Tài liệu Cái tôi trữ tình trong thơ tế hanh trước cách mạng tháng 8 1945 1975

Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o trêng ®¹i häc vinh Khoa ng÷ v¨n -------***------- Khãa luËn tèt nghiÖp Khãa häc: 2000 - 2005 Chuyªn ngµnh: V¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i Gi¸o viªn híng dÉn: Sinh viªn thùc hiÖn: Ng« Th¸i LÔ Hå ThÞ Hång C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 1 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång Vinh, th¸ng 5/2005 Lêi nãi ®Çu LuËn v¨n nµy ®îc hoµn thµnh lµ nhê sù quan t©m gióp ®ì, trùc tiÕp híng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o: Ng« Th¸i LÔ vµ thÇy gi¸o ph¶n biÖn, cïng c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ v¨n. Qua ®©y, t«i xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi nh÷ng ngêi ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ ®éng viªn t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. Tuy nhiªn, v× ®iÒu kiÖn thêi gian vµ kh¶ n¨ng cã h¹n, nªn luËn v¨n ch¾c ch¾n sÏ cã nh÷ng thiÕu sãt vµ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. KÝnh mong sù gãp ý cña c¸c thÇy c«, cïng c¸c b¹n ®Ó ®Ò tµi ®îc hoµn thiÖn h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Vinh, ngµy 25/4/2005 T¸c gi¶. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 2 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång PhÇn më ®Çu i/ lý do chän ®Ò tµi: 1. Th¬ tr÷ t×nh chÝnh lµ sù tù biÓu hiÖn vµ c¶m thô cña c¸i t«i tr÷ t×nh. Mµ c¸i t«i tr÷ t×nh lµ sù thÓ hiÖn b¶n chÊt c¸ nh©n trong c¶m thô tr÷ t×nh ®èi víi ®êi sèng. Lµ "trung t©m" chi phèi c¸c nguyªn t¾c tæ chøc nªn mét thÕ giíi nghÖ thuËt ®éc ®¸o. Do vËy mµ gi¸o s Hµ Minh §øc ®· kh¼ng ®Þnh: "Trong th¬ vÊn ®Ò chñ thÓ c¸i t«i tr÷ t×nh cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng". Tuy nhiªn, c¸ch biÓu hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh th× hÕt søc phong phó vµ ®a d¹ng. G¾n víi nh÷ng nÐt ®Æc trng cña c¸c kiÓu nhµ th¬ còng chÝnh lµ c¸c lo¹i h×nh c¸i t«i riªng biÖt. HoÆc trong mét t¸c gi¶ ë nh÷ng giai ®o¹n v¨n häc kh¸c nhau còng h×nh thµnh nªn c¸c kiÓu c¸i t«i kh¸c nhau. C¸i t«i tr÷ t×nh, víi t c¸ch lµ h¹t nh©n cña thÓ lo¹i tr÷ t×nh ®· ®îc chó ý vµ kh¶o s¸t ë nhiÒu gãc ®é, nhiÒu ph¬ng diÖn kh¸c nhau. Song nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®ã thêng g¾n víi chÆng ®êng dµi v¨n häc, mét xu híng, mét trµo lu hoÆc mét qu¸ tr×nh v¨n häc, Ýt cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét chÆng ®êng dµi cô thÓ, hay mét t¸c gi¶ cô thÓ. 1.2. TÕ Hanh lµ mét hiÖn tîng v¨n häc kh¸ ®éc ®¸o vµ lµ mét trong nh÷ng g¬ng mÆt tiªu biÓu cña th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi chung, phong trµo th¬ míi nãi riªng. Lµ nhµ th¬ ph¸t triÓn tµi n¨ng rÊt sím (18 tuæi). Ngêi mµ ®îc ®«ng ®¶o b¹n ®äc c«ng nhËn lµ "b«ng hoa ®Ñp nhÊt" trong vên th¬ cña nÒn thi ca hiÖn ®¹i. TÕ Hanh lµ thi sÜ lu«n g¾n bã íc m¬ vµ tha thiÕt yªu ngêi, yªu cuéc sèng, yªu chÕ ®é. Qu¸ tr×nh lµm th¬ cña «ng ®· béc lé toµn vÑn tµi n¨ng cña m×nh, hai m¬i tËp th¬ cña «ng víi nh÷ng suy nghÜ tr¨n trë, nh÷ng lo toan tr¸ch nhiÖm ®èi víi cuéc sèng... 1.3. TÕ Hanh sinh ra hÇu nh c¶ cuéc ®êi «ng chØ ®Ó lµm th¬ tr÷ t×nh. Bëi v× chÊt tr÷ t×nh võa lµ ®iÓm m¹nh nhÊt, ®ång thêi còng lµ ®iÒu duy nhÊt cã cña nhµ th¬. ¤ng hÇu nh C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 3 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång kh«ng lµm th¬ tù sù, vµ còng kh«ng ham muèn lµm nh÷ng ®Ò tµi nµo kh¸c ngoµi së trêng cña m×nh. Qu¶ thùc ta còng thÊy trong th¬ TÕ Hanh cã nãi tíi nh÷ng chuyÖn kh¸c, nhng phÇn s©u ®Ëm nhÊt trong th¬ «ng tríc vµ sau c¸ch m¹ng lµ nh÷ng vÇn th¬ thÓ hiÖn c¸i t«i cña ngêi nghÖ sÜ. Cã thÓ nãi r»ng, trong suèt h¬n nöa thÕ kû, th¬ «ng ®îc vÝ nh mét c¬n ma bay, tuy ma nhá phÊt ph¬ nhng nã cø ®ong ®a kÐo dµi m·i m·i, khiÕn cho m¸u tô kÕt thµnh gièng nh mét c¬n ma lín trong chèc l¸t. 1.4. H«m nay ®©y víi luËn v¨n nµy, t«i chän ®Ò tµi "C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc C¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 8/1975", víi hy väng sÏ ®ãng gãp mét phÇn nhá bÐ n¨ng lùc cña m×nh ®Ó b¹n ®äc hiÓu râ h¬n nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña hån th¬ lu«n g¾n bã vµ yªu cuéc sèng rÊt m¹nh liÖt. H¬n n÷a còng nh»m kh¼ng ®Þnh thªm vÞ trÝ xøng ®¸ng cña t¸c gi¶ trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam - vÞ trÝ cña mét thi sÜ ®îc mÖnh danh lµ "nhµ th¬ cña thèng nhÊt níc nhµ". 