BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
Vâ thÞ diÖu hång
CÊu t¹o, ng÷ nghÜa vµ viÖc sö dông
líp thµnh ng÷ h¸n - viÖt trong ng«n ng÷ viÕt
tiÕng viÖt
Chuyên ngành: Ng«n ng÷ häc
Mã số: 60.22.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ ng÷ v¨n
Người hướng dẫn khoa học: TS. TrÇn V¨n Minh
Vinh, 2010
1
Lêi c¶m ¬n
Tríc hÕt, chóng t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn
TS. TrÇn V¨n Minh- ngêi ®· trùc tiÕp híng dÉn tËn t×nh chóng t«i
trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n.
Chóng t«i xin ®îc bµy tá lßng biÕt ¬n ®èi víi c¸c thÇy c«
trong tæ ng«n ng÷ cña trêng §¹i häc Vinh ®· cã nhiÒu ®ãng gãp
vµ híng dÉn khoa häc gióp chóng t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy.
Nh©n dÞp kÕt thóc khãa häc, chóng t«i xin ch©n thµnh
c¶m ¬n khoa Ng÷ v¨n, khoa Sau ®¹i häc, Trêng §¹i häc Vinh, tËp
thÓ cao häc XVI LÝ luËn ng«n ng÷ ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì
chóng t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp .
Chóng t«i còng xin bµy tá lßng biÕt ¬n ®èi víi gia ®×nh,
b¹n bÌ, ®ång nghiÖp ®· thêng xuyªn an ñi, ®éng viªn chóng t«i
trong suèt thêi gian häc tËp vµ lµm luËn v¨n.
Do nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan luËn v¨n cã
thÓ cßn
nh÷ng ®iÓm cÇn bµn. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc sù
gãp ý cña thÇy c« vµ b¹n ®äc.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Vinh, th¸ng 12
n¨m 2010
Ngêi thùc hiÖn: Vâ
ThÞ DiÖu Hång
2
MôC LôC
Trang
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
1
2. LÞch sö vÊn ®Ò
1
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, ®èi tîng nghiªn cøu
6
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
7
5. §ãng gãp cña ®Ò tµi
7
6. Bè côc cña luËn v¨n
8
Ch¬ng 1: giíi thuyÕt liªn quan ®Õn ®Ò tµi
1.1. Xung quanh kh¸i niÖm thµnh ng÷
1.1.1. VÒ ®Þnh nghÜa thµnh ng÷
9
1.1.2. VÒ viÖc ph©n lo¹i thµnh ng÷
11
1.1.3. VÒ nghÜa cña thµnh ng÷
16
1.1.4. Ph©n biÖt thµnh ng÷ víi tôc ng÷
18
3
1.1.5. Gi¸ trÞ sö dông cña thµnh ng÷ trong ho¹t ®éng ng«n ng÷
24
1.2.
Líp thµnh ng÷ H¸n -ViÖt
1.2.1. TiÕp xóc ng«n ng÷ H¸n - ViÖt vµ viÖc mîn tõ ng÷ tiÕng
H¸n
vµo tiÕng ViÖt
26
1.2.2. Líp thµnh ng÷ H¸n - ViÖt
35
1.3. TiÓu kÕt ch¬ng 1
36
Ch¬ng 2: cÊu t¹o vµ ng÷ nghÜa cña thµnh ng÷ H¸n –
ViÖt trong tiÕng viÖt
2.1. §Æc ®iÓm cÊu t¹o cña thµnh ng÷ H¸n - ViÖt
2.1.1. Kh¸i qu¸t vÒ cÊu t¹o cña thµnh ng÷ H¸n - ViÖt
38
2.1.2. C¸c d¹ng cÊu tróc cña thµnh ng÷ H¸n - ViÖt
41
2.2.
§Æc ®iÓm ng÷ nghÜa cña thµnh ng÷ H¸n – ViÖt
2.2.1. Kh¸i qu¸t vÒ nghÜa cña thµnh ng÷ H¸n – ViÖt
50
2.2.2. C¸c kiÓu ViÖt hãa vÒ nghÜa cña thµnh ng÷ H¸n – ViÖt
52
2.3. TiÓu kÕt ch¬ng 2
64
Ch¬ng 3: ViÖc sö dông thµnh ng÷ H¸n - ViÖt
trong ng«n ng÷ viÕt TiÕng ViÖt
3.1.
ViÖc dïng thµnh ng÷ H¸n - ViÖt trong th¬ N«m trung
®¹i
4
3.1.1.
§Æc
®iÓm
ng«n
ng÷
th¬
N«m
trung
®¹i
65
3.1.2.Thành
ng÷
H¸n
-
ViÖt
trong
th¬
N«m
trung
®¹i
67
3.2.
Thµnh ng÷ H¸n - ViÖt trong v¨n chÝnh luËn tiÕng
ViÖt
3.2.1.
§Æc
®iÓm
ng«n
ng÷
v¨n
chÝnh
luËn
tiÕng
ViÖt
79
3.2.2. Hå ChÝ Minh dïng thµnh ng÷ H¸n - ViÖt trong v¨n chÝnh
luËn
3.3.
80
TiÓu
kÕt
ch¬ng
93
KÕt luËn
95
Tµi liÖu tham kh¶o
97
Phô lôc
101
5
3
Më ®Çu
1.
