Tài liệu Cảm hứng lãng mạn trong sáng tác của nguyễn minh châu trước 1975

luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng §¹i häc Vinh Khoa NG÷ v¨n =====– ™ ˜ — ===== NguyÔn ThÞ Hång B¾c C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña nguyÔn Minh ch©u tríc 1975 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Chuyªn ngµnh : V¨n häc ViÖt Nam Vinh, 2005 C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 1 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c lêi nãi ®Çu TiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi “C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc n¨m 1975”, chóng t«i chØ mong muèn ®©y lÆ thÓ hiÖn bíc ®Çu vÒ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ mét ®Æc ®iÓm, mét khÝa c¹nh trong nh÷ng s¸ng t¸ cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975. Hy väng r»ng trong t¬ng lai sÏ cã nhiÒu c«ng tr×nh vÒ NguyÔn Minh Ch©u c«ng phu h¬n vÒ néi dung mµ chóng t«i nghiªn cøu. Xin tá lßng biÕt ¬n ®èi víi tËp thÓ gi¸o viªn khoa ng÷ v¨n - Trêng §¹i häc Vinh ®· dµy c«ng gi¶ng d¹y, gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp ®Ó viÖc nghiªn cøu h«m nay ®îc thuËn lîi. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o híng dÉn NguyÔn H÷u Vinh ®· gióp t«i triÓn khai vµ hoµn thµnh tèt luËn v¨n nµy. C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 2 luËn v¨n tèt nghiÖp NguyÔn ThÞ Hång ***™ ˜ *** B¾c Tuy nhiªn, lÇn ®Çu tiªn lµm quen vãi c«ng viÖc nghiªn cøu, x©y dùng mét ®Ò tµi khoa häc ë quy m« nh thÕ nµy th× ch¾c ch¾n kho¸ luËn cña chóng t«i kh«ng tr¸nh khëi nh÷ng h¹n chÕ thiÕu sãt. RÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp bæ sung cho c«ng tr×nh nµy ®îc ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. Vinh, ngµy 01 th¸ng 05 n¨m 2005 Sinh viªn thùc hiÖn NguyÔn ThÞ Hång B¾c C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 3 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Th¾ng lîi vÜ ®¹i cña cuéc c¸ch m¹ng th¸ng t¸m n¨m 1945 ®· më ra cho ®Êt níc ta mét kû nguyªn míi : Kû nguyªn ®éc lËp tù do vµ chñ nghÜa x· héi. BiÕn ®éng lÞch sö to lín Êy ®· kÐo theo mét cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c trong ®êi sèng v¨n häc d©n téc vµ mét nÒn v¨n häc míi ®· ra ®êi - nÒn v¨n häc n¶y sinh vµ ph¸t triÓn hoµn toµn trong phong trµo c¸ch m¹ng, mét phong trµo quÇn chóng s«i næi. Giai ®o¹n v¨n häc 1945 - 1975 ra ®êi trong hoµn c¶nh ®Êt níc chiÕn tranh. Mét giai ®o¹n lÞch sö cã nhiÒu khã kh¨n, gian khæ, tµn khèc víi nhiÒu mÊt m¸t hy sinh vµ còng cã kh«ng Ýt chiÕn c«ng vÜ ®¹i. Vµ chÝnh hoµn c¶nh lÞch sö ®ã ®· t¹o ra mét nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng ®¹t ®îc rÊt nhiÒu thµnh tùu to lín, ®ãng gãp c«ng lao vµo c«ng cuéc kh¸ng chiÕn gi¶i phãng ®Êt níc vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §iÒu nµy ®· ®îc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IV cña §¶ng: “Víi nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc chñ yÕu trong viÖc ph¶n ¸nh hai cuéc chiÕn tranh vÜ ®¹i cña d©n téc, v¨n häc nghÖ thuËt níc ta xøng ®¸ng vµo hµng ngò tiªn phong cña