1.5. Th¬ TÕ Hanh ®· ®îc kh¼ng ®Þnh vµ ®a vµo gi¶ng d¹y ë nhµ trêng phæ th«ng (c¸c bµi: "Quª h¬ng"; "Nhí con s«ng quª h¬ng"). Nghiªn cøu th¬ TÕ Hanh, chóng ta cã thÓ hiÓu s©u h¬n vÒ con ngêi vµ t¸c phÈm. Qua ®ã gióp cho ho¹t ®éng d¹y häc m«n v¨n ë trêng phæ th«ng ®¹t hiÖu qu¶ tèt h¬n. II/ LÞch sö vÊn ®Ò: 2.1 VÒ lý luËn v¨n häc: Xung quanh kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh cã nhiÒu ý kiÕn bµn luËn: Vò TuÊn Anh trong "Nöa thÕ kû th¬ ViÖt Nam" ®· kh¸i qu¸t ®îc quy luËt vËn ®éng cña th¬ tr÷ t×nh ViÖt Nam nöa thÕ kû qua. T¸c gi¶ ®· ph¸t hiÖn ra r»ng cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú ®· lµm biÕn ®æi bé mÆt th¬ ca ViÖt Nam, ®· h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu míi, ®ã lµ c¸i t«i ca ngîi cuéc sèng míi vµ hßa nhËp cuéc sèng míi. Lª Lu Oanh "C¸i t«i tr÷ t×nh qua mét sè hiÖn tîng th¬ 1975 ®Õn 1990" còng ®· kh¸i qu¸t b¶n chÊt chñ quan cña thÓ lo¹i tr÷ t×nh, vµ kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh tiÕp cËn nã nh mét ph¹m trï C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 4 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång mang tÝnh hÖ thèng cïng c¸c hiÖn tîng cña nã. Tõ viÖc kh¸m ph¸, ph©n lo¹i c¸c m« tÝp tr÷ t×nh vÒ chñ ®Ò, nh©n vËt, c¶m xóc, h×nh ¶nh Lª Lu Oanh ®· kh¸i kh¸t lªn mét xu híng ý thøc c¬ b¶n cña c¸c kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ 1975 ®Õn 1990. Hµ Minh §øc "Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i", ë bµi viÕt nµy t¸c gi¶ còng nãi vÒ vÊn ®Ò c¸i t«i tr÷ t×nh. 2.2. T×m l¹i toµn bé nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ t¸c gi¶ TÕ Hanh ta thÊy còng phÇn nµo xøng ®¸ng víi kÕt qu¶ mÊy chôc n¨m lao ®éng nghÖ thuËt cña TÕ Hanh. So¸t l¹i ta thÊy cã kho¶ng chõng hai chôc bµi viÕt vÒ TÕ Hanh: 1. Hoµi Thanh - "Thi nh©n ViÖt Nam" phÇn TÕ Hanh. (NXB v¨n häc - t¸i b¶n nhiÒu lÇn). 2. Hµ Minh §øc - "Nhµ v¨n vµ t¸c phÈm" phÇn TÕ Hanh. (NXB v¨n häc - Hµ Néi 1971). 3. Hµ Minh §øc - "Nhµ v¨n ViÖt Nam" phÇn TÕ Hanh. Tr241 - 271. (TËp 2 - NXB §H vµ TH chuyªn nghiÖp - HN 1983). 4. M· Giang L©n - "TuyÓn tËp TÕ Hanh 1 + 2" (NXB v¨n häc - TËp 1 - Hµ Néi 1987; TËp 2 - Hµ Néi 1987) 5. ChÕ lan Viªn - "TuyÓn tËp TÕ Hanh I, phÇn "TÕ Hanh hay th¬ vµ c¸ch m¹ng". Trang 388 - 397. Cïng víi c¸c bµi viÕt trªn c¸c b¸o, c¸c t¹p chÝ v¨n nghÖ cña c¸c t¸c gi¶: ThiÕu Mai (T¹p chÝ V¨n häc sè 2 - 1969); Anh Tè (B¸o V¨n nghÖ sè 377 ra ngµy 01/01/1971)... Nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c bµi viÕt quan t©m: Hoµi Thanh trong "Thi nh©n ViÖt Nam" ®· giíi thiÖu víi b¹n ®äc "mét chµng rÓ míi" cña phong trµo "th¬ míi" víi nh÷ng nÐt rÊt ®¸ng yªu. §ã lµ ngßi bót tr©n träng cña mét nhµ phª b×nh, dï chØ dõng l¹i ë sù giíi thiÖu bëi cha ai biÕt ®îc "con ®êng ngêi sÏ ®i" nªn Hoµi Thanh cha muèn nãi nhiÒu, song qua phÇn giíi thiÖu chóng ta còng phÇn nµo ®ã h×nh dung ®îc mét TÕ Hanh trong t¬ng lai. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 5 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång Bµi viÕt cña Hµ Minh §øc trong "Nhµ v¨n vµ t¸c phÈm" víi nhan ®Ò "TÕ Hanh mét t©m hån th¬ giµu c¶m xóc". §©y võa lµ bµi giíi thiÖu võa lµ nh÷ng kh¸i qu¸t vÒ chÆng ®êng th¬ TÕ Hanh, t¸c gi¶ ®· nªu lªn nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mét c¸ch râ rµng. Trong bµi viÕt Êy ta b¾t gÆp mét sù liªn tëng l«gic vÒ hån th¬ TÕ Hanh ph¸t triÓn theo ®Þnh híng c¶m xóc, c¸c bíc biÕn chuyÓn vµ ph¸t triÓn Êy ®îc khai th¸c trªn mét ph¬ng híng nghiªn cøu nhÊt qu¸n tõ néi dung ®Õn nghÖ thuËt. Song ë bµi viÕt nµy t¸c gi¶ thiªn vÒ ®¸nh gi¸ nghÖ thuËt h¬n lµ nãi vÒ c¶m høng th¬, mµ c¸i cèt yÕu trong t×nh c¶m th¬ TÕ Hanh trong c¸c s¸ng t¸c lµ chÊt tr÷ t×nh ®Ëm nÐt. ChÝnh chÊt tr÷ t×nh ®ã ®· lµm nªn thµnh c«ng trong nhiÒu s¸ng t¸c. T¸c gi¶ cña bµi viÕt thiªn vÒ nh÷ng ®iÓm yÕu nghÖ thuËt vµ kh¸i qu¸t thµnh nhiÒu híng, ®a ra nhiÒu ph¬ng thøc tiÕp cËn th¬ TÕ Hanh, ch¼ng h¹n nh khi nãi vÒ nh÷ng tån t¹i trong nghÖ thuËt th¬ TÕ Hanh t¸c gi¶ viÕt: Nhîc ®iÓm trªn cßn dÉn ®Õn khuynh híng nh×n cuéc sèng mét c¸ch dÔ d·i, xu«i chiÒu, thiªn vÒ mÆt t« ®iÓm íc m¬ vµ nhÑ vÒ suy nghÜ. NhiÒu bµi th¬ cña TÕ Hanh r¬i vµo sù b»ng ph¼ng ®¬n ®iÖu tÎ nh¹t". §Õn 1983 Hµ Minh §øc cã bµi viÕt vÒ TÕ Hanh trong "Nhµ v¨n ViÖt Nam". Bµi viÕt nµy ®îc ®¸nh gi¸ kh¸ cao nªn cÇn chó ý vµ tham kh¶o, t¸c gi¶ ®· khai th¸c con ®êng th¬ cña TÕ Hanh díi hai môc kh¸i qu¸t ®ã lµ: Môc 1: §Êt níc vµ nh÷ng miÒn quª trong th¬ TÕ Hanh. Môc 2: Thêi gian vµ tÊm lßng ®»m th¾m ©n t×nh víi cuéc sèng. Thùc ra, ®©y lµ bµi viÕt mang tÝnh kh¸i qu¸t cao vµ lµ th môc kh«ng thÓ thiÕu ®îc khi nghiªn cøu vÒ TÕ Hanh, víi môc 1 t¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t ®Õn møc sóc tÝch nhÊt nh÷ng biÓu hiÖn cña mét hån th¬ yªu quª h¬ng ®Êt níc qua sù h×nh thµnh vµ biÕn chuyÓn c¶m høng tríc vµ sau c¸ch m¹ng. Víi môc 2 t¸c gi¶ tr×nh bµy mét c¸ch l«gic vÊn ®Ò khai th¸c nh÷ng dÊu mèc thêi gian vµ "tÊm lßng ®»m th¾m ©n t×nh" cña nhµ th¬ víi cuéc sèng. Song víi t¸c gi¶ cã ®Õn hai m¬i tËp th¬ C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 6 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång mµ dung lîng giíi thiÖu vµ nghiªn cøu chØ gãi gän trong mêi hai trang th× dï bµi viÕt cña t¸c gi¶ cã sóc tÝch vµ mang tÝnh khoa häc ®Õn mÊy còng cha thÓ khai th¸c hÕt ®îc con ®êng th¬, còng nh nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña con ®êng th¬ Êy trong th¬ TÕ Hanh. M· Giang L©n trong tuyÓn tËp 1 + 2 l¹i ®i theo mét híng kh¸c, tøc lµ ®i vµo tõng kho¶ng s¸ng t¸c cô thÓ cña ®êng th¬ TÕ Hanh theo c¸c tËp th¬. §©y lµ nh÷ng bµi viÕt ®Þnh híng ®îc nhiÒu kh¶ n¨ng khai th¸c trong lßng b¹n ®äc, song l¹i cha s©u s¾c vµ cã phÇn h¬i lîc qua khi ®i vµo néi dung cô thÓ cña c¸c tËp th¬ vµ qu¸ tr×nh s¸ng t¸c cña c¸c tËp th¬ Êy. Trêng Lu víi chuyªn môc "§«i nÐt ®Æc trng th¬ cña TÕ Hanh" trong tuyÓn tËp. Nãi vÒ hån th¬ ®«n hËu, ch©n chÊt nh chÝnh con ngêi «ng, ®©y còng lµ mét bµi tham kh¶o kh¸ bæ Ých. Hay ChÕ Lan Viªn víi chuyªn môc "TÕ Hanh th¬ hay c¸ch m¹ng" trong "TuyÓn tËp 1" nãi vÒ bíc chuyÓn biÕn trong phong c¸ch còng nh t©m hån th¬ tõ khi cã c¸ch m¹ng vµ nhËn xÐt qua vÒ bót ph¸p nghÖ thuËt cña th¬ TÕ Hanh. §ã còng lµ bµi ®Ó chóng ta cÇn tham kh¶o. ThiÕu Mai víi bµi viÕt "§êng th¬ cña TÕ Hanh" trong T¹p chÝ V¨n häc sè 2 n¨m 1969 ®· nªu lªn nh÷ng thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña TÕ Hanh trong qu¸ tr×nh lµm th¬, bµi viÕt nµy ®· ®i s©u vµo nh÷ng t×nh c¶m ch©n thµnh cña nhµ th¬ ®èi víi cuéc sèng, §¶ng vµ C¸ch m¹ng, kh¼ng ®Þnh b¶n lÜnh cña mét nhµ th¬ ch©n chÝnh. Trong nh÷ng bµi viÕt trªn t«i ®· chän läc trong sè ®ã nh÷ng bµi viÕt cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi cña m×nh. Bëi v× nh÷ng bµi viÕt ®ã t¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®îc: sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tríc vµ sau c¸ch m¹ng. §iÒu ®ã ®· ®îc TÕ Hanh nãi b»ng ngßi bót ch©n thµnh cña mét con ngêi - mét nhµ th¬ cña mét tÊm lßng s¾c son lu«n híng vÒ quª mÑ - híng tíi cuéc sèng hiÖn thùc. Kh¸i qu¸t mét sè ý kiÕn trªn ®©y cña c¸c nhµ nghiªn cøu, chóng t«i kh«ng cã ý thèng kª l¹i mäi ý kiÕn cña nhµ phª b×nh cã bµi viÕt quan t©m ®Õn th¬ TÕ Hanh, mÆt kh¸c v× ®iÒu kiÖn C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 7 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång kh«ng cho phÐp c¶ kh¸ch quan lÉn chñ quan, khiÕn chóng t«i cã thÓ bá sãt nh÷ng ý kiÕn quý b¸u cïng vÊn ®Ò, ®Ó ®i ®Õn mét sù kh¼ng ®Þnh r»ng, hiÖn nay trong thùc tÕ nghiªn cøu, Ýt xuÊt hiÖn mét bµi viÕt hay c«ng tr×nh nµo ®Ò cËp trùc tiÕp ®Õn ®Ò tµi: "C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh". MÆc dï vÊn ®Ò c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ca lµ vÊn ®Ò mu«n thuë. Do vËy nã g©y kh«ng Ýt trë ng¹i cho viÖc tiÕn hµnh luËn v¨n. Song xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®i tríc, chóng t«i lÊy ®ã lµm c¬ së chÝnh ®Ó tham kh¶o, ®ång thêi xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m say mª, yªu quý, tr©n träng vÒ con ngêi th¬ TÕ Hanh, tõ c¶m nhËn trùc tiÕp vÒ t¸c phÈm. Chóng t«i xin m¹nh d¹n thùc hiÖn luËn v¨n theo ®Ò tµi nµy, ®Ó lµm sao ®ã kh¸i qu¸t râ nhÊt nh÷ng thµnh c«ng còng nh h¹n chÕ cßn tån t¹i ë t¸c gi¶. III/ Môc ®Ých cña ®Ò tµi: Th¬ tr÷ t×nh dï ®îc nãi theo c¸ch nãi nµo ®i ch¨ng n÷a, nhng quan niÖm chung nhÊt kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh ®îc x¸c ®Þnh nh lµ sù biÓu hiÖn cña c¸i t«i x©y dùng h×nh tîng vÒ m×nh, x¸c ®Þnh chÝ híng lËp trêng, gi¸ trÞ cña cuéc sèng vµ c¸i thÕ giíi tinh thÇn phong phó cña con ngêi. VÒ b¶n chÊt, th¬ tr÷ t×nh biÓu hiÖn kh¸t väng cña con ngêi nh»m ®èi diÖn vµ kh¸m ph¸ nh÷ng tr¶i nghiÖm tinh thÇn cña con ngêi tríc c¸c hiÖn tîng tù nhiªn vµ x· héi. Mµ cuéc tr¶i nghiÖm Êy diÔn ra trong lÞch sö nh©n lo¹i nh mét hiÖn tîng kh¸ ®éc ®¸o cña con ngêi, nhng ®ã còng lµ tr¶i nghiÖm th«ng qua mçi mét c¸ nh©n vµ ®îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng tiÕng nãi cña mçi nhµ th¬ (chñ thÓ tr÷ t×nh). Ngoµi ra c¸i t«i cßn ®îc béc lé ë nhiÒu chiÒu híng kh¸c nhau: ®ã lµ sù tù biÓu hiÖn, khai th¸c vµ ph¬i bµy thÕ giíi néi t©m cña c¸ nh©n qua ®ã t¹o nªn nh÷ng quan niÖm mang tÝnh chñ thÓ. Do vËy, chóng t«i nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc C¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 ®Ó nh»m nãi lªn ®îc nh÷ng diÖn m¹o tinh thÇn, c¸i t«i ®éc ®¸o - mét c¸i t«i c¸ tÝnh kh«ng lÉn nhËp víi ngêi kh¸c, vµ ®©y còng lµ c¸i t«i tr÷ t×nh kh¸ phøc t¹p qua c¸c giai ®o¹n nã ®Òu cã sù biÕn chuyÓn kh¸c nhau, cô thÓ lµ: tríc C¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 lµ mét c¸i t«i tõ c¸i t«i hiÖn thùc ®Õn l·ng m¹n; tõ sau C¸ch m¹ng C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 8 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång th¸ng 8/1945 ®Õn 1975 th× ®ã lµ c¸i t«i c¶m quan hiÖn thùc míi. IV/ §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: 1. §èi tîng nghiªn cøu: §èi tîng nghiªn cøu cña luËn v¨n nµy lµ th¬ TÕ Hanh tríc vµ sau c¸ch m¹ng, tËp trung vµo nh÷ng s¸ng t¸c tiªu biÓu, næi bËt nãi vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh cña nhµ th¬. Trªn c¬ së ®ã ®iÓm qua c¸c t¸c gi¶ kh¸c còng viÕt vÒ ®Ò tµi nµy ®Ó so s¸nh. 2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: Bªn c¹nh kÕ thõa c¸c ph¬ng ph¸p cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tríc ®ã, luËn v¨n nµy chóng t«i sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p chñ yÕu sau: 1. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng. §Ó thÊy ®îc c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh, chóng t«i ph¶i tiÕp cËn th¬ «ng tõ tríc vµ sau c¸ch m¹ng vµ th¬ trong nh÷ng ngµy hßa b×nh. 2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp: ®©y lµ ph¬ng ph¸p chñ ®¹o. 3. Ph¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu: so s¸nh víi mét sè nhµ th¬ kh¸c ®Ó thÊy ®îc nh÷ng nÐt khu biÖt cña th¬ TÕ Hanh. V/ cÊu tróc luËn v¨n: Trªn c¬ së nhiÖm vô vµ ph¬ng ph¸p ®Ò ra, híng luËn v¨n mµ chóng t«i ®i theo cã cÊu tróc nh sau: A. PhÇn më ®Çu: - Lý do chän ®Ò tµi. - LÞch sö vÊn ®Ò. - Môc ®Ých cña ®Ò tµi. - §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. - CÊu tróc luËn v¨n. B/ PhÇn néi dung: Ch¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n xung quanh kh¸i niÖm "c¸i t«i tr÷ t×nh" trong th¬ vµ sù vËn ®éng cña nã. Ch¬ng II. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc C¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 ®Õn 1975. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 9 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång Ch¬ng III. Sù thÓ hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh trªn ph¬ng diÖn nghÖ thuËt. C. PhÇn kÕt luËn: Th môc tham kh¶o Môc lôc PhÇn néi dung Ch¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn xung quanh kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ vµ sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ I/ Kh¸i niÖm c¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh: C¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau. Tuy nhiªn ®Ó hiÓu ®îc c¸i t«i tr÷ t×nh lµ g× th× tríc hÕt chóng ta ph¶i trë vÒ ph¹m trï gèc cña nã: ph¹m trï c¸ nh©n vµ c¸i t«i. 1. Kh¸i niÖm c¸i t«i: C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 10 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång C¸i t«i lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm triÕt häc cæ nhÊt, ®¸nh dÊu ý thøc ®Çu tiªn cña con ngêi vÒ b¶n thÓ tån t¹i cña m×nh, nã gióp con ngêi nhËn thøc m×nh lµ mét con ngêi kh¸c víi thÕ giíi tù nhiªn ®ång thêi nhËn thøc m×nh lµ ngêi kh¸c víi ngêi kh¸c. Nh÷ng ngêi s¸ng lËp ra Chñ nghÜa M¸c chØ ra r»ng: c¸ nh©n ®· xuÊt hiÖn trong giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, mçi khi mçi thµnh viªn cña tËp thÓ b¾t ®Çu t¸c ra khái chØnh thÓ - b¾t ®Çu m©u thuÉn víi tËp thÓ ®ã. §©y cã thÓ coi lµ sù thøc tØnh ®Çu tiªn cña mçi c¸ thÓ. Tuy nhiªn, sè phËn cña c¸ thÓ nµy nã ®· g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh biÕn ®æi cña x· héi, trong x· héi thêi kú tríc kia th× cã mét thêi kú nh M¸c nãi: " ®ã lµ thêi kú bi th¶m, thêi kú ®· lµm èm yÕu vµ lµm teo ®i nh÷ng phÈm chÊt cña con ngêi". Trong thêi kú thÇn quyÒn, thêi kú n« lÖ th× cha thÓ nãi ®Õn mét ý thøc ®Çy ®ñ vÒ c¸i t«i, chØ khi con ngêi tho¸t khái sù ngù trÞ cña thiªn nhiªn vµ t«n gi¸o, kh¼ng ®Þnh m¹nh mÏ vai trß cña lý trÝ th× khi ®ã c¸i t«i c¸ nh©n míi ®îc kh¼ng ®Þnh. Kh¸i niÖm c¸i t«i lµ mét kh¸i niÖm cã néi hµm réng, nã võa cã ý nghÜa bÊt biÕn, l¹i võa mang tÝnh x· héi - lÞch sö vµ vËn ®éng ph¸t triÓn qua c¸c thêi ®¹i. Do vËy, chóng ta cã thÓ t×m thÊy kÕt qu¶ cña nh÷ng kh¸m ph¸ vµ tæng kÕt liªn quan vÒ c¸i t«i trong c¸c bé m«n triÕt häc vµ khoa häc nh©n v¨n. Trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ c¸ nh©n ®iÒu ®¸ng chó ý tríc hÕt lµ nh÷ng quan niÖm triÕt häc vµ t©m lý häc. VÊn ®Ò c¸i t«i ®· trë thµnh khëi ®iÓm cña nhiÒu t tëng triÕt häc, tõ triÕt häc duy t©m cho ®Õn triÕt häc duy vËt, tõ §Ò - C¸c ®Õn Kant, tõ Hªghen ®Õn M¸c... ThÕ nhng, chóng ta chØ dõng l¹i ë mét sè quan niÖm triÕt häc vÒ c¸i t«i cã liªn quan trùc tiÕp hoÆc gÇn gñi víi viÖc t×m hiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh. Nh÷ng ngêi ®Çu tiªn chó ý ®Õn c¸i t«i khi ®Ò cao ý thøc lý tÝnh trong mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, chñ quan vµ kh¸ch quan, c¸ nh©n vµ con ngêi, ®ã chÝnh lµ triÕt häc duy t©m. Theo §Ò - C¸c (1596 - 1650) c¸i t«i thÓ hiÖn ra nh mét c¸i thuéc vÒ thùc thÓ biÕt t duy, nh c¨n nguyªn cña nhËn thøc phi lý C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 11 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång vµ do ®ã, c¸i t«i kh¼ng ®Þnh tÝnh ®éc lËp cña m×nh víi ®Þnh nghÜa næi tiÕng "t«i t duy tøc lµ t«i tån t¹i". PhÝch - Tª (1762 - 1814) cho r»ng: c¸i t«i lµ thùc thÓ, lµ c¨n nguyªn s¸ng t¹o tuyÖt ®èi, lµ thùc t¹i duy nhÊt. ThÕ giíi lµ thùc t¹i cña t«i hoÆc lµ sù biÓu hiÖn cña t«i. Hªghen (1770 - 1831) ®· gi¶i thÝch thùc chÊt x· héi cña c¸i t«i nh