Lý do chän ®Ò tµi
1.1. TiÕng ViÖt vµ tiÕng H¸n cïng thuéc lo¹i h×nh ng«n
ng÷ ®¬n lËp, cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u ®êi. Sù tiÕp xóc
gi÷a hai ng«n ng÷ nµy b¾t ®Çu diÔn ra tõ vµi thÕ kû tríc
C«ng nguyªn vµ ®· kÐo dµi hµng ngµn n¨m. Qua qu¸ tr×nh
tiÕp xóc ®ã, bªn c¹nh viÖc mîn rÊt nhiÒu tõ ng÷ cña tiÕng
H¸n ®Ó gãp phÇn lµm phong phó, ®a d¹ng kho tõ vùng
tiÕng ViÖt, ngêi ViÖt cßn mîn tõ tiÕng H¸n mét sè lîng kh¸
lín thµnh ng÷. Nh÷ng thµnh ng÷ gèc H¸n nµy khi ®· ®îc mîn vµo tiÕng ViÖt ®îc gäi lµ líp thµnh ng÷ H¸n – ViÖt vµ trë
thµnh mét bé phËn ®¸ng kÓ trong kho thµnh ng÷ tiÕng
ViÖt. §Õn nay, bé phËn thµnh ng÷ thuÇn ViÖt ®· ®îc su
tÇm, giíi thiÖu vµ ®îc nghiªn cøu t¬ng ®èi toµn diÖn (cÊu
tróc, ng÷ nghÜa, gi¸ trÞ sö dông, ...); trong khi líp thµnh
ng÷ H¸n - ViÖt cha ®îc ViÖt ng÷ häc quan t©m ®Çy ®ñ.
V× thÕ, viÖc kh¶o s¸t líp thµnh ng÷ H¸n - ViÖt lµ cÇn thiÕt,
nh»m x¸c ®Þnh sù t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a líp thµnh
ng÷ nµy vµ bé phËn thµnh ng÷ thuÇn ViÖt, mÆt kh¸c thÊy
6
®îc kh¶ n¨ng vµ gi¸ trÞ cña chóng trong ho¹t ®éng ng«n
ng÷ cña ngêi ViÖt.
1.2. Lµ mét ®¬n vÞ trong hÖ thèng tõ vùng, c¸c thµnh
ng÷ thuÇn ViÖt vµ H¸n – ViÖt ®Òu cã tÝnh cè ®Þnh vÒ cÊu
tróc vµ ng÷ nghÜa. Tuy vËy, khi ®îc ngêi ViÖt mîn vµo ®Ó
sö dông, c¸c thµnh ng÷
H¸n – ViÖt ®· chÞu nh÷ng t¸c
®éng nhÊt ®Þnh cña quy luËt tiÕng ViÖt. Cã nh÷ng biÕn
®æi nµo ®· x¶y ra vÒ cÊu tróc vµ ng÷ nghÜa ë líp thµnh
ng÷ nµy ®Ó chóng tån t¹i vµ ®îc sö dông hiÖu qu¶ trong
tiÕng ViÖt, nhÊt lµ trong ng«n ng÷ viÕt? §Ò tµi luËn v¨n CÊu
t¹o, ng÷ nghÜa vµ viÖc sö dông líp thµnh ng÷ H¸n – ViÖt
trong ng«n ng÷ viÕt tiÕng ViÖt nh»m gãp phÇn tr¶ lêi c©u
hái ®ã.
2. LÞch sö vÊn ®Ò
Còng nh tôc ng÷, thµnh ng÷ thuéc lo¹i ®¬n vÞ ng«n
ng÷ “lµm s½n” (víi nghÜa: chóng ®· ®îc tiÒn nh©n t¹o ra tõ
bao giê ®ã; c¸c thÕ hÖ sau ®· cã s½n ®Ó dïng). Còng nh
tõ, thµnh ng÷ lµ mét lo¹i ®¬n vÞ tõ vùng. Nhng so víi tõ,
thµnh ng÷ cã nh÷ng kh¸c biÖt c¶ vÒ h×nh thøc lÉn néi
dung. §Õn nay, thµnh ng÷ tiÕng ViÖt ®· ®îc nhiÒu nhµ
nghiªn cøu
quan t©m, t×m hiÓu tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c
nhau. Díi ®©y, chóng t«i ®iÓm l¹i lÞch sö vÊn ®Ò nghiªn
cøu thµnh ng÷ trong tiÕng ViÖt theo ba híng.
2.1. ViÖc su tÇm, biªn so¹n vµ nhËn diÖn ®¬n vÞ thµnh
ng÷ tiÕng ViÖt
a) ViÖc nhËn diÖn, su tÇm, biªn so¹n vÒ thµnh ng÷
trong nghiªn cøu V¨n häc d©n gian.
7
Cã lÏ c«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu thµnh ng÷ ë níc
ta lµ cuèn “VÒ tôc ng÷ vµ ca dao” cña Ph¹m Quúnh (1921).
Trong ®ã, thµnh ng÷ ®îc Ph¹m Quúnh nh¾c ®Õn trong sù
®èi chiÕu, so s¸nh víi ca dao, tôc ng÷. Trong “ViÖt Nam v¨n
häc sö yÕu” (D¬ng Qu¶ng Hµm - 1951), ë phÇn ®Çu (T×m
hiÓu vÒ v¨n ch¬ng b×nh d©n), t¸c gi¶ ®· x¸c ®Þnh sù
kh¸c nhau gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc ng÷; tõ ®ã chØ ra 2 ®Æc
trng cña thµnh ng÷ tiÕng ViÖt: a) Thµnh ng÷ lµ ®¬n vÞ
ng«n ng÷ tån t¹i díi d¹ng s½n cã (mang tÝnh t¸i hiÖn); b)
Chøc n¨ng cña thµnh ng÷ lµ ®Þnh danh (cã cïng chøc n¨ng
víi tõ, nhng kh¸c víi tõ c¸ch thøc ®Þnh danh cña thµnh ng÷
bao giê còng mang mµu s¾c, h×nh ¶nh cã tÝnh Èn dô).
Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh “Tôc ng÷, ca dao,
d©n ca ViÖt Nam” cña Vò Ngäc Phan (1971).
§©y lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu lín vÒ V¨n häc
d©n gian, trong ®ã c¸c t¸c gi¶ ®Òu chØ ra nh÷ng nÐt c¬
b¶n nhÊt cña thµnh ng÷, gióp ngêi ®äc cã thÓ nhËn diÖn
®¬n vÞ nµy vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c
tiÕp tôc t×m hiÓu ®Çy ®ñ
c¸c ®Æc trng kh¸c cña thµnh
ng÷ tiÕng ViÖt.
b) Tõ gãc ®é ng«n ng÷ häc, nhiÒu t¸c gi¶ ®· gãp phÇn
minh ®Þnh kh¸i niÖm vÒ ®¬n vÞ thµnh ng÷ mét c¸ch cô
thÓ, râ rµng h¬n, nhÊt lµ qua viÖc ph©n biÖt thµnh ng÷ vµ
tôc ng÷ (hai ®¬n vÞ “lµm s½n” cã nh÷ng ®iÓm gÇn gòi
nhau).
Trong bµi b¸o “Ranh giíi gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc ng÷”
(T¹p chÝ Ng«n ng÷ - 1972), NguyÔn V¨n MÖnh nhÊn m¹nh:
8
cÇn ph¶i t×m cho ra ranh giíi râ rµng gi÷a thµnh ng÷ vµ tôc
ng÷. Theo t¸c gi¶, cÇn dùa vµo hai tiªu chÝ néi dung ng÷
nghÜa vµ h×nh th¸i ng÷ ph¸p ®Ó ph©n biÖt thµnh ng÷ vµ
tôc ng÷ . Néi dung cña thµnh ng÷ lµ tÝnh h×nh ¶nh; cßn néi
dung cña tôc ng÷ lµ quy t¾c, quy luËt. VÒ h×nh th¸i ng÷
ph¸p, nãi chung
thµnh ng÷ lµ côm tõ chø kh«ng ph¶i lµ
c©u; cßn tôc ng÷ th× ngîc l¹i, bÊt kú tôc ng÷ nµo còng lµ
c©u.
Trong bµi viÕt: “Gãp ý kiÕn vÒ ph©n biÖt thµnh ng÷ víi
tôc ng÷“ (1973), Cï §×nh Tó còng cè g¾ng ph©n ®Þnh
thµnh ng÷ vµ tôc ng÷ . Theo «ng, thµnh ng÷ lµ ®¬n vÞ
ng«n ng÷ cã s½n, thùc hiÖn chøc n¨ng ®Þnh danh, ®îc sö
dông ®Ó gäi tªn hiÖn tîng, tÝnh chÊt, hµnh ®éng. VÒ ph¬ng
diÖn nµy, thµnh ng÷ t¬ng ®¬ng víi tõ; cßn tôc ng÷ còng
nh nh÷ng v¨n b¶n kh¸c cña s¸ng t¸c d©n gian (nh ca dao,
truyÖn cæ tÝch) lu«n lu«n cã nh÷ng th«ng b¸o.
T¸c gi¶ NguyÔn ThiÖn Gi¸p th× kh¼ng ®Þnh: Tôc ng÷
lµ mét cÊu tróc cè ®Þnh trong ®ã nªu lªn mét c¸ch ®Çy ®ñ
kinh nghiÖm sèng, kinh nghiÖm x· héi cña nh©n d©n lao
®éng; qu¸n ng÷ lµ mét cÊu tróc cè ®Þnh ®îc sö dông nhiÒu
lÇn víi nh÷ng phong c¸ch, chøc n¨ng nhÊt ®Þnh; cßn thµnh
ng÷ lµ ®¬n vÞ trung gian gi÷a mét bªn lµ qu¸n ng÷, mét
bªn lµ tôc ng÷. NguyÔn ThiÖn Gi¸p ®· dùa vµo sù ®èi lËp
vÒ h×nh th¸i vµ néi dung ®Ó ph©n biÖt gi÷a thµnh ng÷ vµ
tôc ng÷.
Mèc quan träng trong viÖc nghiªn cøu thµnh ng÷ tiÕng
ViÖt lµ viÖc NguyÔn Lùc vµ L¬ng V¨n §ang xuÊt b¶n cuèn
9
Thµnh ng÷ tiÕng ViÖt (1976). Tuy c¸c so¹n gi¶ cha su tËp
hÕt c¸c thµnh ng÷ tiÕng ViÖt nhng ®©y lµ mét nguån ng÷
liÖu rÊt bæ Ých ®èi víi viÖc nghiªn cøu thµnh ng÷ tiÕng ViÖt
mét c¸ch hÖ thèng vµ chuyªn s©u h¬n. Trong lêi nãi ®Çu,
c¸c so¹n gi¶ nªu quan ®iÓm vÒ thµnh ng÷: giíi h¹n bªn díi
cña thµnh ng÷ lµ côm tõ gåm hai tõ, cßn giíi h¹n bªn trªn lµ
c©u; thµnh ng÷ lµ ®¬n vÞ tõ vùng trung gian n»m gi÷a hai
giíi h¹n ®ã.
Nh vËy, khi ph©n ®Þnh thµnh ng÷ vµ tôc ng÷, c¸c t¸c
gi¶ trªn ®Òu dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y cña c¸c
®¬n vÞ ng«n ng÷ nµy: cÊu tróc h×nh th¸i, néi dung ng÷
nghÜa vµ chøc n¨ng cña chóng trong hÖ thèng ng«n ng÷.
2.2. ViÖc nghiªn cøu thµnh ng÷ tiÕng ViÖt nãi chung
trªn c¸c mÆt: cÊu t¹o, ng333÷ nghÜa vµ sö dông.
Tríc hÕt, cã thÓ nhËn thÊy ®iÒu nµy trong nhiÒu gi¸o
tr×nh hoÆc chuyªn luËn vÒ tõ vùng - ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt
(ch¼ng h¹n: VÊn ®Ò cÊu t¹o tõ cña tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i (Hå
Lª - 1976); Tõ vµ vèn tõ tiÕng ViÖt (NguyÔn V¨n Tu - 1985);
C¬ së ng÷ nghÜa häc tõ vùng (§ç H÷u Ch©u - 1987), Tõ
vùng ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt (§ç H÷u Ch©u, 1999); Tõ vùng
häc tiÕng ViÖt (NguyÔn ThiÖn Gi¸p - 1998), v.v..). Trong
nh÷ng s¸ch trªn, c¸c t¸c gi¶ ®Òu bµn vÒ côm tõ cè ®Þnh
nãi chung vµ minh ®Þnh kh¸i niÖm thµnh ng÷ nãi riªng.
NguyÔn V¨n Tu (Tõ vµ vèn tõ tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i 1985) dïng c¶ ch¬ng 7 ®Ó kh¶o s¸t nh÷ng vÊn ®Ò vÒ côm
tõ cè ®Þnh (thµnh ng÷). Sau khi nªu kh¸i niÖm vÒ thµnh
ng÷, t¸c gi¶ ®· dùa vµo kÕt cÊu ng÷ ph¸p ®Ó chia thµnh
10
ng÷ thµnh hai lo¹i chÝnh: thµnh ng÷ cã h×nh thøc nh c©u
®¬n gi¶n vµ thµnh ng÷ cã h×nh thøc nh c©u phøc hîp. T¸c
gi¶ tiÕp tôc chia nhá thµnh ng÷ ra c¸c c¸c tiÓu lo¹i. Kh¸c víi
nh÷ng ngêi kh¸c xem thµnh ng÷ chØ lµ nh÷ng côm tõ cè
®Þnh, NguyÔn V¨n Tu xem thµnh ng÷ lµ ®¬n vÞ thuéc bËc
c©u, nhng phÇn lín lµ nh÷ng c©u rót gän.
T¸c gi¶ NguyÔn ThiÖn Gi¸p (Tõ vùng häc tiÕng ViÖt1998), dµnh kh¸ nhiÒu trang ë Ch¬ng 1 ®Ó nªu kh¸i niÖm
vµ ®i s©u ph©n lo¹i thµnh ng÷ tiÕng ViÖt. B»ng viÖc ph©n
biÖt thµnh ng÷ hoµ kÕt vµ thµnh ng÷ hîp kÕt, ®ång thêi
ph©n biÖt ng÷ ®Þnh danh vµ côm tõ tù do, t¸c gi¶ ®· chØ
ra ®îc nhiÒu ®Æc trng vÒ cÊu t¹o vµ ng÷ nghÜa cña thµnh
ng÷ tiÕng ViÖt.
Cã thÓ kÓ thªm mét sè tµi liÖu kh¸c: “VÒ tÝnh biÓu trng cña thµnh ng÷ trong tiÕng ViÖt” (Bïi Kh¾c ViÖt - 1978),
“TÝnh biÓu trng cña thµnh ng÷ tiÕng ViÖt” (Phan Xu©n
Thµnh - 1999), Cuéc sèng cña thµnh ng÷, tôc ng÷ trong kho
tµng ca dao ngêi ViÖt (NguyÔn Nh· B¶n - 2003), v.v..
Tríc khi xuÊt b¶n chuyªn kh¶o
Thµnh ng÷ häc tiÕng
ViÖt (2004), t¸c gi¶ Hoµng V¨n Hµnh còng ®· cã c¸c bµi viÕt
nh: “Suy nghÜ vÒ c¸ch dïng thµnh ng÷ qua v¨n th¬ Hå Chñ
tÞch” (1973), “C¸c kiÓu thµnh ng÷ Èn dô ho¸ ®èi xøng”
(2001); “Thµnh ng÷ Èn dô ho¸ phi ®èi xøng trong tiÕng
ViÖt” (2003). Cho ®Õn nay, Thµnh ng÷ häc tiÕng ViÖt lµ
c«ng tr×nh chuyªn s©u nhÊt vÒ thµnh ng÷ tiÕng ViÖt. ë
cuèn s¸ch nµy, t¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t c¸c ph¬ng diÖn c¬ b¶n
cña thµnh ng÷ tiÕng ViÖt vÒ ®Æc trng cÊu tróc, ng÷ nghÜa,
11
ph©n biÖt thµnh ng÷ víi tôc ng÷, quan hÖ gi÷a thµnh ng÷
víi v¨n ho¸ vµ viÖc sö dông thµnh ng÷ trong giao tiÕp. Cuèn
s¸ch ®· t¹o mét c¬ së lý thuyÕt ®¸ng tin cËy cho nh÷ng ai
muèn tiÕp tôc kh¸m ph¸ kho tµng thµnh ng÷ cña d©n téc
ViÖt vµ cña tõng ®Þa ph¬ng.
