Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Cấu trúc và ngữ nghĩa của bộ phận tục ngữ có từ chỉ thực vật...

Tài liệu Cấu trúc và ngữ nghĩa của bộ phận tục ngữ có từ chỉ thực vật

.DOC
71
56
100

Mô tả:

Trêng §¹i häc Vinh Khoa ng÷ v¨n ======*****====== Ph¹m thÞ liªn CÊu tróc vµ ng÷ nghÜa Cña bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc Chuyªn ngµnh: lý luËn ng«n ng÷ Gi¸o viªn híng dÉn : ®Æng lu Sinh viªn thùc hiÖn Líp v¨n : Ph¹m thÞ liªn : 42E3 – Ng÷ Vinh – 2006 Môc lôc Trang 1 2 3 3.1 3.2 4 Ch¬ng Lêi nãi ®Çu Më ®Çu Lý do chän ®Ò tµi LÞch sö vÊn ®Ò §èi tîng vµ môc ®Ých nghiªn cøu. §èi tîng nghiªn cøu. Môc ®Ých nghiªn cøu. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Mét sè vÊn ®Ò chung liªn quan ®Õn ®Ò tµi. 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 Ch¬ng Kh¸i niÖm vÒ tôc ng÷ §Þnh nghÜa Ph©n biÖt tôc ng÷ víi thµnh ng÷. Nh×n chung vÒ bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt §Æc ®iÓm cÊu t¹o cña bé phËn tôc ng÷ cã tõ 6 6 8 13 16 2 2.1 chØ thùc vËt. Ph©n lo¹i tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt theo sè lîng 16 2.2 2.2.1 2.2.2. 2.3. ©m tiÕt. VÇn vµ nhÞp ë bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt. VÇn NhÞp. C¬ng vÞ ng÷ ph¸p cña tõ chØ thùc vËt trong c©u 18 18 20 23 2.3.1 2.3.2 tôc ng÷. VÒ kh¶ n¨ng kÕt hîp cña vèn tõ chØ thùc vËt. C¬ng vÞ ng÷ ph¸p cña tõ chØ thùc vËt trong c©u 23 26 Ch¬ng tôc ng÷. §Æc ®iÓm ng÷ nghÜa cña bé phËn tôc ng÷ cã 31 3 3.1 tõ chØ thùc vËt. Nh÷ng loµi thùc vËt cã mÆt trong tôc ng÷. 31 2 1 2 2 3 5 5 5 5 6 3.2 Tôc ng÷ cã tõ chØ thôc vËt dïng theo nghÜa hiÓn 37 3.3 ng«n. NghÜa hµm Èn cã trong bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ 40 3.4 3.5 thùc vËt. Tõ chØ thùc vËt ®îc dïng theo nghÜa biÓu trng. Vµi ®Æc ®iÓm v¨n hãa ngêi ViÖt thÓ hiÖn qua bé 41 44 phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt. KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o. Lêi nãi ®Çu Tôc ng÷ lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña nÒn v¨n häc d©n gian ViÖt Nam, lµ c«ng cô t duy vµ lµ c«ng cô diÔn ®¹t s¾c bÐn ®îc h×nh thµnh trong lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy cña nh©n d©n vµ ®îc truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c. Víi ®Ò tµi §Æc ®iÓm cÊu tróc vµ ng÷ nghÜa cña bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt, chóng t«i mong muèn ®îc gãp mét phÇn nhá bÐ vµo viÖc t×m hiÓu, kh¸m ph¸ tôc ng÷ - mét hiÖn tîng ng«n ng÷ Èn chøa nhiÒu ®iÒu thó vÞ cÇn ®îc gi¶i m·. §Ó hoµn thµnh kho¸ luËn, ngoµi nç lùc cña b¶n th©n, em ®· nhËn ®îc sù híng dÉn nhiÖt t×nh, chu ®¸o cña thÇy §Æng Lu, sù gãp ý ch©n thµnh cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ v¨n, sù ®éng viªn, cæ vò cña b¹n bÌ. Cho phÐp t¸c gi¶ luËn v¨n ®îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c. 3 49 51 Do thêi gian cã h¹n vµ sù hiÓu biÕt cña ngêi thùc hiÖn ®Ò tµi cßn h¹n chÕ nªn kho¸ luËn nµy ch¾c ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm. Ngêi viÕt mong nhËn ®îc nh÷ng lêi chØ b¶o vµ bæ sung cña c¸c thÇy c« gi¸o còng nh ý kiÕn cña c¸c b¹n bÌ. T¸c gi¶ Ph¹m ThÞ Liªn 1 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. Tôc ng÷ ®îc xem nh lµ mét kho b¸u trong v¨n ho¸ d©n téc. Khi häc tËp, nghiªn cøu ng«n ng÷ cña