Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Cảm hứng hoài cổ trong ''quốc âm thi tập của nguyễn trãi...

Tài liệu Cảm hứng hoài cổ trong ''quốc âm thi tập của nguyễn trãi

.DOC
103
119
107

Mô tả:

më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1. NguyÔn Tr·i (1380-1442) lµ anh hïng d©n téc, lµ mét danh nh©n v¨n hãa thÕ giíi, ®ång thêi còng lµ mét ®¹i thi hµo cña d©n téc. ¤ng ®· ®Ó l¹i mét sù nghiÖp s¸ng t¸c ®å sé víi nh÷ng t¸c phÈm kiÖt xuÊt. Mét m¶ng chiÕm vÞ trÝ rÊt quan träng cña sù nghiÖp s¸ng t¸c cña «ng lµ th¬ N«m. Víi sè lîng kh¸ ®å sé lµ 254 bµi th¬, Quèc ©m thi tËp ®· thÓ hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ con ngêi cña nhµ th¬. Hoµi cæ nghÜa lµ híng vÒ qu¸ khø, ®iÒu nµy thêng thÊy ë nh÷ng bËc thi nh©n xa. ViÕt vÒ qu¸ khø còng lµ c¸ch con ngêi bµy tá th¸i ®é ®èi víi hiÖn t¹i, nhÊt lµ trong x· héi phong kiÕn. §Æc biÖt ®èi víi c¸c thi nh©n xa, tÇng líp trÝ thøc nho häc, nh÷ng ngêi ®îc ®µo t¹o t¹i cöa Khæng, s©n Tr×nh chÞu ¶nh hëng m¹nh mÏ vµ s©u s¾c cña v¨n ho¸ ph¬ng §«ng th× hoµi cæ kh«ng chØ lµ c¶m høng mµ cßn lµ nhu cÇu c¶m xóc, mét ho¹t ®éng tinh thÇn kh«ng thÓ thiÕu. Nhí l¹i qu¸ khø c¸c thi nh©n so s¸nh víi thùc t¹i tõ ®ã còng béc lé râ quan ®iÓm cña m×nh ®èi víi thùc t¹i. 2 . Quèc ©m thi tËp lµ tËp th¬ næi tiÕng cña NguyÔn Tr·i gåm 254 bµi. PhÇn lín sè bµi th¬ trong Quèc ©m thi tËp ®îc NguyÔn Tr·i s¸ng t¸c trong giai ®o¹n cuèi ®êi, khi nhµ th¬ cã nhiÒu t©m sù, v× vËy mµ c¶m høng hoµi cæ trong tËp th¬ cµng s©u ®Ëm h¬n. Khi nghiªn cøu c¶m 1 høng nµy chóng ta cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi con ngêi thi nh©n cña NguyÔn Tr·i. §ã lµ con ngêi vïa cã tÇm nh×n xa, tr«ng réng cña mét triÕt gia hiÓu thÊu mäi xu thÕ tiÕn triÓn cña sù vËt, biÕt híng vÒ nh÷ng nh©n tè míi ®ang n¶y sinh. Nhng mÆt kh¸c con ngêi Êy l¹i lu«n híng vÒ nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp, híng vÒ thiªn nhiªn, cá c©y hoa l¸, hßa m×nh vµo thiªn nhiªn ®Ó thÊy ®îc chÝnh m×nh, thÊy ®îc t©m hån m×nh. 2. Môc ®Ých, yªu cÇu cña viÖc gi¶i quyÕt ®Ò tµi 1. Lµm s¸ng tá nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña c¶m høng hoµi cæ trong Quèc ©m thi tËp. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy ®ßi hái chóng t«i ph¶i tiÕn hµnh kh¶o s¸t tÊt c¶ c¸c bµi th¬ trong Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i, kh¸i qu¸t nªn nh÷ng néi dung chung nhÊt cô thÓ nhÊt cña c¶m høng nµy. 2. LÝ gi¶i nh÷ng c¨n nguyªn cña c¶m høng hoµi cæ ë tËp th¬, ®¸nh gi¸ c¶m høng nµy cña nhµ th¬. 