữ nhiều hơn năm nhƣ rối loạn tâm thần có sự liên quan đến thời kỳ kinh nguyệt, sinh đẻ, mãn kinh… Tình trạng toàn thân: có những trƣờng hợp RLTT xuất hiện ngay sau khi sức khỏe - bị giảm sút nhƣ mất ngủ kéo dài, thiếu dinh dƣỡng lâu ngày, làm việc quá sức. Sau khi mắc bệnh lâu ngày có thể dẫn đến suy kiệt tử vong. Nâng cao thể trạng có thể giúp cho bệnh nhân hồi phục nhanh chóng…[1][2] 1.2.3. Nguyên tắc xác định nguyên nhân RLTT Nguyên nhân RLTT là một vấn đề rất khó khăn, phức tạp. Khi xác định, cần chú ý đến những nhân tố sau đây:  RLTT thƣờng xảy ra dựa trên cơ sở những điều kiện bên ngoài tác động qua lại với những điều kiện bên trong của mỗi bệnh nhân. Vì vậy cần phải nghiên cứu tỉ mỉ, cân nhắc cẩn thận mới xác định đƣợc đâu là nguyên nhân chính, đâu là nhân tố thuận lợi.  Những trƣờng hợp RLTT gọi là nội sinh (nhƣ tâm thần phân liệt) thƣờng xuất hiện sau những nhân tố ngoại lai (sang chấn tâm thần, bệnh nhiễm khuẩn…) Vì vậy, tìm nguyên nhân ở những trƣờng hợp này không phải chỉ căn cứ vào đặc điểm của bệnh cảnh.  Hiện nay ở một số trƣờng hợp RLTT, quy luật lâm sàng đã rõ ràng nhƣng chƣa có sự thống nhất giữa bệnh nguyên và bệnh sinh. Có những trƣờng hợp nguyên nhân đã đƣợc xác định nhƣng cơ chế sinh bệnh lại chƣa rõ rang. Ngƣợc lại có trƣờng hợp thì bệnh sinh tƣơng đối rõ nhƣng nguyên nhân chƣa xác định. Vì vậy việc nắm vững những hình thái lâm sàng cũng nhƣ những quy luật tiến triển của RLTT hiện nay vẫn còn có tầm quan trọng đặc biệt trong việc xác định nguyên nhân gây bệnh[4]. 1.2.4. Phân loại các bệnh rối loạn tâm thần Các dạng RLTT thƣờng gặp nhƣ: - Các dạng rối loạn ám ảnh sợ - Rối loạn sự thích ứng - Rối loạn dạng cơ thể - Rối loạn phân ly - Rối loạn tâm thần nội tiết - Rối loạn do nghiện chất Thang Long University Library - Rối loạn do chấn thƣơng não - Rối loạn do chấn thƣơng tâm lý[3] 1.3. Đặc điểm cơ bản của RLTT  RLTT là một hoạt động tâm thần có tính tổng hợp, thống nhất, không thể phân tách đƣợc. Việc sắp xếp các triệu chứng tâm thần theo từng mặt hoạt động tâm thần (rối loạn tri giác, rối loạn tƣ duy, rối loạn cảm xúc…) chỉ có tính chất quy ƣớc để thuận tiện cho việc giảng dạy và thảo luận lâm sàng. Vì vậy có nhiều cách qui ƣớc tùy từng tác giả. Thực tế một triệu chứng tâm thần có liên quan và ảnh hƣởng đến các mặt hoạt động tâm thần khác.  Các triệu chứng tâm thần ít khi xuất hiện riêng lẻ và thƣờng kết hợp với nhau thành một hội chứng nhất định.  Các triệu chứng của RLTT luôn luôn biến chuyển tùy theo từng giai đoạn bệnh. Tuy nhiên sự tiến triển và thoái triển đều tuân theo những quy luật nhất định.  Các triệu chứng RLTT không thể giải thích thuần túy theo cơ chế sinh học và tâm lý đƣợc, vì chúng còn là kết quả của các yếu tố cơ thể, xã hội môi trƣờng tác động phức tạp vào hoạt động của bộ não.  