d©n téc, ai còng muèn hiÓu ®îc ng«n ng÷ ®ã mét c¸ch thÊu ®¸o vµ sö dông nã mét c¸ch thµnh th¹o. §Ó ®¹t ®îc ®iÒu nµy, ngêi ®äc kh«ng thÓ kh«ng ®i s©u t×m hiÓu vµ tiÕp thu kho tµng tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ cña ng«n ng÷ ®ã. Bëi v×, trong giao tiÕp, vËn dông tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ mét c¸ch ®óng lóc, ®óng chç vµ ®¹t hiÖu qu¶ lµ mét ®iÒu kh«ng ®¬n gi¶n chót nµo. Trong t¸c phÈm v¨n häc, viÖc vËn dông tôc 4 ng÷, thµnh ng÷ mét c¸ch s¸ng t¹o sÏ ®em ®Õn mét hiÖu qu¶ nghÖ thuËt cao. V× thÕ, tôc ng÷ lu«n lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña c¸c nhµ ng«n ng÷ häc, c¸c nhµ v¨n ho¸, nhµ th¬…M.Gorki ®· tõng khuyªn c¸c nhµ v¨n trÎ nhÊt thiÕt ph¶i häc tËp vµ sö dông thµnh th¹o tôc ng÷ nh sö dông bµn tay cña m×nh. B¸c Hå gäi tôc ng÷ lµ “nh÷ng viªn ngäc quý”. Së dÜ, tôc ng÷ lu«n lµ ®èi tîng t×m hiÓu, kh¸m ph¸ cña ®«ng ®¶o giíi nghiªn cøu thuéc c¸c ngµnh khoa häc kh¸c nhau bëi v× tôc ng÷ kh«ng chØ cã vÎ ®Ñp c©n ®èi, hµi hoµ, hµm sóc, dÔ nhí, mµ søc hÊp dÉn cña nã cßn ë néi dung phong phó, ®a d¹ng. Chóng ta sÏ thÊy ®îc lèi nãi, lèi t duy, nÕp nghÜ còng nh ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ in ®Ëm trong tôc ng÷ cña d©n téc. V× lÏ ®ã, tõ gãc nh×n cña nh÷ng ngêi nghiªn cøu ng«n ng÷, chóng t«i tiÕn hµnh t×m hiÓu “§Æc ®iÓm cÊu tróc vµ ng÷ nghÜa cña bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt”. 1.2. Vèn tõ chØ thùc vËt ®i vµo tôc ng÷ ®îc thÓ hiÖn díi h×nh thøc vµ néi dung rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. HiÓu ®îc bé phËn tôc ng÷ nµy lµ mét ®iÒu hÕt søc lý thó vµ bæ Ých. Tôc ng÷ lµ mét bé phËn cña nÒn v¨n häc, v¨n ho¸ d©n gian, nã lµ mét thÓ lo¹i tiªu biÓu trong ch¬ng tr×nh trung häc c¬ së vµ phæ th«ng trung häc. V× thÕ, ®èi víi mét gi¸o viªn v¨n häc trong t¬ng lai th× viÖc t×m hiÓu ®Ò tµi nµy l¹i cã ý nghÜa rÊt quan träng. H¬n n÷a trong cuéc sèng vµ giao tiÕp hµng ngµy th× viÖc t×m hiÓu bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt sÏ lµm t¨ng thªm vèn sèng, vèn hiÓu biÕt vÒ 5 thÕ giíi xung quanh còng nh kh¶ n¨ng vËn dông tôc ng÷ trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. §©y còng lµ nh÷ng lÝ do ®Ó chóng t«i m¹nh d¹n thùc hiÖn ®Ò tµi ®· lùa chän. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Tôc ng÷ lµ gia tµi quý b¸u cña d©n téc, ®· tõng l«i cuèn sù chó ý cña nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c nhau t×m hiÓu, khai th¸c, trong ®ã lÜnh vùc v¨n häc vµ ng«n ng÷ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh. Tríc khi trë thµnh ®èi tîng su tÇm vµ giíi thiÖu ®éc lËp nh c¸c thÓ lo¹i s¸ng t¸c d©n gian kh¸c, th× ë ViÖt Nam, tôc ng÷ ®· ®îc ghi l¹i víi môc ®Ých sö dông nh lµ mét thø tµi liÖu bæ trî trong nhiÒu tríc t¸c v¨n häc vµ khoa häc. C¸c s¸ng t¸c v¨n th¬ N«m lµ n¬i ®ãn nhËn vµ ghi l¹i mét c¸ch phong phó nh÷ng s¸ng t¸c tôc ng÷ cña nh©n d©n. Cã thÓ kÓ ra ®©y nh÷ng c«ng tr×nh b»ng ch÷ N«m ®Çu tiªn chøa ®ùng ®îc nhiÒu tôc ng÷ h¬n c¶: Nam phong ng÷ ng¹n thi cña Ng« §×nh Th¸i (thÕ kû XIX), §¹i Nam quèc tuý cña Ng« Gi¸p §Ëu (thÕ kû XIX), KhÈu sö ký, Ph¬ng ng«n tôc ng÷, Tôc ng÷ tËp biÓu, Nam quèc ph¬ng ng«n tôc ng÷ bÞ lôc (khuyÕt danh). C¸c c«ng tr×nh b»ng ch÷ quèc ng÷ còng rÊt phong phó: Tôc ng÷, cæ ng÷, gia ng«n cña