3. LÞch sö vÊn ®Ò C¶m høng hoµi cæ trong Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i ®· ®îc mét sè nhµ nghiªn cøu nh¾c ®Õn ë mét vµi khÝa c¹nh trong nh÷ng bµi viÕt cña m×nh: - NiÒm thao thøc lín trong th¬ NguyÔn Tr·i (NguyÔn HuÖ Chi-Trªn con ®êng t×m hiÓu th¬ v¨n NguyÔn Tr·i. Nxb V¨n häc, H,1980). - Mét vµi nÐt vÒ NguyÔn Tr·i qua th¬ N«m (Hoµi Thanh- 600 n¨m NguyÔn Tr·i , Nxb T¸c phÈm míi, H, 1980). 2 - Con ngêi c¸ nh©n trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i (TrÇn §×nh Sö-VÒ con ngêi c¸ nh©n trong v¨n häc cæ ViÖt Nam, Nxb Gi¸o Dôc, H, 1997). - Anh hïng vµ c¶m quan anh hïng qua th¬ v¨n NguyÔn Tr·i (Bïi Duy T©n – KØ niÖm 600 n¨m n¨m sinh NguyÔn Tr·i. Nxb Khoa häc x· héi, H, 1982). Nh÷ng bµi viÕt nµy ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè khÝa c¹nh cña c¶m høng hoµi cæ. NguyÔn HuÖ Chi ®· chØ ra ®îc nçi luyÕn tiÕc qu¸ khø thÓ hiÖn trong th¬ «ng vÒ nh÷ng g× mét ®i kh«ng trë l¹i. Hoµi Thanh, TrÇn §×nh Sö chØ ra ®îc mét vµi nÐt riªng trong con ngêi c¸ nh©n NguyÔn Tr·i. Hai t¸c gi¶ ®· nãi lªn ®îc nçi niÒm cña NguyÔn Tr·i ®èi víi tuæi trÎ cña m×nh. Tuy nhiªn, mÆc dï ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè biÓu hiÖn cña c¶m høng hoµi cæ nhng râ rµng ®ã míi chØ lµ nh÷ng khÝa c¹nh nhá, cha ®Çy ®ñ. ThËm chÝ cã ngêi chØ xem ®ã lµ mét ý ®Ó dÉn d¾t ®Ó tõ ®ã lµm râ mét néi dung kh¸c. Trªn c¬ së kÕ thõa nh÷ng néi dung trªn, luËn v¨n nµy chóng t«i sÏ nghiªn cøu s©u h¬n, râ h¬n biÓu hiÖn cña c¶m høng hoµi cæ. Bëi lÏ c¶m høng nµy lµ tæng hßa cña nhiÒu gi¸ trÞ, nhiÒu ý nghÜa nhng trong ®ã lín nhÊt lµ ý nghÜa nh©n sinh. Nã còng thÓ hiÖn sù g¾n bã cña nhµ thêi th¬ ®èi víi ®Êt níc, con ngêi, d©n téc. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n nµy chóng t«i sö dông c¸c ph¬ng ph¸p phæ biÕn nh: Thèng kª, tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh ( so s¸nh 3 víi c¶m høng hoµi cæ trong øc Trai thi tËp ) ®Ó t×m ra nh÷ng nÐt t¬ng ®ång . 5. Bè côc luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, néi dung chñ yÕu cña luËn v¨n ®îc chóng t«i tr×nh bµy trong ba ch¬ng : Ch¬ng 1: NguyÔn Tr·i viÕt vÒ tuæi trÎ cña m×nh Ch¬ng 2: NguyÔn Tr·i viÕt vÒ c¸c nh©n vËt ViÖt Nam trong qu¸ khø Ch¬ng 3 : NguyÔn Tr·i viÕt vÒ c¸c nh©n vËt trong lÞch sö Trung Hoa 4 Ch¬ng I NguyÔn Tr·i ViÕt VÒ Tuæi TrÎ Cña M×nh 1.1. KÝ øc b»ng th¬ vÒ tuæi trÎ ®Çy hoµi b·o Hoµi cæ nghÜa lµ nhí vÒ qu¸ khø. C¶m høng hoµi cæ ë ®©y chÝnh lµ nguån c¶m xóc híng vÒ qu¸ khø, vÒ mét thêi ®· qua, t×m thÊy nh÷ng gi¸ trÞ ®Ñp ®Ï cña mét thêi, tõ ®ã béc lé ®îc t tëng, t×nh c¶m, c¶m xóc cña b¶n th©n m×nh tríc thùc t¹i. NguyÔn Tr·i viÕt Quèc ©m thi tËp vµo giai ®o¹n vÒ C«n S¬n ë Èn, giai ®o¹n mµ cuéc ®êi «ng ®· tr¶i qua bao th¨ng trÇm, sãng giã, sau bao tr¶i nghiÖm. 