nÒn v¨n häc nghÖ thuËt chèng ®Õ quèc trong thêi ®¹i ngµy nay” 1. C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 4 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c Trong nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng nµy, c¸c t¸c phÈm v¨n häc ®· ph¶n ¸nh mét c¸ch kh¸ ch©n thùc hiÖn thùc c¸ch m¹ng, x· héi ViÖt Nam nªn mang ®Ëm yÕu tè hiÖn thùc. Tuy nhiªn, yÕu tè l·ng m¹n còng lµ mét yÕu tè lµm nªn thµnh c«ng cho nh÷ng s¸ng t¸c cña c¸c nhµ v¨n giai ®o¹n nµy. YÕu tè hiÖn thùc trong v¨n häc c¸ch m¹ng th× ®· ®îc ®Ò cËp kh¸ nhiÒu tuy nhiªn yÕu tè l·ng m¹n cßn Ýt ®îc nãi tíi vµ ®i s©u. Chóng t«i nghiªn cøu ®Ò tµi nµy ®Ó lµm s¸ng râ thªm vÒ ®Æc ®iÓm thø hai trong nh÷ng s¸ng t¸c v¨n häc tríc 1975. 1.2. §Ó hiÓu râ nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng VÞªt Nam giai ®o¹n 1945-1975 chóng ta ph¶i kh¶o s¸t t¸c phÈm cña nh÷ng t¸c gi¶ tiªu biÓu. Nhng do thêi gian vµ tr×nh ®é t duy cßn h¹n chÕ, ngêi viÕt xin ®i s©u nghiªn cøu mét t¸c gi¶ tiªu biÓu cña nÒn v¨n häc thêi kú nµy lµ nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u. NguyÔn Minh Ch©u cã vai trß, vÞ trÝ rÊt quan träng trong nÒn v¨n häc d©n téc ®¬ng ®¹i. S¸ng t¸c cña «ng ®îc mÖnh danh lµ ®Ønh cao cña tiÓu thuyÕt chèng Mü. Vµ trong nh÷ng t¸c phÈm cña NguyÔn Minh Ch©u viÕt tríc n¨m 1975 thÓ hiÖn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò, trong ®ã cã c¶m høng l·ng m¹n. C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 5 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c 1.3. XuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m c¸ nh©n ®èi víi nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u. ¤ng lµ mét nhµ v¨n qu©n ®éi nhng còng lµ mét ngêi con xø NghÖ mang trong m×nh dßng m¸u truyÒn thèng yªu níc cña «ng cha. Lµ nhµ v¨n tuyÖt ®èi trung thµnh víi sù nghiÖp gi¶i phãng ®Êt níc, c¸c s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u viÕt vÒ hai cuéc chiÕn tranh cøu níc vÜ ®¹i ®· kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt yªu níc, ý chÝ chiÕn ®Êu gi÷ níc cña c¸c thÕ hÖ ngêi d©n ViÖt Nam. Víi chóng t«i, thÕ hÖ con ch¸u sau nµy tuy kh«ng cßn cã ®iÒu kiÖn ®îc tiÕp xóc víi nhµ v¨n ®îc n÷a nhng qua lêi kÓ cña b¹n bÌ «ng, cña nh÷ng ngêi ®· ®îc gÆp NguyÔn Minh Ch©u th× chóng ta cã thÓ h×nh dung ra ®ã lµ mét con ngêi ®¸ng kÝnh phôc nh thÕ nµo. §Æc biÖt nh÷ng s¸ng t¸c mµ NguyÔn Minh Ch©u ®Ó l¹i th× cßn tån t¹i m·i m·i vµ kh«ng bao giê bÞ quªn l·ng, nh nh©n c¸ch cña mét nhµ v¨n cßn lu«n trêng tån. Nãi nh nhµ v¨n NguyÔn Kh¶i: “M·i m·i nÒn v¨n häc kh¸ng chiÕn, c¸ch m¹ng ghi nhí nh÷ng cèng hiÕn to lín cña anh Ch©u. Anh lµ ngêi kÕ tôc xuÊt s¾c nh÷ng bËc thÇy cña nÒn v¨n xu«i ViÖt Nam vµ còng lµ ngêi më ®êng cho nh÷ng c©y bót trÎ ®Çy tµi n¨ng sau nµy. Anh Ch©u lµ bÊt tö" , lµ “ Mét nghÖ sü lín cña ®Êt níc, mét ®êi trong s¸ng t¸c, trän vÑn, kh«ng chót t× vÕt" 6,107. 1.4. ThiÕt thùc h¬n, viÖc chóng t«i chän ®Ò tµi nµy ®Ó nghiªn cøu bëi NguyÔn Minh Ch©u còng lµ mét t¸c gi¶ C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 6 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c cã nh÷ng t¸c phÈm ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y ë trêng phæ th«ng. Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy sÏ gióp cho b¶n th©n hiÓu s©u s¾c h¬n, gi¶ng ®óng, gi¶ng hay nh÷ng t¸c phÈm cña NguyÔn Minh Ch©u trong nhµ trêng. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò. Trong sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam, m¶ng ®Ò tµi vÒ c¶m høng l·ng m¹n chiÕm mét vÞ trÝ quan träng c¶ vÒ chÊt lîng lÉn sè lîng. §iÒu ®ã ®· gãp phÇn vµo viÖc x¸c ®Þnh diÖn m¹o, thµnh tùu, sù t¸c ®éng x· héi vµ tÝnh ®Æc thï cña c¶ nÒn v¨n häc d©n téc. Tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®Õn nay ®· cã nhiÒu bµi viÕt kh¸c nhau vÒ NguyÔn Minh Ch©u vµ c¸c t¸c phÈm cô thÓ cña «ng. Chóng t«i xin kÓ ®Õn nh÷ng bµi viÕt ®¸ng chó ý sau: - NguyÔn §¨ng M¹nh, TrÇn H÷u T¸ - Híng ®i vµ triÓn väng cña NguyÔn Minh Ch©u". (TB v¨n nghÖ, H. 1970, S. 364). - T«n Ph¬ng Lan - “NguyÔn Minh Ch©u qua phª b×nh vµ tiÓu luËn”(TCVH, H.1993,S.6). - ThiÕu Mai - “Tõ DÊu ch©n ngêi lÝnh tíi Nh÷ng ngêi ®i tõ trong rõng ranghÜ vÒ NguyÔn Minh Ch©u” (V¨n nghÖ qu©n ®éi, H. 1983, S.4 ). - NguyÔn Thanh Hïng " C¸i ®Ñp vµ c¸i hay cña M¶nh tr¨ng cuèi rõng"(TC v¨n nghÖ qu©n ®éi, H.1994, S.1). C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 7 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c - Ph¹m Gia L©m - "T¸c phÈm cña NguyÔn Minh Ch©u ë Liªn X«" (TBVN, H.1989,S.50). - NguyÔn V¨n H¹nh - "NguyÔn Minh Ch©u nh÷ng n¨m 80 vµ sù ®æi míi c¸ch nh×n vÒ con ngêi" (TCVH, 1993, S.3). - Hµ Minh §øc - "DÊu ch©n ngêi lÝnh cña NguyÔn Minh Ch©u" (T¸c phÈm v¨n häc-ph©n tÝch vµ b×nh gi¶ng, NXB v¨n häc, 2001). - Phan Cù §Ö - "NguyÔn Minh Ch©u mét c©y bót v¨n xu«i ®Çy triÓn väng" (TC v¨n nghÖ qu©n ®éi, H.1973, S.1). - L· Nguyªn - “NguyÔn Minh Ch©u vµ nh÷ng tr¨n trë trong ®æi míi t duy nghÖ thuËt” (TCVH, H.1989, S.2). - NguyÔn Kiªn - "§äc Nh÷ng vïng trêi kh¸c nhau cña NguyÔn Minh Ch©u" (TC v¨n nghÖ qu©n ®éi, H.1970, S.9). - Hoµng Ngäc HiÕn - "§äc NguyÔn Minh Ch©u tõ Bøc tranh ®Õn Phiªn chî Gi¸t (S¸ch v¨n häc - häc v¨n, H.1990). - Song Thµnh - "Nh÷ng cè g¾ng lÇn theo DÊu ch©n ngêi lÝnh cña NguyÔn Minh Ch©u" (B¸o v¨n nghÖ, 1972, S.466). - Chu V¨n S¬n - "§êng tíi Cá lau" (B¸o v¨n nghÖ, 1993, S.42). C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 8 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c - T«n Ph¬ng Lan - "Giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña NguyÔn Minh Ch©u" (Phong c¸ch nghÖ thuËt cña NguyÔn Minh Ch©u, NXB Khoa häc x· héi, H. 1999). - NguyÔn ThÞ Minh Th¸i - “Ên tîng vÒ nh©n vËt n÷ cña NguyÔn Minh Ch©u” (TCVH, H. 1985, S.3). - Ngäc Trai - “Sù kh¸m ph¸ vÒ con ngêi ViÖt Nam qua truyÖn ng¾n" (V¨n nghÖ qu©n ®éi, H. 1987, S. 10). - NguyÔn V¨n BÝnh - "VÎ ®Ñp nh©n vËt NguyÖt vµ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña NguyÔn Minh Ch©u" (TËp san v¨n häc vµ tuæi trÎ, tËp 32). - Ph¹m Quang Long - “Th¸i ®é cña NguyÔn Minh Ch©u ®èi víi con ngêi niÒm tin pha lÉn víi ©u lo” (TCVH, 1996, S.9). - TrÇn Träng §¨ng §µn - "Tõ DÊu ch©n ngêi lÝnh nghÜ ®Õn nh÷ng cuèn tiÓu thuyÕt xøng ®¸ng víi d©n téc, víi thêi ®¹i" (TCVH, 1974, S. 3). - NhiÒu t¸c gi¶ - "Trao ®æi vÒ truyÖn ng¾n nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña NguyÔn Minh Ch©u" (V¨n nghÖ, H.1985, S.27 vµ S.28). - Trung Dòng - "§äc DÊu ch©n ngêi lÝnh" (B¸o nh©n d©n, chñ nhËt 10/12/1972). Trong sè c¸c bµi viÕt kÓ trªn ®©y cã kh¸ nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn c¸c t¸c phÈm cña NguyÔn Minh Ch©u viÕt theo c¶m høng l·ng m¹n. §¸ng chó ý nhÊt ph¶i kÓ ®Õn ý kiÕn cña c¸c t¸c gi¶ nh : C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 9 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c - Trung Dòng trong bµi “§äc DÊu ch©n ngêi lÝnh" viÕt: "Qua tiÓu thuyÕt Cöa s«ng ®Õn tiÓu thuyÕt DÊu ch©n ngêi lÝnh, NguyÔn Minh Ch©u tá ra lµ mét c©y bót sung søc, ngßi bót khoÎ kho¾n cña anh høa hÑn nh÷ng bíc tiÕn xa h¬n n÷a. Cã thÓ nãi s¸ng t¸c míi nµy cña anh lµ mét trong nh÷ng cuèn tiÓu thuyÕt ®¸ng ®îc chó ý trong sè nh÷ng s¸ng t¸c ®· xuÊt b¶n nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét s¸ng t¸c v¨n häc cã tÝnh chiÕn ®Êu ph¶n ¸nh mét hiÖn thùc cuéc sèng cßn ®ang nãng báng, mµ muèn cã ®îc nh÷ng chÊt liÖu quý b¸u Êy ngêi viÕt ®· x¸c ®Þnh tríc nÕu cÇn còng sÏ cÇm sóng vµ s½n sµng hy sinh cuéc sèng cña m×nh” 10. - Phan Cù §Ö trong bµi "NguyÔn Minh Ch©u mét c©y bót v¨n xu«i nhiÒu triÓn väng" viÕt: “Tõ Cöa s«ng ®Õn DÊu ch©n ngêi lÝnh, NguyÔn Minh Ch©u ®· tiÕn nh÷ng bíc v÷ng ch¾c vµ høa hÑn. Víi quyÕt t©m thêng xuyªn ®i s©u vµo nh÷ng mòi nhän cña cuéc sèng, ra søc rÌn luyÖn thÕ giíi quan vµ tu dìng nghÖ thuËt mét c¸ch nghiªm tóc, NguyÔn Minh Ch©u ch¾c ch¾n cßn ®i xa h¬n n÷a trong lÜnh vùc tiÓu thuyÕt" 11. - Trong bµi “NguyÔn Minh Ch©u vµ nh÷ng tr¨n trë trong ®æi míi t duy nghÖ thuËt" L· Nguyªn cho r»ng: “Cã thÓ chØ ra dÔ dµng t tëng cña thêi ®¹i qua Cöa s«ng, DÊu ch©n ngêi lÝnh, Löa tõ nh÷ng ng«i nhµ ... còng cã thÓ nhËn thÊy ë ®©y nh÷ng phÈm chÊt v¨n ch¬ng cña C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 10 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c mét tµi n¨ng ®éc ®¸o. §ã lµ n¨ng lùc quan s¸t tinh tÕ, lµ ngßi bót giµu chÊt th¬ vµ mét tÊm lßng nh©n hËu réng më. Nhng thËt khã chØ ra, ®©u lµ t tëng nghÖ thuËt riªng cña nh÷ng t¸c phÈm Êy so víi t tëng chung cña céng ®ång. NguyÔn Minh Ch©u am hiÓu kú l¹ ®êi sèng cña ngêi lÝnh vµ ®êi sèng nh©n d©n ViÖt Nam, ®Æc biÖt ®êi sèng cña d¶i ®Êt miÒn Trung quª h¬ng. Cã thÓ b¾t gÆp nh÷ng ©m trÇm, nèt lÆng khi ngßi bót cu¶ «ng ch¹m vµo cuéc sèng nghÌo khã, lam lò vµ thÇm lÆng cña ngêi n«ng d©n. Ngßi bót Êy ®«i khi còng ®· ch¹m tíi c¸c l«gÝc nghiÖt ng· cña chiÕn tranh, lµm rung lªn nh÷ng nèt bi kÞch thùc sù cña cuéc ®êi ngêi lÝnh. Nhng, nh mét ®Þnh mÖnh, nh÷ng ©m kia, nèt kia chØ tho¸ng nghe nh mét håi ©m vang lªn rôt rÌ råi c©m lÆng gi÷a lóc b¶n ®¹i hîp xíng anh hïng ca ®ang ë phót cao trµo”19. - ThiÕu Mai trong bµi “Tõ DÊu ch©n ngêi lÝnh ®Õn Nh÷ng ngêi ®i tõ trong rõng ra” ®· cã suy nghÜ : “Kh«ng biÕt cã véi v· kh«ng nÕu t«i muèn ®i ®Õn mét nhËn xÐt thÕ nµy: c¸i t¹ng cña NguyÔn Minh Ch©u hîp víi lo¹i truyÖn ng¾n hoÆc truyÖn võa (hoÆc tiÓu thuyÕt võa) chØ thÓ hiÖn mét vÊn ®Ò mét chñ ®Ò tËp trung. (T¸c phÈm kh«ng cø ph¶i ®å sé míi cã gi¸ trÞ ch¾c anh ®ång ý?). Kh¶ n¨ng ph©n tÝch tinh tÕ mäi khÝa c¹nh ngãc ng¸ch cña mét vÊn ®Ò, mét t©m tr¹ng vèn lµ chç C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 11 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c m¹nh cña nhµ v¨n, ë lo¹i truyÖn nµy anh cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy u thÕ, ®em l¹i mét chiÒu s©u bÊt ngê" 16. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu bµi viÕt kh¸c ®i s©u vµo ph©n tÝch mæ xÎ tõng t¸c phÈm ®Ó thÊy ®îc c¸i hay c¸i ®éc ®¸o trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u. Nh×n chung l¹i c¸c bµi viÕt dï kh¸i qu¸t hay cô thÓ th× c¸c nhµ nghiªn cøu phª b×nh còng ®· nãi ®îc mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n nhng cha cã c«ng tr×nh nµo ph©n tÝch ®Çy ®ñ toµn bé hÖ thèng t¸c phÈm. Ngêi viÕt luËn v¨n nµy tiÕp thu ý kiÕn cña c¸c bµi viÕt tríc ®ã, ®ång thêi xin ®i s©u vµo nghiªn cøu t×m hiÓu c¶m høng l·ng m¹n trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc n¨m 1975 biÓu hiÖn trªn nh÷ng ph¬ng diÖn nµo cña néi dung vµ h×nh thøc. 3. NhiÖm vô vµ giíi h¹n nghiªn cøu ®Ò tµi. 3.1. Giíi h¹n cña vÊn ®Ò Do khu«n khæ cña mét luËn v¨n tèt nghiÖp ®¹i häc còng nh ®Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy trong mét thêi gian kh«ng dµi cho nªn ë ®©y chóng t«i chØ xin ®i s©u t×m hiÓu “C¶m høng l·ng m¹n trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc n¨m 1975". C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 12 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c Khi ®i s©u t×m hiÓu c¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc n¨m 1975 chóng t«i chØ tiÕn hµnh ®Ò cËp ë mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña NguyÔn Minh Ch©u giai ®o¹n nµy, ®ång thêi cßn cã mét sè t¸c phÈm ë giai ®o¹n sau 1975 ®Ó so s¸nh ®èi chiÕu. Tríc 1975: - TiÓu thuyÕt: Cöa s«ng DÊu ch©n ngêi lÝnh -TruyÖn ng¾n: M¶nh tr¨ng cuèi rõng Nh÷ng vïng trêi kh¸c nhau Bªn ®êng chiÕn tranh Sau 1975: - TruyÖn ng¾n Bøc tranh(§Ó so s¸nh) Cá lau(§Ó so s¸nh) 3.2. NhiÖm vô cña ®Ò tµi Trong luËn v¨n nµy chóng t«i x¸c ®Þnh nhiÖm vô: - Kh¶o s¸t nh÷ng biÓu hiÖn cña c¶m høng l·ng m¹n trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc n¨m 1975 - Kh¶o s¸t nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt chñ yÕu mµ NguyÔn Minh Ch©u sö dông ®Ó thÓ hiÖn c¶m høng l·ng m¹n trong s¸ng t¸c cña «ng. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 13 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c V¨n häc lu«n ph¶n ¸nh hiÖn thùc mét c¸ch ch©n thùc, v× thÕ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng t«i ®Æt t¸c phÈm trong hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ. Trong ®ã cã sù vËn dông nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau nh ®äc, t¸i hiÖn, ph©n tÝch vÒ t¸c phÈm, t¸c gi¶, c¸c bµi viÕt vµ nghiªn cøu. Bªn c¹nh ®ã cßn sö dông ph¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu c¸c s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u víi c¸c t¸c gi¶ cïng thêi vµ nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 víi giai ®o¹n sau 1975. 5. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, lêi c¶m ¬n vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung chÝnh cña luËn v¨n sÏ ®îc triÓn khai trong 3 ch¬ng: Ch¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung Ch¬ng 2: C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc n¨m 1975 Ch¬ng 3: C¶m høng l·ng m¹n thÓ hiÖn trªn ph¬ng diÖn nghÖ thuËt C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 14 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c Ch¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung 1.1.C¶m høng vµ c¶m høng l·ng m¹n TÝnh chÊt cña v¨n häc nghÖ thuËt lu«n lu«n ®Çy c¶m xóc, gi÷a c¶m xóc vµ lý trÝ lµ hai mÆt lu«n hç trî cho nhau. C¶m xóc ë ®©y kh«ng chØ lµ mét thø t×nh c¶m bµng b¹c, nhµn nh¹t mµ lµ mét c¶m xóc rÊt m·nh liÖt vµ trong qu¸ tr×nh s¸ng t¸c ngêi ta gäi c¶m xóc nµy lµ c¶m høng. C¶m høng lµ tr¹ng th¸i t©m lý ®Æc biÖt khi cã c¶m xóc vµ sù l«i cuèn m·nh liÖt, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ãc tëng tîng, s¸ng t¹o ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. C¶m høng lµ mét tr¹ng th¸i t©m lý c¨ng th¼ng nhng say mª kh¸c thêng. Sù c¨ng th¼ng cña ý chÝ vµ trÝ tuÖ, sù dåi dµo vÒ c¶m xóc khi ®· ®¹t ®Õn sù hµi hoµ, kÕt tinh sÏ ch¸y bïng trong t duy nghÖ thuËt cña nhµ v¨n, dÉn d¾t hä ®Õn nh÷ng môc tiªu da diÕt b»ng con ®êng gÇn nh trùc gi¸c, b¶n n¨ng. C¶m høng lµ nguån s¸ng t¹o cña ngêi nghÖ sÜ. Trong s¸ng t¸c v¨n häc nghÖ thuËt kh«ng thÓ kh«ng cã c¶m høng. ViÕt v¨n lµ gan ruét, t©m huyÕt, chØ béc lé nh÷ng g× ®· thËt sù trµn ®Çy trong lßng, kh«ng thÓ cho ra nh÷ng s¶n phÈm cña mét t©m hån b»ng ph¼ng, v« vÞ, miÔn C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 15 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c cìng. Nh NguyÔn Quýnh ®· nãi:”Ngêi lµm th¬ kh«ng thÓ kh«ng cã høng, còng nh t¹o ho¸ kh«ng thÓ kh«ng cã giã vËy...T©m ngêi ta nh chu«ng nh trèng, høng nh chµy vµ dïi. Hai thø ®ã gâ, ®¸nh vµo chu«ng trèng khiÕn chóng ph¸t ra tiÕng; høng ®Õn khiÕn ngêi ta bËt ra th¬, còng t¬ng tù nh vËy"21. C¶m høng trong t¸c phÈm tríc hÕt lµ niÒm say mª kh¼ng ®Þnh ch©n lý, lý tëng phñ ®Þnh sù gi¶ dèi vµ mäi hiÖn tîng xÊu xa tiªu cùc, lµ th¸i ®é ngîi ca, ®ång t×nh víi nh÷ng nh©n vËt chÝnh diÖn, lµ sù phª ph¸n, tè c¸o c¸c thÕ lùc ®en tèi, c¸c hiÖn tîng tÇm thêng. Gi÷a c¶m høng vµ t tëng cña nhµ v¨n cã liªn quan víi nhau mét c¸ch mËt thiÕt. Bëi v× sù kh¼ng ®Þnh, ngîi ca hay lªn ¸n phª ph¸n bao giê còng dùa trªn lý tëng thÈm mü, lý tëng x· héi ®Ó nhµ v¨n ®¸nh gi¸ hiÖn tîng ®ã, nh©n vËt ®ã tiÕn bé hay ph¶n ®éng, tèt hay xÊu. V¨n häc lµ tÊm g¬ng ph¶n chiÕu hiÖn thùc v× thÕ nã ph¶n ¸nh cuéc sèng mét c¸ch kh¸ch quan, ch©n thùc. ThÕ nhng trong v¨n häc, l·ng m¹n lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Nã ®· cã tõ xa xa trong c¸c truyÖn kÓ d©n gian, c¸c nh©n vËt ®Òu cã íc m¬ tuy nhiªn chØ lµ nh÷ng íc m¬ viÓn v«ng khã cã thÓ cã trong hiÖn thùc. Trong nghiªn cøu v¨n häc vµ nghÖ thuËt häc, thuËt ng÷ chñ nghÜa l·ng m¹n nh»m chØ mét trµo lu t tëng