Tài liệu Cái tôi trữ tình ca ngợi cuộc sống mới trong thơ việt nam 1954 1975

Trêng §¹i häc Vinh Khoa ng÷ v¨n --------------c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc TrÇn thÞ phîng sèng míi trong th¬ ViÖt Nam 1954 - 1975 Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc Chuyªn ngµnh : V¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i Gi¶ng viªn híng dÉn : Ng« Th¸i LÔ Vinh, th¸ng 5 - 2007 ------š › ------ Lêi c¶m ¬n TiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, b¶n th©n t«i ®· thùc sù cè g¾ng, ®ång thêi t«i nhËn ®îc sù quan t©m gióp ®ì cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ v¨n Trêng §¹i häc Vinh, ®Æc biÖt lµ sù híng dÉn chØ b¶o tËn t×nh cña thÇy gi¸o Ng« Th¸i LÔ, cïng víi sù ®éng viªn khÝch lÖ cña b¹n bÌ. Qua ®©y, t«i xin bµy tá lßng c¶m ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c ®Õn thÇy gi¸o Ng« Th¸i LÔ vµ c¸c thÇy c« cïng b¹n bÌ ®· gióp ®ì t«i hoµn thµnh kho¸ luËn. Vinh, th¸ng 5/2007 Sinh viªn: TrÇn ThÞ Phîng 2 môc lôc Tran g: PhÇn më ®Çu: 3 1. Lý do chän ®Ò tµi:………………………………………………… 3 2. lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò:………………………………………... 7 3. NhiÖm vô nghiªn cøu ®Ò tµi:……………………………………… 9 4. Ph¹m vi vµ ®èi tîng nghiªn cøu:……………………….……….. 10 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:………………………………………… 11 6. CÊu tróc luËn v¨n:………………………………………………... 12 PhÇn néi dung: Ch¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung xung quanh kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬: 14 1.1. Kh¸i niÖm vÒ c¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh: ………………………… 14 3 1.2. B¶n chÊt cña c¸i t«i tr÷ t×nh: …………………………………… 17 1.3. Sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh: ……………………………….. 20 Ch¬ng 2: C¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975 28 2.1. ¶nh hëng cña thêi ®¹i ®èi víi viÖc h×nh c¸i t«i tr÷ t×nh……… 28 2.2. Nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ miÒn B¾c giai ®o¹n 1954 – 1975 thÓ hiÖn trªn ph¬ng diÖn néi dung:……………………………………. 35 Ch¬ng 3: C¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975 thÓ hiÖn trªn ph¬ng diÖn nghÖ thuËt: 63 3.1. H×nh ¶nh th¬:…………………………………………………… 63 3.2. KÕt cÊu ®èi lËp:………………………………………………… 3.3. Giäng …………………………………… ®iÖu vµ ng«n ng÷ 66 th¬: 70 3.4. ThÓ lo¹i:………………………………………………………... 71 PhÇn kÕt luËn:………………………………………………………. 74 4 Tµi liÖu tham kh¶o:………………………………………………… 76 PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. S¸ng t¸c th¬ tr÷ t×nh lµ mét nhu cÇu tù biÓu hiÖn, mét sù th«i thóc tõ bªn trong nhiÒu khi m·nh liÖt, dån dËp do t¸c ®éng ®êi sèng g©y nªn. §èi víi th¬ tr÷ t×nh, vai trß chñ thÓ, c¸i t«i tr÷ t×nh cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. §iÒu nµy ®· ®îc Hªghen nhÊn m¹nh trong t¸c phÈm mü häc: “ Nguån gèc vµ ®iÓm tùa cña th¬ tr÷ t×nh vµ chñ thÓ lµ ngêi duy nhÊt, ®äc nhÊt mang néi dung ”. Cã thÓ thÊy c¸i t«i tr÷ t×nh ®îc xem nh mét nh©n tè khëi sù vµ hoµn tÊt cña s¸ng t¹o th¬ tr÷ t×nh. Tuy nhiªn c¸ch biÓu hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh th× hÕt søc phong phó, ®a d¹ng, g¾n víi mçi hoµn c¶nh lÞch sö, mçi giai ®o¹n kh¸c nhau, th× c¸i t«i tr÷ t×nh còng cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. C¸i t«i tr÷ t×nh víi t c¸ch lµ mét h¹t nh©n cña thÓ lo¹i tr÷ t×nh ®· ®îc chó ý vµ kh¶o s¸t ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau, nhiÒu ph¬ng diÖn kh¸c nhau. Nhng nh÷ng c«ng tr×nh ®ã thêng g¾n víi chÆng ®êng dµi v¨n häc, mét xu híng, mét trµo lu hoÆc mét qu¸ tr×nh v¨n häc, hay c¸i t«i tr÷ t×nh cña mét t¸c gi¶ cô thÓ nµo ®ã, Ýt cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh mét chÆng ®êng th¬ cô thÓ. 1.2. Giai ®o¹n 1954 – 1975: Mét giai ®o¹n më ®Çu vµ kÕt thóc b»ng hai chiÕn th¾ng – hai dÊu son chãi läi trong 5 lÞch sö d©n téc: 1954: ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ chÊn ®éng ®Þa cÇu, miÒn B¾c hoµn toµn gi¶i phãng tiÕn lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, n¨m 1975: ChiÕn th¾ng chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh lÞch sö: §Êt níc thèng nhÊt, c¶ níc tiÕn lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi… Kho¶ng thêi gian 20 n¨m - kh«ng ng¾n còng kh«ng dµi ®Ó c¶ mét ®Êt níc kh¼ng ®Þnh chÝnh m×nh, ®Ó cho nÒn v¨n häc d©n téc chøng tá: Giai ®o¹n v¨n häc 1954 – 1975 lµ giai ®o¹n rùc rì nhÊt trong lÞch sö th¬ ca d©n téc. Hai m¬i n¨m - hai m¬i n¨m kÕt tinh c¶ mét qu¸ tr×nh v¨n häc tríc ®ã t¹o mét sù chuyÓn biÕn vÒ chÊt lîng ë mäi thÓ lo¹i, mäi ph¬ng diÖn. Th¬ ca giai ®o¹n nµy vÉn tiÕp nèi nh÷ng g× ®· ®¹t ®îc ë giai ®o¹n tríc vµ bíc vµo thêi ®iÓm ph¸t triÓn cao trµo mµ khëi ®Çu lµ tiÕng th¬ hµo høng cña Tè H÷u. Chóng ta khã mµ quªn ®îc dÊu Ên vÒ sù th¨ng hoa ngo¹n môc cña th¬ ca vµ vÎ ®Ñp cña nh÷ng vÇn th¬ nh h¸t lªn cïng lßng ngêi nh÷ng n¨m th¸ng Êy. LÞch sö tõ 1954 – 1975 cã thÓ chia lµm hai chÆng nhá: 1954 – 1964, 1964 – 1975, ë mçi chÆng nÒn v¨n häc nãi chung vµ th¬ ca nãi riªng ®Òu mang nh÷ng dÊu Ên riªng ®Æc s¾c ph¶n ¸nh râ nÐt sù chuyÓn biÕn cña lÞch sö d©n téc cïng thêi kú. ChÆng 1954 – 1964 lµ chÆng miÒn B¾c tng bõng chµo ®ãn cuéc sèng míi, h©n hoan tiÕn lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, nhng vÉn kh«ng quªn nghÜ ®Õn miÒn Nam ruét thÞt ®ang cßn bÞ dµy xÐo. ChÆng 1964 – 1975 sau khi Mü leo thang b¾n ph¸ miÒn B¾c, miÒn B¾c 6 võa x©y dùng chñ nghÜa x· héi võa tiÕn hµnh chèng Mü x©m lîc vµ chi viªn cho miÒn Nam ruét thÞt… Th¬ ca lu«n b¸m s¸t bíc ®i cña lÞch sö d©n téc. ChÆng ®êng th¬ 1954 – 1964: Th¬ tËp trung ngîi ca cuéc sèng míi, ngîi ca c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ®©y chÝnh lµ c¶m høng chñ ®¹o cña th¬ ca thêi kú nµy. Bíc sang 1964 – 1975, vÉn lµ tiÕng nãi ngîi ca c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, nhng thªm vµo ®ã cßn lµ tiÕng nãi ngîi ca c«ng cuéc chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng giÆc Mü x©m lîc trªn c¶ hai miÒn Nam – B¾c. Thùc ra kh«ng ph¶i ®Õn giai ®o¹n sau 1954 d©n téc ta míi ®îc sèng trong kh«ng khÝ cña ngêi chiÕn th¾ng, mµ ngay 1945 khi c¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng c¶ d©n téc ®· sèng trong niÒm vui hoµ b×nh, ®éc lËp, nhng niÒm vui ®ã cha trän vÑn bëi chØ Ýt l©u sau ®ã n¨m 1946 c¶ níc ta l¹i ph¶i tr¶i qua cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú chèng Ph¸p lÇn 2. Trong hoµn c¶nh ®ã, th¬ ca giai ®o¹n nµy chñ yÕu lµ c¸i t«i tr÷ t×nh yªu níc vµ kh¸ng