Huúnh TÞnh Cña (XuÊt b¶n n¨m 1879), G¬ng phong tôc cña §oµn Duy B×nh (®¨ng trªn §«ng D¬ng t¹p chÝ, tËp míi, sè 161- 164), Nam ng¹n chÝnh cÈm cña Ph¹m Quang San (2 tËp, n¨m 1918), Tôc ng÷ c¸ch ng«n cña Hµn Th¸i D¬ng (1920), §iÒu tra vÒ tôc 6 ng÷ ph¬ng ng«n cña Ban v¨n häc Héi khai trÝ tiÕn ®øc (Nam Phong, sè 66, n¨m 1922), Quèc ng¹n cña L¬ng Thóc Kú (1931), An Nam tôc ng÷ cña Vò Nh L©m vµ NguyÔn §a Gia (1933), Phong dao, ca dao ph¬ng ng«n, tôc ng÷ cña NguyÔn V¨n ChiÓu (1936), Ng¹n ng÷ ca dao cña NguyÔn Can Méng (1941)… C¸c c«ng tr×nh su tËp trªn ®©y Ýt nhiÒu ®· cã ®ãng gãp vµo viÖc b¶o tån vµ giíi thiÖu ®îc mét phÇn quan träng vèn tôc ng÷ cæ truyÒn cña d©n téc ta. Tuy nhiªn vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p biªn so¹n cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu t×m hiÓu tôc ng÷ vµ thêng su tËp mét c¸ch bao hµm c¶ thµnh ng÷, tôc ng÷ vµ ca dao. TiÕp ®Õn, bé s¸ch cã ý nghÜa h¬n c¶ trong viÖc ®i t×m sù ph©n biÖt gi÷a tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ lµ t¸c gi¶ D¬ng Qu¶ng Hµm trong s¸ch “ViÖt Nam v¨n häc sö yÕu” (1943). N¨m 1975, nhãm t¸c gi¶ Chu Xu©n Diªn, L¬ng V¨n §ang vµ Ph¬ng Tó ®· cho ra ®êi tËp s¸ch Tôc ng÷ ViÖt Nam víi sè lîng 4151 c©u, trong ®ã cã 577 c©u cã tõ chØ thùc vËt. Nhãm t¸c gi¶ ®· s¾p xÕp tôc ng÷ theo tõng chñ ®Ò néi dung. N¨m 1996 cã Tôc ng÷ ViÖt Nam chän läc cña V¬ng Trung HiÕu gåm 9000 c©u tôc ng÷ vµ còng ®îc s¾p xÕp theo chñ ®Ò. §Æc biÖt, c«ng tr×nh su tËp tôc ng÷ gÇn ®«ng nhÊt ph¶i kÓ ®Õn: Kho tµng tôc ng÷ ngêi ViÖt (2002) cña nhãm 7 t¸c gi¶ NguyÔn Xu©n KÝnh, NguyÔn Thuý Loan, Phan Lan H¬ng, NguyÔn Lu©n víi sè lîng 16.098 c©u tôc ng÷. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn ®· thÓ hiÖn tÝnh c«ng phu trong viÖc su tËp vµ s¾p xÕp tôc ng÷ theo néi dung chñ ®Ò. §iÒu nµy ®· ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña viÖc t×m hiÓu ng«n ng÷ häc ®· cã. Bªn c¹nh ®ã, th× ë gãc ®é ng«n ng÷ häc ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ tôc ng÷ vµ cã sù ph©n biÖt thµnh ng÷ víi tôc ng÷ nh: Tõ vµ vèn tõ tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i (1968) cña NguyÔn V¨n Tu, bµi “Gãp ý kiÕn vÒ ph©n biÖt thµnh ng÷ vµ tôc ng÷” cña Cï §×nh Tó, råi c«ng tr×nh VÊn ®Ò cÊu t¹o tõ cña tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i (1976) cña Hå Lª. N¨m 1976, NguyÔn ThiÖn Gi¸p cho ra m¾t gi¸o tr×nh Tõ vùng tiÕng ViÖt; Hoµng V¨n Hµnh cã bµi viÕt “Tôc ng÷ trong c¸ch nh×n cña ng÷ nghÜa häc” (Ng«n ng÷ sè 4/1980). §Æc biÖt t¸c gi¶ NguyÔn Th¸i Hoµ víi Tôc ng÷ ViÖt Nam, cÊu tróc vµ thi ph¸p (1997). Ngoµi ra cßn cã rÊt nhiÒu luËn ¸n th¹c sÜ nghiªn cøu vÒ tôc ng÷ nh t¸c gi¶ NguyÔn Nh Sanh víi §Æc ®iÓm ng÷ nghÜa cña tôc ng÷ ViÖt Nam, t¸c gi¶ T¹ ThÞ Toµn víi §Æc ®iÓm cÊu tróc vµ ng÷ nghÜa cña tôc ng÷ vÒ n«ng nghiÖp (2004). Nh vËy, vÊn ®Ò tôc ng÷ ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh su tËp, biªn so¹n vµ nghiªn cøu díi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. §ã lµ nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o rÊt cÇn thiÕt gióp chóng t«i cã híng ®Ó triÓn khai ®Ò tµi §Æc ®iÓm cÊu tróc vµ ng÷ nghÜa cña bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt. 3. §èi tîng vµ môc ®Ých nghiªn cøu 8 3.1. §èi tîng nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng t«i tiÕn hµnh kh¶o s¸t cuèn Tôc ng÷ ViÖt Nam (1975) cña nhãm c¸c t¸c gi¶ Chu Xu©n Diªn, L¬ng V¨n §ang vµ Ph¬ng Tri, trong ®ã cã 4151 c©u tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt. 3. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu Qua viÖc t×m hiÓu, kh¶o s¸t c¸c c©u tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt, chóng t«i nh»m môc ®Ých t×m hiÓu vÒ cÊu tróc, ng÷ nghÜa còng nh ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ cña ngêi ViÖt thÓ hiÖn ë bé phËn tôc ng÷ nµy. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Tríc mét ®èi tîng nh vËy, chóng t«i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: ph¬ng ph¸p hèng kª, ph©n lo¹i; ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu, vµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp. 9 Ch¬ng 1 Mét sè vÊn ®Ò chung liªn quan ®Õn ®Ò tµi 1.1. Kh¸i niÖm vÒ tôc ng÷ 1.1.1. §Þnh nghÜa Tôc ng÷ lµ mét trong nh÷ng thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian cã mèi quan hÖ h÷u c¬ h¬n c¶ víi lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy cña nh©n d©n. Tôc ng÷ cã søc s¶n sinh lín vµ thêng xuyªn ®îc sö dông nh mét c«ng cô t duy vµ diÔn ®¹t s¾c bÐn. Tôc ng÷ ®îc s¸ng t¹o ra tríc hÕt nh»m ®¸p øng nhu cÇu tæng kÕt vµ phæ biÕn kinh nghiÖm ®êi sèng, kinh nghiÖm lÞch sö, x· héi cña quÇn chóng lao ®éng. V× thÕ tôc ng÷ cã søc sèng l©u bÒn trong ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n d©n. VÊn ®Ò cña tôc ng÷ ®îc nh×n nhËn ë gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau. ë gãc ®é nghiªn cøu v¨n häc, ®· cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ tôc ng÷. T¸c gi¶ D¬ng Qu¶ng Hµm trong cuèn ViÖt Nam v¨n häc sö yÕu cho r»ng: “Mét c©u tôc ng÷ tù nã ph¶i cã mét ý nghÜa ®Çy ®ñ, hoÆc khuyªn r¨n hoÆc chØ b¶o ®iÒu g×” (tr. 15). Theo t¸c gi¶ Vò Ngäc Phan trong cuèn Tôc ng÷, ca dao, d©n ca ViÖt Nam th× “Tôc ng÷ lµ mét c©u tù nã diÔn trän vÑn mét ý, mét nhËn xÐt, mét kinh nghiÖm, mét lu©n lý, mét c«ng lý, cã khi lµ mét sù phª ph¸n” (tr. 31). Trong chuyªn luËn T×m hiÓu tiÕn tr×nh v¨n häc d©n gian ViÖt Nam (1974), Cao Huy §Ønh xÕp tôc ng÷ vµo lo¹i “v¨n häc ®óc rót kinh nghiÖm thùc tiÔn” (tr. 242 – 243). Cßn c¸c t¸c gi¶ cña cuèn LÞch sö v¨n häc ViÖt Nam tËp 1 l¹i quan niÖm: “Tôc ng÷ lµ mét c©u nãi thêng ng¾n gän, cã vÇn hoÆc kh«ng cã vÇn, cã nhÞp ®iÖu hoÆc kh«ng cã nhÞp ®iÖu, ®óc kÕt kinh nghiÖm s¶n xuÊt hay ®Êu tranh, rót ra ch©n lý phæ biÕn, ghi l¹i mét nhËn xÐt t©m lý phong tôc tËp qu¸n cña nh©n d©n” (tr. 227). Nh vËy, xung quanh vÊn ®Ò ®Þnh nghÜa vÒ tôc ng÷ cña c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu v¨n häc ta cã thÓ nhËn thÊy r»ng: c¸c ®Þnh nghÜa tôc ng÷ dï ®îc diÔn ®¹t kh¸c nhau nhng nh×n chung ®Òu nªu lªn hai b×nh diÖn cña tôc ng÷ lµ néi dung vµ h×nh thøc. VÒ néi dung: tôc ng÷ mang néi dung th«ng b¸o trän vÑn, nªu lªn vÊn ®Ò vÒ ®óc rót kinh nghiÖm ®êi sèng, x· héi, còng nh phong tôc tËp qu¸n cña ngêi d©n lao ®éng. VÒ h×nh thøc: tôc ng÷ lµ mét c©u nãi ng¾n gän, sóc tÝch. ë gãc nh×n cña ng«n ng÷ häc, c¸c nhµ nghiªn cøu thõa hëng Ýt nhiÒu nh÷ng thµnh tùu ®i tríc cña c¸c nhµ nghiªn cøu v¨n häc. V× thÕ cã khi ®Þnh nghÜa tôc ng÷ ®a ra cã sù lÉn lén, nguyªn nh©n lµ do cha ph©n ®Þnh r¹ch rßi ranh giíi c¸c