nghÖ thuËt vµ ph¬ng ph¸p s¸ng t¸c cña trµo lu ®ã ®èi lËp víi chñ C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 16 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c nghÜa cæ ®iÓn. Trµo lu nµy ra ®êi ë T©y ¢u vµo thÕ kû XVIII, ®Çu thÕ kû XIX. Chñ nghÜa l·ng m¹n ngoµi c¸ch hiÓu lµ ph¬ng ph¸p s¸ng t¸c cña trµo lu v¨n häc cã tªn t¬ng øng, cßn ®îc xem lµ mét kiÓu s¸ng t¸c t¸i t¹o (hay cßn gäi lµ ph¬ng thøc s¸ng t¸c t¸i t¹o) ®èi lËp víi kiÓu s¸ng t¸c t¸i hiÖn, tøc lµ kiÓu s¸ng t¸c hiÖn thùc thiªn vÒ m« t¶ thÕ giíi kh¸ch quan. KiÓu s¸ng t¸c hiÖn thùc (t¸i hiÖn) cã thÓ bao gåm chñ nghÜa hiÖn thùc thêi kú phôc hng, chñ nghÜa hiÖn thùc thêi kú cæ ®iÓn, chñ nghÜa hiÖn thùc phª ph¸n...KiÓu s¸ng t¸c l·ng m¹n (t¸i t¹o) cã thÓ gåm ph¬ng ph¸p s¸ng t¸c trong thÇn tho¹i, trong chñ nghÜa l·ng m¹n... Chñ nghÜa l·ng m¹n trong v¨n häc nghÖ thuËt lµ sù ph¶n øng cña nghÖ sÜ víi chÕ ®é ®¬ng thêi, nhng tuú theo th¸i ®é ph¶n øng vµ c¸ch thøc t×m híng gi¶i tho¸t cña nghÖ sÜ, chñ nghÜa l·ng m¹n ®îc chia thµnh hai khuynh híng riªng kh¸c nhau: Khuynh híng tiªu cùc víi th¸i ®é bi quan víi thùc t¹i, t×nh c¶m ch¸n chêng vµ hoµi niÖm qu¸ khø. Khuynh híng tÝch cùc trµn trÒ niÒm tin vµo thùc t¹i vµ t¬ng lai, l¹c quan vÒ nh©n thÕ vµ kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®êi sèng. Tuy nhiªn sù ph©n chia khuynh híng trong chñ nghÜa l·ng m¹n chØ lµ t¬ng ®èi v× nã kh«ng thÓ ph¶n ¸nh hÕt ®îc tÝnh chÊt phøc t¹p vµ sinh ®éng cña hoµn c¶nh bøc tranh chñ nghÜa l·ng m¹n. C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 17 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c ë ViÖt Nam, chñ nghÜa l·ng m¹n nh mét trµo lu v¨n häc xuÊt hiÖn vµo nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX. Tiªu biÓu trong v¨n xu«i cã “Tù lùc v¨n ®oµn”, trong th¬ míi cã phong trµo “Th¬ míi”.C¸c nhµ v¨n ®· sèng trong mét t©m tr¹ng lìng thÕ, hä kh«ng chÊp nhËn thùc t¹i ®Çy ®en tèi cña cuéc sèng, cña x· héi ®¬ng thêi vµ chØ cßn biÕt híng íc m¬ cña m×nh vµo mét thÕ giíi lý tëng trong ¶o méng mµ th«i. C¶m høng l·ng m¹n còng lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong v¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tuy nhiªn c¶m høng l·ng m¹n trong v¨n häc c¸ch m¹ng cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c víi c¶m høng l·ng m¹n 1930-1945. Tríc hÕt ta ph¶i kh¼ng ®Þnh ®©y lµ c¶m høng l·ng m¹n c¸ch m¹ng anh hïng, lµ hoµi b·o íc m¬ lín lao còng nh niÒm tin tuyÖt ®èi vµo t¬ng lai ®Êt níc vµ con ngêi. NiÒm tin, hoµi b·o vµ íc m¬ ®ã ®Òu cã c¬ së tõ hiÖn thùc mµ lµ tÊt yÕu cña hiÖn thùc trong t¬ng lai. §ång thêi nãi c¶m høng l·ng m¹n lµ c¶m høng kh¼ng ®Þnh c¸i t«i ®Çy tÝnh c¶m xóc vµ híng vÒ lý tëng. Nã vÉn xuÊt ph¸t tõ hiÖn thùc nhng chñ yÕu thÓ hiÖn ph¬ng diÖn lý tëng cña cuéc sèng con ngêi, ca ngîi chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng vµ t¬ng lai ®Çy høa hÑn t¬i s¸ng cña d©n téc. C¸c nhµ v¨n c¸ch m¹ng kh«ng b»ng lßng víi hiÖn thùc vµ híng vÒ t¬ng lai ®Ó m¬ íc. Nh©n vËt cña hä võa mang tÝnh chÊt phi thêng nhng còng lµ con ngêi rÊt ®êi thêng. Nh©n vËt l·ng m¹n tuy kh«ng m« t¶ mét c¸ch cô thÓ, chÝnh x¸c nh÷ng nguyªn h×nh trong cuéc sèng nhng nã ®· ph¶n C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 18 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c ¸nh mét c¸ch kh¸ ®óng ®¾n nh÷ng t©m t t×nh c¶m, nguyÖn väng cña con ngêi thêi ®¹i. Nãi tãm l¹i, c¶m høng l·ng m¹n lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng. 1.2.TiÒn ®Ò x· héi vµ t tëng ®Ó h×nh thµnh c¶m høng l·ng m¹n 1.2.1.¶nh hëng cña triÕt häc Mac-Lªnin. 1.2.1.1.ThÕ giíi quan cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi s¸ng t¸c, nã quyÕt ®Þnh s¸ng t¸c. ThÕ giíi quan quyÕt ®Þnh s¸ng t¸c trªn nhiÒu ph¬ng diÖn, tõ lùa chän ®Ò tµi, x¸c ®Þnh chñ ®Ò ®Õn c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra trong t¸c phÈm vµ viÖc x©y dùng h×nh tîng. ThÕ giíi quan bao gåm lËp trêng, quan ®iÓm vµ c¸ch thøc nh×n nhËn ®¸nh gi¸ thÕ giíi nã quy ®Þnh c¸ch nh×n vµ ®iÓm nh×n cña nhµ v¨n ®èi víi hiÖn thùc. 1.2.1.2.C¸c nhµ v¨n thuéc trµo lu v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n ViÖt Nam cã quan ®iÓm t tëng rÊt tiÕn bé. Víi hä, s¸ng t¹o nghÖ thuËt lµ mét c«ng viÖc cã ý nghÜa nh©n sinh. Hä muèn b»ng t¸c phÈm cña m×nh c¶m th«ng, bªnh vùc, b¶o vÖ nh÷ng kiÕp ngêi bÊt h¹nh. Hä lªn ¸n, phª ph¸n tÝnh chÊt v« nh©n ®¹o cña x· héi cò víi mong muèn cã mét x· héi nh©n ®¹o h¬n ®èi víi cuéc sèng con ngêi. Song h×nh mÉu C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 19 luËn v¨n tèt nghiÖp ***™ ˜ *** NguyÔn ThÞ Hång B¾c x· héi ®ã nh thÕ nµo, b»ng c¸ch nµo ®Ó gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp th× hä kh«ng hiÓu ®îc. Rèt cuéc, trong t¸c phÈm, hÇu hÕt c¸c nh©n vËt cña hä ®Òu r¬i vµo t×nh thÕ bÕ t¾c, tuyÖt väng. Nguyªn nh©n s©u xa cña vÊn ®Ò trªn lµ do c¸c nhµ v¨n hiÖn thùc phª ph¸n bÞ h¹n chÕ vÒ thÕ giíi quan. C¸c nhµ v¨n hiÖn thùc phª ph¸n sèng tËp trung ë c¸c ®« thÞ lín, hä kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp xóc víi ¸nh s¸ng cña t tëng triÕt häc míi: triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö do M¸c, Anghen, Lª nin ®Ò xíng. 1.2.1.3.C¸c nhµ v¨n c¸ch m¹ng tiÕp thu ®îc ¸nh s¸ng cña triÕt häc M¸c - Lª nin nªn vÒ mÆt thÕ giíi quan cã nhiÒu yÕu tè tiÕn bé h¬n h¼n thÕ giíi quan cña c¸c nhµ v¨n hiÖn thùc phª ph¸n. Hä cã c¸i nh×n thÕ giíi trong sù vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn. Hä cã lý tëng x· héi míi: x· héi chñ nghÜa, trong ®ã con ngêi ®îc sèng tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i. Hä hiÓu ®îc con ®êng ®Ó gi¶i phãng loµi ngêi khái ¸p bøc, bãc lét ®ã lµ con ®êng ®Êu tranh giai cÊp. V× thÕ mµ t¸c phÈm cña hä kh«ng chØ chØ ra con ®êng ®i tíi thÕ giíi míi mµ cßn tin vµ ñng hé con ngêi trong cuéc ®Êu tranh ®ã. §©y chÝnh lµ c¬ së cña c¶m høng l·ng m¹n cña dßng v¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam 1945-1975. 1.2.2. Cuéc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 vÜ ®¹i. Cuéc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng lµ mét bíc ngoÆt vÜ ®¹i trong lÞch sö d©n téc ta. Sau h¬n 80 n¨m C¶m høng l·ng m¹n trong nh÷ng s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u tríc 1975 20