Tài liệu Cải cách thủ tục hành chính tại chi cục hải quan cửa khẩu cảng cái lân quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHAN THANH NGUYÊN CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TẠI CHI CỤC HẢI QUAN CỬA KHẨU CẢNG CÁI LÂN QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH PHAN THANH NGUYÊN CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TẠI CHI CỤC HẢI QUAN CỬA KHẨU CẢNG CÁI LÂN QUẢNG NINH Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ QUANG QUÝ THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 7 năm 2018 Tác giả Phan Thanh Nguyên ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã giảng dạy, hướng dẫn, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn sự chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ tận tình, chu đáo của cô giáo hướng dẫn PGS.TS. Đỗ Quang Quý. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các thầy, cô giáo trong Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ, động viên của Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh, cùng sự phối hợp, cộng tác của các Phòng, Ban, các đội kiểm soát trực thuộc Chi cục Hải quan cảng Cái Lân - Quảng Ninh, các đồng nghiệp và gia đình, người thân, bạn bè đã có nhiều ý kiến đóng góp quý báu, động viên, tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. Thái Nguyên, tháng 7 năm 2018 Tác giả Phan Thanh Nguyên iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................... viii DANH MỤC SƠ ĐỒ ....................................................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 4 4. Đóng góp của Luận văn ................................................................................ 4 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH HẢI QUAN XUẤT - NHẬP KHẨU Ở VIỆT NAM .......................................................................................... 6 1.1. Cơ sở lý luận về cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất - nhập khẩu ở Việt Nam ................................................................................... 6 1.1.1. Những vấn đề chung về thủ tục hành chính hải quan đối với hàng hoá xuất nhập khẩu ............................................................................... 6 1.1.2. Cải cách thủ tục hành chính hải quan đối với hàng hóa xuất - nhập khẩu . 10 1.1.3. Nội dung cải cách thủ tục hành chính hải quan đối với hàng hóa xuất - nhập khẩu .................................................................................. 15 1.1.4. Những nhân tố ảnh hưởng tới thực hiện quy trình thủ tục hải quan đối với hàng hoá xuất nhập khẩu ........................................................ 23 1.2. Cơ sở thực tiễn về cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất nhập khẩu ............................................................................................ 27 1.2.1. Kinh nghiệm cải cách hành chỉnh của một số địa phương trong nước ...... 27 iv 1.2.2. Bài học đối với cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh................................................. 30 Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................. 32 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu ....................................................................... 32 2.2. Các phương pháp nghiên cứu ............................................................. 32 2.2.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu ....................................................... 32 2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin .......................................................... 32 2.2.3. Phương pháp tổng hợp thông tin......................................................... 34 2.2.4. Phương pháp phân tích số liệu ............................................................ 34 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................. 35 Chương 3. THỰC TRẠNG CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TẠI CHI CỤC HẢI QUAN CỬA KHẨU CẢNG CÁI LÂN QUẢNG NINH .................................................................................. 36 3.1. Những nét khái quát về Chi cục hải quan cảng Cái Lân .................... 36 3.1.1. Lịch sử hình thành............................................................................... 36 3.1.2. Cơ cấu tổ chức của Chi cục hải quan cảng Cái Lân ........................... 