chiÕn ®· cã mét phong c¸ch chung nhng l¹i cha cã dÊu Ên râ rÖt cña phong c¸ch c¸ nh©n, trõ Tè H÷u. §Õn sau n¨m 1954 víi chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ, mÆc dï ®Êt níc cßn bÞ chia c¾t, miÒn Nam n»m trong vïng ®Þch, nhng ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn c¶ níc ta thùc sù ®îc sèng trong niÒm vui chiÕn th¾ng trän vÑn khi miÒn B¾c bíc vµo thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Lóc nµy nhu cÇu trë vÒ víi c¸ nh©n trë thµnh mét ®iÒu kiÖn tù nhiªn trong ®êi sèng vµ trong nghÖ thuËt. Kh¼ng ®Þnh con ngêi 7 c¸ nh©n còng lµ kh¼ng ®Þnh nh©n c¸ch tù chñ, t thÕ tån t¹i vµ b¶n lÜnh s¸ng t¹o cña nhµ th¬ ë giai ®o¹n nµy. §Æc biÖt th¬ ca giai ®o¹n nµy ®· diÔn ra mét hiÖn tîng cã ý nghÜa lín lao ®ã lµ cuéc ®Êu tranh bªn trong cña c¸c nhµ th¬ l·ng m¹n trong phong trµo th¬ Míi ®Ó x¸c ®Þnh mét chç ®øng, mét híng ®i c¶ trong ®êi vµ trong th¬. ë th¬ l·ng m¹n ®i theo c¸ch m¹ng ®· diÔn ra mçi nhµ mét sù d»n vÆt trong c¸i thÕ giíi s©u kÝn cña t©m hån ®Ó ®Èy lïi nçi ®au riªng , døt bá ¸m ¶nh cò ®Ó ®Õn víi niÒm vui míi, niÒm vui chung. Víi lÇn “lét x¸c” nµy, nÒn th¬ ca ViÖt Nam ®· ®ãn nhËn mét líp nhµ th¬ dµy dÆn kinh nghiÖm, cïng víi nh÷ng nhµ th¬ c¸ch m¹ng , nh÷ng nhµ th¬ trÎ trëng thµnh trong c«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi, trong cuéc chiÕn ®Êu chèng Mü x©m lîc… Th¬ ca ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975 ®· cã mét ®éi ngò s¸ng t¸c hÕt søc ®«ng ®¶o, cha tõng cã. C¸c nhµ th¬ kh«ng ngõng hoµn thiÖn m×nh, kh¼ng ®Þnh ngßi bót cña m×nh. Vµ giai ®o¹n nµy còng lµ giai ®o¹n th¬ ca tËp trung nhiÒu nhÊt nh÷ng nhµ th¬ lín, ph¶n ¸nh mét c¸ch kÞp thêi mét thêi ®¹i hµo hïng cña d©n téc, ®Ó l¹i mét dÊu Ên hÕt søc quan träng trong c¶ mét nÒn v¨n häc cã lÞch sö l©u ®êi … 1.3. Th¬ ca ViÖt Nam ë mçi mét giai ®o¹n lÞch sö ®Òu mang mét dÊu Ên riªng, c¸i t«i tr÷ t×nh v× thÕ còng cã sù kh¸c biÖt. Khi nghiªn cøu chÆng ®êng th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975 nãi chung vµ th¬ ca miÒn B¾c giai ®o¹n 1954 – 1975 nãi riªng, ta sÏ thÊy ®îc nh÷ng nÐt ®Æc trng 8 riªng biÖt so víi giai ®o¹n th¬ tríc vµ sau ®ã. NÕu nh th¬ giai ®o¹n 1945 – 1954, c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chñ yÕu lµ c¸i t«i yªu níc vµ kh¸ng chiÕn, ®Õn sau n¨m 1975, trong hoµn c¶nh ®Êt níc thèng nhÊt, c¶ níc tiÕn lªn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, c¸i t«i tr÷ t×nh cã sù ph©n ho¸ díi nh÷ng d¹ng thøc míi l¹, th× c¸i t«i tr÷ t×nh giai ®o¹n 1954 – 1975 l¹i mang mét c¶m høng kh¸c: C¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi vµ tiÕp theo ®ã lµ sù ph¸t triÓn ®Ønh cao cña c¸i t«i tr÷ t×nh c«ng d©n… Râ rµng ë mçi thêi kú, c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ l¹i cã mét bíc ph¸t triÓn, vµ tæng hîp c¸c bíc ph¸t triÓn ®ã ta sÏ cã ®îc mét bíc tiÕn dµi trong th¬ ca d©n téc. Nh vËy khi nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ giai ®o¹n 1954 – 1975 ta sÏ thÊy ®îc tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña th¬ ca hiÖn ®¹i. 1.4. ChÆng ®êng th¬ 1954 – 1975 víi sù gãp cña ®«ng ®¶o c¸c nhµ th¬ tõ nhiÒu thÕ hÖ, víi nh÷ng c©y bót giµ dÆn, giµu kinh nghiÖm, nh÷ng c©y bót trÎ trµn ®Çy nhiÖt huyÕt ®· ®Ó l¹i cho nÒn v¨n häc d©n téc rÊt nhiÒu tËp th¬, bµi th¬ næi tiÕng ®Çy gi¸ trÞ. Ta cã thÓ kÓ ®Õn nh÷ng tËp th¬ nh: “ Giã léng”, “ Ra trËn”, “M¸u vµ hoa ” cña Tè H÷u, “ Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng”, “ §Êt në hoa”, “ Nh÷ng n¨m 60”… cña Huy CËn, “ Riªng chung”, “ Mét khèi hång”, “ Hai ®ît sãng”… cña Xu©n DiÖu, “ ¸nh s¸ng vµ phï sa ”, “ Hoa ngµy thêng, chim b¸o b·o”… cña ChÕ Lan Viªn, “ Nh÷ng c¸nh buåm” cña Hoµng Trung Th«ng… §ã lµ cha kÓ s¸ng t¸c cña nh÷ng nhµ th¬ trÎ trëng thµnh ngay trong c«ng cuéc x©y 9 dùng vµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc nh Minh HuÖ, NguyÔn §×nh Thi, NguyÔn Khoa §iÒm… vµ rÊt nhiÒu nh÷ng g¬ng mÆt tiªu biÓu kh¸c. Mét chÆng th¬ tiªu biÓu víi mét lo¹t t¸c phÈm ®¹t ®Õn ®Ønh cao vµ h¬n n÷a ®· ®îc tuyÓn chän ®a vµo ch¬ng tr×nh häc phæ th«ng. ChÝnh v× vËy, khi nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ giai ®o¹n 1954 – 1975 lµ mét dÞp thuËn lîi ®Ó ta cã thÓ n¾m v÷ng kiÕn thøc phôc vô cho qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y sau nµy… Nh vËy chóng ta cã thÓ thÊy th¬ ca giai ®o¹n 1954 – 1975 lµ thêi kú ph¸t triÓn rùc rì vµ ®· ®¹t ®Õn ®é chÝn cña th¬. Sù thµnh c«ng cña th¬ ca giai ®o¹n nµy víi c¸i t«i ngîi ca cuéc sèng míi, c¸i t«i chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng giÆc Mü x©m lîc lµ hiÖn tîng ®Æc biÖt trong th¬ mµ tõ tríc ®Õn nay cha tõng cã . Nã ®· t¹o nªn s¾c diÖn hång vµ rùc rì cña th¬ ca giai ®o¹n 1954 – 1975. Víi c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong c¶ mét giai ®o¹n 1954 – 1975, th¬ ca giai ®o¹n nµy ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín, nhng cho ®Õn nay cha cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch cô thÓ, ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng vÒ vÊn ®Ò trªn, chØ míi ®îc nghiªn cøu ë gãc ®é mét chÆng ®êng dµi cña th¬ hoÆc c¸c tËp th¬ cña mét t¸c gi¶ nµo ®ã trong giai ®o¹n nµy. V× thÕ chóng t«i m¹nh d¹n chän ®Ò tµi nµy. §i vµo nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh ca ngîi cuéc sèng míi trong th¬ miÒn B¾c giai ®o¹n 1954 – 1975 ®Ó thÊy ®îc sù míi mÎ, ®éc ®¸o vµ nh÷ng thµnh tùu to lín cña nã mµ tríc ®©y trong th¬ ca cha 10 tõng xuÊt hiÖn. §ång thêi thÊy ®îc nh÷ng ®ãng gãp cã gi¸ trÞ vµ ý nghÜa ®èi víi c¶ nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. 2. lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Tríc hÕt ph¶i thÊy r»ng, ®©y lµ ®Ò tµi mang tÝnh tæng hîp gåm hai phÇn: Lý luËn vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh vµ v¨n häc sö, ®i vµo t×m hiÓu mét chÆng ®êng th¬ cô thÓ… Nh÷ng vÊn ®Ò nµy trong thùc tÕ kh«ng ph¶i lµ míi mÎ mµ nã ®· ®îc kh«ng Ýt nhµ nghiªn cøu, phª b×nh v¨n häc quan t©m vµ ®a ra nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu nh: - “ Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò trong th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i” cña Hµ Minh §øc. - “ Nöa thÕ kû th¬ ViÖt Nam 1945 - 1995 ” cña Vò TuÊn Anh. - “ C¸i t«i tr÷ t×nh qua mét sè hiÖn th¬ 1975 - 1990” cña Lª Lu Oanh. -… Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Hµ Minh §øc “ Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò trong th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i”, t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp ®Õn mçi quan hÖ cña nhµ th¬ víi c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. Chuyªn luËn ®· tËp trung ®i vµo khai th¸c mèi quan hÖ thèng nhÊt nhng kh«ng ®ång nhÊt cña c¸i t«i tr÷ t×nh víi b¶n th©n nhµ th¬ vµ kh¼ng ®Þnh c¸i t«i tr÷ t×nh chÝnh lµ c¸i t«i t¸c gi¶ ®· ®îc nghÖ thuËt ho¸, lý tëng ho¸, ®iÓn h×nh ho¸. 