Tài liệu Cảm hứng trào lộng trong sáng tác của hồ anh thái

0 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh thiÒu ®øc dòng C¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i LuËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Vinh - 2007 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh thiÒu ®øc dòng C¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i Chuyªn ngµnh: v¨n häc ViÖt Nam M· sè: 60.22.34 LuËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Ngêi híng dÉn khoa häc: TS. biÖn minh ®iÒn Vinh - 2007 môc lôc Trang Më ®Çu........................................................................1 1. ......................................................Lý do chän ®Ò tài ...............................................................................1 2. ......................................§èi tîng vµ giíi h¹n cña ®Ò tµi ...............................................................................3 3. .........................................LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò ...............................................................................3 4. ..................................................NhiÖm vô nghiªn cøu .............................................................................10 5. ...............................................Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu .............................................................................10 6. ...............................§ãng gãp vµ cÊu tróc cña luËn v¨n .............................................................................10 Ch¬ng 1. ...........S¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i trong m¹ch c¶m høng trµo léng cña v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i............................................12 1.1. C¶m høng trµo léng trong v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i.................................................................12 1.1.1. ............................Giíi thuyÕt mét sè kh¸i niÖm ....................................................................12 1.1.2. ........C¬ së x· héi - thÈm mü cña c¶m høng trµo léng trong v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i...........13 1.2. ............HiÖn tîng Hå Anh Th¸i trong “rõng cêi” cña v¨n xu«i ViÖt Nam ®¬ng ®¹i.........................................18 1 1.2.1. .......Hå Anh Th¸i - mét g¬ng mÆt næi bËt trong “rõng cêi” cña v¨n xu«i ®¬ng ®¹i...................18 1.2.2. ...........Nhµ v¨n Hå Anh Th¸i vµ nh÷ng s¸ng t¸c mang ®Ëm tiÕng cêi......................................20 1.2.3. ........Mét c¸i nh×n chung vÒ ®Æc s¾c tiÕng cêi Hå Anh Th¸i...................................................21 Ch¬ng 2. ..........Con ngêi vµ thÕ giíi qua c¸i nh×n trµo léng cña Hå Anh Th¸i...................................23 2.1. .......Bøc tranh chung vÒ con ngêi vµ thÕ giíi trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i................................................23 2.1.1. .............Kh¸i niÖm vÒ con ngêi vµ thÕ giíi trong v¨n häc.........................................................23 2.1.2...............Bøc tranh chung vÒ con ngêi vµ thÕ giíi trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i.......................25 2.2. .........Con ngêi vµ thÕ giíi qua c¸i nh×n trµo léng trong mét sè s¸ng t¸c tiªu biÓu cña Hå Anh Th¸i.................28 2.2.1. .......Con ngêi vµ thÕ giíi trong “Tù sù 265 ngµy” ....................................................................28 2.2.2. ........Con ngêi vµ thÕ giíi trong “Bèn lèi vµo nhµ cêi”...............................................................34 2.2.3. .......Con ngêi vµ thÕ giíi trong “Mêi lÎ mét ®ªm” ....................................................................40 2.3. ..........§Æc ®iÓm chung cña h×nh tîng con ngêi vµ thÕ giíi qua c¸i nh×n trµo léng cña Hå Anh Th¸i...............53 Ch¬ng 3. ..........NghÖ thuËt trµo léng cña Hå Anh Th¸i ....................................................................55 3.1. ...........Nh÷ng yªu cÇu cña nghÖ thuËt trµo léng vµ thö th¸ch ®Æt ra cho Hå Anh Th¸i.................................55 3.1.1. ...........Nh÷ng yªu cÇu cña nghÖ thuËt trµo léng ....................................................................55 3.1.2. ..........Nh÷ng thö th¸ch ®Æt ra cho Hå Anh Th¸i ....................................................................55 3.2. ..........Nh÷ng ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt trµo léng cña Hå Anh Th¸i............................................................57 3.2.1. ..............Nhanh nh¹y trong tãm b¾t ®èi tîng vµ m©u thuÉn cña c¸i hµi, trong t¹o dùng t×nh huèng trµo phóng...........................................57 3.2.2...............S¸ng t¹o, vËn dông hiÖu qu¶ nhiÒu thñ ph¸p g©y cêi.................................................67 3.2.3......................Giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷ trµo léng ....................................................................70 1 KÕt luËn.....................................................................77 Tµi liÖu tham kh¶o....................................................80 2 më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. C¶m høng trµo léng - mét nguån c¶m høng lín trong v¨n häc ViÖt Nam (bao hµm c¶ v¨n häc d©n gian vµ v¨n häc viÕt). Riªng trong v¨n häc viÕt còng ®· cã mét truyÒn thèng trµo léng víi nhiÒu t¸c gia thÝch cêi, biÕt cêi... vµ hä trë thµnh nh÷ng nhµ th¬, nhµ v¨n trµo phóng lín, tiªu biÓu nh Hå Xu©n H¬ng, NguyÔn C«ng Trø, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X¬ng, NguyÔn ThiÖn KÕ, KÐp Trµ, NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh, NguyÔn C«ng Hoan, Vò Träng Phông, Nam Cao... V¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i (®Æc biÖt tõ 1986 ®Õn nay) dêng nh ®· nèi tiÕp ®îc truyÒn thèng nµy, nhÊt lµ ë bé phËn v¨n xu«i. C¶m høng trµo léng trong v¨n häc ViÖt Nam chÆng ®êng cuèi thÕ kû XX - ®Çu thÕ kû XXI xem ra l¹i ph¸t triÓn m¹nh víi nhiÒu c©y bót ®Æc s¾c, trong ®ã cã Hå Anh Th¸i. Chóng t«i x¸c ®Þnh ®©y lµ vÊn ®Ò rÊt cÇn nghiªn cøu. §Ò tµi v× vËy mang tÝnh thêi sù vµ cã ý nghÜa khoa häc cÊp thiÕt. 