37 3.1.3. Chức năng, nhiệm vụ của Chi cục hải quan cảng Cái Lân ................. 38 3.2. Thực trạng cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh ....................................................... 40 3.2.1. Cơ sở pháp lý về cải cách thủ tục hành chính Hải quan ..................... 40 3.2.2. Tình hình chung về thực hiện nhiệm vụ hải quan đối với hoạt động xuất nhập khẩu tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân Quảng Ninh ......................................................................................... 43 3.2.3. Thực trạng cải cách thủ tục hành chính hải quan đối với hoạt động xuất nhập khẩu tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân Quảng Ninh ......................................................................................... 47 3.3. Một số kết quả cụ thể của cải cách thủ tục hành chính hải quan đối với hoạt động xuất nhập khẩu tại Chi cục Hải quan cảng Cái Lân .... 56 3.3.1. Đối với công tác giám sát quản lý hải quan ........................................ 56 v 3.3.2. Đối với thủ tục thu thuế xuất nhập khẩu ............................................. 63 3.3.3. Công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, công tác xử lý vi phạm hành chính về hải quan ................................................ 67 3.3.4. Đối với công tác kiểm tra sau thông quan .......................................... 71 3.3.5. Công tác ứng dụng công nghệ thông tin trong thực hiện thủ tục hành chính hải quan ............................................................................ 73 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh ................................. 74 3.4.1. Các yếu tố chủ quan ............................................................................ 75 3.4.2. Các yếu tố khách quan ........................................................................ 78 3.5. Đánh giá cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh ....................................................... 80 3.5.1. Thành tựu ............................................................................................ 80 3.5.2. Những hạn chế, tồn tại ........................................................................ 82 3.5.3. Nguyên nhân của hạn chế ................................................................... 83 Chương 4. GIẢI PHÁP CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TẠI CHI CỤC HẢI QUAN CỬA KHẨU CẢNG CÁI LÂN QUẢNG NINH .................................................................................. 85 4.1. Định hướng về cải cách thủ tục hành chính hải quan Việt Nam ........ 85 4.1.1. Định hướng cải cách thủ tục hành chính hải quan giai đoạn 2018 2020 của Tổng cục Hải quan Việt Nam.............................................. 85 4.1.2. Định hướng cải cách thủ tục hành chính của Cục Hải quan tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020 ................................................................. 86 4.1.3. Mục tiêu cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa hải quan tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh.................... 87 4.2. Giải pháp cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh nhằm đẩy mạnh hoạt động xuất nhập khẩu trong thời gian tới .............................................................. 88 vi 4.2.1. Đẩy mạnh sự phối kết hợp với cơ quan nhà nước có liên quan trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo điều hành ........................................ 89 4.2.2. Tiêu chuẩn hóa và hài hóa yêu cầu thông tin, chứng từ trong công tác xây dựng văn bản và nghiệp vụ hải quan ...................................... 91 4.2.3. Phát triển công nghệ thông tin, nâng cấp phần mềm khai báo hải quan điện tử trong quản lý thủ tục hành chính Hải quan .................... 93 4.2.4. Đào tạo, tập huấn, giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho toàn thể cán bộ công chức tại Chi cục Hải quan cảng Cái Lân............................... 96 4.3. Một số kiến nghị ................................................................................. 99 4.3.1. Kiến nghị với Tổng cục Hải quan ....................................................... 99 4.3.2. Kiến nghị với Cục Hải quan Quảng Ninh........................................... 99 KẾT LUẬN .................................................................................................. 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 103 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 105 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CBCC Cán bộ công chức CBL Chống buôn lậu CNTT Công nghệ thông tin DN Doanh nghiệp GLTM Gian lận thương mại HĐH Hiện đại hóa KBNN Kho bạc nhà nước NHNN Ngân hàng nhà nước NSNN Ngân sách nhà nước QLRR Quản lý rủi ro TTHC Thủ tục hành chính TTHQ Thủ tục hải quan VPHC Vi phạm hành chính XLVP Xử lý vi phạm XNK Xuất nhập khẩu viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Khảo sát đánh giá quy trình thủ tục hành chính hải quan cảng Cái Lân - Quảng Ninh ...................................................... 55 Bảng 3.2: Số doanh nghiệp làm thủ tục hải quan năm 2017 ..................... 59 Bảng 3.3: Tờ khai, kim ngạch XNK theo loại hình năm 2017 ................. 60 Bảng 3.4: Khảo sát đánh giá tính phù hợp của các văn bản thủ tục hành chính hải quan .................................................................. 61 Bảng 3.5: Kết quả thu NSNN năm 2017 ................................................... 64 Bảng 3.6: Số thu một số mặt hàng chính năm 2017.................................. 64 Bảng 3.7: Kết quả phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại năm 2017... 70 Bảng 3.8: Số lượng doanh nghiệp được thực hiện KTSTQ ...................... 72 Bảng 3.9: Số thu nộp ngân sách năm 2017 ............................................... 73 Bảng 3.10: Khảo sát đánh giá tốc độ xử lý khai báo hải quan điện tử........ 73 Bảng 3.11: Kết quả khảo sát đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả thủ tục hành chính hải quan ............................................... 74 Bảng 3.12: Kết quả khảo sát đánh giá thái độ làm việc của cán bộ hải quan .. 82 Bảng 4.1: Khảo sát mức độ cần thiết của các nhóm giải pháp cải cách thủ tục hành chính hải quan ...................................................... 88 ix DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1: Bộ máy tổ chức của Chi cục hải quan cảng Cái Lân ................ 38 Sơ đồ 3.2: Thủ tục Hải quan đối với hàng hóa XNK ở cảng Cái Lân ....... 48 Sơ đồ 3.3: Trách nhiệm của công chức hải quan khi thực hiện kiểm tra hồ sơ .......................................................................................... 50 Sơ đồ 3.4: Những lưu ý khi thực hiện kiểm tra hồ sơ ................................ 50 Sơ đồ 3.5: Trách nhiệm của Chi cục trưởng kiểm tra thực tế hàng hóa .... 51 Sơ đồ 3.6: Trách nhiệm của công chức khi kiểm tra thực tế hàng hóa ...... 52 Sơ đồ 3.7: Quy trình thu thuế tại Chi cục Hải quan cảng Cái Lân ............ 53 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, với đường lối đổi mới, chính sách mở cửa của Đảng và Nhà nước, nền kinh tế của đất nước ta đã không ngừng phát triển và đạt được những thành tựu to lớn. Cùng với sự phát triển đó, tất cả các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan đến các hoạt động kinh tế, nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu, nói riêng, đã và đang từng bước đổi mới, cải tiến thủ tục hành chính nhằm theo kịp tốc độ phát triển và hỗ trợ đắc lực cho các hoạt động nói trên có điều kiện phát triển. Được sự quan tâm chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính, ngành Hải quan đã có nhiều cố gắng và đạt được một số kết quả bước đầu trong tiến trình cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa ngành Hải quan. Rất nhiều giải pháp đã được ngành Hải quan triển khai áp dụng trong quá trình quản lý, đặc biệt là triển khai ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động quản lý nhà nước về hải quan. Các quy trình thủ tục hải quan luôn được cải tiến sao cho ngày càng đơn giản hơn, minh bạch hơn, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho hoạt động thương mại, hoạt động xuất nhập khẩu phát triển. Tổng cục Hải quan ban hành kế hoạch hành động tại Quyết định số 737/QĐ-TCHQ ngày 08/3/2017 với mục tiêu, yêu cầu, chỉ tiêu cụ thể cùng 11 nhóm nhiệm vụ, 29 nhóm giải pháp và 39 nhóm sản phẩm nhằm tiếp tục cải cách hiện đại hóa, tạo thuận lợi thương mại, kiểm soát tuân thủ, bảo đảm nguồn thu, rút ngắn thời gian thông quan hàng hóa qua biên giới, giảm thiểu giấy tờ, rút ngắn thời gian, giảm chi phí trong thực hiện các TTHC trong lĩnh vực XNK. Trong thời gian qua, cơ quan hải quan thực hiện cải cách TTHC nhằm giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian thông quan hàng hóa, nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời bảo đảm kiểm tra, kiểm soát hàng hóa XNK chính xác theo đúng chức trách của mình. 2 Để thực hiện đồng thời cả hai mục tiêu đó, ngành Hải quan đã thường xuyên rà soát đề xuất hoàn thiện hệ thống pháp luật hải quan, pháp luật thuế XNK, trong đó phải cân đối giữa quy định về cải cách, đơn giản hóa TTHC với quy định về kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan để bảo đảm sự hài hòa, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước về hải quan. Từng bước triển khai áp dụng sâu rộng các phương pháp quản lý hải quan hiện đại như quản lý rủi ro, quản lý tuân thủ, kiểm tra sau thông quan, áp dụng chế độ doanh nghiệp ưu tiên về hải quan, xác định trước mã số, xuất xứ, trị giá hải quan… để bảo đảm giải quyết nhanh thủ tục hải quan nhưng việc kiểm tra, giám sát hải quan vẫn đạt yêu cầu đề ra. Bên cạnh những ưu điểm nêu trên, việc thực hiện thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cảng Cái Lân, Quảng Ninh cũng còn có những hạn chế cần phải khắc phục, để nâng cao hiệu quả việc thực hiện cải cách thủ tục hành chính hải quan đối hoạt động xuất nhập khẩu. Một số công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài như Tác giả Nguyễn Thị Trang (2013) với luận văn “Cải cách quy trình thủ tục hải quan nhập khẩu máy móc, thiết bị tạo tài sản cố định của dự án đầu tư theo hướng hiện đại hóa phù hợp với quy định của WTO”, luận văn tập trung vào quy trình thủ tục hải quan nhập khẩu máy móc, thiết bị tạo tài sản cố định của dự án án đầu tư và phạm vi nghiên cứu tại tổng cục hải quan Việt Nam. Tác giả Nguyễn Thị Kim (2011) với luận văn “Các giải pháp hoàn thiện quy trình thực hiện thủ tục hải quan điện tử đối với hàng hóa xuất nhập khẩu bằng đường biển tại thành phố Hồ Chí Minh”. Kết quả nghiên cứu cho thấy cải cách thủ tục hải quan điện tử tỏ ra ưu việt hơn rất nhiều so với thủ tục truyền thống trên giấy, tiết kiệm thời gian, tiết kiệm chi phí, t iết kiệm nhân lực, thông quan hàng hóa nhanh chóng, giảm bớt thủ tục giấy tờ, tăng doanh thu, lợi nhuận, tăng uy tín thương hiệu cho doanh nghiệp và nâng cao hiệu quả quản lý. 3 Nghiên cứu của Lâm Thị Thu Hòa (2013) với luận văn “Hoàn thiện quy trình thủ tục hải quan điện tử tại Việt Nam”, Kết quả nghiên cứu cho thấy, việc thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại Cục hải quan các Tỉnh, Thành phố cũng còn có những hạn chế cần phải khắc phục để hoàn thiện và phát triển thủ tục hải quan điện tử trong thời gian tới. Các Quy trình thủ tục Hải quan luôn được cải tiến sao cho ngày càng đơn giản hơn, minh bạch hơn, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho hoạt động thương mại, hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu phát triển, nhất là trong giai đoạn nền kinh tế hội nhập sâu rộng. Các công trình nghiên cứu chủ yếu hoàn thiện thủ tục, quy trình theo hướng chuyên sâu nghiệp vụ, với bối cảnh ứng dụng công nghệ thông tin mạnh mẽ như hiện nay việc cải cách các thủ tục hành chính là vấn đề rất cấp bách và cần được thực thi sớm. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài “Cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh” làm luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đề tài là nghiên cứu thực trạng thủ tục hành chính và việc thực hiện cải cách TTHC và đưa ra giải pháp cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh nhằm đẩy mạnh hoạt động xuất nhập khẩu. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Nghiên cứu lý luận và thực tiễn cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất - nhập khẩu ở Việt Nam. - Làm rõ thực trạng cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất - nhập khẩu ở Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân, tỉnh Quảng Ninh. 4 - Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến công tác cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất - nhập khẩu ở Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân, tỉnh Quảng Ninh. - Đề ra một số giải pháp phù hợp nhằm cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất - nhập khẩu ở Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân, tỉnh Quảng Ninh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là cải cách thủ tục hành chính hải quan tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân, tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Luận văn được nghiên cứu tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng cảng Cái Lân, Quảng Ninh. - Về thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu hoạt động cải cách thủ tục hành chính năm 2016 - 2017. - Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu cải cách hành chính hải quan XNK ở Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân. 4. Đóng góp của Luận văn - Về lý luận: Đề tài phân tích, làm rõ lý luận chung về cải cách thủ tục hành chính nhà nước nói chung và cải cách thủ tục hành chính hải quan XNK nói riêng. - Về thực tiễn: Nghiên cứu thực trạng và đề ra giải pháp phù hợp nhằm cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất - nhập khẩu ở Chi cụ Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân. Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm tài liệu tham khảo vào nghiên cứu tìm giải pháp cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất nhập khẩu ở một số địa phương khác trong cả nước. 5 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 4 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất - nhập khẩu ở Việt Nam. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh. Chương 4: Giải pháp cải cách thủ tục hành chính tại Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Cái Lân - Quảng Ninh nhằm đẩy mạnh hoạt động xuất - nhập khẩu trong thời gian tới. 6 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH HẢI QUAN XUẤT - NHẬP KHẨU Ở VIỆT NAM 1.1. Cơ sở lý luận về cải cách thủ tục hành chính hải quan xuất - nhập khẩu ở Việt Nam 1.1.1. Những vấn đề chung về thủ tục hành chính hải quan đối với hàng hoá xuất nhập khẩu 1.1.1.1. Khái niệm thủ tục hành chính hải quan đối với hàng hóa XNK - Trong quản lý, các công việc cần phải được giải quyết theo những thủ tục phù hợp. Với ý nghĩa chung nhất, “thủ tục (procedure) là phương thức, cách thức giải quyết công việc theo một trình tự nhất định, một thể lệ thống nhất, gồm một loạt nhiệm vụ liên quan chặt chẽ với nhau nhằm đạt được kết quả mong muốn” [10, tr.5]. Trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, thủ tục trước hết được hiểu là những trình tự được quy định phải tuân theo khi thực hiện công việc. Theo quan niệm này, ở nhiều nước có luật thủ tục cho các hoạt động của các cơ quan nhà nước tương đối cụ thể. Những thủ tục như vậy không đơn thuần chỉ là yêu cầu về giấy tờ hành chính cần có mà còn là trật tự hoạt động của cơ quan nhà nước được quy định. Theo quy định của pháp luật và thực tiễn quản lý nhà nước ở nước ta, hoạt động chấp hành và điều hành (hành pháp) của hệ thống cơ quan hành chính nhà nước được thực hiện bằng hành động liên tục theo một trình tự nhất định nhằm đạt mục đích quản lý đã được đề ra. Đó là thủ tục quản lý hành chính nhà nước, được gọi là thủ tục hành chính. Vì vậy, TTHC cần được hiểu theo nghĩa rộng, như sau:“Thủ tục hành chính là trình tự về thời gian, không gian, các giai đoạn cần phải có để thực hiện mọi hình thức hoạt động của các chủ thể quản lý hành chính nhà nước, 7 bao gồm trình tự thành lập các công sở; trình tự bổ nhiệm, điều động viên chức; trình tự lập quy, áp dụng quy phạm để bảo đảm các quyền chủ thể và xử lý vi phạm; trình tự tổ chức - tác nghiệp hành chính” [10, tr.6]. Nguyên tắc quản lý nhà nước bằng pháp luật đòi hỏi hoạt động nhà nước phải tuân theo những quy tắc pháp lý quy định về trình tự, cách thức khi sử dụng thẩm quyền của từng cơ quan để xử lý công việc. Hoạt động quản lý nhà nước tác động đến rất nhiều các quan hệ xã hội khác nhau rất đa dạng. Vì vậy, không có một TTHC duy nhất, mà có rất nhiều loại thủ tục tương ứng với từng loại hoạt động quản lý cụ thể. TTHC là vô cùng cần thiết, vì nó bảo đảm cho tiến trình hành chính không trì trệ hay cản trở, có ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện các lợi ích xã hội khác nhau. Các cơ quan nhà nước và công chức nhà nước khi ban hành và tổ chức thực hiện các quyết định quản lý hành chính nhà nước đều phải tuân theo một quy trình đã được quy phạm TTHC quy định, nhằm thực hiện một cách tốt nhất các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước theo pháp luật cũng như phục vụ nhu cầu hàng ngày của công dân. TTHC là một chế định tất yếu của luật hành chính. Nói khác đi, TTHC là loại quy phạm hành chính có tính công cụ để cho cơ quan nhà nước có điều kiện thực hiện chức năng của mình. TTHC bảo đảm cho các quy phạm vật chất của luật hành chính được thực hiện có hiệu quả trong đời sống xã hội. Xây dựng một quan niệm chung, thống nhất về TTHC là rất quan trọng. Điều đó chẳng những có ý nghĩa, vai trò to lớn trong hoạt động lập pháp, lập quy mà còn hết sức cần thiết để có nhận thức hành động đúng đắn trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước; đặc biệt là trong tiến trình cải cách nền hành chính nhà nước. Như vậy, TTHC là trình tự, cách thức giải quyết công việc của cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền trong mối quan hệ nội bộ của hành chính và giữa các cơ quan hành chính nhà nước với các tổ chức và công dân. Nó giữ 8 vai trò đảm bảo cho công việc đạt được mục đích đã định, phù hợp với thẩm quyền của các cơ quan nhà nước hoặc của các cá nhân, tổ chức được ủy quyền trong việc thực hiện chức năng quàn lý nhà nước. Trên cơ sở khái niệm chung về TTHC có thể hiểu TTHC hải quan là trình tự thực hiện các công việc thuộc thẩm quyền của cơ quan hải quan, trình tự thực hiện quyền và nghĩa vụ của các tổ chức và cá nhân liên quan trong quá trình tiến hành hoạt động hải quan theo quy định của pháp luật. Theo quy định của pháp luật hiện hành, hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh phải được làm TTHQ theo đúng các nguyên tắc của TTHC, đó là “công khai, nhanh chóng và theo đúng các quy định của pháp luật”. 1.1.1.2. Đặc điểm của thủ tục hành chính trong ngành Hải quan Thủ tục hành chính trong ngành Hải quan thực chất là một trong những loại TTHC nói chung, do đó cũng mang đặc điểm của TTHC: Thứ nhất, TTHC là trình tự thực hiện thẩm hiện thẩm quyền trong quản lý hành chính nhà nước. TTHC do pháp luật hành chính quy định và có tính chất bắt buộc đối với các cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan. Thứ hai, TTHC là thủ tục viết. Hoạt động quản lý hành chính nhà nước được thực hiện chủ yếu tại văn phòng của công sở nhà nước và kết quả của hoạt động này chủ yếu thể hiện bằng bằng văn bản cho nên việc thực hiện TTHC gắn bó mật thiết với công tác văn thư, được hỗ trợ bởi công tác văn thư. Thứ ba, TTHC được thực hiện bởi nhiều cơ quan và người có thẩm quyền. Một TTHC có thể được nhiều chủ thể có thẩm quyền cùng thực hiện. Các chủ thể này là chủ thể quản lý hành chính nhà nước và cán bộ, công chức hành chính nhà nước. Ngoài cơ quan hành chính nhà nước và cán bộ, công chức hành chính là những chủ thể chủ yếu tiến hành TTHC, theo quy định pháp luật hiện hành, các cơ quan quyền lực nhà nước, Tòa án, Viện kiểm sát... và một số tổ chức, cá nhân khác cũng tiến hành những TTHC nhất định. 9 Thứ tư, TTHC là thủ tục giải quyết công việc nội bộ nhà nước và công việc liên quan đến việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau cho nên có nhiều loại TTHC khác nhau. Mỗi loại đặt ra trình tự và những yêu cầu khác nhau đối với các cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan. Ngoài những đặc điểm chung của TTHC, TTHQ còn mang những đặc điểm riêng đối với hoạt động XNK, đó là: Thứ nhất, TTHQ mang tính chất đặc thù trong hoạt động XNK hàng hóa. Việc tiến hành TTHQ đòi hỏi phải áp dụng tổng hợp các kỹ năng chuyên ngành liên quan đến xác nhận xuất xứ, phân loại hàng hóa, trị giá hải quan, quản lý rủi ro (QLRR). Thứ hai, TTHQ cho hàng hóa XNK được thực hiện chủ yếu tại biên giới quốc gia. Đây là địa bàn hoạt động chính của cơ quan hải quan nhằm kiểm tra, giám sát hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh và quá cảnh lãnh thổ Việt Nam. Thứ ba, TTHQ cho hàng hóa XNK mang tính chất liên ngành. Điều này được lý giải bởi quyết định thông quan hàng hóa của cơ quan hải quan phải dựa trên các quyết định hành chính có hiệu lực ở các bộ, ngành có liên quan khác. Hiện nay, theo quy định của pháp luật, để thông quan hàng hóa thì tùy từng trường hợp; doanh nghiệp phải nộp hồ sơ hải quan bao gồm: Các loại giấy phép, các giấy tờ quản lý chuyên ngành của 12 Bộ, Ngành liên quan như: giấy phép xuất khẩu; giấy phép nhập khẩu; giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa; giấy kiểm tra hoặc thông báo miễn kiểm tra của cơ quan kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm, cơ quan kiểm dịch đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu thuộc danh mục sản phẩm, hàng hóa phải kiểm tra về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm, về kiểm dịch động vật và thực vật; giấy xác nhận hàng hóa nhập khẩu phục vụ trực tiếp cho quốc phòng hoặc phục vụ trực tiếp cho an ninh [3].