254 bµi th¬ Quèc ©m thi tËp thùc sù lµ b¶n tæng kÕt ®¸nh gi¸ vÒ con ngêi, tÝnh c¸ch, lèi sèng, suy nghÜ …Con ngêi NguyÔn Tr·i víi ®Çy ®ñ ph¬ng diÖn ®· ®îc thÓ hiÖn, trong ®ã cã c¶ nçi niÒm hoµi cæ s©u kÝn cña «ng. §ã lµ lßng hoµi niÖm vÒ qu¸ khø, tuæi trÎ ®Ñp ®Ï mµ hµo hïng, còng lµ thêi ®¹i víi ®Çy ®ñ nh÷ng biÕn cè lÞch sö. ChÝnh thêi ®¹i Êy ®· t¹o ra biÕt bao anh hïng, hµo kiÖt, nh÷ng con ngêi ®· lµm nªn lÞch sö vÎ vang cña d©n téc. Giê ®©y khi m¸i ®Çu ®· b¹c, ngo¶nh l¹i nh×n thêi oai hïng xa xa l¹i hiÖn vÒ ®Çy ®ñ nhÊt nguyªn vÑn nhÊt. Trong Quèc ©m thi tËp NguyÔn Tr·i ®· ghi l¹i mét chuçi ký øc b»ng th¬ vÒ mét thêi tuæi trÎ ®Çy hoµi b·o, ®Çy biÕn ®éng. Më ®Çu lµ bµi th¬ V« ®Ò nãi vÒ mêi n¨m giã bôi, mêi n¨m phiªu b¹t trªn con ®êng ®i t×m minh chñ : Gãc thµnh nam, lÒu mét c¨n No níc uèng, thiÕu c¬m ¨n Con ®ßi trèn, dêng ¸i quyÕn 5 Bµ ngùa gÇy, thiÕu kÎ ch¨n Ao vîi hÑp hßi, kh«n th¶ c¸ Nhµ quen thó thøa ng¹i nu«i v»n TriÒu quan ch¼ng ph¶i, Èn ch¼ng ph¶i, Gãc thµnh Nam, lÒu mét c¨n. Bµi th¬ ra ®êi tõ rÊt sím. Theo §¹i ViÖt sö ký toµn th vµ theo Di c¶o cña §inh LiÖt, sau khi nhµ Hå bÞ suy sôp NguyÔn Phi Khanh ra ®Çu thó vµ bÞ gi¶i ®i V¹n S¬n §iÕm (Hå B¾c, Trung Quèc). NguyÔn Tr·i cïng hai b¸c ruét lµ NguyÔn Th, NguyÔn Sïng kh«n khÐo gi¶ ®Çu hµng råi chèn ®i theo TrÇn Trïng Quang. Lóc bÞ giÆc truy lïng ba b¸c ch¸u ch¹y vµo thµnh NghÖ An bÞ chÆn l¹i ë Kh¶ Lu gÇn Thµnh Nam, råi bÞ qu¶n thóc ë ®ã tõ 1413-1416 míi ®îc tha bæng ®a ra §«ng Quan c¶i huÊn. Ýt l©u sau NguyÔn Tr·i trèn tho¸t. Kho¶ng n¨m 1422-1423 lªn Lçi Giang ®a B×nh Ng« s¸ch cho Lª Lîi. Bµi th¬ ghi l¹i thêi gian nµy cña «ng, mét thêi rÊt hµo hïng vµ oanh liÖt, tõ ®ã gîi vÒ qu¸ khø, tuæi trÎ kh«ng thÓ nµo quªn. NguyÔn Tr·i sinh ra vµ lín lªn gi÷a lóc x· héi phong kiÕn ViÖt Nam cã nhiÒu biÕn chuyÓn s©u s¾c. ¤ng nh×n thÊy nh÷ng l·nh ®Þa réng lín, sù giµu cã xa hoa cùc kú cña ®¹i quý téc nhµ TrÇn víi hµng ngh×n gia n«. Råi «ng l¹i chøng kiÕn sù suy tµn cña giai cÊp quý téc bëi nh÷ng c¶i c¸ch cña Hå Quý Ly nhÊt lµ cuéc ®¹i tµn s¸t n¨m 1391. ¤ng chøng kiÕn uy thÕ cña nhµ Hå, víi nh÷ng c¶i c¸ch nh: Ph¸t hµnh tiÒn giÊy, di d©n khÈn hoang … Råi l¹i chøng kiÕn sù thÊt b¹i cña nhµ Hå khi qu©n Minh vµo x©m lîc, 6 viÖc cha con Hå Quý Ly vµ c¶ ngêi cha th©n yªu cña «ng bÞ giÆc Minh b¾t gi¶i vÒ Trung Quèc. ¤ng ®· tõng nÕm tr¶i nh÷ng n¨m sèng c¬ cùc díi ¸ch chiÕm ®ãng cña giÆc Minh. Th¬ng d©n, th¬ng th©n ®au khæ mµ thÊy m×nh bÊt lùc. ¤ng ®· chøng kiÕn phong trµo ®Êu tranh anh dòng do nhµ TrÇn l·nh ®¹o lÇn lît thÊt b¹i víi nh÷ng tÊm g¬ng hy sinh bÊt khuÊt cña nh÷ng anh quý téc yªu níc nhµ TrÇn. ¤ng còng ®îc chøng kiÕn sù thiÕt lËp chÕ ®é chiÕm ®ãng qu©n sù cña bän x©m lîc Minh víi thµnh lòy vµ ®ån bèt kh¾p n¬i, víi chÝnh s¸ch lµm kiÖt quÖ søc ngêi, søc cña cña d©n ta, víi sù khñng bè tµn b¹o cha tõng cã. §Êt níc tëng nh ch×m s©u vµo häa diÖt vong, bçng nhiªn l¹i håi sinh khi rõng nói Lam S¬n nhãm häp trµo kh¸ng chiÕn. ChÝnh NguyÔn Tr·i ®· chøng kiÕn vµ tham gia vµo mét phßng trµo kú diÖu nhÊt cña lÞch sö d©n téc- mét thêi kú rùc rì nhÊt . Tuæi trÎ cña NguyÔn Tr·i ®· cã nh÷ng lóc thËt h¨m hë : Trêng èc ba thu, uæng mæ danh Ch¼ng tµi ®©u xøng chøc tiªn sinh. Cuèc cµy íc x¸o vên ch tö, ThuyÒn män kh«n ®a biÓn lôc kinh ¸n s¸ch c©y ®Ìn hai b¹n cò Song mai hiªn tróc mét lßng thanh. 7 L¹i mõng nguyªn khÝ cßn thÞnh Cßn cËy v× hay mét ch÷ ®inh. ( Ng«n chÝ 6) §©y lµ mét thêi kú ®Çy hµo hïng, chÝ khÝ, tuæi trÎ trµn ®Çy sù h¨m hë. NguyÔn Tr·i muèn ®em hÕt tµi män cña m×nh ra ®Ó phôc vô giang s¬n, ®Êt níc, phôc vô nh©n d©n. C©u th¬ viÕt vÒ thêi cßn trÎ, nãi ®Õn chuyÖn häc hµnh, tu dìng thuë nhá. NguyÔn Tr·i sinh n¨m 1380 cã s¸ch nãi lµ sinh ë NhÞ Khª, n¬i cha d¹y häc. PhÇn ch¾c lµ sinh ë dinh «ng ngo¹i råi lín lªn ë ®ã, v× thÕ «ng ®· nhËn ®îc sù trùc tiÕp chØ b¶o d¹y dç cña «ng ngo¹i. Mêi tuæi «ng ngo¹i mÊt «ng vÒ ë víi cha, ®· ®îc cha khen: Lôc tuÕ nhi ®ång ph¶ ¸i th (Con th¬ s¸u tuæi ®· ham ®äc s¸ch) ThÕ lµ tríc ®ã ®· häc vµ tíi ®ã ®· rÊt ham häc. Kh«ng Ýt chµng th sinh tù b¶o: m×nh nh loµi cuèc c»n, nhng cuèc x¸o cho chÝn c¸i vên cña tr¨m nhµ (ch tö) ch¾c còng gÆt h¸i ®îc: Cuèc c»n íc x¸o vên ch tö M×nh th× nh thuyÒn män mµ bÓ s¸u kinh (lôc kinh) cña nhµ nho th× mªnh m«ng, g¾ng ®ua theo bÌ b¹n kh«ng thËt dÔ dµng: 8 ThuyÒn män kh«n ®ua bÓ lôc kinh Häc ë ®©y lµ võa häc võa tu dìng, coi b¹n bÌ víi m×nh lµ ®Ìn vµ s¸ch, mai vµ tróc. Lµ lÊy s¸ch vµ ®Ìn mµ luyÖn chÝ cña m×nh. Häc lµm ngêi cña chµng th sinh lóc nhá tuæi lµ nh vËy. Chµng sÜ tö xa còng ®· tr¶i qua bao vÊt v¶ v× thi cö. Khi x· héi ®ang trong thêi k× rèi ren, vua quan nhµ TrÇn bá bª c«ng viÖc triÒu chÝnh khiÕn mu«n d©n lÇm than, c¬ cùc, NguyÔn Tr·i muèn d©ng hiÕn tµi trÝ cña m×nh, muèn ®em søc m×nh ra ®Ó x©y dùng ®Êt níc. NguyÔn Tr·i chuÈn bÞ ®i thi th× nhµ Hå lªn thay nhµ TrÇn, «ng do dù kh«ng muèn ®i : §· mÊy thu qua ®Ó lÖ nhµ Duyªn nµo ®eo ®¼ng khã ch¨ng tha Mét th©n lÈn khuÊt ®êng khoa môc Hai ch÷ m¬ mµng viÖc quèc gia. (Ng«n chÝ 7) NguyÔn Tr·i lµ con ch¸u nhµ TrÇn, giê nhµ TrÇn suy vong th× t©m tr¹ng do dù Êy còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu. ThÕ nhng c¶m quan chÝnh trÞ, lßng yªu th¬ng d©n chóng ®· thóc ®Èy «ng. N¨m 1400 NguyÔn Tr·i lªn kinh øng thÝ vµ ®· ®Ëu, ®îc Hå Quý Ly phong cho chøc Ch¸nh chëng ®µi ngù sö. Ra lµm quan víi nhµ Hå, «ng kh«ng tr¸nh khái ®îc ngêi khen kÎ chª: 