1.2. V¨n häc ViÖt Nam tõ 1986 ®Õn nay cã thÓ nãi cã sù bøt ph¸ trong t×m tßi vÒ c¸ tÝnh vµ phong c¸ch nghÖ thuËt. Ngêi ®äc tõng biÕt ®Õn mét NguyÔn Huy ThiÖp t¸o b¹o, míi mÎ, mét Ph¹m ThÞ Hoµi s¾c s¶o, mét B¶o Ninh ®iªu luyÖn... vµ ®Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ mét Hå Anh Th¸i "®a phong c¸ch"... ¤ng lµ Tổng thứ ký Hội nhà văn Hà Nội - Tác giả hơn 20 cuốn sách đã xuất bản víi nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c 3 nhau. Trong đó có c¸c tiểu thuyết: Ngêi vµ xe ch¹y díi ¸nh tr¨ng, Trong s¬ng hång hiÖn ra, Ngêi ®µn bµ trªn ®¶o, Câi ngêi rung chu«ng tËn thÕ, Mêi lÎ mét ®ªm... và nhiÒu truyÖn ng¾n, tËp truyÖn ng¾n xuÊt s¾c: Chµng trai ë bÕn ®îi xe, M¶nh vì cña ®µn «ng, TiÕng thë dµi qua rõng kim tíc, Tù sù 265 ngµy… Nhiều cuốn đã được dịch in ở Pháp, Mỹ, Nga, Ên §é, Nhật B¶n, Thái Lan,... Đã đoạt nhiều giải thưởng về truyện ngắn và tiểu thuyết của Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng Liªn ®oµn lao ®éng Việt Nam, Báo Văn Nghệ... Hå Anh Th¸i - Tiến sĩ văn hoá phương Đông, đã thỉnh giảng tại các đại học Washington và St.Mary (Mỹ) hiện làm việc tại Bộ Ngoại Giao, Hà Nội. Hå Anh Th¸i tõng t©m sù: "Hiện thực và không gian nghệ thuật của mỗi cuốn sách đòi hỏi một cách xử lý riêng, một giọng điệu riêng, văn phong riêng. Tôi tránh lặp lại người khác và lặp lại chính mình. Tôi cho rằng người có phong cách chính là không khư khư bám lấy một phong cách cố định, bất biến. Có phong cách tức là phải đa giọng điệu, dù anh có đổi giọng đến thế nào thì vẫn là trên cái nền tảng văn hóa của anh, trên tầm nhìn của anh vào thế giới và nhân sinh mà thôi". T×m hiÓu, nghiªn cøu hiÖn tîng v¨n häc Hå Anh Th¸i, chóng t«i cho r»ng cã thÓ thÊy ®îc vÊn ®Ò g× ®ã cña v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i. 1.3. C¶m høng s¸ng t¹o trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i phong phó, ®a d¹ng. Anh nh¹y c¶m víi mäi c¸i bi, c¸i hµi, ®Æc biÖt víi c¸i hµi vµ hµi - bi lÉn lén. Cã thÓ nãi Hå Anh Th¸i lµ mét ngêi biÕt cêi, thÝch cêi, nhÊt lµ trong mét giai ®o¹n lÞch sö kh«ng thiÕu g× c¸i hµi t¬ng øng trong ®êi sèng x· héi. T¸c gi¶ mét mÆt võa kÕ thõa truyÒn thèng v¨n 4 häc trµo phóng qua nh÷ng bËc thÇy nh NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X¬ng, NguyÔn C«ng Hoan, ®Æc biÖt Vò Träng Phông, mÆt kh¸c biÕt lµm míi sù thÓ hiÖn nguån c¶m høng nµy - c¶m høng trµo léng. MÆc dÇu míi xuÊt hiÖn trong vµi thËp kû gÇn ®©y nhng s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i lu«n ®îc giíi nghiªn cøu vµ ®«ng ®¶o b¹n ®äc quan t©m chó ý. §Ò tµi vµ néi dung trong nh÷ng s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i rÊt réng, bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò, nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu ngâ ng¸ch trong cuéc sèng vµ trong mçi con ngêi. TÊt c¶ ®iÒu ®ã ®Òu thÓ hiÖn b»ng mét hÖ thèng bót ph¸p ®a d¹ng, n¨ng ®éng, b»ng c¸i nh×n nhiÒu chiÒu, thùc sù hÊp dÉn c«ng chóng. Mçi nhµ v¨n cã tµi, cã phong c¸ch bao giê còng cã c¸ch thÓ hiÖn vµ ph¶n ¸nh riªng cña m×nh. Hå Anh Th¸i ®· thÓ hiÖn ®iÒu ®ã b»ng c¸i nh×n míi l¹, ®éc ®¸o vÒ con ngêi vµ thÕ giíi th«ng qua c¸i nh×n trµo léng s¾c s¶o, tinh qu¸i. Víi c¸i nh×n nµy, Hå Anh Th¸i qu¶ thùc lµ ngêi cã biÖt tµi trong nhËn thøc vµ ph¶n ¸nh nhiÒu hiÖn tîng cña ®êi sèng ®¬ng ®¹i... Cã thÓ c¶m høng trµo léng, trµo phóng lµ m¹ch c¶m høng lín víi nhiÒu néi dung hÊp dÉn trong