11 Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Vò TuÊn Anh “Nöa thÕ kû th¬ ViÖt Nam 1945 - 1995” cïng ®· kh¸i qu¸t ®îc quy luËt vËn ®éng cña th¬ tr÷ t×nh ViÖt Nam nöa thÕ kû qua vµ ®· ph¸t hiÖn ra r»ng cuéc kh¸ng chiÕn trêng kú ®· lµm biÕn ®æi bé mÆt th¬ ca ViÖt Nam, h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu míi trong th¬ tr÷ t×nh. Trong c«ng tr×nh nµy t¸c gi¶ Vò TuÊn Anh còng ®· giµnh mét sè trang ®Ó nãi vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh giai ®o¹n 1954 – 1975 trªn c¸c ph¬ng diÖn nhng chØ mét c¸ch kh¸i qu¸t chung chung cha ®i s©u h¼n vµo nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh ca ngîi cuéc sèng míi trong th¬ miÒn B¾c giai ®o¹n 1954 – 1975. Lª Lu Oanh còng cã c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ: “ C¸i t«i tr÷ t×nh qua mét sè hiÖn tîng th¬ 1975 - 1990”. ë ®©y t¸c gi¶ còng kh¸i qu¸t ®îc b¶n chÊt chñ quan cña thÓ lo¹i tr÷ t×nh vµ kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh, tiÕp cËn nã nh nã mét ph¹m trï mang tÝnh hÖ thèng cïng c¸c hiÖn tîng cña nã. Tõ viÖc kh¸m ph¸, ph©n lo¹i c¸c m« tÝp tr÷ t×nh vÒ chñ ®Ò, nh©n vËt, c¶m xóc, h×nh ¶nh Lª Lu Oanh ®· kh¸i qu¸t lªn mét xu híng ý thøc c¬ b¶n cña c¸c kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ giai ®o¹n 1975 – 1990. Trong ba c«ng tr×nh trªn, chóng ta thÊy c¸c t¸c gi¶ míi chØ ®a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ chung, cã tÝnh kh¸i qu¸t. Tuy nhiªn ë c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ Vò TuÊn Anh ®· cã sù ph©n chia c¸i t«i tr÷ t×nh trong tõng giai ®o¹n vµ cã ®Ò cËp ®Õn c¸i t«i tr÷ t×nh ca ngîi cuéc sèng míi nhng chØ ë giai ®o¹n 1954 – 1964 vµ cßn chung chung, kh¸i qu¸t, cha cô thÓ. Lý 12 do cã thÓ lµ v× ®Ò tµi cña ba t¸c gi¶ ®Òu qu¸ réng, lîng kiÕn thøc t×m hiÓu lµ kh¸i qu¸t. Ngoµi ra cßn cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c cña nh÷ng t¸c gi¶ nh: TrÇn §×nh Sö trong chuyªn luËn “ Thi ph¸p th¬ Tè H÷u” hay “ Sù thøc tØnh nh÷ng nhu cÇu x· héi vµ c¸ nh©n cña c¸i t«i tr÷ t×nh hiÖn nay” cña Lª Lu Oanh trong t¹p chÝ v¨n häc sè 4 n¨m 1991, Phong Lª trong “ NhËn d¹ng v¨n häc ViÖt Nam ” t¹p chÝ v¨n häc sè 4 n¨m 1991… §ã lµ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu thiªn vÒ phÇn lý luËn c¸i t«i tr÷ t×nh nhiÒu h¬n. VÒ v¨n häc sö cã thÓ kÓ ®Õn c¸c c«ng tr×nh nh: “ TiÕn tr×nh th¬ ViÖt Nam ” cña M· Giang L©n, Gi¸o tr×nh v¨n häc ViÖt Nam tËp III cña §¹i häc S ph¹m Hµ Néi…Mçi c«ng tr×nh ®Òu cã sù kh¸i qu¸t vÒ sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc hiÖn ®¹i d©n téc, nh÷ng chÆng ®êng th¬ nh 1945 – 1954, 1954 – 1964, 1964 – 1975, 1975 cho ®Õn nay…Tuy nhiªn sù nghiªn cøu ®ã còng míi chØ dõng l¹i ë mét møc kh¸i qu¸t, chung chung, cha ®i s©u vµo mét chÆng ®êng th¬ cô thÓ nµo. Nh×n chung hiÖn nay trong thùc