mét søc m¹nh bÞ tha hãa trªn nh÷ng con ngêi chñ thÓ. Hay nãi kh¸c ®i ®ã lµ lý tÝnh thÕ giíi béc lé ë tõng con ngêi cô thÓ. C¸i t«i theo quan niÖm cña «ng lµ c¸i t«i trõu tîng vµ h×nh thøc, lµ nguyªn lý cña mäi hiÓu biÕt vµ nhËn thøc. Mäi c¸i tån t¹i nhê cã c¸i t«i vµ nã cã thÓ chi phèi toµn bé sù tån t¹i vµ tiªu diÖt cña thÕ giíi. C¸i t«i lµ mét c¸ nh©n ho¹t ®éng cã søc sèng vµ cuéc sèng cña nã ë chç x©y dùng c¸ tÝnh vµ tÝnh c¸ch cña m×nh, ë chç biÓu hiÖn m×nh, kh¼ng ®Þnh m×nh. Bëi lÏ mçi ngêi hÔ cßn sèng ®Òu cè g¾ng tù thÓ hiÖn m×nh mét c¸ch hiÖn thùc. BÐc - X«ng (1859 - 1941) khi nhÊn m¹nh ®Õn ®êi sèng bªn trong c¸ nh©n ®· chó ý ®Õn c¸i t«i thuÇn tuý ý thøc. Theo «ng, con ngêi cã hai c¸i t«i: c¸i t«i bÒ mÆt vµ c¸i t«i bÒ s©u. C¸i t«i bÒ mÆt lµ c¸c quan hÖ con ngêi ®èi víi x· héi. Cßn c¸i t«i bÒ s©u lµ phÇn s©u th¼m cña ý thøc. §ã chÝnh lµ ®èi tîng cña nghÖ thuËt. Sph¬r¬t (1856 - 1939) th× c¸i t«i lµ hiÖn diÖn cña ®éng c¬ bªn trong ý thøc con ngêi. C¸c quan niÖm duy t©m vÒ c¸i t«i ®· kh¼ng ®Þnh: c¸i t«i lµ ph¬ng diÖn trung t©m cña tinh thÇn con ngêi, lµ cèt lái cña ý thøc, cã kh¶ n¨ng chi phèi ho¹t ®éng vµ lµ sù kh¼ng ®Þnh nh©n c¸ch con ngêi trong thÕ giíi. Tuy nhiªn, c¸c quan ®iÓm trªn ®· t¸ch c¸i t«i ra khái con ngêi x· héi sinh ®éng, cha nh×n thÊy c¬ së lÞch sö cô thÓ vµ tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña c¸i t«i. §èi lËp víi nh÷ng quan ®iÓm tuyÖt ®èi hãa c¸i t«i c¸ nh©n, t¸ch nã ra khái c¸c mèi quan hÖ hiÖn thùc x· héi, triÕt häc M¸c xÝt ®Þnh gi¸ trÞ cña con ngêi c¸ nh©n tõ b¶n th©n con ngêi víi t c¸ch lµ chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ cña c¸c mèi quan hÖ x· héi. M¸c viÕt: "Sù giµu cã thùc sù vÒ mÆt tinh thÇn cña c¸ nh©n hoµn toµn phô C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 12 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång thuéc vµo sù giµu cã cña quan hÖ hiÖn thùc cña hä". Nh vËy, mçi c¸ nh©n cã ý nghÜa nh mét "bé mÆt x· héi" cña con ngêi. Khã cã thÓ nãi ®Õn mét c¸ nh©n ë bªn ngoµi x· héi. Ngîc l¹i, kh¸i niÖm c¸ nh©n lu«n t×m thÊy cÆp biÖn chøng cña m×nh trong kh¸i niÖm x· héi. Tù do cho mçi c¸ nh©n trong tù do cña tÊt c¶ mäi ngêi - ®ã lµ lý tëng vÒ gi¶i phãng c¸ nh©n cña triÕt häc M¸c. H¬n n÷a vai trß cña c¸i t«i còng ®îc kh¼ng ®Þnh: c¸i t«i lµ trung t©m tinh thÇn cña con ngêi - cña c¸ tÝnh con ngêi, cã quan hÖ tÝch cùc ®èi víi thÕ giíi vµ chÝnh b¶n th©n m×nh. TiÕp ®Õn, c¸c nhµ t©m lý häc còng ®· ®Ò cËp ®Õn kh¸i niÖm c¸i t«i, khi x©y dùng c¸c häc thuyÕt vÒ nh©n c¸ch: tuy sù lý gi¶i vÒ nh©n c¸ch còng nh cÊu tróc nh©n c¸ch rÊt kh¸c nhau, nhng nh×n chung tõ thiÕt ph©n t©m cña Sph¬r¬t, thuyÕt ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña Piagiª... ®Õn c¸c c«ng tr×nh lý luËn vÒ nh©n c¸ch cña khoa t©m lý häc M¸c xÝt víi mét sè t¸c gi¶ nh A.N. Lª«nchiep; A.G.Covaliop... ®Òu coi c¸i t«i lµ yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh phÇn ý thøc cña nh©n c¸ch con ngêi. Do vËy, c¸i t«i lµ cÊu tróc phÇn tù gi¸c, tù ý thøc cña nh©n c¸ch, cã thÓ coi nã lµ yÕu tè cèt lâi, trung t©m tinh thÇn, ý nghÜa ®iÒu chØnh, dù b¸o cña nh©n c¸ch, mang tÝnh ®Þnh híng vÒ ®éng c¬, niÒm tin, lµ c¬ së h×nh thµnh nh÷ng t×nh c¶m x· héi cña con ngêi vµ x¸c ®Þnh mÆt c¸ tÝnh cña nh©n c¸ch. Qua ®ã, ta thÊy TriÕt häc M¸c - Lªnin ®· thÊy ®îc vai trß cña c¸i t«i, ®ã lµ kh¸i niÖm vÒ cÊu tróc nh©n c¸ch mang tÝnh phæ qu¸t. HiÖn tîng c¸i t«i võa mang tÝnh x· héi - lÞch sö, võa ph©n biÖt c¸i ®éc ®¸o vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh tÝch cùc cña nh©n c¸ch c¸ nh©n. Th«ng qua viÖc tr×nh bµy c¸c t tëng triÕt häc vµ nh©n v¨n vÒ c¸i t«i c¸ nh©n, chóng ta cã thÓ nhËn ra mét sè t tëng chÝnh, cã ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn nghÖ thuËt th¬ ca vµ cã ý nghÜa quan träng ®Ó t×m hiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. Cã thÓ nãi nh÷ng quan niÖm vÒ c¸i t«i thÓ hiÖn trong t tëng triÕt häc ®· ®ãng vai trß nh mét ph¹m trï gèc, h¬n n÷a nã còng thÓ hiÖn trong ý thøc nghÖ thuËt cña v¨n ch¬ng, cña th¬ ca, trë thµnh c¸i C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 13 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång t«i tr÷ t×nh mang dÊu Ên cña ®êi sèng tinh thÇn mçi mét con ngêi sèng trong x· héi. 2. Kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh: Kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh g¾n víi th¬ tr÷ t×nh, cho ®Õn nay cã nhiÒu ®Þnh nghÜa nh¸c nhau vÒ th¬ tr÷ t×nh, nhng víi nghÜa chung nhÊt kh¸i niÖm th¬ tr÷ t×nh lµ sù thÓ hiÖn trùc tiÕp nh÷ng c¶m xóc vµ suy t cña nhµ th¬ hoÆc cña nh©n vËt tr÷ t×nh tríc c¸c hiÖn tîng cña ®êi sèng hiÖn thùc. V× c¸i t«i: ë ®©y "t«i" víi t c¸ch lµ con ngêi x· héi, cßn c¸i t«i tr÷ t×nh th× "t«i" ë ®©y víi t c¸ch lµ con ngêi trong th¬, lµ ®èi tîng thÈm mü cña th¬. Do ®ã, c¸i t«i tr÷ t×nh lµ mét kh¸i niÖm tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè lµ sù kÕt tô, biÓu hiÖn theo quy luËt nghÖ thuËt c¶ ba ph¬ng diÖn c¸ nh©n - x· héi - thÈm mü trong h×nh thøc thÓ lo¹i tr÷ t×nh. T¸c phÈm v¨n häc nµo còng biÓu hiÖn t tëng, t×nh c¶m, nhng t¸c phÈm lo¹i tr÷ t×nh (tøc lµ béc lé t×nh c¶m) thÓ hiÖn t×nh c¶m theo c¸ch riªng, ë t¸c phÈm tù sù, t¸c gi¶ x©y dùng bøc trang vÒ cuéc sèng, trong ®ã c¸c nh©n vËt cã ®êng ®i vµ sè phËn cña chóng, b»ng nh÷ng ®èi tho¹i vµ ®éc tho¹i, t¸c gi¶ kÞch thÓ hiÖn tÝnh c¸ch vµ hµnh ®éng con ngêi qua m©u thuÉn xung ®ét, nhng ë t¸c phÈm tr÷ t×nh cã kh¸c thÕ giíi chñ quan cña con ngêi, c¶m xóc, t©m tr¹ng, ü nghÜ ®îc tr×nh bµy trùc tiÕp vµ lµm thµnh néi dung chñ yÕu. VËy c¸i t«i tr÷ t×nh ®ã lµ sù thÓ hiÖn mét c¸ch nhËn thøc vµ c¶m xóc ®èi víi thÕ giíi vµ con ngêi th«ng qua l¨ng kÝnh c¸ nh©n cña chñ thÓ vµ th«ng qua viÖc tæ chøc c¸c ph¬ng tiÖn cña th¬ tr÷ t×nh t¹o ra mét thÕ giíi tinh thÇn riªng biÖt, ®éc ®¸o mang tÝnh thÈm mü nh»m truyÒn ®¹t n¨ng lîng tinh thÇn Êy ®Õn b¹n ®äc. Th¬ tr÷ t×nh cã cÊu tróc nhËn thøc kh¸c víi triÕt häc, nã kh«ng t×m c¸ch kh¸i qu¸t hãa b»ng nh÷ng ph¹m trï mµ lµ sù khao kh¸t biÓu hiÖn tån t¹i x· héi vµ th¸i ®é cña con ngêi tríc thÕ giíi nhng còng kh«ng thÓ kh«ng thÊy ¶nh hëng cña triÕt häc ®èi víi nã. ë ®©y nguyªn t¾c chñ quan lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n trong viÖc chiÕm lÜnh hiÖn thùc, do vËy mµ nhµ lý luËn Nga Biªlinxki C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 14 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång ®· kh¼ng ®Þnh thÓ lo¹i tr÷ t×nh lµ "V¬ng quèc chñ quan". Hay «ng cßn nãi: "Toµn bé hiÖn thùc cña ®êi sèng ®Òu cã thÓ lµ néi dung cña th¬ tr÷ t×nh víi mét ®iÒu kiÖn lµ nã ph¶i trë thµnh së h÷u m¸u thÞt cña chñ thÓ, chñ thÓ ph¶i chiÕm lÜnh ®îc hiÖn thùc ®êi sèng". Do tÝnh chÊt c¸ nh©n ®Ëm nÐt, do c¸ nh©n nhµ th¬ ®ãng vai trß s¸ng t¹o duy nhÊt vµ tuyÖt ®èi nªn c¸i t«i tr÷ t×nh bÞ hiÓu mét c¸ch h¹n hÑp, ®îc quy vÒ vµ ®ång nhÊt víi nhµ th¬. ThÕ nhng trong thùc tÕ tiÒn tö nhµ th¬ lu«n Èn hiÖn trong nh÷ng vÇn th¬ tr÷ t×nh nh Huy CËn, Xu©n DiÖu, Xu©n Quúnh... vµ cã khi béc lé nh nh÷ng chøng tÝch hiÔn nhiªn nhng tù th©n nã kh«ng ®ñ lµm nªn c¸i t«i tr÷ t×nh. C¸i t«i tr÷ t×nh kh¸c vÒ chÊt so víi c¸i t«i nhµ th¬. §ã lµ sù kh¸c nhau gi÷a cuéc ®êi vµ nghÖ thuËt, gi÷a gèc rÔ vµ nh÷ng cµnh l¸ nÉy në sinh ®éng cña nã. C¸i t«i tr÷ t×nh kh«ng chØ lµ c¸i t«i nhµ th¬, mµ nã cßn lµ c¸i t«i thø hai hoÆc c¸i t«i ®îc kh¸ch thÓ hãa, ®îc th¨ng hoa trong nghÖ thuËt vµ b»ng nghÖ thuËt. Nã cã quan hÖ chÆt chÏ víi c¸i t«i nhµ th¬, nhng tõ c¸i t«i nhµ th¬ ®Õn c¸i t«i tr÷ t×nh cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c. Bëi nh ta biÕt r»ng th¬ lµ t©m c¶m cña nhµ th¬, lµ cuéc ®êi cña nhµ th¬ nhng kh«ng thÓ hoµn t©m ®ång nhÊt gi÷a c¸i t«i nhµ th¬, ®êi sèng vµ c¸i t«i tr÷ t×nh trong t¸c phÈm. Do vËy, c¸i t«i tr÷ t×nh lµ mét hiÖn tîng nghÖ thuËt kh¸c víi c¸i t«i cña nhµ th¬ trong ®êi sèng. C¸i t«i tr÷ t×nh lµ c¸i t«i cña nhµ th¬ ®îc nghÖ thuËt hãa, lóc ®i vµo nghÖ thuËt c¸i t«i ®îc n©ng cao lªn. Nh÷ng c¶m xóc nhµ th¬ thêng g¾n víi nh÷ng tr¶i nghiÖm thùc tÕ cña b¶n th©n, khi chuyÓn thµnh c¶m xóc th¬ kh«ng cßn ë tr¹ng th¸i nguyªn s¬ n÷a mµ chóng ®îc t¸i t¹o bæ sung vµ kh¾c lªn bëi c¸c s¾c th¸i vµ cêng ®é c¶m xóc thÈm mü. Nhng nhiÒu khi nhµ th¬ còng t¹o ra nh÷ng t×nh huèng t©m lý gi¶ tîng kh«ng cã sù t¬ng øng cô thÓ víi tiÒn sö nhµ th¬ mµ chØ dùa vµo quan s¸t vµ kinh nghiÖm sèng ®ång thêi pha thªm mét chót Ýt tëng tîng cña m×nh. Trong trêng hîp nµy, c¸i t«i nhµ th¬ ®· lµm tho¸t x¸c ®Ó hãa m×nh thµnh mét c¸i t«i kh¸c hiÖn diÖn tríc mÆt ngêi ®äc. §ã chÝnh lµ tiÕng nãi tiªu biÓu vµ ®¹i diÖn cho C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 15 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång mét thêi ®¹i. Cßn c¸i t«i tr÷ t×nh ®îc c¸c nhµ th¬ thæ lé vµ biÓu hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp ®ã chÝnh lµ c¸i t«i cña t¸c gi¶. II. Nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ca. Lµ mét hiÖn tîng lÞch sö, c¸i t«i tr÷ t×nh còng cã mét h×nh th¸i lÞch sö cña nã. Do ®ã cã thÓ nãi lÞch sö ph¸t triÓn th¬ lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸i t«i tr÷ t×nh, lµ sù thay ®æi mèi quan hÖ gi÷a c¸i t«i tr÷ t×nh vµ ®êi sèng. Trong th¬ cña mét t¸c gi¶ vµ thêi ®¹i lu«n cã nh÷ng yÕu tè æn ®Þnh cho thÊy giíi h¹n cña mét kiÓu ý thøc cña c¸i t«i tr÷ t×nh. §Ó ®i s©u vµo sù ph¸t triÓn cña th¬ ca, cÇn ph¶i dïng ®Õn kh¸i niÖm réng h¬n ®ã lµ kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh. ý thøc vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh trong lÞch sö v¨n häc kh«ng hoµn toµn gièng nhau, tõ ngêi thiÕu n÷ thÊy m×nh trong "Tre non ®ñ l¸ ®an sµng" (Ca dao) ®Õn chµng trai trÎ yªu cuéc sèng, khao kh¸t cuéc sèng th× rÊt kiªu h·nh h« hµo lªn r»ng: "ta lµ mét lµ riªng lµ thø nhÊt" (Xu©n DiÖu) vµ hiÖn lªn c©u hái "Ta hái r»ng