Nh×n chung, c¸c t¸c gi¶ ®Òu thèng nhÊt r»ng thµnh
ng÷ lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ t¬ng ®¬ng víi tõ nhng cã nh÷ng
®Æc ®iÓm riªng vÒ cÊu t¹o, ng÷ nghÜa vµ kh¶ n¨ng sö
dông.
GÇn ®©y, thµnh ng÷ ®· lµ ®Ò tµi nghiªn cøu cña kh¸
nhiÒu khãa luËn hoÆc luËn v¨n tèt nghiÖp ngµnh Ng÷ v¨n.
Ch¼ng h¹n, ë Trêng §¹i häc Vinh ®· cã nh÷ng ®Ò tµi nh:
Kh¶o s¸t cÊu tróc thµnh ng÷ tiÕng ViÖt (Lª ThÞ H¶i V©n,
Khãa luËn - 2006), Thµnh ng÷ ®ång nghÜa vµ thµnh ng÷
tr¸i nghÜa trong tiÕng ViÖt (TrÇn Anh T, LuËn v¨n - 2004),
H×nh ¶nh biÓu trng trong thµnh ng÷ so s¸nh tiÕng ViÖt (Bïi
ThÞ Thi Th¬, LuËn v¨n - 2006), Thµnh ng÷ trong TruyÖn
KiÒu (TrÇn ThÞ Loan, LuËn v¨n - 2005), C¸ch sö dông thµnh
ng÷ trong c¸c bµi nãi, bµi viÕt cña Hå Chñ tÞch (NguyÔn ThÞ
Thóy Hßa, LuËn v¨n -2005), ... C¸c ®Ò tµi nh trªn ngoµi
viÖc x¸c ®Þnh kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cÊu tróc - ng÷ nghÜa
cña thµnh ng÷ ®Òu tËp trung chøng minh vai trß sö dông
cña thµnh ng÷ trong t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam.
2.3. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét sè ngêi ®· quan t©m ®Õn
líp thµnh ng÷ H¸n - ViÖt. Tuy nhiªn phÇn lín ®ã lµ nh÷ng
c«ng tr×nh su tËp vµ gi¶i nghÜa c¸c thµnh ng÷ gèc H¸n.
Ch¼ng h¹n: Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thµnh ng÷ gèc H¸n (Nh ý,
12
NguyÔn V¨n Khang, Phan Xu©n Thµnh - 1994), Tõ ®iÓn
thµnh ng÷, tôc ng÷ H¸n ViÖt (NguyÔn V¨n H»ng, TrÇn
Thanh Liªm - 2005). C¸c nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ líp thµnh
ng÷ H¸n – ViÖt cßn Ýt; ®ã thêng lµ nh÷ng bµi viÕt nhá lÎ,
hoÆc lµ mét ch¬ng, mét môc trong gi¸o tr×nh vÒ tiÕng
ViÖt. Ch¼ng h¹n, “B×nh diÖn ng«n ng÷ v¨n ho¸ x· héi cña
c¸c thµnh ng÷ gèc H¸n” (NguyÔn V¨n Khang, V¨n ho¸ d©n
gian - sè 1/1994). HoÆc trong Tõ ®iÓn thµnh ng÷ tiÕng
ViÖt (NguyÔn Lùc, L¬ng V¨n §ang - 1993) cã nh÷ng ®Ò cËp
nhá ®Õn bé phËn thµnh ng÷ H¸n - ViÖt.
Cã thÓ nãi, ®Õn nay cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu
líp thµnh ng÷ H¸n – ViÖt mét c¸ch hÖ thèng vµ chi tiÕt. V×
vËy, chóng t«i chän ®Ò tµi CÊu t¹o, ng÷ nghÜa vµ viÖc sö
dông líp thµnh ng÷ H¸n – ViÖt trong ng«n ng÷ viÕt tiÕng
ViÖt víi dông ý qua ®ã cã ®îc c¸i nh×n ®Çy ®ñ vµ kü cµng
h¬n vÒ líp thµnh ng÷ H¸n - ViÖt trong tiÕng ViÖt, nhÊt lµ
nh÷ng biÕn ®æi cña chóng díi t¸c ®éng cña tiÕng ViÖt khi
chóng ®îc mîn vµo ng«n ng÷ nµy.
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô vµ ®èi tîng nghiªn cøu
3.1 Môc ®Ých
Qua kh¶o s¸t cÊu tróc - ng÷ nghÜa vµ viÖc sö dông líp
thµnh ng÷ H¸n – ViÖt trong ng«n ng÷ viÕt tiÕng ViÖt, ®Ò
tµi gãp phÇn vµo tiÕn tr×nh nghiªn cøu vÒ kho tµng thµnh
ng÷ phong phó vµ ®a d¹ng cña d©n téc ViÖt.
3.2 NhiÖm vô
13
§Ó ®¹t ®Õn môc ®Ých nãi trªn, ®Ò tµi cã c¸c nhiÖm
vô sau:
- X¸c ®Þnh kh¸i niÖm thµnh ng÷ H¸n - ViÖt; su tËp,
thèng kª vµ ph©n lo¹i líp thµnh ng÷ H¸n - ViÖt vÒ mÆt cÊu
t¹o; x¸c ®Þnh ®iÓm t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt vÒ cÊu t¹o
gi÷a líp thµnh ng÷ H¸n – ViÖt vµ bé phËn thµnh ng÷ thuÇn
ViÖt.
- Kh¶o s¸t - so s¸nh cÊu t¹o vµ ng÷ nghÜa cña líp
thµnh ng÷ H¸n - ViÖt víi c¸c thµnh ng÷ H¸n nguyªn ng÷
®Ó x¸c ®Þnh ®iÓm bÊt biÕn vµ kh¶ biÕn cña thµnh ng÷
H¸n - ViÖt khi ®îc mîn vµo hÖ thèng tõ vùng tiÕng ViÖt.
- Kh¶o s¸t - ph©n tÝch viÖc sö dông líp thµnh ng÷ H¸n
- ViÖt trong mét sè phong c¸ch chøc n¨ng cña ng«n ng÷ viÕt
tiÕng ViÖt (v¨n chÝnh luËn Hå ChÝ Minh, th¬ N«m trung
®¹i) ®Ó minh chøng cho gi¸ trÞ sö dông cña líp thµnh ng÷
nµy.
3.3. §èi tîng nghiªn cøu
C¸c thµnh ng÷ H¸n ViÖt cã trong c¸c tµi liÖu: 1- Thµnh
ng÷ tiÕng ViÖt (NguyÔn Lùc, L¬ng V¨n §ang - 1993); 2- Tõ
®iÓn thµnh ng÷, tôc ng÷ ViÖt Nam ( Vò Dung, Vò Thuý Anh,
Vò Quang Hµo - 2008); 3- Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thµnh ng÷ gèc
H¸n (Nh ý, NguyÔn V¨n Khang, Phan Xu©n Thµnh – 1994).
Ngoµi ra, chóng t«i cßn dïng Tõ ®iÓn thµnh ng÷, tôc ng÷
H¸n ViÖt (NguyÔn V¨n H»ng, TrÇn Thµnh Liªm - 2005) ®Ó
®èi chiÕu gi÷a thµnh ng÷ H¸n - ViÖt vµ thµnh ng÷ H¸n
14
nguyªn ng÷ ®Ó t×m hiÓu nh÷ng biÕn ®æi cña chóng khi ®i
vµo tiÕng ViÖt.
§Ó nghiªn cøu viÖc sö dông thµnh ng÷ H¸n – ViÖt trong
ng«n ng÷ viÕt tiÕng ViÖt, chóng t«i chän TuyÓn tËp v¨n
chÝnh luËn (Hå ChÝ Minh), Quèc ©m thi tËp (NguyÔn Tr·i) vµ
TruyÖn KiÒu (NguyÔn Du) lµm tµi liÖu kh¶o s¸t chÝnh.
4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nãi trªn cña
luËn v¨n, chóng t«i dïng c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau:
4.1. Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i ®îc dïng khi kh¶o
s¸t su tËp, thèng kª, ph©n lo¹i líp thµnh ng÷ H¸n - ViÖt.
4.2 Ph¬ng ph¸p miªu t¶ ®îc dïng khi nghiªn cøu miªu
t¶ vÒ cÊu t¹o, ng÷ nghÜa cña líp thµnh ng÷ H¸n – ViÖt.
4.3. Ph¬ng ph¸p so s¸nh ®îc dïng khi t×m hiÓu nh÷ng
biÕn ®æi cña thµnh ng÷ H¸n - ViÖt khi ®i vµo hÖ thèng
tiÕng ViÖt.
4.4. Ph¬ng ph¸p qui n¹p ®îc dïng khi nªu ®¸nh gi¸ vµ
khi viÕt tiÓu kÕt c¸c ch¬ng, viÕt phÇn kÕt luËn cña luËn
v¨n.
5. §ãng gãp cña luËn v¨n
Lµ ®Ò tµi ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ cÊu t¹o, ng÷ nghÜa
vµ viÖc sö dông cña líp thµnh ng÷ H¸n – ViÖt trong ng«n
ng÷ viÕt tiÕng ViÖt, luËn v¨n gãp phÇn vµo tiÕn tr×nh
nghiªn cøu vÒ kho tµng thµnh ng÷ tiÕng ViÖt nãi chung (víi
sù phong phó vÒ sè lîng, ®a d¹ng vÒ kiÓu lo¹i cÊu t¹o, ng÷
nghÜa vµ c¶ vÒ nguån gèc).
15
6. Bè côc cña luËn v¨n
Ngoµi Më ®Çu, KÕt luËn vµ Phô lôc (danh s¸ch thµnh
ng÷ H¸n - ViÖt), phÇn Néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng 1: Giíi thuyÕt liªn quan ®Õn ®Ò tµi
Ch¬ng 2: §Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ ng÷ nghÜa cña thµnh
ng÷ H¸n - ViÖt trong tiÕng ViÖt
Ch¬ng 3: ViÖc sö dông thµnh ng÷ H¸n - ViÖt trong
ng«n ng÷ viÕt tiÕng ViÖt
Ch¬ng 1
GIíI THUYÕT LI£N QUAN §ÕN §Ò TµI
1.1 Xung quanh kh¸i niÖm thµnh ng÷
16
1.1.1. VÒ ®Þnh nghÜa thµnh ng÷
Thµnh ng÷ lµ mét ®¬n vÞ kh¸ ®Æc biÖt vµ còng hÕt
søc phøc t¹p cña ng«n ng÷. ViÖc t×m ra nh÷ng tiªu chÝ cô
thÓ, x¸c ®¸ng ®Ó x¸c ®Þnh kh¸i niÖm vÒ thµnh ng÷ lµ
®iÒu kh«ng ®¬n gi¶n v× vËy cho ®Õn nay vÉn cha cã kh¸i
niÖm chuÈn vÒ thµnh ng÷, mÆc dÇu vÊn ®Ò nµy rÊt ®îc
c¸c nhµ ng«n ng÷ häc quan t©m nghiªn cøu.