cÊp ®é ng«n ng÷. Trong c«ng tr×nh Tõ vµ vèn tõ tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i, NguyÔn V¨n Tu cho r»ng: “Trong tiÕng ViÖt, nh÷ng tôc ng÷, ph¬ng ng«n vµ ng¹n ng÷ cã liªn quan ®Õn thµnh ng÷ vµ qu¸n ng÷. Chóng kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng cña tõ vùng mµ lµ ®èi tîng cña v¨n häc d©n gian. Nhng v× chóng lµ mét ®¬n vÞ s½n cã trong ng«n ng÷ ®îc dïng ®i dïng l¹i ®Ó trao ®æi t tëng cho nªn chóng dÝnh d¸ng ®Õn vÊn 11 ®Ò côm tõ cè ®Þnh. Thùc ra, chóng lµ nh÷ng c©u hoµn chØnh chØ mét néi dung ®Çy ®ñ, kh«ng cÇn nh÷ng thµnh phÇn có ph¸p nµo c¶ (tr. 87). GÆp gì quan ®iÓm cña NguyÔn V¨n Tu lµ §¸i Xu©n Ninh, t¸c gi¶ cuèn Ho¹t ®éng cña tõ tiÕng ViÖt (1978). ¤ng kh¼ng ®Þnh: “Côm tõ cè ®Þnh bao gåm c¶ thµnh ng÷ lÉn tôc ng÷, qu¸n ng÷ lµ ®èi tîng cña v¨n häc d©n gian, v× tôc ng÷, ng¹n ng÷, qu¸n ng÷ còng lµ mét ®¬n vÞ s½n cã trong tiÕng nãi” (tr. 24). Nh vËy, c¶ §¸i Xu©n Ninh vµ NguyÔn V¨n Tu ®Òu cho r»ng: tôc ng÷ kh«ng ph¶i lµ mét ®¬n vÞ ng«n ng÷ mµ lµ lêi nã liªn quan ®Õn côm tõ cè ®Þnh. Cï §×nh Tó l¹i ®a ra mét quan niÖm: “Tôc ng÷ lµ mét c©u hoµn chØnh, diÔn ®¹t trän vÑn mét ý tëng, cã cÊu t¹o lµ c¸c kÕt cÊu hai trung t©m” (tr. 14). T¸c gi¶ cuèn VÊn ®Ò cÊu t¹o tõ cña tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i (1979) xem “Tôc ng÷ lµ nh÷ng c©u cè ®Þnh mang mét néi dung ®óc kÕt kinh nghiÖm s¶n xuÊt hoÆc ®èi nh©n xö thÕ” (tr. 101). NguyÔn ThiÖn Gi¸p còng cã c¸ch hiÓu riªng cña m×nh khi viÕt: “Tôc ng÷ lµ ng÷ mang chøc n¨ng th«ng b¸o” (trang 25). Cuèi cïng ph¶i kÓ ®Õn lµ Hoµng V¨n Hµnh trong bµi Tôc ng÷ trong c¸ch nh×n cña ng÷ nghÜa häc (T¹p chÝ ng«n ng÷ sè 4/1980), t¸c gi¶ cho r»ng: “Tôc ng÷ lµ nh÷ng c©u – th«ng ®iÖp nghÖ thuËt”. §©y lµ mét c¸ch nh×n kh¸ míi mÎ. 12 Trªn ®©y lµ c¸c ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ tôc ng÷ cña c¸c nhµ ng«n ng÷ do tôc ng÷ ®îc nh×n nhËn díi nh÷ng cÊp ®é cña ng«n ng÷ kh¸c nhau. Tãm l¹i, tæng hîp c¸c gãc nh×n vÒ v¨n häc, ng«n ng÷ ta cã thÓ ®i ®Õn ®Þnh nghÜa vÒ tôc ng÷ nh sau: “Tôc ng÷ lµ nh÷ng s¸ng t¸c d©n gian, cã kÕt cÊu lµ mét c©u hoµn chØnh, ng¾n gän, sóc tÝch. Tôc ng÷ thêng cã vÇn, cã nhÞp ®iÖu, dÔ nhí, dÔ thuéc nh»m nªu lªn nh÷ng nhËn xÐt, ph¸n ®o¸n, ®óc kÕt nh÷ng kinh nghiÖm, tri thøc cuéc sèng cña nh©n d©n vÒ nh÷ng hiÖn tîng cña tù nhiªn vµ x· héi ®îc lu truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c”. 1.1.2. Ph©n biÖt tôc ng÷ víi thµnh ng÷. Tõ tríc ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ tôc ng÷. Nh÷ng c«ng tr×nh su tËp vÒ tôc ng÷ bíc ®Çu hÇu hÕt ®Òu giíi thiÖu tôc ng÷ chung víi ca dao vµ thµnh ng÷. ë c¸c c«ng tr×nh nµy, th× gi÷a tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ Ýt khi ®îc ngêi ta xem xÐt mét c¸ch r¹ch rßi nh lµ hai thÓ lo¹i s¸ng t¸c d©n gian kh¸c nhau. C«ng tr×nh ®Çu tiªn ®i t×m sù kh¸c nhau gi÷a tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ lµ c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ D¬ng Qu¶ng Hµm. ¤ng viÕt: “Mét c©u tôc ng÷ tù nã ph¶i cã mét ý nghÜa ®Çy ®ñ hoÆc khuyªn r¨n hoÆc chØ b¶o ®iÒu g×, cßn thµnh ng÷ chØ lµ nh÷ng lêi nãi cã s½n ®Ó ta tiÖn dïng mµ diÔn ®¹t mét ý g× hoÆc t¶ mét tr¹ng th¸i g× cho nã mµu mÌ” (tr. 15). Trong ý kiÕn trªn, ta thÊy béc lé ra phÇn nµo xu híng coi tôc ng÷ nh lµ mét hiÖn tîng ý thøc x· héi vµ thµnh ng÷ nh lµ hiÖn tîng ng«n ng÷. 