v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i - mµ Hå Anh Th¸i lµ mét trong nh÷ng hiÖn tîng tiªu biÓu nhÊt, nhng m¹ch c¶m høng nµy cho ®Õn nay vÉn cha ®îc t×m hiÓu, nghiªn cøu chu ®¸o. Mét sè bµi viÕt vÒ c¶m høng trµo léng nãi chung, vÒ Hå Anh Th¸i nãi riªng trªn mét sè tê b¸o hoÆc t¹p chÝ cßn qu¸ Ýt ái vµ còng chØ míi lµ nh÷ng c¶m nhËn ban ®Çu. 5 T×m hiÓu, nghiªn cøu nguån c¶m høng nµy trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i còng chÝnh lµ mét c¸ch ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n vÒ nh÷ng thµnh tùu vµ ®ãng gãp cña Hå Anh Th¸i cho v¨n häc ®¬ng ®¹i nãi riªng vµ nÒn v¨n häc ViÖt Nam nãi chung. 2. §èi tîng nghiªn cøu vµ giíi h¹n cña ®Ò tµi 2.1. §èi tîng nghiªn cøu C¶m høng trµo léng trong mét sè s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i. 2.2. Ph¹m vi nghiªn cøu LuËn v¨n chØ tËp trung kh¶o s¸t nghiªn cøu c¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i, chñ yÕu qua mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu sau: - Tù sù 265 ngµy (tËp truyÖn ng¾n), Nxb Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2003. - Bèn lèi vµo nhµ cêi (tËp truyÖn ng¾n), Nxb §µ N½ng, 2004. - Vµ ®Æc biÖt cuèn tiÓu thuyÕt lµm "ng¶ nghiªng trÇn thÕ": Mêi lÎ mét ®ªm, Nxb §µ N½ng, 2007 (t¸i b¶n). 3. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò 3.1. VÒ Hå Anh Th¸i LÞch sö nghiªn cøu vÒ Hå Anh Th¸i nh×n chung cßn rÊt máng (lý do lµ v× nhµ v¨n nµy cßn trÎ, míi xuÊt hiÖn trªn v¨n ®µn vµi thËp niªn gÇn ®©y). §· cã mét sè bµi viÕt (chñ yÕu thuéc lÜnh vùc phª b×nh) hoÆc lµ giíi thiÖu hoÆc ph¸t biÓu c¶m nhËn trªn b¸o chÝ [68], [70], [73], trªn c¸c trang 6 web ®iÖn tö [74], [75]... Trong c¸c trêng ®¹i häc còng ®· cã mét sè khãa luËn, luËn v¨n vÒ Hå Anh Th¸i: Vâ Anh Minh (2005), V¨n xu«i Hå Anh Th¸i nh×n tõ quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi, LuËn v¨n Th¹c sÜ Ng÷ v¨n, §¹i häc Vinh; TrÇn Quúnh Trang (2007), Nh÷ng c¸ch t©n trong nghÖ thuËt tù sù cña Hå Anh Th¸i, Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc, §¹i häc Vinh... Hå Anh Th¸i ®Õn víi nghÒ v¨n tõ n¨m 17 tuæi. 17 tuæi, anh ®· cã t¸c phÈm tr×nh lµng víi truyÖn ng¾n Bôi phÊn, 24 tuæi ®¹t gi¶i thëng v¨n xu«i 1983 - 1984 cña b¸o V¨n nghÖ víi truyÖn ng¾n Chµng trai ë bÕn ®îi xe, 26 tuæi ®¹t gi¶i thëng v¨n xu«i 1986 - 1990 cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam víi cuèn tiÓu thuyÕt Ngêi vµ xe ch¹y díi ¸nh tr¨ng. Quan s¸t s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i, tríc hÕt vÒ khèi lîng t¸c phÈm, thËt ®¸ng kh©m phôc. Sè lîng t¸c phÈm cña «ng cø t¨ng dÇn theo thêi gian: PhÝa sau vßm trêi (1982), Mai phôc trong ®ªm hÌ (1982), VÉn cha tíi mïa ®«ng (1984), Ngêi ®µn bµ trªn ®¶o (1985) [64], Trong s¬ng hång hiÖn ra (1989), M·nh vì cña ®µn «ng (1993) [63], Ngêi ®øng mét ch©n (1995), Lò con hoang (1995)[62], TiÕng thë dµi qua rõng kim tíc (1998) [65], Tù sù 265 ngµy (2001) [69] (T¸c phÈm nµy ®îc gi¶i thëng cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam nhng t¸c gi¶ tõ chèi kh«ng nhËn), Câi ngêi rung chu«ng tËn thÕ (2002) [66], Bèn lèi vµo nhµ cêi (2004) [67], Mêi lÎ mét ®ªm (2006) [72]; §øc PhËt, nµng Savitri vµ t«i (2007)... Kh«ng chØ lµ khèi lîng t¸c phÈm nhiÒu, mµ cßn cã gi¸ trÞ s©u s¾c; søc 7 "chinh phôc" ngêi ®äc cña t¸c phÈm Hå Anh Th¸i qu¶ lµ hiÕm cã. HiÖn nay Hå Anh Th¸i ®· cã tíi h¬n hai m¬i ®Çu s¸ch bao gåm c¶ tiÓu thuyÕt vµ c¸c tËp truyÖn ng¾n. Anh còng lµ mét trong sè Ýt c¸c t¸c gi¶ V¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i ®îc dÞch vµ giíi thiÖu ra nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi. Víi hµng lo¹t nh÷ng t¸c phÈm ®ã, Hå Anh Th¸i ®· kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ thÕ cña m×nh trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i vµ ®îc d luËn c¶ trong vµ ngoµi níc quan t©m, ®¸nh gi¸ cao. §ã lµ c¸c ý kiÕn ®¸nh gi¸, nhËn xÐt nªu bËt vai trß cña Hå Anh Th¸i ®èi víi nÒn v¨n häc ViÖt Nam cña ®«ng ®¶o c¸c nhµ v¨n, c¸c nhµ phª b×nh lý luËn trªn thÕ giíi: "NÒn kinh tÕ thÞ trêng më cöa cã t¸c dông tõ n¨m 1986 ë ViÖt Nam, vµ ®æi míi ®· ®Ó l¹i dÊu Ên kh«ng phai mê trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam theo nhiÒu c¸ch: C¶ tÝnh kh«ng hiÖu qu¶ vµ yÕu kÐm cña hÖ thèng cïng nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng vµ ®æ vì mµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng g©y ra cho v¨n hãa vµ x· héi ViÖt Nam ®· trë thµnh ®Ò tµi cho nh÷ng nhµ v¨n giµu tëng tîng vµ mÉn c¶m nhÊt. Nh÷ng mèi quan t©m Êy xuyªn suèt nhiÒu truyÖn ng¾n cña Hå Anh Th¸i" [64, tr. 432]. "Hå Anh Th¸i lµ nhµ v¨n dòng c¶m. Sù hµi híc vµ ngät ngµo cña t¸c phÈm, nghÖ thuËt tinh tÕ ë trong ®ã, biÓu lé sù hiÓu thÊu vµ bµy tá mét c¸ch s©u s¾c nh÷ng ®iÒu x¶y ra khi thÕ giíi th¶m b¹i ®i qua chiÕn tranh vµ sù thay ®æi v¨n ho¸. Chót dÝ dám lµ mét nguån ¸nh s¸ng h÷u hiÖu, nh- 8 ng t¸c phÈm cña anh kh«ng hÒ cÇu kú hoÆc chØ ®¬n gi¶n dõng l¹i ë v¨n phong, ®ã lµ sù tao nh· trµn ra tõ c©y bót, mét lo¹i t¸c phÈm gióp ta nhí r»ng cÇn ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng g× b¶o thñ nhÊt, Ých kØ nhÊt trong ta mµ ta muèn quªn (vµ thêng muèn quªn),. ChØ b»ng c¸ch ghi nhí nh÷ng g× x¶y ra, vµ ®· x¶y ra, råi mang chóng vµo cuéc ®êi, kÕt hîp víi tri thøc, thay thÕ cho sù dèt n¸t, th× ta míi cã thÓ ®i qua cuéc ®êi nµy. Hå Anh Th¸i hiÓu ®iÒu ®ã. §èi víi ngêi Mü chóng ta, b¶n dÞch t¸c phÈm cña anh lµ mét tiÕng nãi míi mÎ, nhng trªn thùc tÕ anh lµ mét t¸c gi¶ ®¬ng ®¹i quan träng, vµ chóng ta cã may m¾n lµ ®· tiÕp xóc ®îc víi t¸c phÈm cña anh" [64, tr. 438 - 439]. “ChÊt ch©m biÕm, chÊt siªu thùc vµ ngô ng«n trµn ®Çy trong nhiÒu truyÖn ë cuèn s¸ch ®îc cÊu tróc mét c¸ch tao nh· cña mét trong nh÷ng nhµ v¨n ViÖt Nam ®¬ng ®¹i xuÊt s¾c” [64, tr. 440]. “Hå Anh Th¸i cã kh¶ n¨ng ph¸t kiÕn, kh¶ n¨ng t¹o dùng cèt truyÖn, ®iÒu mµ ®éc gi¶ Mü chê ®îi ë mét nhµ v¨n gi¶ tëng. Anh kh«ng ®ång ý víi sù so s¸nh nµy, nh bÊt k× mét nhµ v¨n nghiªm tóc nµo. Anh kh¼ng ®Þnh r»ng nh÷ng truyÖn k× ¶o cña m×nh ®Òu cã nguån gèc tõ thùc tÕ cuéc sèng. §ã võa lµ sù gi¶i trÝ nhÑ nhµng, võa lµ sù ch©m biÕm s¾c s¶o ®êi sèng ®¬ng ®¹i” [64, tr. 456]. "Ngay c¶ trong t×nh huèng c¨ng th¼ng, Hå Anh Th¸i vÉn dµnh chç cho hµi híc vµ ®©y lµ mét trong nh÷ng c«ng cô cã hiÖu qu¶ nhÊt cña anh. §iÒu nµy rÊt gÇn gòi víi nh÷ng 9 g× t«i ®· gÆp ë Hµ Néi. Bi kÞch cña gia ®×nh vµ nh÷ng khã kh¨n cña c¸ nh©n trén lÉn víi nh÷ng ®iÒu k× l¹ vµ thØnh tho¶ng rÊt hµi híc. NhiÒu ngêi ph¶i chÞu ®ùng ®au khæ tõ chiÕn tranh vµ thêi cuéc nhng hä vÉn cßn tinh thÇn hµi híc. Sù dÝ dám cña Hå Anh Th¸i rÊt gÇn víi nh÷ng t¸c gi¶ ViÖt Nam mµ t«i ®· ®äc, ®Ó råi nhËn ra tinh thÇn tù cêng cña ngêi Hµ Néi vµ tiÕng t¨m ë bªn ngoµi ViÖt Nam vÒ tÝnh tù hµo cao h¬n c¶ cuéc sèng cña hä" [64, tr. 460]. C¸c ý kiÕn ®¸nh gi¸ cao Hå Anh Th¸i, nh "trêng hîp hiÕm hoi trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i... t¸c phÈm cña anh khuÊy ®éng ®îc mäi ngêi, vµ ®îc ®ãn nhËn réng r·i”; hay “Hå Anh Th¸i lµ mét nhµ v¨n dòng c¶m”; “Hå Anh Th¸i ®· mang ®Õn nh÷ng t¸c phÈm tao nh· vµ ®Çy søc lay ®éng”; “Ngay c¶ trong nh÷ng t×nh huèng c¨ng th¼ng, Hå Anh Th¸i vÉn dµnh chç cho hµi híc vµ ®©y lµ mét trong nh÷ng c«ng cô cã hiÖu qu¶ nhÊt cña anh”... lµ hoµn toµn cã c¬ së. §Êy kh«ng ph¶i lµ sù "l¨ng xª", t©ng bèc nh ta thêng vÉn thÊy trªn nhiÒu tê b¸o vµ t¹p chÝ trong thêi gian qua. Hy väng trong thêi gian tíi sÏ cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ nhµ v¨n tµi hoa nµy. 3.2. VÒ c¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña lÞch sö v¨n häc d©n téc, trµo léng, trµo phóng thùc sù trë thµnh mét nguån c¶m høng lín, mét ph¬ng thøc, mét c¸ch thøc ®éc ®¸o ®Ó nhËn thøc vµ ph¶n ¸nh hiÖn thùc. Vµ ®· cã mét 10 dßng v¨n häc trµo phóng trong v¨n häc ViÖt Nam ph¸t triÓn m¹nh mÏ, liªn tôc tõ kho¶ng gi÷a thÕ kû XVIII ®Õn 1945 víi nhiÒu phong c¸ch lín (nh ®· nãi ë tríc: Hå Xu©n H¬ng, NguyÔn KhuyÕn, TrÇn TÕ X¬ng, NguyÔn ThiÖn KÕ, Tó Mì, NguyÔn C«ng Hoan, Vò Träng Phông.v.v...). Vµ còng ®· cã hµng tr¨m c«ng tr×nh vµ bµi viÕt s©u s¾c vÒ nh÷ng t¸c gia nµy còng nh vÒ nguån c¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña hä. Riªng trong v¨n häc ®¬ng ®¹i, ®Æc biÖt tõ 1986 ®Õn nay, c¶m høng trµo léng cßn Ýt ®îc nghiªn cøu. Hå Anh Th¸i - nhµ v¨n trÎ cña v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i - ngêi ®· cã nh÷ng ®ãng gãp næi bËt, quan träng cho lÞch sö vµ ®êi sèng v¨n häc khi s¸ng t¹o theo nguån c¶m høng nµy (tiªu biÓu lµ c¸c t¸c phÈm: Tù sù 265 ngµy, Bèn lèi vµo nhµ cêi, Mêi lÎ mét ®ªm, Nh÷ng ®øa con hoang) nhng hiÖn cßn ®îc Ýt nghiªn cøu. HiÖn vÉn cha cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ c¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i. Mét sè ý kiÕn ®· cã chØ lµ nh÷ng c¶m nhËn lÎ tÎ vÒ tiÕng cêi cña Hå Anh Th¸i xuÊt ph¸t tõ mét vµi t¸c phÈm cña «ng. Tríc hÕt lµ vÒ tËp truyÖn ng¾n Tù sù 265 ngµy (nh÷ng c©u chuyÖn, nh÷ng bé mÆt vÒ nh÷ng ngêi c«ng chøc trong thêi buæi kinh tÕ thÞ trêng cßn nhiÒu nh¸ nhem, tranh tèi tranh s¸ng). Trong bµi viÕt Cã ai ch¼ng muèn ®ïa, Ng« ThÞ Kim Cóc nhËn xÐt: “ThËt thó vÞ khi ®îc dÉn ®êng bëi ngêi hiÓu chuyÖn, hãm hØnh vµ biÕt ®ïa nh thÕ. ë ®©u, víi ai, 11 trong chuyÖn g×, Hå Anh Th¸i còng t×m ra ®îc bao nhiªu c¸i hµi híc, ®¸ng cêi mµ l¹i cêi mét c¸ch rÊt... ®óng mùc, chØn chu, rÊt... an toµn!” (B¸o Thanh niªn, 9 - 2001). Lª Quang To¶n ®¸nh gi¸: “Tù sù 265 ngµy cho thÊy mét Hå Anh Th¸i s¾c s¶o nhng l¹i cã phÇn tinh qu¸i khi nÐm ra nh÷ng tÊm ch©n dung mÐo mã cña nh÷ng con ngêi kh«ng viÕt hoa” [69, tr.237]. Cßn ®©y lµ ý kiÕn cña Vò B¶o: “Nhµ v¨n ®· ®a ngêi ®äc lÇn lît qua 11 ngìng cöa cña cuéc ®êi, quan s¸t råi suy ngÉm vÒ th©n phËn anh viªn chøc ®ang cè trên m×nh ngoi lªn tõng bíc thang danh väng” (Vò B·o, Hµ Néi míi, 27-8-2001) [69, tr. 240 - 241]. V©n Long trªn b¸o Søc khoÎ vµ ®êi sèng th× cho r»ng: “ë tËp truyÖn nµy, nhµ v¨n h×nh thµnh mét giäng v¨n hoµn toµn kh¸c so víi thêi k× ®Çu: trµo léng, ch©m biÕm hãm hØnh vµ s¾c s¶o nh÷ng c©u chuyÖn, nh÷ng thãi tËt ®¸ng cêi trong x· héi” [69, tr. 245]. Còng theo b¸o Søc khoÎ vµ ®êi sèng: “Nhµ v¨n Hå Anh Th¸i ®· ®em ®Õn cho b¹n ®äc nh÷ng gi©y phót s¶ng kho¸i, cêi. Ngßi bót tr¬n lít, anh viÕt hÊp dÉn, giäng v¨n ch©m biÕm, trµo léng, ng«n ng÷ ho¹t kª hiÖn ®¹i. Ta b¾t gÆp nh÷ng tiÕng lãng, nh÷ng tõ níc ngoµi míi du nhËp, råi nh÷ng c©u tôc ng÷, ca dao ®îc lµm míi. C¸i sù g©y cêi nhiÒu h¬n vµ s©u cay h¬n lµ ë nh÷ng chi tiÕt ®¾t gi¸” [69, tr 246]. VÒ tËp truyÖn ng¾n Bèn lèi vµo nhµ cêi víi cÊu tróc lµ bèn phÇn: Sinh, L·o, BÖnh, Tö mang triÕt lý cña PhËt gi¸o bao gåm 11 truyÖn ng¾n, Hå Anh Th¸i ®· vÏ ra vµ kh¸i qu¸t 12 l¹i c¶ x· héi vµ con ngêi thÞ d©n, c«ng chøc nhá. VÒ tËp truyÖn nµy, ®· cã mét sè ý kiÕn. Theo b¸o m¹ng vietnamnet.vn: “ë lèi vµo nhµ cêi nµo (Sinh - L·o - BÖnh Tö) còng cã tiÕng cêi, nã biÕn giäng v¨n cña Hå Anh Th¸i thµnh c¸i giäng cña mét tri thøc ch©m chäc, giäng ho¹t kª, ®¶ kÝch. Ng«n ng÷ cña Hå Anh Th¸i còng ®¸o ®Ó, hµi híc” [67, tr. 224]. Theo tê Sµi Gßn gi¶i phãng: “Trong c¸c truyÖn ng¾n viÕt gÇn ®©y, Hå Anh Th¸i ®· t¹o cho m×nh mét cÊu tróc riªng, mét thø ng«n ng÷ riªng. Ng«n tõ cña thÞ d©n lµ mét ®Æc trng rÊt riªng trong v¨n Hå Anh Th¸i. §ã lµ mét nÐt l¹ vµ rÊt phï hîp víi giäng giÔu nh¹i cã trong nhiÒu s¸ng t¸c cña anh. Anh giÔu nh¹i mét líp c¸n bé khoa häc lµm c«ng ¨n l¬ng, mét sè häa sÜ, ®¹o diÔn, diÔn viªn bÊt tµi, giÔu nh¹i c¸c thø thi cö, phong danh... Anh giÔu nh¹i c¶ chÝnh v¨n ch¬ng nghÖ thuËt mét khi nã bÞ ngé nhËn” [67, tr. 240]. Mét sè bµi viÕt kh¸c còng rÊt ®¸ng ®îc chó ý, nh: Cêi... mµ ®äc “nhµ cêi” cña Lª V¨n Ba trªn Søc khoÎ vµ ®êi sèng, 82005 [67, tr. 222]; Bíc vµo ®ã... mµ cêi, cña Xu©n H¹o trªn vietnamnet, 24-6-2004 [67, tr. 226]; Chît gÆp nhau trong nhµ cêi cña NguyÔn VÜnh Nguyªn trªn Sµi Gßn tiÕp thÞ, 62004 [67, tr. 227]. C¸c ý kiÕn, c¸c bµi b¸o ®· cã ®Òu ghi nhËn nh÷ng ®Æc s¾c ®éc ®¸o cña Hå Anh Th¸i: Mét kÕt cÊu th«ng minh (T.L, Lao ®éng, 14-5-2004); Hå Anh Th¸i - Ngêi lu«n 13 lµm míi m×nh (T«n Ph¬ng Lan, Sµi Gßn gi¶i phãng Thø B¶y, Xu©n 2006). VÒ t¸c phÈm Mêi lÎ mét ®ªm, b¸o Tin tøc cuèi tuÇn nhËn xÐt: “B¹n ®äc vÊp tõ bÊt ngê nµy ®Õn bÊt ngê kh¸c... Mét cuèn tiÓu thuyÕt chøa ®ùng nhiÒu th«ng tin x· héi lµm b¹n ®äc ngép thë. Råi sù xuÊt hiÖn ngì nh chèc l¸t ®¬n gi¶n cña ®«i t×nh nh©n kh«ng tªn lµ duyªn cí cho nh÷ng trµng cêi trªn tõng trang tiÓu thuyÕt” [72, tr. 288]. B¸o Thanh niªn th× cho r»ng: “Mêi lÎ mét ®ªm ®îc viÕt b»ng giäng hµi híc chñ ®¹o. ThËm chÝ cã nh÷ng truyÖn ®îc lång vµo c¶ truyÖn cêi d©n gian. C©u v¨n thôt thß, dµi ng¾n, cã chñ ®Ých... T¸c gi¶ dòng c¶m - ph¶i dïng tõ dòng c¶m - nh¶y th¼ng vµo nh÷ng ngæn ngang cña ®êi sèng h«m nay” [72, tr. 291]. Trong bµi viÕt §êi cêi trong Mêi lÎ mét ®ªm, Thuý Nga, b¸o Tuæi TrÎ Tp.HCM, 1-3-2006, nhËn xÐt: “C©u chuyÖn kh«ng diÔn ra ë bªn trong c¸nh cöa, mµ ë ngoµi kia, nhèn nh¸o vµ ®Çy nghÞch lý. C©u chuyÖn cña mêi mét ngµy ®ªm l¹i lµ chuyÖn cña hai ®êi ngêi, cña mÊy ®êi ngêi, cña mét thêi thÕ, h«m qua vµ h«m nay ®îc quy chiÕu trong c¸i nh×n trµo léng, phãng ®¹i ®Ó råi bÊt ngê thu hÑp l¹i s¾c nÐt vµ tinh qu¸i... B»ng tiÕng cêi, t¸c gi¶ ®· phanh phui nh÷ng c¸i nhÏ ra kh«ng cã quyÒn tån t¹i song l¹i ®ang nghiÔm nhiªn tån t¹i trong cuéc sèng vµ mÆt kh¸c, nhµ v¨n còng tù buéc ngêi ®äc ph¶i nhËn thøc mét sù thËt: Cuéc sèng nµy, ë ®©y, b©y giê, tÊt c¶ ®Òu ®ang ngæn 14 ngang, vµ ch¾c ch¾n ®Ó cã mét trËt tù t¬ng ®èi, sÏ mÊt rÊt nhiÒu thêi gian vµ nç lùc cho nã” [72, tr. 285]. Trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i, kh«ng cã nhiÒu nh÷ng nhµ v¨n ®ang s¸ng t¸c mµ ®îc nhiÒu sù quan t©m vµ nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸, nhËn xÐt nh Hå Anh Th¸i. §ã ch¾c ch¾n lµ nguån cæ vò ®éng viªn tinh thÇn to lín ®Ó nhµ v¨n trÎ, giµu nhiÖt huyÕt nµy tiÕp tôc ®ãng gãp nhiÒu h¬n n÷a cho nÒn v¨n häc níc nhµ. Tuy cã mét sè ý kiÕn vÒ c¶m høng trµo léng, vÒ tiÕng cêi trong s¸ng t¸c Hå Anh Th¸i, nhng thùc sù cha cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy mét c¸ch ®Çy ®ñ, khoa häc. LuËn v¨n cña chóng t«i tËp trung t×m hiÓu, nghiªn cøu C¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i (qua mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu nh ®· giíi h¹n ë tríc) víi t c¸ch nh mét vÊn ®Ò chuyªn biÖt. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu LuËn v¨n ®Æt ra 3 nhiÖm vô nghiªn cøu chÝnh: 4.1. §a ra mét c¸i nh×n tæng quan vÒ c¶m høng trµo léng trong v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i, x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña Hå Anh Th¸i trong dßng m¹ch s¸ng t¹o nµy. 4.2. Kh¸i qu¸t, ph©n tÝch, x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm cña thÕ giíi nghÖ thuËt trong s¸ng t¸c Hå Anh Th¸i qua c¸i nh×n trµo léng cña t¸c gi¶ (chñ yÕu qua nh÷ng t¸c phÈm ®· giíi h¹n, ®Æc biÖt lµ t¸c phÈm Mêi lÎ mét ®ªm). 15 4.3. Ph©n tÝch, x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm bót ph¸p vµ giäng ®iÖu trµo léng cña Hå Anh Th¸i. Cuèi cïng rót ra mét sè kÕt luËn vÒ c¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i vµ nh÷ng ®ãng gãp míi mÎ cña «ng cho v¨n häc trµo phóng ViÖt Nam. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau, trong ®ã cã c¸c ph¬ng ph¸p chÝnh: thèng kª - ph©n lo¹i, ph©n tÝch - tæng hîp, so s¸nh - ®èi chiÕu, cÊu tróc hÖ thèng... ®Ó lµm næi bËt c¶m høng trµo léng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i. 6. §ãng gãp vµ cÊu tróc cña luËn v¨n 6.1. §ãng gãp Cã thÓ nãi, lÇn ®Çu tiªn, c¶m høng trµo léng - mét m¹ch quan träng trong s¸ng t¸c cña Hå Anh Th¸i ®îc t×m hiÓu, kh¶o s¸t mét c¸ch tËp trung vµ cã tÝnh hÖ thèng. LuËn v¨n còng chó ý nh×n hiÖn tîng nµy trong bèi c¶nh chung cña v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i, cè g¾ng khu biÖt nh÷ng nÐt riªng cña Hå Anh Th¸i... §Êy lµ nh÷ng c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®ãng gãp cña Hå Anh Th¸i cho v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i nãi chung, v¨n häc trµo phóng nãi riªng. KÕt qu¶ nghiªn cña luËn v¨n cã thÓ lµ tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu mét hiÖn tîng v¨n häc ®Æc s¾c cña v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i - hiÖn tîng Hå Anh Th¸i. 6.2. CÊu tróc