T¸c gi¶ D¬ng Qu¶ng Hµm (ViÖt Nam v¨n häc sö yÕu 1951), ngêi ®Çu tiªn ®Ò cËp ®Õn thµnh ng÷ tiÕng ViÖt,
quan niÖm: “Thµnh ng÷ lµ nh÷ng lêi nãi cã s½n ®Ó ta tiÖn
dïng mµ diÔn ®¹t mét ý g× hoÆc mét tr¹ng th¸i g× cho cã
mµu mÌ”.
T¸c gi¶ NguyÔn ThiÖn Gi¸p (1975) trong cuèn Tõ vùng
häc tiÕng ViÖt ®· ®Þnh nghÜa vÒ thµnh ng÷ rÊt ng¾n gän:
“Thµnh ng÷ lµ nh÷ng côm tõ cè ®Þnh, võa cã tÝnh hoµn
chØnh vÒ nghÜa, võa cã tÝnh gîi c¶m”. [ 10 ; tr 12]
TiÕp ®ã t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Tu, trong Tõ vµ vèn tõ
tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i (1976) ®· ®a ra ý kiÕn: “Thµnh ng÷ lµ
côm tõ cè ®Þnh mµ c¸c tõ trong ®ã ®· mÊt ®i tÝnh ®éc lËp
®Õn mét tr×nh ®é cao vÒ nghÜa kÕt hîp lµm mét khèi v÷ng
ch¾c, hoµn chØnh. NghÜa cña chóng kh«ng ph¶i do nghÜa
tõng yÕu tè t¹o ra. Cã thÓ cã h×nh tîng còng cã thÓ kh«ng
cã. NghÜa cña chóng còng kh¸c nghÜa cña nh÷ng tõ nhng
còng cã thÓ c¾t nghÜa b»ng tõ nguyªn häc”. [44; tr. 189]
Trong chuyªn kh¶o VÊn ®Ò cÊu t¹o cña tiÕng ViÖt hiÖn
®¹i, t¸c gi¶ Hå Lª quan niÖm : “Thµnh ng÷ lµ nh÷ng tæ hîp
tõ (gåm nhiÒu tõ hîp l¹i) cã tÝnh v÷ng ch¾c vÒ cÊu t¹o vµ
17
tÝnh bãng bÈy vÒ ý nghÜa ®Ó miªu t¶ mét h×nh ¶nh, mét
h×nh tîng, mét tÝnh c¸ch hay mét tr¹ng th¸i nµo ®ã”. [21;
tr 97]
N¨m 1986, qua bµi “Vµi suy nghÜ gãp phÇn x¸c ®Þnh
thµnh ng÷ tiÕng ViÖt”, NguyÔn V¨n MÖnh cã lêi kh¼ng
®Þnh khi so s¸nh thµnh ng÷ víi tôc ng÷: “VÒ h×nh thøc ng÷
ph¸p nãi chung mçi thµnh ng÷ lµ mét côm tõ, cha ph¶i lµ
mét c©u hoµn chØnh. Tôc ng÷ th× kh¸c h¼n. Mçi tôc ng÷ lµ
mét c©u”. [26 ; tr 12]
Gi¸o s §ç H÷u Ch©u trong cuèn Tõ vùng ng÷ nghÜa
tiÕng ViÖt l¹i x¸c ®Þnh thµnh ng÷ ë ®Æc tÝnh t¬ng ®¬ng
víi tõ cña chóng. ¤ng cho r»ng: “C¸i quyÕt ®Þnh ®Ó x¸c
®Þnh ng÷ cè ®Þnh lµ tÝnh t¬ng ®¬ng víi tõ cña chóng vÒ
chøc n¨ng cÊu t¹o c©u. Chóng ta nãi ng÷ cè ®Þnh t¬ng ®¬ng víi tõ kh«ng ph¶i chØ v× chóng cã tÝnh s½n cã, b¾t
buéc nh tõ mµ cßn v× ë trong c©u chóng cã thÓ thay thÕ
cho mét tõ, ë vÞ trÞ c¸c tõ hoÆc cã thÓ kÕt hîp víi tõ ®Ó t¹o
c©u”. [6; tr 73]
C¸c t¸c gi¶ Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thuËt ng÷ ng«n ng÷ häc
®a ra ®Þnh nghÜa: “Thµnh ng÷ lµ côm tõ hay ng÷ cè ®Þnh
cã tÝnh nguyªn khèi vÒ ng÷ nghÜa t¹o thµnh
mét chØnh
thÓ ®Þnh danh cã ý nghÜa chung kh¸c víi tæng sè ý nghÜa
cña c¸c thµnh tè cÊu thµnh nã, tøc lµ kh«ng cã nghÜa ®en
vµ ho¹t ®éng nh mét tõ riªng biÖt ë trong c©u”. [50; tr.
271]
Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc (Lª B¸ H¸n, NguyÔn Kh¾c
Phi, TrÇn §×nh Sö ®ång chñ biªn - 1994) ®Þnh nghÜa:
18
“Thµnh ng÷ tiÕng ViÖt lµ ®o¹n c©u, côm tõ cã s½n, t¬ng
®èi
cè
®Þnh,
bÒn
v÷ng,
kh«ng
nh»m
diÔn
®¹t
mét ý, mét nhËn xÐt trän vÑn nh tôc ng÷, mµ nh»m thÓ
hiÖn mét quan niÖm díi mét h×nh thøc sinh ®éng, hÊp dÉn.
Dï ng¾n hay dµi, xÐt vÒ néi dung ý nghÜa còng nh vÒ chøc
n¨ng ng÷ ph¸p, thµnh ng÷ còng chØ t¬ng ®¬ng nh tõ, nhng
lµ tõ ®· ®îc t« ®iÓm vµ nhÊn m¹nh nghÜa b»ng sù diÔn
®¹t sinh ®éng cã tÝnh nghÖ thuËt”. [11 ; tr. 249]
T¸c gi¶ Hoµng V¨n Hµnh, ngêi ®îc xem lµ gi¸o s ®Çu
ngµnh vÒ thµnh ng÷
häc tiÕng ViÖt, ®· ®Þnh nghÜa vÒ
thµnh ng÷: “Thµnh ng÷ lµ mét tæ hîp tõ cè ®Þnh bÒn v÷ng
vÒ h×nh th¸i cÊu tróc, hoµn chØnh, bãng bÈy vÒ ý nghÜa.
§îc sö dông réng r·i trong giao tiÕp hµng ngµy ®Æc biÖt lµ
trong khÈu ng÷”. [13 ; tr 27].
Tãm l¹i, tuy cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ thµnh
ng÷ nhng còng cã thÓ thÊy r»ng vÒ c¬ b¶n tÊt c¶ c¸c kh¸i
niÖm trªn ®Òu thèng nhÊt víi nhau ë néi hµm cña nã. Sù
kh¸c nhau chØ lµ ë nh÷ng khÝa c¹nh thuéc ngo¹i diªn cña
kh¸i niÖm. Dùa vµo ®Þnh nghÜa cña c¸c nhµ nghiªn cøu ®i
tríc vµ qua qu¸ tr×nh kh¶o nghiÖm, t×m hiÓu, chóng t«i ®i
®Õn mét c¸ch hiÓu kh¸i qu¸t vÒ thµnh ng÷: ®ã lµ nh÷ng
côm tõ cè ®Þnh, cã kÕt cÊu v÷ng ch¾c, cã chøc n¨ng ®Þnh
danh vµ mang ý nghÜa biÓu trng, ®îc sö dông t¬ng ®¬ng
nh tõ.
1.1.2. VÒ viÖc ph©n lo¹i thµnh ng÷
Nh ®· nãi, thµnh ng÷ lµ mét ®¬n vÞ ng«n ng÷ hÕt søc
phøc t¹p. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng c¸i c¨n cø (hoÆc tiªu chuÈn)
19
®Ó ph©n lo¹i thµnh ng÷ lµ ®iÒu kh«ng dÔ. V× thÕ, ®Õn
nay ®· cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau. Díi ®©y chØ lµ
mét sè trong nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i ®· cã:
a) Ph©n lo¹i thµnh ng÷ theo sè lîng thµnh tè trong cÊu
t¹o. C¸c t¸c gi¶ L¬ng V¨n §ang vµ NguyÔn Lùc trong cuèn
Thµnh ng÷ tiÕng ViÖt chia thµnh ng÷ thµnh 3 kiÓu:
1/ KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu ba tiÕng. VÝ dô: ¸c nh
hïm; bÐ h¹t tiªu;…
2/ KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu bèn tiÕng. VÝ dô: b¸n vî
®î con; ¸c gi¶ ¸c b¸o, ¨n to nãi lín; … §©y lµ kiÓu phæ biÕn
nhÊt trong thµnh ng÷ tiÕng ViÖt.
KiÓu 2/ tiÕp tôc ®îc chia ra 3 kiÓu nhá:
2.1/ KiÓu thµnh ng÷ ghÐp lÆp (nh: ¨n bít ¨n xÐn;,
chÕt mª chÕt mÖt; chói ®Çu chói mòi; ... )
2.2/ KiÓu thµnh ng÷ lµ tæ hîp 4 tõ ®¬n (nh: nh¾m
m¾t xu«i tay; nhµ tranh v¸ch ®Êt; ¨n bê ë bôi…).
3/ KiÓu thµnh ng÷ cã kÕt cÊu 5 hay 6 tiÕng còng t¬ng
®¬ng nh kiÓu kÕt cÊu trªn (nh: trÎ kh«ng tha, giµ kh«ng th¬ng; treo ®Çu dª b¸n thÞt chã..).
Mét sè thµnh ng÷ cã kÕt cÊu tõ b¶y, t¸m, mêi tiÕng.
Chóng cã thÓ do 2 hay 3 ng÷ ®o¹n, hoÆc do 2 hay 3 mÖnh
®Ò liªn hîp t¹o thµnh mét tæ hîp kiÓu ng÷ có dµi cè ®Þnh
(nh: vªnh v¸o nh bè vî ph¶i ®Êm; vÐn tay ¸o x« ®èt nhµ
t¸ng giÊy,…).
Râ rµng, dùa vµo sè lîng thµnh tè lµ chØ dùa vµo h×nh
thøc, nªn c¸ch ph©n lo¹i nµy kh«ng ph¶n ¸nh ®îc tÝnh chÊt
quan hÖ vµ ®Æc ®iÓm bªn trong cña thµnh ng÷ tiÕng ViÖt .
b) Ph©n lo¹i thµnh ng÷ theo kÕt cÊu ng÷ ph¸p
20
- Xem thêm -
.DOC 
167 
58 
62 