ta cã ta kh«ng?" (ChÕ Lan Viªn) ®Õn mét nhµ th¬ c¸ch m¹ng næi tiÕng ®øng ngang tÇm thêi ®¹i "Ta ®øng ®©y m¾t nh×n bèn ph¬ng" (Tè H÷u)... lµ c¶ mét chiÒu dµi lÞch sö víi sù ph¸t triÓn vÒ ý thøc c¸ nh©n, c¸ tÝnh c©u hái "Ta lµ ai?". Nã nh lµm nhøc nhèi trong t©m kh¶m con ngêi ®· hµng ngµn n¨m. Trong sù vËn ®éng cña tiÕn tr×nh lÞch sö x· héi, lÞch sö mét thêi ®¹i lÞch sö mét c¸ thÓ, con ngêi tù thÊy m×nh lµ g× trong câi ®êi ®ã? C¸i t«i tr÷ t×nh lu«n biÓu hiÖn ë nhiÒu ph¬ng diÖn kh¸c nhau vµ nã rÊt réng trong th¬ ca. Nh c¸i t«i tr÷ t×nh trong ca dao, d©n ca, trong th¬ cæ ®iÓn, trong th¬ l·ng m¹n, c¸ch m¹ng... VËy sau ®©y chóng ta sÏ nªu lªn nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn cña nã. 1. Tríc hÕt lµ c¸i t«i tr÷ t×nh trong ca dao, d©n ca; thÓ lo¹i cæ xa nhÊt cña v¨n häc tr÷ t×nh, lµ c¸i t«i t×m thÊy m×nh trong tiÕng nãi chung cña tËp thÓ, c¸i t«i c¸ thÓ ch×m ®i kh«ng béc lé nh mét c¸ nh©n riªng biÖt mµ biÓu hiÖn c¸i t«i x· héi (c¸i ta) cña tËp thÓ céng ®ång. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 16 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång Theo Hªghen, c¸i t«i ë ®©y chØ lµ khÝ quan mµ qua ®ã biÓu hiÖn chÊt tr÷ t×nh cña ®êi sèng nh©n d©n. Do vËy ®i s©u vµo kh¸m ph¸ ca dao lµ cã thÓ kh¸m ph¸ ra t©m hån cña mét d©n téc. C¶m høng cña nhµ th¬ d©n gian b¾t nguån tõ nhu cÇu ®îc chia sÏ, giao hëng vµ ®ång väng trong nh÷ng c¶nh ngé t¬ng ®ång. C¸i t«i béc lé qua nh÷ng sè phËn chung, ®ã lµ ngêi lao ®éng vÊt v¶, dÇm ma d·i n¾ng, hä xuÊt hiÖn trong khung c¶nh lao ®éng nh vên chÌ, b·i mÝa, n¬ng d©u... vµ xung quanh ®ã lµ vên hång, vên ngµ, cau xanh... Qu¸ tr×nh s¸ng t¸c cña ca dao, d©n ca g¾n liÒn víi m«i trêng diÔn xíng chø kh«ng tr¶i qua nhiÒu c«ng ®o¹n nh s¸ng t¸c cña nh÷ng nhµ th¬ chuyªn nghiÖp, bëi s¸ng t¸c ca dao, d©n ca chØ b»ng sù truyÒn miÖng cña nh÷ng con ngêi b×nh d©n, chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nhµ th¬ chuyªn nghiÖp. Do ®ã c¸i t«i tr÷ t×nh trong ca dao, d©n ca lu«n bÞ xãa mê ranh giíi c¸ nh©n riªng biÖt, c¸i t«i c¸ thÓ bÞ ch×m ®i ®Ó hßa vµo tiÕng nãi chung cña tËp thÓ. Nh÷ng khung c¶nh lao ®éng trªn nã chÝnh lµ thÕ giíi cña cuéc sèng lao ®éng mµ qua ®ã hä thÊy th©n phËn cña cuéc ®êi hä, thÊy quan hÖ nghÜa t×nh lµng xãm, quª h¬ng, c¶m høng chñ yÕu lµ nãi vÒ th©n phËn vµ sù ph¶n kh¸ng cña nh÷ng con ngêi cïng khæ, hä c¶m thÊy th©n phËn cña hä nhá bÐ, vÊt v¶... Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng t©m tr¹ng nh phÈn uÊt, chua xãt, ®¾ng cay oai o¸n th× ta còng t×m thÊy ®îc b¶n chÊt cøng cái, t×m thÊy ®îc sù kh¼ng ®Þnh ý thøc nh©n c¸ch con ngêi, thÊy ®îc nh÷ng niÒm vui l¹c quan. Sù ph¸t triÓn thÕ giíi néi t©m trong ca dao lµ b»ng chøng vÒ sù "tù ph¸t hiÖn" (§ç B×nh TrÞ), ®· ®¸nh dÊu bíc ®Çu cña qu¸ tr×nh tù ý nhËn thøc cña sè phËn c¸ nh©n trong tËp thÓ. Thêi gian mang tÝnh chÊt íc lÖ nh: b©y giê, h«m qua, chiÒu chiÒu, ngµy ngµy, ®ªm qua... lµm cho thêi gian c¸ thÓ cña c¸i t«i t¸c gi¶ bÞ mê nh¹t, bªn c¹nh ®ã th× kh«ng gian còng mang tÝnh chÊt íc lÖ nh s©n ®×nh, bê ao, c©y ®a, gãc ruéng... cã thÓ thay ®Þa danh nµy b»ng ®Þa danh kh¸c rÊt hîp lý. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 17 Khãa luËn tèt nghiÖp VÝ dô: Hå ThÞ Hång §êng v« xø NghÖ quanh quanh Non xanh níc biÕc nh tranh häa ®å Cã thÓ thay b»ng: §êng v« xø HuÕ quanh quanh Non xanh níc biÕc nh tranh häa ®å. VÒ c¬ b¶n c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ d©n gian lµ mét c¸i t«i phi c¸ thÓ, h×nh thøc truyÒn miÖng, diÔn xíng, vËn ®éng qua mét kh«ng gian, thêi gian ®· lµm biÕn mÊt ®i nh÷ng c¸ tÝnh cô thÓ cña nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ. DiÖn m¹o duy nhÊt cña c¸i t«i d©n gian lµ c¸i chung, c¸i tËp thÓ. 2. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ cæ ®iÓn: Th¬ ca cña bÊt cø mét d©n téc nµo khi ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× mang tÝnh chÊt cæ ®iÓn. Hª ghen mét nhµ MÜ häc - triÕt häc §øc ®· viÕt: "NghÖ thuËt cæ ®iÓn lµ nghÖ thuËt ®¹t ®Õn mét sù hµi hßa lý tëng gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng, gi÷a néi dung vµ h×nh thøc, gi÷a bé phËn víi chÝnh thÓ". Trong v¨n häc cæ ®iÓn nãi chung, b¶n chÊt con ngêi b¾t nguån tõ quan hÖ céng ®ång, gi¸ trÞ c¸ nh©n n»m trong gi¸ trÞ quÇn thÓ. §ã lµ mét giai ®o¹n v¨n hãa mµ mçi mét c¸ nh©n c¶m nhËn ®Æc ®iÓm chung cña tÇng líp nh lµ c¸ tÝnh tù nhiªn cña m×nh. V¨n häc chñ yÕu ph¸t ng«n trªn t c¸ch riªng c¸ nh©n, víi nh÷ng vÊn ®Ò cña tËp ®oµn gia ®×nh, dßng hä, giai cÊp thèng trÞ, cho lý tëng ®¹o ®øc, cho vËn mÖnh d©n téc, ®iÒu ®ã nã t¹o nªn mét kiÓu nhµ th¬ cæ ®iÓn "phi ng·". C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ cæ ®iÓn lµ c¸i t«i phi ng· lµ sù v¾ng bãng c¸c ®¹i tõ nh©n xng trong th¬ cæ. Theo I.S. Lixªvich, nã v« nh©n xng, v« quan hÖ v×... "c¸i ©m thanh tõ lßng nhµ th¬ chÝnh lµ håi ©m cña mét c¸i chung néi t¹i", lµ c¸i kh«ng cÇn mang mét dÊu hiÖu giíi h¹n, mét dÊu hiÖu c¸ tÝnh nµo, bëi c¸i t«i biÓu hiÖn m×nh b»ng søc m¹nh cña c¸c ph¹m trï phæ qu¸t. NguyÔn Tr·i thÓ hiÖn tÊm lßng th¬ng níc, lo ®êi qua h×nh tîng c©y tïng víi nh÷ng phÈm chÊt "chuÈn mùc", ®· ®îc x¸c ®Þnh cña ngêi qu©n tö. ý thøc c¸ nh©n, c¸ tÝnh tån t¹i trong nh÷ng quy t¾c, luËt lÖ, khu«n mÉu cã s½n. §ã lµ mét biÓu hiÖn t×nh c¶m x· héi gi¸n tiÕp, kÝn ®¸o, mét kiÓu c¸i t«i tù khÐp kÝn trong b¶n C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 18 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång th©n, Ýt quan hÖ víi hiÖn thùc x· héi. Sù v¾ng bãng ®¹i tõ "t«i" cµng lµm t¨ng triÖt ®Ó tÝnh chÊt phi ng· cña con ngêi tr÷ t×nh. C¸i t«i tr÷ t×nh chñ yÕu lµ c¸i t«i vò trô, vò trô lµ quyÓn s¸ch tõ ®ã ®äc ra nçi buån, niÒm vui, qu¸ khø, hiÖn t¹i, t¬ng lai, c¸i t«i - c¸ tÝnh ®· kh¸ch thÓ hãa vµo vò trô. Do ®ã ph¹m trï chÝnh cña th¬ cæ lµ tØnh - c¶nh; c¶nh - t×nh; c¶nh - sù. Mçi mét khung c¶nh sù viÖc ®Òu chøa ®ùng ý nghÜa triÕt lý vÒ quan hÖ con ngêi vµ vò trô. Tríc khung c¶nh ®ã con ngêi thêng ®øng mét m×nh trong t thÕ väng s¬n, väng nguyÖt, ®èi v©n, ®èi thuû... ®Ó ngÉm nghÜ vÒ cuéc ®êi. Mét nhµnh Mai ®ªm tríc në ré lµ c¸i lÏ tù nhiªn cña ®Êt trêi nhng còng lµ phÐp mÇu cña triÕt lý tuÇn hoµn s¾c - kh«ng, ®éng - tÜnh cña nhµ phËt. Mét lèi xa, ngâ cò, v¬ng hån thu th¶o phñ bãng tÞch d¬ng còng lµ dÊu tÝch cña mét thêi ®· qua. V× nhu cÇu khÐp kÝn kh«ng béc lé m×nh nªn nhµ th¬ cæ kh«ng tù miªu t¶ t©m tr¹ng mµ miªu t¶ thÓ tr¹ng lµ chÝnh: vãc h¹c, cói ®Çu, bã gèi.... rÊt Ýt miªu t¶ t©m tr¹ng trùc tiÕp nh bån chån lo l¾ng, m¬ mµng... Nh÷ng ý c¶nh, ý sù, ý t×nh ®îc chó ý coi träng. Tr÷ t×nh chñ yÕu qua c¶nh vµ sù chó ý qua t×nh, do kh«ng t¸ch m×nh khái vò trô, nhµ th¬ thêng tr÷ t×nh vÒ c¸i hån cña vò trô, ®Ó tõ ®ã gi¸n tiÕp béc lé nh÷ng bÝ Èn cña t©m hån m×nh. Sù hµi hßa lµ ý niÖm vÒ c¸i ®Ñp, thÕ giíi lµ mét chØnh thÓ t×nh t¹i, c©n ®èi, hµi hßa. Bµi th¬ lµ kÕt qu¶ cña mét c¸i nh×n triÕt häc ph¬ng §«ng víi c¸c cÆp ph¹m trï ®èi lËp, t¹o ®iÒu kiÖn v¬n tíi sù hµi hßa trong xu thÕ biÖn chøng: h÷u h¹n - v« cïng; nhÊt thêi - vÜnh c÷u; qu¸ khø - hiÖn t¹i; thùc - h; tÜnh - ®éng... VÒ h×nh tîng, th¬ cæ thêng dïng c¸c h×nh ¶nh thiªn nhiªn lµm chuÈn mùc nh trêi ®Êt, níc non, cá hoa, s¬ng tuyÕt, c¸t bôi... tÊt c¶ nh÷ng h×nh ¶nh nµy lµm cho c©u th¬ thªm thanh cao. §iÒu nµy khi ta so s¸nh víi th¬ hiÖn ®¹i th× th¬ hiÖn ®¹i thêng lÊy con ngêi lµm chuÈn mùc ch¼ng h¹n. - Trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du: "Lµn thu thuû nÐt xu©n s¬n Hoa ghen thua th¾m liÔu hên kÐm xanh" - Trong Véi vµng cña Xu©n DiÖu: C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 19 Khãa luËn tèt nghiÖp Hå ThÞ Hång "Xanh th¸ng giªng ngon nh mét cÆp m«i gÇn". Cµng vÒ sau nµy c¸i t«i xãa bá dÇn tÝnh phi ng·, quy ph¹m ®Ó béc lé tÝnh c¸ch tù nhiªn. §ã chÝnh lµ sù xuÊt hiÖn cña v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam nh Hå Xu©n H¬ng, Cao B¸ Qu¸t... §Æc biÖt lµ dßng song thÊt lôc b¸t ng©m khóc ph¸t triÓn m¹nh, nh vËy cµng chøng tá con ngêi ®· ®èi diÖn víi chÝnh m×nh, vµ nãi vÒ m×nh. 3. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ l·ng m¹n - ®ã lµ c¸i t«i c¸ nh©n tù biÓu hiÖn, khÐp kÝn vµ c« ®¬n trong x· héi. C¸ nh©n tù ý thøc vÒ m×nh nh mét thÕ giíi phøc t¹p vµ phong phó, ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ý thøc x· héi, ý thøc nghÖ thuËt. ë ph¬ng T©y, c¸i t«i c¸ nh©n xuÊt hiÖn cïng víi chñ nghÜa l·ng m¹n. Võa xuÊt hiÖn, nã ®· ®em ®Õn cho v¨n häc nh÷ng vÎ ®Ñp míi mµ La M¸c Tin ®· kiªu h·nh tù nhËn: "T«i lµ ngêi ®Çu tiªn lµm cho th¬ ca rêi khái nói Pacnax, t«i ®· tÆng cho nµng th¬, kh«ng ph¶i c©y ®µn lia b¶y d©y quy íc mµ lµ tr¸i tim con ngêi xóc c¶m do nh÷ng rung ®éng cña t©m hån vµ thiªn nhiªn. KiÓu nhµ th¬ l·ng m¹n g¾n liÒn víi sù tù ý thøc vÒ c¸ nh©n nh c¸ thÓ riªng biÖt, ®éc ®¸o. Th¬ l·ng m¹n cã tõ thêi KhuÊt Nguyªn, Lý B¹ch, NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du... bëi l·ng m¹n lµ mét nhu cÇu trong lÞch sö t©m hån loµi ngêi, dï khi trong x· héi c¸c c¸ nh©n ý thøc m×nh trong nh÷ng chuÈn mùc v« ng· th× c¸i bµn ng·, c¸i t«i c¸ nh©n vÉn muèn tho¸t ra ®Ó tù kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i cña m×nh. ®Õn ®Çu thÕ kû XX c¸i t«i tr÷ t×nh c¸ nh©n ®· xng danh vµ biÓu hiÖn m×nh mét c¸ch trùc tiÕp ®Çy tù tin vµ m¹nh mÏ qua ®¹i tõ "t«i", "ta", "anh" vµ tù ý thøc m×nh díi h×nh thøc cëi mì nh÷ng c¶m gi¸c trÎ trung, thµnh thùc. Nã ®Ò cao tr¹ng th¸i vµ ®Þa vÞ c¸i t«i - c¸ nh©n. Do vËy Hoµi Thanh ®· nãi: "Thêi ®¹i cña th¬ míi lµ thêi ®¹i cña ch÷ t«i..." Ch¼ng h¹n: "Ta lµ mét lµ riªng lµ thø nhÊt Kh«ng cã chi bÌ b¹n næi cïng ta". (Xu©n DiÖu) Hay: "§êng vÒ thu tríc xa x¨m l¾m Mµ kÎ ®i vÒ chØ mét th«i". C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ TÕ Hanh tõ tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 - 1975 20