13 Vò Ngäc Phan nhËn xÐt ý kiÕn cña D¬ng Qu¶ng Hµm: “§Þnh nghÜa nh vËy kh«ng ®îc râ”, v× nh thÕ cha ®Ò ra ®îc nh÷ng tiªu chÝ cô thÓ cho sù ph©n biÖt tôc ng÷ víi thµnh ng÷. Vò Ngäc Phan ®· nhÊn m¹nh: “Tôc ng÷ lµ mét c©u, tù nã diÔn trän vÑn mét ý, mét nhËn xÐt, mét kinh nghiÖm, mét lu©n lý, mét c«ng lý, cã khi lµ mét sù phª ph¸n. Cßn thµnh ng÷ lµ mét phÇn c©u s½n cã. Nã lµ mét bé phËn cña c©u mµ nhiÒu ngêi ®· quen dïng, nhng tù riªng nã kh«ng diÔn ®¹t ®îc mét ý trän vÑn”. Ta thÊy sù ph©n biÖt tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ ®· râ rµng h¬n bëi dùa trªn hai tiªu chÝ: néi dung vµ kÕt cÊu ng÷ ph¸p. Tuy nhiªn vÉn tån t¹i nh÷ng b¨n kho¨n: cã nh÷ng thµnh ng÷ cã cÊu t¹o ng÷ ph¸p lµ mét c©u trong khi kh«ng Ýt tôc ng÷ cã cÊu t¹o lµ mét côm tõ. Trong cuèn Tôc ng÷ ViÖt Nam (1975). Chu Xu©n Diªn ®a ra tiªu chÝ ph©n biÖt míi: “Sù kh¸c nhau c¬ b¶n vÒ néi dung cña thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ sÏ ®îc ph¸t hiÖn nh lµ sù kh¸c nhau vÒ néi dung cña hai h×nh thøc t duy: kh¸i niÖm vµ ph¸n ®o¸n” (tr. 27 – 28). Vµ “sù kh¸c nhau lµ ë chç nh÷ng tri thøc Êy khi ta rót l¹i thµnh nh÷ng kh¸i niÖm th× ta cã thµnh ng÷, cßn khi ®îc tr×nh bµy, ®îc diÔn ®¹t thµnh nh÷ng ph¸n ®o¸n th× ta cã tôc ng÷” (tr. 73). Trong cuèn “V¨n häc d©n gian ViÖt Nam”, t¸c gi¶ Hoµng TiÕn Tùu ®· ®a ra hai tiªu chÝ ®Ó ph©n biÖt néi dung vµ h×nh thøc: “Tôc ng÷ lµ mét thµnh phÈm trän vÑn c¶ vÒ h×nh thøc vµ t duy (cã néi dung vµ ý nghÜa râ rµng). Cßn thµnh ng÷ lµ “b¸n thµnh phÈm” gièng nh nh÷ng “tÊm bª t«ng ®óc s½n”, ë trong mçi thµnh ng÷ chØ 14 diÔn ®¹t mét kh¸i niÖm (chø kh«ng ph¶i lµ mét ph¸n ®o¸n nh tôc ng÷) nghÜa lµ chØ t¬ng ®¬ng víi mét tõ hoÆc mét tæ hîp tõ”. Cha hµi lßng víi nh÷ng kiÕn gi¶i trªn, c¸c nhµ nghiªn cøu ë c¸c ngµnh khoa häc kh¸c nhau ®· ®i s©u h¬n vµo viÖc ph©n biÖt r¹ch rßi ranh giíi gi÷a tôc ng÷ vµ thµnh ng÷. §Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn NguyÔn V¨n MÖnh – t¸c gi¶ cña bµi “Ranh giíi gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc ng÷” (T¹p chÝ ng«n ng÷ sè 3/1972). ¤ng kh¼ng ®Þnh: “Gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc ng÷, cã thÓ t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm khu biÖt râ rµng ë c¶ hai ph¬ng diÖn néi dung vµ h×nh thøc”. ¤ng kÕt luËn “Cã thÓ nãi néi dung cña thµnh ng÷ mang tÝnh chÊt hiÖn tîng, cßn néi dung tôc ng÷ mang tÝnh chÊt quy luËt. Tõ sù kh¸c nhau c¬ b¶n vÒ néi dung dÉn ®Õn sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc ng÷ ph¸p, vÒ n¨ng lùc ho¹t ®éng trong chuçi lêi nãi…VÒ h×nh thøc ng÷ ph¸p, mçi thµnh ng÷ chØ lµ mét côm tõ, cha ph¶i lµ mét c©u hoµn chØnh. Tôc ng÷ th× kh¸c h¼n. Mçi tôc ng÷ tèi thiÓu lµ mét c©u” (tr. 13). TiÕp ®Õn, còng trªn T¹p chÝ ng«n ng÷ sè 1/1973, trong bµi “Gãp ý kiÕn vÒ sù ph©n biÖt thµnh ng÷ víi tôc ng÷”, Cï §×nh Tó ®· ®a ra nh÷ng tiªu chÝ chøc n¨ng ®Ó khu biÖt thµnh ng÷ vµ tôc ng÷. Theo «ng: “Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ lµ sù kh¸c nhau vÒ chøc n¨ng. Thµnh ng÷ lµ nh÷ng ®¬n vÞ cã s½n mang chøc n¨ng ®Þnh danh, nãi kh¸c ®i, dïng ®Ó gäi tªn mét sù vËt, tÝnh chÊt, hµnh ®éng…” vµ “Tôc ng÷ ®øng vÒ mÆt ng«n ng÷ häc cã chøc n¨ng kh¸c h¼n so víi thµnh 15 ng÷. Tôc ng÷ còng nh