tÕ nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh ®· ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu chó ý vµ kh¶o s¸t, song míi chØ ®îc nghiªn cøu ë møc ®é kh¸i qu¸t, qu¸ réng cña mét trµo lu, khuynh híng, mét qu¸ tr×nh dµi cña th¬ ca hay cña mét t¸c gi¶, mét t¸c phÈm cô thÓ chø cha cã mét c«ng tr×nh nµo ®Ò cËp trùc tiÕp ®Ò tµi: “ C¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 - 13 1975 ”, mµ th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975 víi c¸i t«i ngîi ca cuéc sèng míi trong c¶ hai hoµn c¶nh: x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ chèng Mü cøu níc, lµ giai ®o¹n th¬ ph¸t triÓn rùc rì nhÊt cña nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i vµ lµ giai ®o¹n ®¸nh dÊu bíc ph¸t triÓn, hoµn thiÖn m×nh cña kh«ng Ýt c¸c thÕ hÖ nhµ th¬ ( nhµ th¬ c¸ch m¹ng, nhµ th¬ l·ng m¹n ®i theo c¸ch m¹ng, nhµ th¬ trÎ trëng thµnh trong kh¸ng chiÕn…). V× vËy mµ chóng t«i m¹nh d¹n nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, ®ång thêi còng xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®i tríc, lÊy ®ã lµm c¬ s¬ tham kh¶o trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. 3. NhiÖm vô nghiªn cøu ®Ò tµi Th¬ ca giai ®o¹n 1954 – 1975 bªn c¹nh viÖc t¸i hiÖn l¹i c¸i t«i sö thi xuÊt hiÖn ë giai ®o¹n tríc th× vÒ c¬ b¶n th¬ ca giai ®o¹n nµy ®· cho chóng ta thÊy sù h×nh thµnh cña c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu míi mµ tríc ®©y cha tõng xuÊt hiÖn trong th¬ ca. Thùc chÊt th× kh«ng ph¶i c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu míi ®Õn giai ®o¹n nµy míi ®îc h×nh thµnh mµ nã ®îc h×nh thµnh tõ sau n¨m 1945, nhng ë giai ®o¹n1945 – 1954 víi hiÖn thùc ®Êt níc ®ang trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng ph¸p, cho nªn c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu míi lóc nµy lµ c¸i t«i yªu níc vµ kh¸ng chiÕn. Nhng ®Õn giai ®o¹n nµy víi kh«ng khÝ tng bõng cña cuéc sèng hoµ b×nh trªn ®Êt B¾c, sau ®ã vÉn kh«ng khÝ x©y dùng chñ nghÜa x· héi Êy céng thªm c«ng cuéc chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng giÆc Mü x©m lîc th× trong th¬ ca ®· xuÊt hiÖn thªm mét c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu 14 míi, ®ã lµ c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi: cuéc sèng míi thêi hoµ b×nh (1954 – 1964), cuéc sèng míi thêi võa x©y dùng võa chiÕn ®Êu (1964 - 1975). Víi sù xuÊt hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh nµy th¬ ca giai ®o¹n 1954 – 1975 ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh c«ng rùc rì vµ ®îc coi lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt cña nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i, víi sù håi sinh, ph¸t triÓn, trëng thµnh cña nhiÒu líp nhµ th¬: l·ng m¹n, c¸ch m¹ng vµ líp nhµ th¬ trÎ. V× thÕ chóng t«i ®i vµo nghiªn cøu ®Ò tµi nµy víi nhiÖm vô chÝnh lµ: t×m hiÓu hoµn c¶nh x· héi ViÖt Nam 1954 – 1975 ®· cã ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn viÖc h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu míi, ®ång thêi nh»m x¸c ®Þnh kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. §Æc biÖt nghiªn cøu ®Ò tµi nµy cßn ®Ó thÊy ®îc nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975 