Việc đánh giá các triệu chứng và hội chứng của RLTT trong lâm sàng rất khó khăn nhƣng lại vô cùng quan trọng. Đánh giá khó khăn vì các triệu chứng tâm thần phần lớn là những triệu chứng chủ quan (do bệnh nhân kể và có thể khác nhau tùy theo cách hỏi bệnh, tùy thời gian hỏi). Trong khi đó việc phát hiện các triệu chứng này lại phụ thuộc vào kinh nghiệm tiếp xúc của bác sĩ, trạng thái tâm thần của bệnh nhân khi tiếp xúc… Tuy nhiên vai trò của việc đánh giá các triệu chứng hết sức quan trọng nếu đánh giá sai triệu chứng thì không thể tổng hợp đúng hội chứng và từ đó không thể chẩn đoán bệnh chính xác đƣợc.  Phân biệt giữa triệu chứng bệnh lý và hoạt động tâm thần bình thƣờng nhiều khi rất khó khăn. Vì vậy muốn phân biệt chắc chắn cần phải nắm vững các đặc điểm tâm lý, nhất là các đặc điểm tâm lý cùng với lứa tuổi, từng tần lớp xã hội, từng địa phƣơng, từng dân tộc…[1][2][4][6]. 1.4. Phƣơng pháp điều trị Các RLTT không chỉ là bệnh lý tại não, mà còn là bệnh lý của toàn cơ thể. Không chỉ là các sang chấn tâm lý…mà còn do các tác nhân stress về tâm lý của môi trƣờng, không chỉ do các nhân tố bẩm sinh về hệ thần kinh mà còn do các yếu tố giáo dục, môi trƣờng tác động… Do vậy, việc chữa bệnh tâm thần phải điều trị toàn diện, đòi hỏi phối hợp nhiều biện pháp nhƣ:  Điều trị các bệnh lý cơ thể (thần kinh, nội khoa) có thể gây ra các RLTT (nhiễm trùng, nhiễm độc, nội tiết…) và tăng cƣờng bồi dƣỡng cơ thể chung.  Dùng liệu pháp tâm lý với các bệnh tâm căn hay các rối loạn có liên quan đến stress  Với các bệnh nội sinh: dùng hóa dƣợc, các liệu pháp gây sốc, các liệu pháp lao động để thích ứng xã hội.  Với các rối loạn sự phát triển; kết hợp với giáo dục, huấn luyện tâm thần. Dƣới đây là một số liệu pháp điều trị RLTT hay sử dụng: 1.4.1. Sốc insulin (gây hạ đường huyết bằng insulin) Nguyên tắc điều trị của phƣơng pháp này là gây hôn mê hạ đƣờng huyết bằng insulin trong vòng nửa giờ, và đánh thức bằng cách cho đƣờng vào cơ thể. Tuy nhiên, cơ chế tác dụng của phƣơng pháp này không rõ ràng, hơn nữa tỷ lệ thuyên giảm do sốc insulin không quá cao nên hiện nay nhiều nƣớc không còn áp dụng nữa[6]. Thang Long University Library 1.4.2. Sốc điện Phƣơng pháp này cho một dòng điện chạy qua não gây một cơn co giật động kinh, bệnh nhân hôn mê trong một thời gian ngắn, sau đó tâm thần hồi phục dần dần. Liệu pháp này có tác dụng nhanh nhƣng thƣờng gây tâm trạng lo lắng sợ hãi cho bệnh nhân[6]. 