c¸c s¸ng t¹o kh¸c cña d©n gian nh ca dao, truyÖn cæ tÝch ®Òu lµ c¸c th«ng b¸o…Nã th«ng b¸o mét nhËn ®Þnh, mét kÕt luËn vÒ mét ph¬ng diÖn nµo ®ã cña thÕ giíi kh¸ch quan… Do vËy, mçi tôc ng÷ ®äc lªn lµ mét c©u hoµn chØnh, diÔn ®¹t trän vÑn mét ý tëng. §ã còng chÝnh lµ lý do gi¶i thÝch tôc ng÷ cã cÊu t¹o lµ c¸c kÕt cÊu hai trung t©m” (tr. 14). Ngoµi viÖc sö dông chøc n¨ng lµm tiªu chÝ khu biÖt tôc ng÷ vµ thµnh ng÷, «ng cßn cã mét ®ãng gãp kh¸ quan träng khi ®a ra quan niÖm: thµnh ng÷ cã kÕt cÊu mét trung t©m vµ tôc ng÷ cã kÕt cÊu hai trung t©m. Trong gi¸o tr×nh Tõ vùng tiÕng ViÖt, NguyÔn ThiÖn Gi¸p cho r»ng: “tôc ng÷ lµ mang chøc n¨ng th«ng b¸o”, “ph©n biÖt víi thµnh ng÷ lµ nh÷ng ng÷ mang chøc n¨ng ®Þnh danh” (tr. 25). Trong lÇn t¸i b¶n, «ng viÕt: “VÒ mÆt néi dung, nghÜa cña tôc ng÷ gÇn víi côm tõ tù do, bëi v× nã kh«ng biÓu thÞ mét kh¸i niÖm nh thµnh ng÷ mµ biÓu thÞ mét tæ hîp c¸c kh¸i niÖm” (tr. 87). Tæng hîp ý kiÕn cña c¸c t¸c gi¶ trªn ®©y ta cã thÓ ®i ®Õn sù ph©n biÖt gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ nh sau: a) VÒ néi dung ý nghÜa Néi dung cña tôc ng÷ lµ néi dung ph¸n ®o¸n. Tôc ng÷ thêng nªu lªn mét nhËn xÐt, mét kinh nghiÖm, mét lu©n lý, c«ng lý, hay mét lêi khuyªn hoÆc mét lêi phª b×nh ®îc ®óc rót tõ trong thùc tÕ ®êi sèng cña con ngêi. VÝ dô: §Ó nªu lªn mét nhËn xÐt vÒ hiÖn tîng tù nhiªn – x· héi, tôc ng÷ cã c©u: - Trêi ®ang n¾ng, cá gµ tr¾ng th× ma. 16 - Cha mÑ sinh con trêi sinh tÝnh. Nªu lªn kinh nghiÖm s¶n xuÊt: - NhÊt níc, nh× ph©n, tam cÇn, tø gièng. - §Êt ná, giá ph©n. Rót ra nh÷ng kinh nghiÖm sèng: - GÇn mùc th× ®en, gÇn ®Ìn th× r¹ng. - Giµ nÐo, ®øt d©y. Nªu lªn c«ng lý, lu©n lý: - ¸c gi¶, ¸c b¸o. - ¨n qu¶ nhí kÎ trång c©y. - §ãi cho s¹ch, r¸ch cho th¬m. Ngô ý mØa mai phª ph¸n: - MiÖng nam m«, bông mét bå dao g¨m. Cßn néi dung cña thµnh ng÷ lµ néi dung cña kh¸i niÖm. NghÜa cña thµnh ng÷ lµ nghÜa bãng to¸t ra tõ toµn bé kÕt cÊu chø kh«ng ph¶i suy ra tõ tõng thµnh tè. VÝ dô: - Níc ®æ ®Çu vÞt. - Níc ®æ l¸ khoai. - C«ng d· trµng. Nh÷ng thµnh ng÷ trªn biÓu thÞ néi dung kh¸i niÖm “Sù uæng c«ng” b) VÒ chøc n¨ng: Tôc ng÷ cã chøc n¨ng th«ng b¸o. VÝ dô: - Ruéng kh«ng ph©n nh th©n kh«ng cña: kinh nghiÖm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 17 Thµnh ng÷ cã chøc n¨ng ®Þnh danh (gäi tªn mét sù vËt, kh¸i niÖm, mét h×nh ¶nh, mét tr¹ng th¸i…) VÝ dô: - ¨n tr¾ng mÆc tr¬n: ý nãi sù nhµn h¹. - Hai s¬ng mét n¾ng: diÔn t¶ sù vÊt v¶, lam lò, cÇn cï. c) VÒ mÆt h×nh thøc Tôc ng÷ cã cÊu t¹o ng÷ ph¸p cña c©u, cßn thµnh ng÷ cã cÊu t¹o ng÷ ph¸p cña côm tõ cè ®Þnh (t¬ng ®¬ng víi tõ). Nh vËy, vÒ mÆt h×nh thøc, sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a tôc ng÷ vµ thµnh ng÷ lµ sù kh¸c biÖt vÒ cÊp ®é. Tôc ng÷ thuéc cÊp ®é cao h¬n tõ, thùc tÕ cho thÊy mét sè c©u tôc ng÷ chøa thµnh ng÷: - §Ñp nh tiªn, lo phiÒn còng xÊu. - Õch ngåi ®¸y giÕng coi trêi b»ng vung. - Chång yªu, xá ch©n lç mòi… ë ®©y ta thÊy r»ng c¶ thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ ®Òu lµ nh÷ng ®¬n vÞ cã s½n, cã tÝnh æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng. Nhng vÒ mÆt h×nh thøc, cã mét bé phËn rÊt dÔ lÉn lén. Cã nh÷ng c©u tôc ng÷ cã cÊu t¹o lµ mét côm tõ vµ ngîc l¹i cã nh÷ng thµnh ng÷ l¹i cã cÊu t¹o lµ c©u. V× thÕ, ranh giíi nµy chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi. Chóng ta cÇn ph¶i dùa vµo c¶ tiªu chÝ chøc n¨ng – ng÷ nghÜa ë trªn nh ®· nãi ®Ó khu biÖt thµnh ng÷ vµ tôc ng÷. VÝ dô: Thµnh ng÷ cã cÊu t¹o h×nh thøc t¬ng ®¬ng nh c©u: - c¸ n»m trªn thít. 18 - chuét sa chÜnh g¹o. - Chim sa c¸ lÆn. MÆc dï cã cÊu t¹o hinh thøc lµ c©u, nhng néi dung cña nã chØ t¬ng øng víi mét bé phËn cña c©u(mét trung t©m) kh«ng thÓ trë thµnh tôc ng÷, v× nã cha ph¶i lµ mét th«ng b¸o trän vÑn, mét ph¸n ®o¸n. Ch¼ng h¹n chim sa c¸ lÆn, ®äc lªn chóng ta chØ cã thÓ cã ®îc mét h×nh ¶nh vÒ sù ho¹t ®éng “chim sa”, “c¸ lÆn” chø cha mang chøc n¨ng mét th«ng b¸o mét ph¸n ®o¸n ®éc lËp, bëi v× tríc nh÷ng ®¬n vÞ nµy lµ nh÷ng tiÒn gi¶ ®Þnh v¾ng mÆt. Cho nªn trong hµnh chøc, ngêi ta ph¶i thªm nh÷ng thµnh phÇn kh¸c vµo th× míi diÔn ®¹t mét th«ng b¸o trän vÑn. VÝ dô: C« Êy cã vÎ ®Ñp chim sa c¸ lÆn.Còng vËy, C¸ n»m trªn thít chØ to¸t lªn nghÜa” nguy kÞch”, ®èi tîng nµo nguy kÞch?-kh«ng ®îc nªu lªn trong thµnh ng÷. Cho nªn thµnh ng÷ nµy chØ cã mét trung t©m. Cßn tôc ng÷ l¹i cã cÊu t¹o t¬ng ®¬ng víi ng÷ nh : - Nhót Thanh Ch¬ng, t¬ng Nam §µn - Da La, cµ L¸ng - Bè gËy tre, mÑ gËy v«ng MÆc dï cã cÊu t¹o lµ côm tõ, nhng nã l¹i thÓ hiÖn mét nhËn ®Þnh mang tÝnh kh¸i qu¸t. VÝ nh ë c©u tôc ng÷ Nhót Thanh Ch¬ng, t¬ng Nam §µn ta hiÓu r»ng nhót lµ ®Æc s¶n cña Thanh Ch¬ng, t¬ng ngon nhÊt lµ ë Nam §µn. Tãm l¹i, gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ bªn c¹nh nh÷ng ®iÓm gièng nhau nhÊt ®Þnh chóng cã sù kh¸c nhau vÒ néi dung, h×nh thøc còng nh vÒ chøc n¨ng. §Ó ®i ®Õn 19 mét sù ph©n ®Þnh r¹ch rßi gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc ng÷, chóng ta ph¶i dùa vµo nh÷ng tiªu chÝ kh«ng chØ vÒ h×nh thøc mµ cßn c¶ mÆt chøc n¨ng. 1.2.Nh×n chung vÒ bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt Tôc ng÷ lµ mét kho tµng lu gi÷ kinh nghiÖm ®êi sèng, kinh nghiÖm lÞch sö cña con ngêi ®· ®îc tÝch luü l¹i tõ hµng ngµn n¨m ®Êu tranh víi tù nhiªn, ®Êu tranh d©n téc, ®Êu tranh giai cÊp vµ sinh ho¹t céng ®ång cña nh©n d©n ta. Cã thÓ nãi, tôc ng÷ lµ kho b¸u v¨n ho¸ cña d©n téc. Tôc ng÷ ph¶n ¸nh tÊt c¶ c¸c ph¬ng diÖn cña ®êi sèng x· héi, nã chøa ®ùng néi dung phong phó vµ ®a d¹ng. Qua viÖc kh¶o s¸t bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt trong cuèn Tôc ng÷ ViÖt Nam cña nhãm t¸c gi¶ : Chu Xu©n Diªn, L¬ng V¨n §¨ng vµ Ph¬ng Tri, chóng t«i nhËn thÊy r»ng: so víi c¸c bé phËn kh¸c cña giíi tù nhiªn th× thùc vËt cã quan hÖ gÇn gòi vµ thiÕt thùc víi ®êi sèng con ngêi. Thùc vËt ë níc ta rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, nã sinh tån cïng víi con ngêi vµ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi con ngêi, v× thÕ, khi ®i vµo tôc ng÷ nã còng ®îc thÓ hiÖn hÕt søc phong phó vµ ®a d¹ng. Tõ nh÷ng c©y l¬ng thùc hoa mµu, nh÷ng c©y cá rÊt ®çi b×nh thêng ®Õn nh÷ng dîc th¶o…tÊt c¶ ®Òu cã mÆt trong tôc ng÷ cña ngêi ViÖt. Mét ®iÒu ®Æc biÖt lµ bé phËn tôc ng÷ cã tõ chØ thùc vËt ë ®©y kh«ng chØ ®¬n thuÇn dïng víi nghÜa hiÓn ng«n lµ chØ vÒ c©y cá, vÒ giíi thùc vËt th«ng thêng, mµ nh÷ng “c©y cá” khi ®i vµo tôc ng÷ l¹i chøa ®ùng néi dung phong phó. Nã thÓ hiÖn kinh nghiÖm vÒ hiÖn tîng tù nhiªn, thêi tiÕt, vÝ dô: - Trêi ®¬ng n¾ng, cá gµ tr¾ng th× ma 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan