Tài liệu Cam bien quang

Ch−¬ng II C¶m biÕn quang 2.1. TÝnh chÊt vµ ®¬n vÞ ®o ¸nh s¸ng 2.1.1. TÝnh chÊt cña ¸nh s¸ng Nh− chóng ta ®· biÕt, ¸nh s¸ng võa cã tÝnh chÊt sãng võa cã tÝnh chÊt h¹t. ¸nh s¸ng lµ mét d¹ng cña sãng ®iÖn tõ, vïng ¸nh s¸ng nh×n thÊy cã b−íc sãng tõ 0,4 - 0,75 µm. Trªn h×nh 2.1 biÓu diÔn phæ ¸nh s¸ng vµ sù ph©n chia thµnh c¸c d¶i tÝm lam lôc 0,750 0,650 0,575 0,590 0,490 vµng cùc tÝm 0,455 0,395 mµu cña phæ. da cam ®á hång ngo¹i λ(µm) 0,4 0,75 1,2 cùc tÝm h.n.ng¾n 0,1 tr«ng thÊy 0,01 10 30 hång ngo¹i 100 h. ngo¹i xa H×nh 2.1 Phæ ¸nh s¸ng VËn tèc truyÒn ¸nh s¸ng trong ch©n kh«ng c = 299.792 km/s, trong m«i tr−êng vËt chÊt vËn tèc truyÒn sãng gi¶m, ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: v= c n n - chiÕt suÊt cña m«i tr−êng. Mèi quan hÖ gi÷a tÇn sè ν vµ b−íc sãng λ cña ¸nh s¸ng x¸c ®Þnh bëi biÓu thøc: λ= - Khi m«i tr−êng lµ ch©n kh«ng : - Khi m«i tr−êng lµ vËt chÊt : λ = c ν v . ν Trong ®ã ν lµ tÇn sè ¸nh s¸ng. TÝnh chÊt h¹t cña ¸nh s¸ng thÓ hiÖn qua sù t−¬ng t¸c cña ¸nh s¸ng víi vËt chÊt. ¸nh s¸ng gåm c¸c h¹t nhá gäi lµ photon, mçi h¹t mang mét n¨ng l−îng nhÊt ®Þnh, n¨ng l−îng nµy chØ phô thuéc tÇn sè ν cña ¸nh s¸ng: - 24 - Wφ = hν (2.1) Trong ®ã h lµ h»ng sè Planck (h = 6,6256.10-34J.s). B−íc sãng cña bøc x¹ ¸nh s¸ng cµng dµi th× tÝnh chÊt sãng thÓ hiÖn cµng râ, ng−îc l¹i khi b−íc sãng cµng ng¾n th× tÝnh chÊt h¹t thÓ hiÖn cµng râ. 2.1.2. C¸c ®¬n vÞ ®o quang a) §¬n vÞ ®o n¨ng l−îng - N¨ng l−îng bøc x¹ (Q): lµ n¨ng l−îng lan truyÒn hoÆc hÊp thô d−íi d¹ng bøc x¹ ®o b»ng Jun (J). - Th«ng l−îng ¸nh s¸ng (Φ): lµ c«ng suÊt ph¸t x¹, lan truyÒn hoÆc hÊp thô ®o b»ng oat (W): Φ= dQ dt (2.2) - C−êng ®é ¸nh s¸ng (I): lµ luång n¨ng l−îng ph¸t ra theo mét h−íng cho tr−íc øng víi mét ®¬n vÞ gãc khèi, tÝnh b»ng oat/steriadian. I= dΦ dΩ (2.3) - §é chãi n¨ng l−îng (L): lµ tØ sè gi÷a c−êng ®é ¸nh s¸ng ph¸t ra bëi mét phÇn tö bÒ mÆt cã diÖn tÝch dA theo mét h−íng x¸c ®Þnh vµ diÖn tÝch h×nh chiÕu dAn cña phÇn tö nµy trªn mÆt ph¼ng P vu«ng gãc víi h−íng ®ã. L= dI dA n (2.4) Trong ®ã dAn = dA.cosθ, víi θ lµ gãc gi÷a P vµ mÆt ph¼ng chøa dA. §é chãi n¨ng l−îng ®o b»ng oat/Steriadian.m2. - §é räi n¨ng l−îng (E): lµ tØ sè gi÷a luång n¨ng l−îng thu ®−îc bëi mét phÇn tö bÒ mÆt vµ diÖn tÝch cña phÇn tö ®ã. E= dΦ dA (2.5) §é räi n¨ng l−îng ®o b»ng oat/m2. b) §¬n vÞ ®o thÞ gi¸c §é nh¹y cña m¾t ng−êi ®èi víi ¸nh s¸ng cã b−íc sãng kh¸c nhau lµ kh¸c nhau. H×nh 2.2 biÓu diÔn ®é nh¹y t−¬ng ®èi cña m¾t V(λ) vµo b−íc sãng. C¸c ®¹i l−îng thÞ gi¸c nhËn ®−îc tõ ®¹i l−îng n¨ng l−îng t−¬ng øng th«ng qua hÖ sè tØ lÖ K.V(λ). - 25 - V(λ) 1 0,5 λ (µm) 0 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 λmax H×nh 2.2 §−êng cong ®é nh¹y t−¬ng ®èi cña m¾t Theo quy −íc, mét luång ¸nh s¸nh cã n¨ng l−îng 1W øng víi b−íc sãng λmax t−¬ng øng víi luång ¸nh s¸ng b»ng 680 lumen, do ®ã K=680. Do vËy luång ¸nh s¸ng ®¬n s¾c tÝnh theo ®¬n vÞ ®o thÞ gi¸c: Φ V (λ ) = 680V(λ )Φ (λ ) lumen §èi víi ¸nh s¸ng phæ liªn tôc: λ2 Φ V = 680 ∫ V(λ ) λ1 dΦ ( λ ) dλ lumen dλ T−¬ng tù nh− vËy ta cã thÓ chuyÓn ®æi t−¬ng øng c¸c ®¬n vÞ ®o n¨ng l−îng vµ ®¬n vÞ ®o thÞ gi¸c. B¶ng 2.1 liÖt kª c¸c ®¬n vÞ ®o quang c¬ b¶n. B¶ng 2.1 §¹i l−îng ®o §¬n vÞ thÞ gi¸c §¬n vÞ n¨ng l−îng Luång (th«ng l−îng) lumen(lm) oat(W) C−êng ®é cadela(cd) oat/sr(W/sr) §é chãi cadela/m2 (cd/m2) oat/sr.m2 (W/sr.m2) §é räi lumen/m2 hay lux (lx) oat/m2 (W/m2) N¨ng l−îng lumen.s (lm.s) jun (j) 2.2. C¶m biÕn quang dÉn 2.2.1. HiÖu øng quang dÉn HiÖu øng quang dÉn (hay cßn gäi lµ hiÖu øng quang ®iÖn néi) lµ hiÖn t−îng gi¶i phãng nh÷ng h¹t t¶i ®iÖn (h¹t dÉn) trong vËt liÖu d−íi t¸c dông cña ¸nh s¸ng lµm t¨ng ®é dÉn ®iÖn cña vËt liÖu. - 26 - Trong chÊt b¸n dÉn, c¸c ®iÖn tö liªn kÕt víi h¹t nh©n, ®Ó gi¶i phãng ®iÖn tö khái nguyªn tö cÇn cung cÊp cho nã mét n¨ng l−îng tèi thiÓu b»ng n¨ng l−îng liªn kÕt Wlk. Khi ®iÖn tö ®−îc gi¶i phãng khái nguyªn tö, sÏ t¹o thµnh h¹t dÉn míi trong vËt liÖu. - ®iÖn tö - ®iÖn tö hν + - hν hν + læ trèng + læ trèng H×nh 2.3. ¶nh h−ëng cña b¶n chÊt vËt liÖu ®Õn h¹t dÉn ®−îc gi¶i phãng H¹t dÉn ®−îc gi¶i phãng do chiÕu s¸ng phô thuéc vµo b¶n chÊt cña vËt liÖu bÞ chiÕu s¸ng. §èi víi c¸c chÊt b¸n dÉn tinh khiÕt c¸c h¹t dÉn lµ cÆp ®iÖn tö - lç trèng. §èi víi tr−êng hîp b¸n dÉn pha t¹p, h¹t dÉn ®−îc gi¶i phãng lµ ®iÖn tö nÕu lµ pha t¹p dono hoÆc lµ lç trèng nÕu lµ pha t¹p acxepto. Gi¶ sö cã mét tÊm b¸n dÉn ph¼ng thÓ tÝch V pha t¹p lo¹i N cã nång ®é c¸c donor Nd, cã møc n¨ng l−îng n»m d−íi vïng dÉn mét kho¶ng b»ng Wd ®ñ lín ®Ó ë nhiÖt ®é phßng vµ khi ë trong tèi nång ®é n0 cña c¸c donor bÞ ion ho¸ do nhiÖt lµ nhá. chiÕu s¸ng V A L hν hν + + Vïng dÉn Wd + + + + + Vïng ho¸ trÞ H×nh 2.4. TÕ bµo quang dÉn vµ sù chuyÓn møc n¨ng l−îng cña ®iÖn tö Khi ë trong tèi, nång ®é ®iÖn tö ®−îc gi¶i phãng trong mét ®¬n vÞ thêi gian tØ lÖ víi nång ®é c¸c t¹p chÊt ch−a bÞ ion ho¸ vµ b»ng a(Nd -no), víi hÖ sè a x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: - 27 - ⎛ qWd ⎞ a = exp⎜ − ⎟ ⎝ kT ⎠ (2.6) Trong ®ã q lµ trÞ tuyÖt ®èi cña ®iÖn tÝch ®iÖn tö, T lµ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi cña khèi vËt liÖu, k lµ h»ng sè. Sè ®iÖn tö t¸i hîp víi c¸c nguyªn tö ®· bÞ ion ho¸ trong mét ®¬n vÞ thêi gian tØ lÖ víi c¸c nguyªn tö ®· bÞ ion ho¸ n0 vµ nång ®é ®iÖn tö còng chÝnh b»ng n0 vµ b»ng r. n 02 , trong ®ã r lµ hÖ sè t¸i hîp. Ph−¬ng tr×nh ®éng häc biÓu diÔn sù thay ®æi nång ®é ®iÖn tö tù do trong khèi vËt liÖu cã d¹ng: dn 0 = a (N d − n 0 ) − r.n 02 dt ë tr¹ng th¸i c©n b»ng ta cã : dn 0 =0 dt a ⎛ a 2 a.N d n0 = +⎜ + 2.r ⎜⎝ 4 r 2 r Suy ra: ⎞ ⎟⎟ ⎠ 1/ 2 (2.7) §é dÉn trong tèi ®−îc biÓu diÔn bëi hÖ thøc: σ 0 = qµn 0 (2.8) Trong ®ã µ lµ ®é linh ®éng cña ®iÖn tö. Khi nhiÖt ®é t¨ng, ®é linh ®éng cña ®iÖn tö gi¶m, nh−ng sù t¨ng mËt ®é ®iÖn tö tù do do sù kÝch thÝch nhiÖt lín h¬n nhiÒu nªn ¶nh h−ëng cña nã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®èi víi ®é dÉn. Khi chiÕu s¸ng, c¸c photon sÏ ion ho¸ c¸c nguyªn tö donor, gi¶i phãng ra c¸c ®iÖn tö. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c photon ®Ëp tíi bÒ mÆt vËt liÖu ®Òu gi¶i phãng ®iÖn tö, mét sè bÞ ph¶n x¹ ngay ë bÒ mÆt, mét sè bÞ hÊp thô vµ chuyÓn n¨ng l−îng cho ®iÖn tö d−íi d¹ng nhiÖt n¨ng, chØ phÇn cßn l¹i míi tham gia vµo gi¶i phãng ®iÖn tö. Do vËy, sè ®iÖn tö (g) ®−îc gi¶i phãng do bÞ chiÕu s¸ng trong mét gi©y øng víi mét ®¬n vÞ thÓ tÝch vËt liÖu, x¸c ®Þnh bëi c«ng thøc: g= G 1 η(1 − R ) = . Φ V A.L hν (2.9) Trong ®ã: G - sè ®iÖn tö ®−îc gi¶i phãng trong thÓ tÝch V trong thêi gian mét gi©y. V=A.L, víi A, L lµ diÖn tÝch mÆt c¹nh vµ chiÒu réng tÊm b¸n dÉn (h×nh 2.4). - 28 - η - hiÖu suÊt l−îng tö (sè ®iÖn tö hoÆc lç trèng trung b×nh ®−îc gi¶i phãng khi mét photon bÞ hÊp thô). R - lµ hÖ sè ph¶n x¹ cña bÒ mÆt vËt liÖu. λ - b−íc sãng ¸nh s¸ng. Φ - th«ng l−îng ¸nh s¸ng. h - h»ng sè Planck. Ph−¬ng tr×nh ®éng häc cña t¸i hîp trong tr−êng hîp nµy cã d¹ng: dn = a (N d − n ) + g − r.n 2 dt Th«ng th−êng bøc x¹ chiÕu tíi ®ñ lín ®Ó sè ®iÖn tö ®−îc gi¶i phãng lín h¬n rÊt nhiÒu so víi ®iÖn tö ®−îc gi¶i phãng do nhiÖt: g >> a (N d − n ) vµ n>>n0 Trong ®iÒu kiÖn trªn, rót ra ph−¬ng tr×nh ®éng häc cho mËt ®é ®iÖn tö ë ®iÒu kiÖn c©n b»ng d−íi t¸c dông chiÕu s¸ng: ⎛g⎞ n=⎜ ⎟ ⎝r⎠ 1/ 2 (2.10) §é dÉn t−¬ng øng víi nång ®é ®iÖn tö ë ®iÒu kiÖn c©n b»ng: σ = qµn . (2.11) Tõ c«ng thøc (2.9), (2.10) vµ (2.11) ta nhËn thÊy ®é dÉn lµ hµm kh«ng tuyÕn tÝnh cña th«ng l−îng ¸nh s¸ng, nã tØ lÖ víi Φ1/2. Thùc nghiÖm cho thÊy sè mò cña hµm Φ n»m trong kho¶ng 0,5 - 1. 2.2.2. TÕ bµo quang dÉn a) VËt liÖu chÕ t¹o TÕ bµo quang dÉn ®−îc chÕ t¹o c¸c b¸n dÉn ®a tinh thÓ ®ång nhÊt hoÆc ®¬n tinh thÓ, b¸n dÉn riªng hoÆc b¸n dÉn pha t¹p. - §a tinh thÓ: CdS, CdSe, CdTe. PbS, PbSe, PbTe. - §¬n tinh thÓ: Ge, Si tinh khiÕt hoÆc pha t¹p Au, Cu, Sb, In. SbIn, AsIn, PIn, cdHgTe. Vïng phæ lµm viÖc cña c¸c vËt liÖu nµy biÓu diÔn trªn h×nh 2.5 - 29 - CdS CdSe CdTe PbS PbSe PbTe Ge Si GeCu SnIn AsIn CdHg 0,6 0,2 1 2 3 4 5 10 20 30 λ, µm H×nh 2.5. Vïng phæ lµm viÖc cña mét sè vËt liÖu quang dÉn b) C¸c ®Æc tr−ng - §iÖn trë : Gi¸ trÞ ®iÖn trë tèi RC0 cña c¸c quang ®iÖn trë phô thuéc rÊt lín vµo h×nh d¹ng h×nh häc, kÝch th−íc, nhiÖt ®é vµ b¶n chÊt ho¸ lý cña vËt liÖu chÕ t¹o. C¸c chÊt PbS, CdS, CdSe cã ®iÖn trë tèi rÊt lín ( tõ 104 Ω - 109 Ω ë 25oC), trong khi ®ã SbIn, SbAs, CdHgTe cã ®iÖn trë tèi t−¬ng ®èi nhá ( tõ 10 Ω - 103 Ω ë 25oC). §iÖn trë Rc cña c¶m biÕn gi¶m rÊt nhanh khi ®é räi t¨ng lªn. Trªn h×nh 2.6 lµ mét vÝ dô vÒ sù thay ®æi cña ®iÖn trë c¶m biÕn theo ®é räi s¸ng. §iÖn trë (Ω) 106 106 104 102 0,1 1 10 100 1000 §é räi s¸ng (lx) H×nh 2.6. Sù phô thuéc cña ®iÖn trë vµo ®é räi s¸ng TÕ bµo quang dÉn cã thÓ coi nh− mét m¹ch t−¬ng ®−¬ng gåm hai ®iÖn trë Rc0 vµ Rcp m¾c song song: - 30 - Rc = R co R cp (2.12) R co + R cp Trong ®ã: Rco - ®iÖn trë trong tèi. Rcp - ®iÖn trë khi chiÕu s¸ng: R cp = aΦ − γ . a - hÖ sè phô thuéc vµo b¶n chÊt vËt liÖu, nhiÖt ®é, phæ bøc x¹. γ - hÖ sè cã gi¸ trÞ tõ 0,5 - 1. Th«ng th−êng Rcp <>I0 vµ ta cã: VOC = I kT log P q I0 Trong tr−êng hîp nµy VOC cã gi¸ trÞ t−¬ng ®èi lín (cì 0,1 - 0,6 V) nh−ng phô thuéc vµo th«ng l−îng theo hµm logarit. VOC, V 0,4 0,2 0 0,1 1 10 100 Th«ng lu−îng, mW H×nh 2.13 Sù phô thuéc cña thÕ hë m¹ch vµo th«ng l−îng §o dßng ng¾n m¹ch: Khi nèi ng¾n m¹ch hai ®Çu ®i«t b»ng mét ®iÖn trë nhá h¬n rd nµo ®ã, dßng ®o¶n m¹ch ISC chÝnh b»ng IP vµ tØ lÖ víi th«ng l−îng (h×nh 2.14): I SC = I P ISC,µV 20 10 0 0,1 0,2 Th«ng l−îng, mW H×nh 2.14 Sù phô thuéc cña dßng ng¾n m¹ch vµo th«ng l−îng ¸nh s¸ng - 37 - §Æc ®iÓm quan träng cña chÕ ®é nµy lµ kh«ng cã dßng tèi, nhê vËy cã thÓ gi¶m nhiÔu vµ cho phÐp ®o ®−îc th«ng l−îng nhá. c) §é nh¹y §èi víi bøc x¹ cã phæ x¸c ®Þnh, dßng quang ®iÖn IP tØ lÖ tuyÕn tÝnh víi th«ng l−îng trong mét kho¶ng t−¬ng ®èi réng, cì 5 - 6 decad. §é nh¹y phæ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: S (λ ) = ∆I P qη(1 − R )exp(− αX ) = λ ∆Φ hc Víi λ ≤ λs. §é nh¹y phæ phô thuéc vµo λ, hiÖu suÊt l−îng tö η, hÖ sè ph¶n x¹ R vµ hÖ sè hÊp thô α. S(λ) 1,0 S(λP) 0,6 0,4 0,2 0,1 0,04 0,4 0,6 0,8 1,0 λP 1,2 λ (µm) H×nh 2.15 Phæ ®é nh¹y cña photodiot Ng−êi sö dông cÇn ph¶i biÕt ®é nh¹y phæ dùa trªn ®−êng cong phæ håi ®¸p S(λ)/S(λP) vµ gi¸ trÞ cña b−íc sãng λP øng víi ®é nh¹y cùc ®¹i. Th«ng th−êng S(λP) n»m trong kho¶ng 0,1 - 1,0 A/W. S (µA/µW) 0,4 T2 0,3 T1 0,2 0,1 T2>T1 0 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 λ (µm) H×nh 2.16 Sù phô thuéc cña ®é nh¹y vµo nhiÖt ®é - 38 - Khi nhiÖt ®é t¨ng, cùc ®¹i λP cña ®−êng cong phæ dÞch chuyÓn vÒ phÝa b−íc sãng dµi. HÖ sè nhiÖt cña dßng quang dÉn 1 dI P . I P dT cã gi¸ trÞ kho¶ng0,1%/oC. d) S¬ ®å øng dông photodiot - S¬ ®å lµm viÖc ë chÕ ®é quang dÉn: §Æc tr−ng cña chÕ ®é quang dÉn: +§é tuyÕn tÝnh cao. + Thêi gian håi ®¸p ng¾n. + D¶i th«ng lín. H×nh 2.16 tr×nh bµy s¬ ®å ®o dßng ng−îc trong chÕ ®é quang dÉn. S¬ ®å c¬ së (h×nh 2.17a): ⎡ R ⎤ V0 = R m ⎢1 + 2 ⎥ I r R1 ⎦ ⎣ ES CP1 R2 R1 + − Rm Ir − + V0 R1 Rm ES R2 − + R1+R2 C2 V0 b) a) H×nh 2.17 S¬ ®å m¹ch ®o dßng ng−îc trong chÕ ®é quang dÉn Khi t¨ng ®iÖn trë Rm sÏ lµm gi¶m nhiÔu. Tæng trë vµo cña m¹ch khuÕch ®¹i ph¶i lín ®Ó tr¸nh lµm gi¶m ®iÖn trë t¶i hiÖu dông cña ®i«t. S¬ ®å t¸c ®éng nhanh (h×nh 2.17b): V0 = (R 1 + R 2 )I r ®iÖn trë cña ®iot nhá vµ b»ng R1 + R 2 K trong ®ã K lµ hÖ sè khuÕch ®¹i ë tÇn sè lµm viÖc. Tô C2 cã t¸c dông bï trõ ¶nh h−ëng cña tô kÝ sinh Cpl víi ®iÒu kiÖn R 1C pl = R 2 C 2 . Bé khuÕch ®¹i ë ®©y ph¶i cã dßng vµo rÊt nhá vµ sù suy gi¶m do nhiÖt còng ph¶i kh«ng ®¸ng kÓ. - S¬ ®å lµm viÖc ë chÕ ®é quang thÕ: §Æc tr−ng cña chÕ ®é quang thÕ: + Cã thÓ lµm viÖc ë chÕ ®é tuyÕn tÝnh hoÆc logarit tuú thuéc vµo t¶i. - 39 - + Ýt nhiÔu. + Thêi gian håi ®¸p lín. + D¶i th«ng nhá. + Nh¹y c¶m víi nhiÖt ®é ë chÕ ®é logarit. S¬ ®å tuyÕn tÝnh (h×nh 2.18a): ®o dßng ng¾n m¹ch Isc. Trong chÕ ®é nµy: V0 = R m .I sc S¬ ®å logarit (h×nh 2.18b): ®o ®iÖn ¸p hë m¹ch Voc. ⎡ R ⎤ V0 = ⎢1 + 2 ⎥ Voc ⎣ R1 ⎦ R2 Rm _ IOC + _ + Vco R1 V0 V0 R1=Rm b) a) H×nh 2.18 S¬ ®å m¹ch ®o ë chÕ ®é quang ¸p 2.2.4. Phototranzito a) CÊu t¹o vµ nguyªn lý ho¹t ®éng Phototranzito lµ c¸c tranzito mµ vïng baz¬ cã thÓ ®−îc chiÕu s¸ng, kh«ng cã ®iÖn ¸p ®Æt lªn baz¬, chØ cã ®iÖn ¸p trªn C, ®ång thêi chuyÓn tiÕp B-C ph©n cùc ng−îc. §iÖn thÕ | + a) b) c) H×nh 2.19 Phototranzito a) S¬ ®å m¹ch ®iÖn b) S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng c) T¸ch cÆp ®iÖn tö lç trèng khi chiÕu s¸ng baz¬ - 40 - C B E §iÖn ¸p ®Æt vµo tËp trung hÇu nh− toµn bé trªn chuyÓn tiÕp B-C (ph©n cùc ng−îc) trong khi ®ã chªnh lÖch ®iÖn ¸p gi÷a E vµ B thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ (VBE ≈ 0,6-0,7 V). Khi chuyÓn tiÕp B-C ®−îc chiÕu s¸ng, nã ho¹t ®éng gièng nh− photo®iot ë chÕ ®é quang thÕ víi dßng ng−îc: I r = I0 + I P Trong ®ã I0 lµ dßng ng−îc trong tèi, IP lµ dßng quang ®iÖn d−íi t¸c dông cña th«ng l−îng Φ0 chiÕu qua bÒ dµy X cña baz¬ (b−íc sãng λ < λS): IP = qη(1 − R )exp(−αX ) λΦ 0 hc Dßng Ir ®ãng vai trß dßng baz¬, nã g©y nªn dßng colect¬ Ic: I c = (β + 1)I r = (β + 1)I 0 + (β + 1)I p β - hÖ sè khuÕch ®¹i dßng cña tranzito khi ®Êu chung emit¬. Cã thÓ coi phototranzito nh− tæ hîp cña mét photodiot vµ mét tranzito (h×nh 2.19b). Phodiot cung cÊp dßng quang ®iÖn t¹i baz¬, cßn tranzito cho hiÖu øng khÕch ®¹i β. C¸c ®iÖn tö vµ lç trèng ph¸t sinh trong vïng baz¬ (d−íi t¸c dông cña ¸nh s¸ng) sÏ bÞ ph©n chia d−íi t¸c dông cña ®iÖn tr−êng trªn chuyÓn tiÕp B - C. Trong tr−êng hîp tranzito NPN, c¸c ®iÖn tö bÞ kÐo vÒ phÝa colect¬ trong khi lç trèng bÞ gi÷ l¹i trong vïng baz¬ (h×nh 2.19c) t¹o thµnh dßng ®iÖn tö tõ E qua B ®Õn C. HiÖn t−îng xÈy ra t−¬ng tù nh− vËy nÕu nh− lç trèng phun vµo baz¬ tõ mét nguån bªn ngoµi: ®iÖn thÕ baz¬ t¨ng lªn lµm gi¶m hµng rµo thÕ gi÷a E vµ B, ®iÒu nµy g©y nªn dßng ®iÖn tö IE ch¹y tõ E ®Õn B vµ khuÕch t¸n tiÕp tõ B vÒ phÝa C. b) §é nh¹y Khi nhËn ®−îc th«ng l−îng Φ0, ®iot baz¬-colect¬ sinh ra dßng quang ®iÖn Ip, dßng nµy g©y nªn trong phototranzito mét dßng I cp = (β + 1)I p , trong ®ã gi¸ trÞ cña Icp ®−îc rót ra tõ c«ng thøc cña Ip: I cp = (β + 1)qη(1 − R )exp(− αX ) λΦ hc 0 §èi víi mét th«ng l−îng Φ0 cho tr−íc, ®−êng cong phæ håi ®¸p x¸c ®Þnh bëi b¶n chÊt cña ®iot B-C: vËt liÖu chÕ t¹o (th−êng lµ Si) vµ lo¹i pha t¹p (h×nh 2.20). §èi víi mét b−íc sãng cho tr−íc, dßng colect¬ Ic kh«ng ph¶i lµ hµm tuyÕn tÝnh cña - 41 - th«ng l−îng hoÆc ®é chiÕu s¸ng bëi v× hÖ sè khuÕch ®¹i β phô thuéc vµo dßng Ic (tøc lµ còng phô thuéc th«ng l−îng), nghÜa lµ ∆I c phô thuéc vµo Φ0. ∆Φ 0 S(λ) 100 S(λp) (%) 80 60 40 20 0,4 0,6 0,8 1,0 λ (µm) H×nh 2.20 §−êng cong phæ håi ®¸p cña photodiot §é nh¹y phæ S(λp) ë b−íc sãng t−¬ng øng víi ®iÓm cùc ®¹i cã gi¸ trÞ n»m trong kho¶ng 1 - 100A/W. c) S¬ ®å dïng phototranzito Phototranzito cã thÓ dïng lµm bé chuyÓn m¹ch, hoÆc lµm phÇn tö tuyÕn tÝnh. ë chÕ ®é chuyÓn m¹ch nã cã −u ®iÓm so víi photodiot lµ cho phÐp sö dông mét c¸ch trùc tiÕp dßng ch¹y qua t−¬ng ®èi lín. Ng−îc l¹i, ë chÕ ®é tuyÕn tÝnh, mÆc dï cho ®é khuÕch ®¹i nh−ng ng−êi ta thÝch dïng photo®iot v× nã cã ®é tuyÕn tÝnh tèt h¬n. - Phototranzito chuyÓn m¹ch: Trong tr−êng hîp nµy sö dông th«ng tin d¹ng nhÞ ph©n: cã hay kh«ng cã bøc x¹, hoÆc ¸nh s¸ng nhá h¬n hay lín h¬n ng−ìng. Tranzito chÆn hoÆc b¶o hoµ cho phÐp ®iÒu khiÓn trùc tiÕp (hoÆc sau khi khuÕch ®¹i) nh− mét r¬le, ®iÒu khiÓn mét cæng logic hoÆc mét thyristo (h×nh 2.21). + + + H×nh 2.21 Photodiotzito trong chÕ ®é chuyÓn m¹ch a) R¬le b) R¬le sau khÕch ®¹i c) Cæng logic d) Thyristo - 42 - + + - Phototranzito trong chÕ ®é tuyÕn tÝnh: Cã hai c¸ch sö dông trong chÕ ®é tuyÕn tÝnh. - Tr−êng hîp thø nhÊt: ®o ¸nh s¸ng kh«ng ®æi (gièng nh− mét luxmet). - Tr−êng hîp thø hai: thu nhËn tÝn hiÖu thay ®æi d¹ng: Φ (t ) = Φ 0 + Φ 1 (t ) + Trong ®ã Φ1(t) lµ thµnh phÇn thay ®æi víi biªn ®é nhá ®Ó sao cho kh«ng dÉn tíi phototranzito bÞ chÆn hoÆc b¶o hoµ vµ cã thÓ coi ®é hh¹y kh«ng ®æi. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, dßng colect¬ cã d¹ng: H×nh 2.22 S¬ ®å nguyªn lý luxmet I c (t ) = I c Φ 0 + S.Φ1 (t ) 2.2.5. Phototranzito hiÖu øng tr−êng Phototranzito hiÖu øng tr−êng (photoFET) cã s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng nh− h×nh 2.23. + G D D S G S a) b) H×nh 2.23 Phototranzito hiÖu øng tr−êng a) S¬ ®å cÊu t¹o b) S¬ ®å m¹ch Trong phototranzito hiÖu øng tr−êng, ¸nh s¸ng ®−îc sö dông ®Ó lµm thay ®æi ®iÖn trë kªnh. ViÖc ®iÒu khiÓn dßng m¸ng ID ®−îc thùc hiÖn th«ng qua sù thay ®æi ®iÖn ¸p VGS gi÷a cæng vµ nguån. Trong chÕ ®é ph©n cùc ng−îc chuyÓn tiÕp P-N gi÷a cæng vµ kªnh, ®iÖn ¸p nµy sÏ x¸c ®Þnh ®é réng cña kªnh vµ do ®ã dßng m¸ng cã d¹ng: ⎛ V I D = I DSS ⎜⎜1 + GS VP ⎝ ⎞ ⎟⎟ ⎠ 2 Víi IDS - dßng m¸ng khi VGS = 0. - 43 -