9 Cã kÎ th× chª, cã kÎ khen… ThËm chÝ cã kÎ cêi chÕ giÔu cho r»ng cha con NguyÔn Tr·i khÐo “®æi tr¾ng thay ®en” : Ai thÊy r»ng cêi lµ thÕ th¸i Ghª thÕ, biÕn b¹c lµm ®en (Tøc sù 2) Tuæi trÎ cña NguyÔn Tr·i lµ vËy. ¤ng lu«n muèn ®em søc m×nh cèng hiÕn cho ®Êt níc. Ngay tõ thuë thiÕu thêi, NguyÔn Tr·i ®· x©y dùng cho m×nh méng ®em tµi trÝ ®Ó gióp d©n gióp ®êi. ThÕ nhng sù nghiÖp nhµ Hå tån t¹i kh«ng ®îc bao n¨m bëi kh«ng quy phôc ®îc lßng d©n, ý d©n . Qu©n Minh dùa vµo chiªu bµi “lËt Hå phôc TrÇn” sang cíp níc ta, nh©n d©n sèng trong c¶nh c¬ cùc lÇm than . NguyÔn Tr·i ph¶i thèt lªn : ë thÕ nhiÒu phen thÊy khãc cêi N¨m nay tuæi ®· ngo¹i t m¬i . Lßng ngêi mét sù yªm chng mét §Ìn kh¸ch mêi thu l¹nh hÕt mêi ! (Tù thuËt 9) BiÕt bao nhiªu bµi th¬ ®· ph¶n ¸nh nh÷ng suy t Êy, nh÷ng ®au khæ Êy cña NguyÔn Tr·i tríc c¶nh níc mÊt nhµ tan, qu©n thï b¹o ngîc: §éc sinh ®éc b·o u tiªn niÖm Täa ñng hµn kh©m d¹ bÊt miªn 10 (H¶i khÈu d¹ b¹c h÷u c¶m) (Suèt ®ªm «m m·i tÊm lßng “lo tríc” Ch¨n l¹nh choµng vai thøc suèt ®ªm) Nçi lo cho d©n ®· thêng xuyªn day døt NguyÔn Tr·i. ¤ng ®· ®ªm ®ªm ch¼ng ngñ, cã ®ªm thøc m·i bªn ngän ®Ìn mê, ngåi m·i bªn vÇng tr¨ng l¹nh. Cã ®ªm tùa m·i bªn song suèt ba canh ma giã, thæn thøc nhí quª trong c¶nh th¸i b×nh. Cã ®ªm bçng x« gèi ngåi dËy: Phó quèc binh cêng ch¨ng cã chíc B»ng t«i nµo thuë Ých chng d©n. (TrÇn t×nh 37) Lµm g× ®©y ®Ó gióp cho nh©n d©n ®ang sèng díi nanh vuèt cña qu©n thï? Nh©n d©n bao giê míi ®îc gi¶i phãng? Nh©n d©n bao giê míi trë l¹i cuéc sèng Êm no an vui, bao giê hÕt nçi sÇu th¶m o¸n giËn? Nh÷ng næi lo l¾ng ®èi víi nh©n d©n ngµy ®ªm th«i thóc NguyÔn Tr·i suy t ®Ó t×m ra con ®êng ®uæi giÆc cøu níc. ¤ng muèn ®em hÕt trÝ tuÖ, t©m huyÕt, tµi n¨ng ®Ó phôc vô nh©n d©n, phôc vô ®Êt níc. Ngêi thanh niªn trÝ thøc Êy thËt h¨m hë nhiÖt t×nh. May thay ë m¶nh ®Êt Thanh Hãa anh hïng xuÊt hiÖn mét v× tinh tó: B×nh §Þnh V¬ng Lª Lîi. NguyÔn Tr·i víi tÊm 11 lßng yªu níc th¬ng d©n ®· ®i theo nghÜa qu©n, quyÕt ®em søc m×nh ®¸nh ®æ qu©n thï, giµnh ®éc lËp cho d©n téc. ViÕt vÒ thêi gian khæ mµ hµo hïng oanh liÖt Êy, NguyÔn Tr·i nhí l¹i : Tõ ngµy gÆp héi phong v©n Bæ b¸o cha hÒ ®Æng mç ph©n G¸nh kh«n ®¬ng quyÒn tíng phñ Lui ngâ ®îc ®Êt nho thÇn ¦íc bÒ gi¶ ¬n minh chóa HÕt kháe phï ®¹o th¸nh nh©n . Quèc phó binh quyÒn ch¨ng cã chíc B»ng t«i nµo thuë Ých chng d©n . (TrÇ n t×nh 1) “Héi phong v©n” theo Kinh DÞch ý nãi rång m©y, hæ giã, ngô ý vua t«i nhãm häp víi nhau. Cuéc khëi nghÜa Lam S¬n ph¸t ®éng tõ nh÷ng n¨m 1416-1418 ban ®Çu chØ cã mét sè thµnh viªn tham gia, sau ®ã ph¸t triÓn lªn. N¨m 1422 – 1423 Lª Lîi ®Æt tæng hµnh dinh ë Lçi Giang (Thanh Hãa) NguyÔn Tr·i vµo yÕt kiÕn nhµ vua, vµ d©ng lªn nhµ 12 vua B×nh Ng« s¸ch. §©y lµ thêi ®iÓm ®¸nh dÊu sù nghiÖp cña NguyÔn Tr·i. Ph¶i ch¨ng ®ã còng chÝnh lµ thêi ®iÓm gÆp “héi phong v©n” mµ «ng kh«ng bao giê quªn. Vµ ph¶i ch¨ng tõ lóc ®ã «ng nguyÖn ®em hÕt søc m×nh ®Ó phôc vô cuéc kh¸ng chiÕn : Bæ b¸o cha hÒ ®Æng mç ph©n G¸nh kh«n ®¬ng quyÒn tíng phñ Lui ngâ ®îc ®Êt nho thÇn (TrÇn t×nh 1) Ta b¾t gÆp ë ®©y mét hoµi b·o lín mét tr¸ch nhiÖm lín cña ngêi tri thøc trÎ. Thêi kú hµo hïng, ngêi thi thøc lu«n muèn sèng trong c¶nh vua t«i trªn díi mét lßng v× d©n v× níc : T«i ng¬i th× mét lßng trung hiÕu Mùa ®Ó ngh×n ®êi tiÕng hæ hang (Tù th¸n 23) Bui cã mét lßng trung lÉn hiÕu (ThuËt høng 24) GÆp ®îc Lª Lîi nghÜa lµ tiÕp tôc thùc hiÖn ®îc hoµi b·o ®· Êp ñ tõ l©u cña m×nh. Tr¶i qua mêi n¨m kh¸ng chiÕn gian khæ, víi bao vÊt v¶ mµ nghÜa qu©n ph¶i chÞu nh : 13 Khi Linh Kh«i l¬ng hÕt mÊy tuÇn Khi Kh«i HuyÖn qu©n kh«ng mét ®éi (B×nh Ng« §¹i C¸o) ThÕ nhng qu©n d©n víi quyÕt t©m mét lßng ®· kh¾c phôc khã kh¨n lµm cho qu©n Minh ph¶i khiÕp sî. §©y lµ giai ®o¹n hµo hïng nhÊt oanh liÖt nhÊt, còng lµ giai ®o¹n mµ NguyÔn Tr·i ®îc thi thè tµi n¨ng, ®em hoµi b·o cña m×nh mµ phôc vô ®Êt níc. Giäng th¬ cña «ng cßn vang väng mét thêi rùc rì : Mõng thuë th¸i b×nh yªu hÕt tÊc No lßng tù t¹i qu¶n chi lµ… Hay: §Êt thiªn tö dìng t«i thiªn tö §êi th¸i b×nh ca khóc th¸i b×nh (ThuËt høng 20) ThÕ lµ bao nhiªu n¨m mong ®îi, bao nhiªu n¨m nÕm mËt n»m gai, vÊt v¶ khæ cùc n¬i rõng s©u níc ®éc b©y giê ®· ®îc ®Òn ®¸p. Giang s¬n ®· thu vÒ mét mèi, nÒn ®éc lËp ®· trë l¹i víi ®Êt níc, d©n téc. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc NguyÔn Tr·i ®¹t ®îc nh÷ng íc m¬, nguyÖn väng cña m×nh. 14 Giê ®©y khi ®ang ngåi trªn m¶nh ®Êt C«n S¬n, víi t thÕ cña mét Èn sÜ nghÜ vÒ qu¸ khø, ©m vang cña thêi ®¹i anh hïng l¹i trµo s«i . V× mét sù nghiÖp to lín th× “qu¶n chi lµ …”. ë NguyÔn Tr·i ta cßn b¾t gÆp mét con ngêi h¨m hë ®em hÕt søc m×nh ®Ó x©y dùng ®Êt níc, lu«n lu«n cã mét suy nghÜ : T«i §êng Ngu ë ®Êt §êng Ngu. Trong Quèc ©m thi tËp chóng ta b¾t gÆp rÊt nhiÒu c©u, nhiÒu bµi NguyÔn Tr·i nh¾c vÒ ®Êt §êng Ngu. §êng, Ngu lµ hai nhµ níc phong kiÕn thÞnh trÞ Trung Quèc tån t¹i díi thêi céng s¶n nguyªn thñy. Thêi ®¹i Êy cã bao nhiªu nh©n tµi, NguyÔn Tr·i íc ao m×nh ®îc sèng trong thêi ®ã. V× vËy «ng mong muèn mét nhµ níc nh thÕ: NgÉm ngét s¬n l©m lÉn thÞ triÒu Nµo ®©u ch¼ng lµ ®Êt §êng Nghiªu. ( M¹n thuËt2) hay : Khã lÉn vui, ch¨ng thña tr¸ch V× chng ®êi cã chóa §êng Ngu. ( ThuËt høng13) ¤ng lu«n m¬ vÒ x· héi Nghiªu ThuÊn: 15 Non phó xu©n cao níc VÞ Thanh M©y quyÕn nguyÖt, kh¸ch v« t×nh §Êt thiªn tö dìng t«i thiªn tö §êi th¸i b×nh ca khóc th¸i b×nh