trªn c¶ hai ph¬ng diÖn néi dung vµ h×nh thøc biÓu hiÖn. Tõ ®ã thÊy ®îc nÐt ®éc ®¸o cña c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi so víi c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ViÖt Nam c¸c giai ®o¹n tríc vµ sau ®ã. 4. Ph¹m vi vµ ®èi tîng nghiªn cøu Th¬ ca giai ®o¹n nµy trªn thùc tÕ ®îc chia lµm hai chÆng nhá: chÆng 1954 – 1964: th¬ víi hai ®Ò tµi chÝnh: x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c vµ ®Êu tranh chèng Mü cøu níc ë miÒn Nam, chÆng 1964 – 1975, miÒn B¾c võa x©y dùng võa tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng l¹i cuéc leo thang 15 b¾n ph¸ cñ ®Õ quèc Mü, miÒn Nam tiÕp tôc ®Êu tranh chèng Mü tiÕn tíi thèng nhÊt hai miÒn ®Êt níc… ë chÆng thø hai (1964 - 1975) , mÆc dï cã thªm nhiÖm vô míi lµ chèng ®Õ quèc Mü leo th¸ng b¾n ph¸ nhng kh«ng v× thÕ mµ c«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi kh«ng ®îc tiÕp tôc tiÕn hµnh. Cuéc sèng míi lóc nµy l¹i cã thªm nhiÒu nÐt míi mÎ, trong ®Êu tranh, trong m¸u löa nh÷ng nÐt ®Ñp cña cuéc sèng míi trªn ®Êt B¾c vÉn kh«ng ngõng ®îc thÓ hiÖn… Nh tªn cña ®Ò tµi ®· x¸c ®Þnh, ®èi tîng mµ ®Ò tµi híng tíi lµ t×m hiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi giai ®o¹n 1954 – 1975, mµ cuéc sèng míi lóc nµy chØ diÔn ra trªn ®Êt B¾c, v× vËy ë ®Ò tµi nµy chóng t«i chØ kh¶o s¸t th¬ cña nh÷ng t¸c gi¶ ®ang sèng vµ s¸ng t¸c trªn ®Êt B¾c ë giai ®o¹n nµy. Th¬ ca giai ®o¹n 1954 – 1975 kh«ng chØ cã c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi mµ cßn cã c¸i t«i sö thi, c¸i t«i ®êi t thÕ sù, mÆc dï mçi c¸i t«i híng vÒ mçi vÉn ®Ò kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi, chÆt chÏ víi nhau. Do cã nhng chóng ®Òu cã quan hÖ nh÷ng h¹n chÕ trong kh¶ n¨ng tiÕp nhËn vµ chØ trong khu«n khæ mét luËn v¨n nªn chóng t«i chØ giíi h¹n ph¹m vi vÊn ®Ò: chñ yÕu nghiªng vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi vµ chØ kh¶o s¸t ë nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu trong giai ®o¹n nµy víi nh÷ng tËp th¬ ®Ønh cao cña c¸c nhµ th¬ nh: Tè H÷u, Xu©n DiÖu, ChÕ Lan Viªn, TÕ Hanh, Huy CËn, Hoµng Trung Th«ng… 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 16 5.1. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng: §Ó t×m hiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi giai ®o¹n 1954 – 1975 chóng t«i ph¶i tiÕp cËn th¬ cña c¸c nhµ th¬ tiªu biÓu trong giai ®o¹n nµy tõ tríc c¸ch m¹ng ®Õn sau c¸ch m¹ng ®Ó thÊy ®îc c¸i míi mÎ ®äc ®¸o cña c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi vµ vÞ trÝ cña nã trong th¬ ViÖt Nam. 5.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp §©y lµ ph¬ng ph¸p truyÒn thèng ®îc sö dông nh»m soi s¸ng cho nh÷ng nhËn ®Þnh chung. Nã gióp chøng minh cô thÓ tõng d¹ng thøc cô thÓ biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi. 5.3. Ph¬ng ph¸p so s¸nh, ®èi chiÕu §Ó lµm næi bËt nh÷ng ®Æc ®iÓm míi còng nh tÇm quan träng cña c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu míi nµy chóng t«i sÏ so s¸nh, ®èi chiÕu nã víi c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ë c¸c giai ®o¹n tríc, sau còng nh c¸c lo¹i c¸i t«i tr÷ t×nh trong cïng mét giai ®o¹n. 6. CÊu tróc luËn v¨n Môc lôc. PhÇn më ®Çu: Giíi thiÖu ®Ò tµi PhÇn néi dung: Ch¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn xung khai niÖm vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. 