1.4.3. Liệu pháp tâm lý Đây là liệu pháp cần đƣợc áp dụng cho tất cả các bệnh nhân nhất là các bệnh nhân mắc chứng RLTT, là liệu pháp nhằm loại trừ mọi kích thích xấu, âm tính đối với tâm thần và tăng cƣờng các kích thích tốt, dƣơng tính, loại trừ các hiện tƣợng lo lắng về bệnh tật, nhằm bồi dƣỡng một nhân cách vững vàng, gây tin tƣởng vào chuyên môn để phát huy tối đa hiệu lực của mọi biện pháp điều trị, đặc biệt thƣờng nhằm khai thác tối đa hiệu lực của lối nói tác động lên tâm thần ngƣời bệnh để chữa bệnh. Các liệu pháp tâm lý đƣợc chia làm hai loại:  Liệu pháp tâm lý trực tiếp bao gồm toàn bộ các công tác tổ chức, các quy tắc, chế độ trong bệnh viện nhằm mục đích làm cho bệnh nhân sinh hoạt thoải mái, yên tâm chữa bệnh tin tƣởng vào chuyên môn để từ đó làm mất đi các triệu chứng thứ phát do lo nghĩ, buồn rầu, sợ hãi sinh ta.  Liệu pháp tâm lý gián tiếp dùng lời nói trực tiếp tác động vào tâm thần của bệnh nhân để chữa bệnh[6]. 1.4.4. Liệu pháp hóa dược Đây là liệu pháp đóng vai trò cơ bản quyết định làm thay đổi hẳn bộ mặt tâm thần học so với trƣớc kia. Cùng với các thành tựu của sinh hóa não của các rối loạn bệnh lý tâm thần, các thuốc hƣớng thần ngày càng có nhiều loại, có hiệu lực điều trị tốt và càng ít tác dụng phụ. Theo Freyhan (1978) các thuốc hƣớng thần gồm 5 nhóm chính:  Nhóm thuốc an thần kinh  Nhóm thuốc hung phấn  Nhóm thuốc bình thản  Nhóm thuốc cƣờng thần  Nhóm thuốc chỉnh khí sắc[6] 1.4.5. Liệu pháp lao động Là liệu pháp quan trọng bậc nhất trong điều trị RLTT, không thể thiếu đƣợc ở bất cứ cơ sở điều trị nào, nội trú cũng nhƣ ngoại trú. Lao động của bệnh tâm thần nhằm mục đích chữa bệnh, khôi phục hoạt động tâm thần và khả năng hành nghề nên phải có những yêu cầu nhất định nhƣ: phải là lao động tập thể và lao động sản xuất, bệnh nhân đƣợc hƣởng một phần thành quả lao động của mình, phải có nhiều hình thức lao động và phải có chỉ định hƣớng dẫn của bác sĩ cũng nhƣ điều dƣỡng viên…[6] 1.4.6. Liệu pháp thích ứng xã hội Gồm tất cả những biện pháp nhằm làm cho bệnh nhân RLTT không tách rời quá xa các phƣơng thức sinh hoạt xã hội trƣớc khi bị bệnh, nhằm làm cho bệnh nhân khi ra viện có thể thích ứng ngay đƣợc với cuộc sống[6]. 1.5. Dịch tễ Theo thông cáo báo chí của WHO năm 2001. Trên thế giới cứ 4 ngƣời thì có một ngƣời sẽ mắc chứng rối loạn tâm thần hoặc rối loạn thần kinh vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời. - 450 triệu ngƣời hiện bị ảnh hƣởng bởi rối loạn này. - 121 triệu ngƣời bị trầm cảm - 50 triệu ngƣời mắc chứng động kinh - 24 triệu ngƣời mắc chứng tâm thần phân liệt Mỗi năm trên thế giới có: - 1 triệu ngƣời tự sát - 10-20 triệu ngƣời có ý định tự sát. Ở nƣớc ta từ năm 1964 đến nay đã có một số công trình điều tra cơ bản về bệnh tâm thần và thu đƣợc một số kết quả. Song do phƣơng pháp, công cụ và đặc biệt là tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh tâm thần ở mỗi thời kỳ có khác nhau nên tỷ lệ một số rối loạn tâm thần có thay đổi. Năm 1981 Trần Văn Cƣờng, Nguyễn Khánh Hợi điều tra tâm thần ở xã Hoà Bình. Nguyễn Thị Mai và cộng sự điều tra về các bệnh tâm thần tại phƣờng Lê Đại Hành, Hà Nội. Nguyễn Văn Siêm và cộng sự điều tra Handicap tâm thần ở 4 xã phƣờng Hà Nội. Thang Long University Library Các công trình này cho tỷ lệ mắc bệnh tâm thần dao động 18-20% dân số. Năm 1994 đƣợc sự giúp đỡ của WHO khu vực Tây Thái Bình Dƣơng, ngành tâm thần Việt nam đã tiến hành điều tra tâm thần tại 3 điểm : Xã Tự Nhiên, xã Quất Động thuộc huyện Thƣờng Tín, xã Tiên Kiên, huyện Lâm thao – Phú Thọ và xây dựng mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đông. Cho tỷ lệ một số RLTT nhƣ sau: - Bệnh TTPL: 0,3% - 1% dân số. - Rối loạn cảm xúc trầm cảm: 2,0% - 3,0 % dân số. - Rối loạn tâm căn ( lo âu, ám ảnh, suy nhƣợc thần kinh): 4.0% - 5,0%. - Nhân cách bệnh: 0,5% - 1,0%. - Nghiện ma tuý: 0,15% - 1,5%. - Nghiện rƣợu; 0,21% - 3,0%. - Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên (độ tuổi 10 – 17) là 0,3% - 3,7%. - Loạn thần do chấn thƣơng sọ não: 0,15% - 0,2%. - Chậm phát triển tâm thần: 0,5% - 1,0%. - Động kinh: 0,5% - 1,5%. Năm 2000, Chính phủ thông qua Chƣơng trình mục tiêu Quốc gia Dự án Bảo vệ sức khoẻ tâm thần đã đƣa ra đƣợc những thông tin mới nhất về chứng RLTT trong cộng động bằng việc nghiên cứu 10 bệnh tâm thần hay gặp tại các vùng miền khác nhau: Tên bệnh STT Tỉ lệ 1 Tâm thần phân liệt 0,4 2 Động kinh 0,33 3 Trầm cảm 2,8 4 Lo âu 2,7 5 Chậm phát triển trí tuệ 0,63 6 RLTT chấn thƣơng sọ não 0,51 7 RL hành vi thanh thiếu niên 0,9 8 Mất trí tuổi già 0,88 9 Lạm dụng rƣợu 5,3 10 Nghiện ma túy 0,3 Cộng 14,82 Bảng 1.1: Tỷ lệ mắc chứng RLTT trong cộng đồng 1.6. Các biện pháp phòng bệnh RLTT 1.6.1. Những biện pháp phòng bệnh tuyệt đối Đây là những biện pháp lớn, nhằm loại trừ các nguyên nhân chính, bảo vệ những ngƣời lành mạnh khỏi các triệu chứng của RLTT nhƣ:  Chống các bệnh nhiễm khuẩn thần kinh nguyên phát và thứ phát. Đặc biệt chú trọng thanh toán các bệnh nhiễm khuẩn có tính chất xã hội nhƣ bệnh giang mai, sốt rét, lao…  Chống các bệnh nhiễm độc thần kinh: nhiễm độc rƣợu, nhiễm độc nghề nghiệp, nhiễm độc thuốc ngủ và thuốc an thần…  Bảo đảm an toàn lao động cao độ, tránh mọi chấn thƣơng sọ não.  Tích cực bảo vệ bà mẹ và trẻ em để mỗi em bé ra đời đều hoàn toàn bình thƣờng về mặt thần kinh và tâm thần. Tránh cho bà mẹ lúc có thai những sang chấn cơ thể và tâm thần, chữa tích cực những bệnh nhiễm khuẩn, nhiễm độc, tránh lao động quá sức [4][6][7][8]. Thang Long University Library 1.6.2. Những biện pháp phòng bệnh tương đối Đây là những biện pháp áp dụng cho những ngƣời đã chịu tác dụng xấu của môi trƣờng, cho những trẻ em bị tổn thƣơng thần kinh trong bào tahi hay có yếu tố di truyền và đề phòng tái phát cho những bệnh nhân tâm thần đã thuyên giảm. Trƣớc hết cần phải tổ chức theo dõi những trẻ bị nhiễm khuẩn trong những năm sau khi đẻ, những trẻ em có bố mẹ, bà con gần bị bệnh tâm thần… Cần tổ chức những lớp mẫu giáo, lớp học riêng cho những trẻ chậm phát triển về tâm thần hay có rối loạn tính cách, tác phong… Cần chẩn đoán sớm các triệu chứng RLTT để chữa ngay trong giai đoạn bệnh còn dễ khỏi. Cần chú ý theo dõi và áp dụng chặt chẽ các biện pháp vệ sinh tâm thần cho những ngƣời bị xơ vữa mạch não, tăng huyết áp, có di chứng sang chấn sọ não…những ngƣời ít nhiều có tổn thƣơng hệ thần kinh trung ƣơng. Đối với những bệnh nhân mắc chứng RLTT đã khỏi hay thuyên giảm, cần tiếp tục điều trị củng cố và theo dõi lâu dài. Nghiên cứu chế độ lao động và hình thức lao động thích hợp cho từng loại bệnh nhân, chữa các bệnh nhiễm khuẩn, nhiễm độc mới phát sinh, giúp đỡ giải quyết những sang chấn tâm thần trong cuộc sống [4][6][7][8]. CHƢƠNG 2. LẬP KẾ HOẠCH CHĂM SÓC NGƢỜI BỆNH MẮC CHỨNG RỐI LOẠN TÂM THẦN THEO QUY TRÌNH ĐIỀU DƢỠNG 2.1. Vai trò của việc chăm sóc bệnh nhân rối loạn tâm thần Sức khoẻ tâm thần ảnh hƣởng lên phần lớn dân số. Các vấn đề bao gồm từ căng thẳng nhẹ đến rối loạn tâm lý nặng. Các rối loạn tâm lý thƣờng nặng đủ để chẩn đoán một rối loạn tâm thần. Khoảng 33% số bệnh nhân nói chung và 48% bệnh nhân ngƣời già có triệu chứng nặng đủ để chẩn đoán rối loạn tâm thần ở các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ ban đầu chứ không phải ở các trung tâm chăm sóc sức khoẻ tâm thần. Đứng trƣớc vấn đề đó đòi hỏi ngƣời điều dƣỡng phải có những kỹ năng lâm sàng cùng với nghiệp vụ chuyên môn chuyên sâu nhất định để hợp tác với bác sĩ điều trị sớm đƣa ngƣời bệnh hòa nhập với cộng đồng[5][9]. 2.2. Quy trình điều dƣỡng 2.2.1. Nhận định người bệnh Khám lâm sàng về RLTT hai phần chính. Phần thức nhất là phần lịch sử bao gồm bệnh sử tâm thần, lịch sử phát triển và các vấn đề cá nhân, tiền sử bệnh tâm thần, tiền sử bệnh cơ thể, tiền sử gia đình và các vấn đề liên quan. Phần thứ hai là khám, đánh giá trạng thái tâm thần tại thời điểm tiến hành phỏng vấn. Việc nhận định về tình trạng bệnh nhân giúp cho bác sĩ có thể nắm đƣợc đầy đủ về lịch sử của bệnh để thiết lập đƣợc mối quan hệ và hợp tác điều trị với ngƣời bệnh nhằm tạo dựng đƣợc lòng tin và sự trung thực từ đó đánh giá đƣợc tình trạng hiện tại, chẩn đoán đƣợc bệnh và lập đƣợc kế hoạch điều trị.  Các thông tin chung + Thông tin cá nhân: bao gồm họ tên, tuổi, giới tính, giới tính, tình trạng hôn nhân…của ngƣời bệnh. + Lý do đến khám bệnh: ghi theo lời giải thích của bệnh nhân, ghi rõ lý do buộc bệnh nhân phải đến viện hoặc gặp nhân viên tƣ vấn. + Bệnh sử hiện tại: khai thác sự tiến triển của các chứng bệnh lý từ khi có dấu hiệu khởi phát cho đến hiện tại, mới liên quan đến các sự kiện trong đời sống, những xung đột Thang Long University Library