C¬m ¸o kh«n ®Òn Nghiªu ThuÊn trÞ Tãc t¬ cha b¸o mÑ cha sinh . (ThuËt høng 20) Trong bµi Tù th¸n 28 «ng viÕt: Xin lµm ®êi trÞ mç th¸i b×nh Vµ: Giµu nh÷ng cña tù nhiªn Êy Khñng khØnh dÇu lßng ë ®Êt Nghiªu §ã thùc sù lµ mét x· héi thËt tèt ®Ñp: Vua Nghiªu ThuÊn, d©n Nghiªu ThuÊn Dêng Êy ta ®µ phØ së nguyÒn (Tù th¸n 4) X· héi lÝ tëng nh vËy sÏ ®îc thùc hiÖn nhê vua quan cã tr¸ch nhiÖm, lo l¾ng cho h¹nh phóc cña nh©n d©n, l¾ng nghe nguyÖn väng cña d©n “kh«ng lÊy ®iÒu muèn cña mét ngêi mµ cìng Ðp mu«n ngµn ngêi kh«ng muèn ph¶i nghe theo. Quan l¹i trÞ d©n ph¶i theo phÐp c«ng b»ng, lµm viÖc cÇn mÉn. LÊy viÖc quèc gia lµm c«ng viÖc cña m×nh, lÊy ®iÒu lo cña sinh d©n lµm ®iÒu lo cña thiÕt 16 kû”.Quan hÖ hßa môc mµ «ng mong mái kh«ng ph¶i chØ lµ vua vµ d©n trong níc, mµ cßn lµ gi÷a c¸c d©n téc l¸ng giÒng víi nhau. NguyÔn Tr·i lu«n yªu cÇu cao ®èi víi ngêi cÇm quyÒn, tõ vua cho ®Õn quan.Theo NguyÔn Tr·i ph¶i “hßa thuËn t«ng nh©n”, “nhí gi÷ mét lßng h÷u ¸i, th¬ng yªu d©n chóng, nghÜ lµm nh÷ng viÖc khoan nh©n”. C©u nãi cã hai vÕ.ë vÕ trªn lµ nãi ®Õn viÖc ®oµn kÕt néi bé trong hä hµng th©n thÝch nhµ vua, nãi réng ra lµ toµn bé giai cÊp phong kiÕn, ë vÕ díi nãi ®Õn viÖc thi hµnh nh©n nghÜa ®èi víi nh©n d©n. “Nguêi lµm vua chí thëng bËy v× t ©n, chí ph¹t bõa v× t lîi ; ®õng thÝch tiÒn cña mµ bu«ng tuång xa xØ, ®õng gÇn thanh s¾c mµ bõa b·i hoang d©m”. Nãi mét c¸ch kh¸c lµ ph¶i tù kiÒm chÕ kh«ng th¶ láng cho nh÷ng dôc väng, lóc nµo còng ph¶i ch¨m chØ, thËn träng “dïng nh©n tµi, nghe can gi¸n, ra mét chÝnh s¸ch, mét mÖnh lÖnh, ph¸t mét lêi nãi, mét viÖc lµm, ®Òu gi÷ chÝnh chung”. Trong khi kh«ng thÓ quan niÖm ®îc mét níc mµ l¹i kh«ng cã vua, th× NguyÔn Tr·i l¹i nhÊn m¹nh vµo tr¸ch nhiÖm chø kh«ng nhÊn m¹nh vµo quyÒn hëng thô cña nhµ vua vµ ®Ò ra yªu cÇu rµng buéc hµnh ®éng cña nhµ vua. ¤ng còng c¶nh b¸o r»ng lµm vua mµ kh«ng thi hµnh nh©n nghÜa th× ph¶i coi chõng d©n sÏ lËt ®æ vµ trêi sÏ kh«ng dung. ¤ng viÕt: “v¶ l¹i mÕn ngêi cã nh©n lµ d©n mµ chë thuyÒn vµ lËt thuyÒn còng lµ d©n, gióp ngêi cã ®øc lµ trêi mµ khã tin vµ kh«ng th¬ng còng lµ 17 trêi”. ¤ng khuyªn ngêi lµm vua nªn “kÝnh trêi ch¨m d©n, kh«ng d¸m khinh mÊt lóc nµo”. ¤ng muèn triÒu ®×nh kh«ng nªn qu¸ nÆng nÒ su thuÕ vµ trõng ph¹t chØ nªn ch¨m lo cho d©n häc tèt, lµm tèt: Nªn thî nªn thÇy v× cã häc No ¨n no mÆc bëi hay lµm (B¶o kÝnh c¶nh giíi 17) Tríc c¶nh ®ãi khæ cña nh©n d©n, «ng ®· cã lóc næi giËn vµ b¶o vµo mÆt bän triÒu thÇn: “së dÜ cã tai n¹n Êy chÝnh lµ tù lò c¸c «ng. C¸c «ng chØ lµ ®å thÝch su cao thuÕ nÆng, v¬ vÐt cña d©n cho nhiÒu”. VÒ mÆt h×nh ph¹t «ng kh«ng ®ång ý mét lóc chÐm b¶y tªn ¨n trém. Theo «ng nhµ vua ph¶i lÊy nh©n