1.1. Kh¸i niÖm vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh. 17 quanh 1.1.1. C¸i t«i 1.1.2. C¸i t«i tr÷ t×nh 1.2. B¶n chÊt c¸i t«i tr÷ t×nh. 1.2.1. C¸i t«i mang b¶n chÊt chñ quan c¸ nh©n. 1.2.2. B¶n chÊt x· héi, nh©n lo¹i cña c¸i t«i tr÷ t×nh. 1.2.3. B¶n chÊt nghÖ thuËt, thÈm mü cña c¸i t«i tr÷ t×nh. 1.3. Sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh. 1.3.1. Kh¸i niÖm. 1.3.2. C¸c nh©n tè t¹o nªn sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh. 1.4. H×nh thøc biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh. Ch¬ng 2: C¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ViÖt Nam 1954 – 1975 thÓ hiÖn trªn ph¬ng diÖn néi dung. 2.1. ¶nh hëng cña thêi ®¹i ®èi víi viÖc h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975. 2.1.1. Hoµn c¶nh x· héi. 2.1.2. T×nh h×nh v¨n häc. 2.1.2.1. §éc gi¶. 2.1.2.2. §éi ngò nhµ th¬. 18 2.2. Nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975 xÐt trªn ph¬ng néi dung. 2.2.1. Kh¸i niÖm cuéc sèng míi. 2.2.2. Cuéc ®Êu tranh b¶n th©n cña c¸c nhµ th¬ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung. 2.2.3. C¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ miÒn B¾c giai ®o¹n 1954 – 1975. 2.2.3.1. C¸i t«i thÓ hiÖn niÒm vui chiÕn th¾ng, niÒm tù hµo d©n téc. 2.2.3.2. C¸i t«i thÓ hiÖn niÒm vui x©y dùng cuéc sèng míi. 2.2.3.3. C¸i t«i thÓ hiÖn niÒm vui chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng giÆc Mü x©m lîc. Ch¬ng 3: C¸i t«i tr÷ t×nh ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 – 1975 thÓ hiÖn trªn ph¬ng diÖn nghÖ thuËt. 3.1. H×nh ¶nh th¬. 3.2. KÕt cÊu ®èi lËp. 3.3. Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu. 3.4. ThÓ lo¹i. PhÇn kÕt luËn. Tµi liÖu tham kh¶o. 19 PhÇn Néi dung Ch¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung xung quanh kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. 1.1. Kh¸i niÖm vÒ c¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh. 1.1.1. C¸i t«i. C¸i t«i lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm triÕt häc cæ nhÊt, ®¸nh dÊu ý thøc ®Çu tiªn cña ngêi vÒ b¶n thÓ tån t¹i cña m×nh, ®Ó nhËn ra m×nh lµ mét con ngêi kh¸c víi tù nhiªn, lµ mét c¸ thÓ kh¸c víi ngêi kh¸c. Nh÷ng ngêi s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c ®· chØ ra r»ng: C¸ nh©n xuÊt hiÖn trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, khi mçi thµnh viªn cña tËp thÓ b¾t ®Çu t¸ch ra khái chØnh thÓ vµ theo mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh b¾t ®Çu m©u thuÉn víi tËp thÓ ®ã. §©y cã thÓ coi lµ sù thøc tØnh ®Çu tiªn cña mèi c¸ thÓ, mèi c¸ thÓ nh lµ mét ®¬n vÞ tån t¹i biÖt lËp víi c¸c c¸ thÓ kh¸c. Nh vËy, cã thÓ nãi khi c¸ nh©n cßn trong t×nh tr¹ng n« lÖ vµ bÞ thÇn quyÒn ngù trÞ th× cha thÓ nãi ®Õn mét ý thøc ®Çy ®ñ vÒ c¸i t«i. ý thøc vÒ c¸i t«i, vÒ c¸ nh©n thùc sù ®îc kh¼ng ®Þnh lÇn ®Çu tiªn khi nhËn thøc cña con ngêi tho¸t khái sù ngù trÞ cña siªu nhiªn vµ t«n gi¸o, kh¼ng ®Þnh søc m¹nh lý trÝ. Sù nhËn thøc duy lý vÒ c¸i t«i ®îc xem nh lµ mét bíc ngoÆt quan träng cña nh©n lo¹i vÒ b¶n thÓ vµ sinh tån. 20