nghÜa lµm chÝnh, x©y dùng ph¸p luËt trªn c¬ së th¬ng yªu nh©n d©n. Ph¸t biÓu vÒ ©m nh¹c «ng nãi: “hßa b×nh lµ gèc cña nh¹c, thanh ©m lµ v¨n cña nh¹c…D¸m mong bÖ h¹ rñ lßng th¬ng yªu vµ ch¨n nu«i mu«n d©n khiÕn cho trong th«n cïng ngâ xãm v¾ng kh«ng cã mét tiÕng o¸n giËn sÇu than, ®ã chÝnh lµ gi÷ ®îc c¸i gèc cña nh¹c”. C¸i gèc cña nh¹c còng lµ c¸i gèc cña toµn bé ®êi sèng cña nh©n d©n. Sao cho nh©n d©n ®îc Êm no, giÇu ®ñ ®Ó kh«ng cßn tiÕng “o¸n hËn sÇu than” ®ã lµ ®iÒu vèn ®· theo ®uæi «ng tõ lóc nhá, vÉn tiÕp tôc th«i thóc «ng. 18 Nh÷ng yªu cÇu mµ NguyÔn Tr·i ®Ò ra nh vËy lµ nh»m x©y dùng mét ®Êt níc thÞnh vîng, ngêi d©n ®©u ®©u còng ®îc no ®ñ. §ã còng chÝnh lµ nçi niÒm, còng lµ hoµi b·o to lín nhÊt trong cuéc ®êi NguyÔn Tr·i. Giê ®©y khi tuæi ®· xÕ chiÒu, m¸i tãc trªn ®Çu ®· b¹c m¬i ph©n, nghÜ vÒ thêi xa xa Êy NguyÔn Tr·i thÊy mét niÒm nuèi tiÕc: TiÕc thiÕu niªn qua, lËt h¹n lµnh Hoa hoa, nguyÖt nguyÖt luèng v« t×nh Biªn x anh nì phô cêi ®Çu b¹c §Çu b¹c xa nay cã thuë xanh (TÝch c¶nh 4) “TiÕc thiÕu niªn” tøc lµ tiÕc mét thêi k× ®Çy søc sèng, mét thêi «m Êp biÕt bao hoµi b·o ®Ñp. B©y giê ®©y khi thêi gian tr«i ®i, ngo¶nh l¹i nh×n chØ cßn l¹i lµ qu¸ khø, lµ dÜ v·ng cïng víi mét nçi niÒm hoµi niÖm s©u xa: Xu©n xanh cha dÔ hai phen l¹i ThÊy c¶nh cµng thªm tiÕc thiÕu niªn. (TÝch c¶nh 3) NguyÔn Tr·i ®· ý thøc ®îc sù tr«i ch¶y cña thêi gian, sù thay ®æi cña thiªn nhiªn v¹n vËt: Ngµy th¸ng b»ng thoi mét phót cêi ChÝnh v× thÕ «ng ®· khuyªn nh÷ng ngêi trÎ tuæi ®õng thÊy ngêi ®Çu b¹c mµ chª cêi hä: Biªn xanh nì phô cêi ®Çu b¹c 19 §Çu b¹c xa nay cã thuë xanh. ¤ng khuyªn r¨n ch©n thµnh : Hìi kÎ biªn xanh chí phô ngêi Thøc xu©n kÓ ®îc m¸y phen t¬i. (TÝch c¶nh 5) §õng cêi ngêi ®Çu b¹c bëi v× tríc ®©y hä còng cã mét thêi “®Çu xanh”, còng tõng vµo sinh ra tö, sèng vµ ®em hÕt t©m lùc ®Ó x©y dùng ®Êt níc còng nh hoµn thµnh hoµi b·o lín lao cña m×nh. Hä còng v×: V× thu cho nhÉn ®Çu nªn b¹c Tha dÔ ai ®µ ba b¶y m¬i. (TÝch c¶nh 5) NguyÔn Tr·i tiÕc g× c¶nh ®· qua? Hay nãi mét c¸ch cô thÓ kÝ øc tuæi trÎ cña «ng hiÖn lªn nh thÕ nµo qua niÒm håi tëng. Tríc hÕt chóng ta b¾t gÆp mét con ngêi trîng phu víi mét khÝ ph¸ch hµo hïng, cøng cái: DiÕp tróc cßn khoe tiÕt cøng Mîn h×nh ¶nh c©y tróc, cïng víi khÝ tiÕt cña nã ®Ó nãi lªn khÝ tiÕt cña m×nh. §©y vèn lµ h×nh ¶nh íc lÖ trong th¬ v¨n cæ. Nãi ®Õn tróc lµ ngêi ta nghÜ ngay ®Õn khÝ ph¸ch, cèt c¸ch cña ®Êng trîng phu. V¨n häc xa thêng lÊy h×nh tîng c©y tïng, c©y tróc ®Ó nãi ®Õn ngêi anh hïng. Trong Quèc ©m thi tËp NguyÔn Tr·i còng cã ®Õn 3 bµi nãi ®Õn h×nh ¶nh c©y tróc: Hoa liÔu triÒu xu©n còng h÷u t×nh, 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan