Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
PhÇn I
Tæng quan vÒ c¶i c¸ch
hÖ thèng tµi chÝnh
I. Lý thuyÕt chung vÒ hÖ thèng tµi chÝnh
1. HÖ thèng tµi chÝnh vµ vai trß cña hÖ thèng tµi chÝnh
Tµi chÝnh lµ hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ trong ph©n phèi, g¾n liÒn
víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ. Trong thùc tÕ, c¸c
quan hÖ tµi chÝnh diÔn ra rÊt phøc t¹p vµ ®a d¹ng, chóng ®an xen nhau
trong mét tËp hîp hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ. Tuy
nhiªn, ®ã kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t ®éng hçn lo¹n mµ ngîc l¹i, chóng tu©n
thñ nh÷ng nguyªn t¾c, nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh, trong ®ã nh÷ng quan hÖ
tµi chÝnh cã tÝnh chÊt ®Æc thï gièng nhau nhãm l¹i thµnh mét bé phËn
riªng. Gi÷a c¸c bé phËn nµy lu«n cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng rµng buéc lÉn
nhau vµ t¹o thµnh hÖ thèng tµi chÝnh.
Do vËy, hÖ thèng tµi chÝnh lµ tæng thÓ cña c¸c bé phËn kh¸c nhau
trong mét c¬ cÊu tµi chÝnh, mµ ë ®ã c¸c quan hÖ tµi chÝnh ho¹t ®éng trªn
c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau nhng cã mèi liªn hÖ t¸c ®éng lÉn nhau theo nh÷ng
quy luËt nhÊt ®Þnh.
C¸c bé phËn trong hÖ thèng tµi chÝnh ho¹t ®éng trªn c¸c lÜnh vùc:
t¹o ra nguån lùc tµi chÝnh, thu hót c¸c nguån tµi chÝnh vµ chu chuyÓn c¸c
nguån tµi chÝnh (dÉn vèn). Víi c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng nµy, toµn bé hÖ
thèng tµi chÝnh thùc hiÖn vai trß ®Æc biÖt quan träng trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n lµ ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ vèn cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
2. CÊu tróc cña hÖ thèng tµi chÝnh.
1
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
CÊu tróc cña hÖ thèng tµi chÝnh bao gåm c¸c tô ®iÓm vèn vµ c¸c bé
phËn dÉn vèn bao gåm: Tµi chÝnh doanh nghiÖp, Ng©n s¸ch Nhµ níc, thÞ
trêng tµi chÝnh vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian, tµi chÝnh d©n c vµ c¸c
tæ chøc x· héi, tµi chÝnh ®èi ngo¹i
C¸c tô ®iÓm vèn lµ bé phËn mµ ë ®ã c¸c nguån tµi chÝnh ®îc t¹o
ra, ®ång thêi còng lµ n¬i thu hót trë l¹i nguån vèn, tuy nhiªn ë c¸c møc
®é vµ ph¹m vi kh¸c nhau. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, c¸c tô ®iÓm vèn nµy
cã mèi liªn hÖ thêng xuyªn víi nhau th«ng qua nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt
®Þnh.
2.1. Tµi chÝnh doanh nghiÖp.
ChÝnh t¹i ®©y nguån tµi chÝnh xuÊt hiÖn vµ ®ång thêi ®©y còng lµ
n¬i thu hót trë l¹i phÇn quan träng c¸c nguån tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ.
trong hÖ thèng tµi chÝnh, tµi chÝnh doanh nghiÖp ®îc coi nh nh÷ng tÕ bµo
cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o ra c¸c nguån tµi chÝnh. Do vËy nã cã kh¶ n¨ng t¸c
®éng rÊt lín ®Õn ®êi sèng x· héi, ®Õn sù ph¸t triÓn hay suy tho¸i cña nÒn
s¶n xuÊt. Tµi chÝnh doanh nghiÖp cã quan hÖ mËt thiÕt víi tÊt c¶ c¸c bé
phËn cña hÖ thèng tµi chÝnh trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ sö dông vèn cho
c¸c néi dung kh¸c nhau, qu¸ tr×nh kinh doanh chøng kho¸n trªn thÞ trêng
chøng kho¸n. mçi quan hÖ ®Òu cã nh÷ng nÐt kh¸c biÖt vµ cã nh÷ng t¸c
®éng kh¸c nhau ®Õn tµi chÝnh doanh nghiÖp. ChÝnh sù ®a d¹ng nµy ph¶n
¸nh mèi quan hÖ gi÷a tµi chÝnh doanh nghiÖp víi c¸c bé phËn kh¸c trong
hÖ thèng tµi chÝnh.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Æc trng c¬ b¶n cña bé phËn tµi chÝnh
doanh nghiÖp thÓ hiÖn ë chç: nã bao gåm nh÷ng quan hÖ tµi chÝnh vËn
hµnh theo c¬ chÕ kinh doanh híng tíi lîi nhuËn cao. ChÝnh nhê c¬ chÕ
nµy mµ nguån tµi chÝnh ®îc t¨ng cêng vµ më réng kh«ng ngõng, ®¸p øng
tèt nhu cÇu vÒ vèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.
2.2.Ng©n s¸ch Nhµ níc.
Ng©n s¸ch Nhµ níc ng¾n liÒn víi c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô cña nhµ
níc, ®ång thêi lµ ph¬ng tiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt ®Ó hÖ thèng chÝnh quyÒn
nhµ níc thùc hiÖn ®îc nhiÖm vô cña m×nh. Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn Kinh
tÕ thÞ trêng. Ng©n s¸ch Nhµ níc cßn cã vai trß to lín trong ®iÒu tiÕt vÜ m«
cña nÒn kinh tÕ – x· héi. §ã lµ vai trß ®Þnh híng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®iÒu
tiÕt thÞ trêng, b×nh æn gi¸ c¶, ®iÒu chØnh ®êi sèng x· héi.. §Ó thùc hiÖn ®îc c¸c vai trß ®ã, ng©n s¸ch nhµ níc ph¶i cã c¸c nguån vèn ®îc tËp trung
tõ c¸c tô ®iÓm vèn th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch thu thÝch hîp. Ng©n s¸ch
Nhµ níc thùc hiÖn c¸c kho¶n chi cho tiªu dïng thêng xuyªn vµ chi ®Çu t
kinh tÕ. ViÖc cÊp ph¸t vèn Ng©n s¸ch Nhµ níc cho c¸c môc ®Ých kh¸c
nhau sÏ lµm t¨ng nguån vèn ë c¸c tô ®iÓm nhËn vèn. Nh vËy ho¹t ®éng
thu – chi cña Ng©n s¸ch Nhµ níc ®· lµm n¶y sinh c¸c mèi quan hÖ kinh
tÕ gi÷a nhµ níc víi c¸c tæ chøc kinh tÕ, x· héi, c¸c tÇng líp d©n c, nhµ níc
víi c¸c nhµ níc kh¸c. C¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a mét tô ®iÓm vèn quan
träng: Ng©n s¸ch Nhµ níc víi c¸c bé phËn kh¸c cña hÖ thèng tµi chÝnh.
2.3. Tµi chÝnh d©n c vµ c¸c tæ chøc x· héi
§©y lµ mét tô ®iÓm vèn quan träng trong hÖ thèng tµi chÝnh. Ho¹t
®éng tµi chÝnh cña c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng tµi chÝnh
ë níc ta nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· chØ ra r»ng: nÕu cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch
hîp, chóng ta cã thÓ huy ®éng ®îc mét khèi lîng vèn ®¸ng kÓ tõ c¸c hé
gia ®×nh ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ång thêi cßn gãp
phÇn to lín vµo viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÒ ®Þnh híng tÝch lòy vµ tiªu
dïng cña nhµ níc.
2.4. Tµi chÝnh ®èi ngo¹i
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, khi c¸c quan hÖ kinh tÕ ®· quèc tÕ ho¸
th× hÖ thèng tµi chÝnh còng lµ mét hÖ thèng më víi nh÷ng quan hÖ tµi
2
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
chÝnh ®èi ngo¹i hÕt søc phong phó. Trªn thùc tÕ, nh÷ng quan hÖ nµy
kh«ng tËp trung vµo mét tô ®iÓm nhÊt ®Þnh mµ chóng ph©n t¸n, ®an xen
vµo c¸c quan hÖ tµi chÝnh kh¸c. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt ®Æc thï vµ vÞ trÝ
®Æc biÖt quan träng cña quan hÖ tµi chÝnh ®èi ngo¹i cho nªn ngêi ta thõa
nhËn nã h×nh thµnh mét bé phËn tµi chÝnh cã tÝnh chÊt ®éc lËp t¬ng ®èi.
Víi nh÷ng kªnh vËn ®éng cña tµi chÝnh nh viÖn trî, thanh to¸n xuÊt nhËp
khÈu... nÕu chØ ®øng trªn gãc ®é cña tõng tô ®iÓm vèn ë trong níc ®Ó xem
xÐt th× ho¹t ®éng tµi chÝnh ®èi ngo¹i ®îc xem nh lµ mét trong sè c¸c biÖn
ph¸p ®Ó huy ®éng nguån thu cho Ng©n s¸ch Nhµ níc (qua viÖn trî, vay nî
tõ níc ngoµi), huy ®éng vèn cña c¸c doanh nghiÖp (qua liªn doanh, gãp
vèn cæ phÇn)... ®èi víi ho¹t ®éng tµi chÝnh ®èi ngo¹i ph¶i ®øng trªn gãc
®é tæng hîp, toµn côc ®Ó xem xÐt, nghiªn cøu. Khi ®ã c¸c mèi quan hÖ cô
thÓ, côc bé sÏ hoµ nhËp vµo mét tô ®iÓm duy nhÊt vµ quan hÖ tµi chÝnh sÏ
x¶y ra gi÷a hai tô ®iÓm lín, ®ã lµ quan hÖ gi÷a tµi chÝnh quèc gia vµ tµi
chÝnh quèc tÕ vµ ho¹t ®éng tµi chÝnh quèc tÕ còng cã nh÷ng nÐt ®Æc thï
riªng vµ chÞu sù t¸c ®éng cña nh÷ng quy luËt biÕn ®éng tµi chÝnh quèc tÕ.
2.5. ThÞ trêng tµi chÝnh vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian
Ho¹t ®éng cña thÞ trêng tµi chÝnh thùc hiÖn chøc n¨ng dÉn vèn tõ
nh÷ng ngêi cã vèn sang nh÷ng ngêi cÇn vèn th«ng qua ho¹t ®éng tµi
chÝnh trùc tiÕp. Ho¹t ®éng dÉn vèn trùc tiÕp ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch
nh÷ng ngêi cÇn vèn b¸n ra thÞ trêng c¸c c«ng cô nî, c¸c cæ phiÕu hoÆc
thùc hiÖn c¸c mãn vay thÕ chÊp. Nh÷ng ngêi cã vèn sÏ sö dông tiÒn vèn
cña m×nh ®Ó mua vµo c¸c c«ng cô nî hoÆc c¸c cæ phiÕu ®ã. Nh vËy, vèn
®· ®îc chuyÓn tõ ngêi cã vèn sang ngêi cÇn vèn mét c¸ch trùc tiÕp. Víi
chøc n¨ng nµy, thÞ trêng tµi chÝnh cã chøc n¨ng thu hót mäi nguån vèn
cÇn thiÕt cho ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ, lµm n©ng cao hiÖu qu¶ chung cña
toµn nÒn kinh tÕ vµ c¶i thiÖn møc sèng cña ngêi tiªu dïng ngay c¶ khi kh¶
n¨ng thùc tÕ vÒ tµi chÝnh cña hä cha cho phÐp.
Trong hÖ thèng tµi chÝnh, c¸c trung gian tµi chÝnh thùc hiÖn viÖc
dÉn vèn th«ng qua ho¹t ®éng tµi chÝnh gi¸n tiÕp. Tríc hÕt c¸c trung gian
tµi chÝnh huy ®éng vèn tõ nh÷ng ngêi cã vèn (ngêi tiÕt kiÖm) b»ng nhiÒu
h×nh thøc ®Ó t¹o thµnh vèn kinh doanh cña m×nh. Sau ®ã, sö dông vèn
kinh doanh nµy ®Ó cho ngêi cÇn vèn vay l¹i hoÆc thùc hiÖn c¸c h×nh thøc
®Çu t kh¸c. B»ng c¸ch nµy, c¸c trung gian tµi chÝnh ®· tËp trung ®îc c¸c
nguån vèn nhá, tõ c¸c hé gia ®×nh c¸c tæ chøc kinh tÕ thµnh mét lîng vèn
lín, ®¸p øng nhu cÇu cña ngêi cÇn vèn tõ nh÷ng khèi lîng vay nhá ®Õn
nh÷ng khèi lîng vay lín, tõ nh÷ng c¸ nh©n cha tõng ai biÕt ®Õn tíi nh÷ng
c«ng ty lín cã tiÕng trªn thÞ trêng. ChÝnh v× vËy, c¸c trung gian tµi chÝnh
®· ®¸p øng ®îc nh÷ng nhu cÇu mµ thÞ trêng tµi chÝnh kh«ng gi¶i quyÕt ®îc, hoÆc gi¶i quyÕt kh«ng cã hiÖu qu¶. Tuú theo lÜnh vùc vµ ph¹m vi ho¹t
®éng, c¸c trung gian tµi chÝnh ®îc chia thµnh c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ
c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian phi ng©n hµng nh c«ng ty b¶o hiÓm, quü
trî cÊp, c«ng ty tµi chÝnh...
II. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc thùc hiÖn c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh
Mét hÖ thèng tµi chÝnh n¨ng ®éng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng
®èi víi tÝch luü vµ ph©n chia nguån vèn. Do vËy, nã còng ®Æc biÖt cã ý
nghÜa ®èi víi n¨ng suÊt lao ®éng còng nh t¨ng trëng kinh tÕ quèc d©n.
T¹i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn th× hÖ thèng tµi chÝnh ®ang béc lé
nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y:
Nã ®îc t¨ng cßng bëi c¸c ng©n hµng kinh doanh.
Nã bÞ ®¸nh thuÕ cao nh»m chi phÝ cho nh÷ng th©m hôt Ng©n
s¸ch.
3
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
-
HÖ thèng Ng©n hµng kh«ng ®¸p óng ®îc yªu cÇu phôc vô vµ
®iÒu chØnh cao.
Cã sù chÕ ®Þnh giíi h¹n l·i suÊt vµ møc cho vay.
XuÊt hiÖn l¹m ph¸t vµ møc th©m hôt tiÒn qu¸ cao.
Cã sù phô thuéc lÉn nhau cao ®é gi÷a ph¸t triÓn tµi chÝnh vµ
t¨ng trëng kinh tÕ.
ChÝnh v× lÏ ®ã, nã ®· t¹o ra ¸p lùc buéc c¸c níc ph¶i c¶i c¸ch hÖ
thèng tµi chÝnh.
1. ¸p lùc tõ bªn ngoµi
1.1. ¸p lùc tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ
HÇu hÕt c¸c quèc gia theo ®uæi chÝnh s¸ch kiÒm chÕ tµi chÝnh lµ
c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. ë c¸c níc nµy, nhu cÇu nhËn vèn tõ c¸c tæ
chøc tµi chÝnh quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ trong níc lµ rÊt lín. Mét khi
®· nhËn viÖn trî tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh ®a ph¬ng th× ch¾c ch¾n ®i kÌm
víi nã lµ c¸c ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ vµ ®«i khi cã c¶ ®iÒu kiÖn vÒ chÝnh trÞ,
x· héi. C¸c tæ chøc nµy thêng ®ßi hái c¸c níc nhËn viÖn ph¶i ®¶m b¶o cã
mét nÒn kinh tÕ ®îc tù do ph¸t triÓn, mét hÖ thèng tµi chÝnh ®îc tù do ho¸,
nghÜa lµ l·i suÊt, tû gi¸… ® îc ®iÒu chØnh bëi thÞ trêng chø kh«ng ph¶i
b»ng c¸c quyÕt ®Þnh cña chÝnh phñ.
VÝ nh IMF, khi cho ViÖt Nam vay th× yªu cÇu ViÖt Nam ph¶i ®¸p
øng c¸c ®iÒu kiÖn: t nh©n ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, tù do ho¸ l·i
suÊt, tù do ho¸ th¬ng m¹i…. Vµ c¸c níc ®ang cÇn vèn, muèn nhËn ®îc
c¸c kho¶n viÖn trî nµy th× tÊt nhiªn ph¶i thùc hiÖn theo c¸c yªu cÇu cña
c¸c tæ chøc nµy. §iÒu nµy cã nghÜa lµ ChÝnh phñ c¸c níc nµy buéc ph¶i
tiÕn hµnh c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh, ph¶i tõ bá sù can thiÖp qu¸ s©u cña
m×nh vµo hÖ thèng tµi chÝnh. Thùc tÕ cho thÊy, ë mét sè c¸c quèc gia
§«ng ¸, hÇu hÕt c¸c cuéc c¶i c¸ch ®Òu thùc hiÖn díi søc Ðp cña IMF vµ
Hoa Kú. §Çu thËp kû 90, chÝnh phñ Hoa Kú ®· g©y søc Ðp buéc Hµn
Quèc tù do ho¸ tµi chÝnh mét c¸ch triÖt ®Ó nÕu muèn gia nhËp OECD.
1.2. ¸p lùc trong qu¸ tr×nh héi nhËp
Bªn c¹nh nh÷ng ¸p lùc cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh ®a ph¬ng th× ¸p
lùc vÒ héi nhËp quèc tÕ còng lµ mét nh©n tè quan träng ®ßi hái c¸c quèc
gia ph¶i c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh.
§èi víi hÖ thèng c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, héi nhËp tµi chÝnh quèc
tÕ sÏ khiÕn cho c¸c ng©n hµng nµy chÞu søc Ðp c¹nh tranh m¹nh mÏ tõ
phÝa c¸c ng©n hµng níc ngoµi trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng tõ nghiÖp vô
kinh doanh, giµnh giËt kh¸ch hµng, më réng quy m« ho¹t ®éng cho tíi
viÖc thu hót nguån lao ®éng cã kü thuËt cao. §iÒu nµy x¶y ra lµ v× mét
mÆt, søc c¹nh tranh cña hÖ thèng ng©n hµng ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thêng kh«ng cao (tr×nh ®é qu¶n lý vµ kinh doanh kÐm, c¬ cÊu tµi s¶n kh«ng
hîp lý, bÞ h¹n chÕ vÒ thÓ chÕ, c¬ së c«ng nghÖ l¹c hËu …). MÆt kh¸c, c¸c
ng©n hµng níc ngoµi ®Òu lµ nh÷ng ng©n hµng cã u thÕ vÒ quy m« (thùc
lùc vèn hïng hËu, chÊt lîng tµi s¶n tèt, c¬ chÕ qu¶n lý kinh doanh linh
ho¹t, thiÕt bÞ tiªn tiÕn…), vÒ kinh nghiÖm qu¶n lý vµ kinh doanh (thÝch
nghi nhanh víi sù biÕn ®æi cña m«i truêng quèc tÕ, dÞch vô tµi chÝnh ®a
d¹ng…), vÒ kü n¨ng vµ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i… Do ®ã, ®ßi hái ph¶i c¶i c¸ch hÖ
thèng ng©n hµng ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c ng©n hµng
trong níc.
T×nh h×nh thùc tÕ t¹i ViÖt Nam còng t¬ng tù nh vËy. HiÖn nay c¸c
ng©n hµng níc ngoµi ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu lo¹i
dÞch vô so víi c¸c ng©n hµng ViÖt Nam. Tuy nhiªn, trong mét vµi n¨m tíi,
víi viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cam kÕt víi c¸c tæ chøc quèc tÕ trong tiÕn
tr×nh héi nhËp quèc tÕ nh AFTA, APEC…, ®Æc biÖt lµ hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i
ViÖt-Mü, hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam cÇn ph¶i ngµy cµng ph¸t triÓn,
4
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
n©ng cao tÝnh c¹nh tranh. Víi viÖc cam kÕt thùc hiÖn HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i
ViÖt Mü, tõng bíc níi láng c¸c h¹n chÕ ho¹t ®éng ®èi víi c¸c ng©n hµng
Mü b»ng c¸ch chØnh söa luËt lÖ trong níc sÏ lµ nh÷ng mèc quan träng tiÕn
tíi tù do ho¸ ng©n hµng ë ViÖt Nam. HiÖn nay, c¸c ng©n hµng ViÖt Nam
chØ cã kho¶ng 200 lo¹i h×nh dÞch vô trong khi ®ã, mét ng©n hµng ph¸t
triÓn ë Mü cung cÊp ®Õn kho¶ng 6000 lo¹i dÞch vô. MÆt kh¸c, tiÒm lùc tµi
chÝnh cña c¸c ng©n hµng ViÖt Nam qu¸ nhá bÐ so víi c¸c ng©n hµng Mü.
Do ®ã, mét khi thùc hiÖn c¸c cam kÕt trong qu¸ tr×nh héi nhËp b¾t
buéc ViÖt Nam ph¶i níi láng c¸c luËt lÖ h¹n chÕ ho¹t ®éng cña c¸c ng©n
hµng níc ngoµi th× ch¾c ch¾n c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ViÖt Nam sÏ chÞu
søc Ðp tõ c¹nh tranh m¹nh mÏ h¬n. NÕu vÉn b×nh ch©n nh v¹i th× ®Õn mét
lóc nµo ®ã, c¸c ng©n hµng ViÖt Nam sÏ kh«ng cßn ®ñ søc chèng ®ì víi
lµn sãng c¹nh tranh cña c¸c ng©n hµng níc ngoµi. V× vËy, chóng ta cÇn
c©n nh¾c viÖc thùc hiÖn c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh nãi chung, c¶i c¸ch hÖ
thèng ng©n hµng nãi riªng vµo mét thêi ®iÓm thÝch hîp vµ theo tõng bíc
®i v÷ng ch¾c.
2. ¸p lùc tõ bªn trong
2.1. C¸c nguyªn nh©n cã tÝnh lÞch sö
Bªn c¹nh nh÷ng ¸p lùc tõ bªn ngoµi th× ®«i khi cã nh÷ng lý do tõ
bªn trong ®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh. Cã thÓ kÓ
ra ®©y nh÷ng lý do mang tÝnh lÞch sö. Ch¼ng h¹n nh trong qu¸ tr×nh ch¹y
®ua vµo chiÕc ghÕ tæng thèng, c¬ng lÜnh tranh cö cña c¸c øng cö viªn
quan t©m ®Õn viÖc thùc hiÖn c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh, khi tróng cö,
nh÷ng nh©n vËt nµy sÏ tiÕn hµnh c¸c kÕ ho¹ch cña m×nh.
2.2. Do b¶n th©n yªu cÇu néi t¹i trong hÖ thèng ng©n hµng
C¸c ng©n hµng muèn më réng qui m« ho¹t ®éng, më réng thÞ phÇn
th× cÇn ph¶i cã mét sè vèn lín nhÊt ®Þnh. VÊn ®Ò vÒ vèn cã thÓ ®îc gi¶i
quyÕt b»ng viÖc s¸p nhËp c¸c ng©n hµng víi nhau, hoÆc tiÕn hµnh cæ phÇn
ho¸, t nh©n ho¸ c¸c ng©n hµng quèc doanh. Ngoµi ra, ®Ó t¨ng hiÖu qu¶
ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th× nhÊt thiÕt ph¶i chó ý ®Õn sù minh b¹ch
trong c¸c luång th«ng tin vµ c¬ chÕ qu¶n lý. §Æc biÖt cã ®ñ søc c¹nh tranh
trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ më vµ héi nhËp quèc tÕ, c¸c ng©n hµng cÇn
tiÕp tôc gÊp rót thùc hiÖn viÖc lµnh m¹nh ho¸ trong tæ chøc vµ trong ho¹t
®éng kinh doanh. Do ®ã cÇn ph¶i c¶i tæ bé m¸y ng©n hµng.
III. Xu híng c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh
Trong nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, tuú thuéc vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm
riªng vµ c¨n cø vµo nh÷ng môc tiªu riªng mµ mçi quèc gia cã thÓ theo
®uæi chÝnh s¸ch kiÒm chÕ tµi chÝnh hoÆc tù do hãa tµi chÝnh. Tuy nhiªn,
xu híng chung lµ c¸c quèc gia ®Òu chuyÓn tõ kiÒm chÕ tµi chÝnh sang tù
do hãa tµi chÝnh.
1. Sù lùa chän kiÒm chÕ tµi chÝnh
KiÒm chÕ tµi chÝnh lµ sù lùa chän cña mét sè quèc gia trong nh÷ng
giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Nã cã mét sè ®Æc ®iÓm nh sau:
Thø nhÊt, vÒ l·i suÊt: C¸c quèc gia lùa chän kiÒm chÕ tµi chÝnh thêng ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt cè ®Þnh hoÆc l·i suÊt trÇn.
Thø hai, vÒ chÝnh s¸ch tû gi¸: ChÝnh s¸ch tû gi¸ khi c¸c quèc gia
theo ®uæi kiÒm chÕ tµi chÝnh thêng lµ chÝnh s¸ch tû gi¸ cè ®Þnh hoÆc
chÝnh s¸ch tû gi¸ kh«ng linh ho¹t.
Thø ba, vÒ møc dù tr÷ b¾t buéc: Møc dù tr÷ b¾t buéc mµ c¸c quèc
gia theo ®uæi kiÒm chÕ tµi chÝnh thêng ë møc cao. Sù lùa chän nµy xuÊt
ph¸t tõ quan ®iÓm cho r»ng møc dù tr÷ cao sÏ h¹n chÕ ®îc rñi ro dÉn ®Õn
sù ®æ vì cña hÖ thèng tµi chÝnh.
5
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
Thø t, vÒ møc ®é can thiÖp cña ChÝnh phñ: Sù can thiÖp cña ChÝnh
phñ vµo qu¸ tr×nh ph©n bæ tµi chÝnh lµ rÊt s©u. C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i
ph¶i tham gia c¸c dù ¸n cña ChÝnh phñ mµ biÕt ch¾c r»ng c¸c dù ¸n nµy lµ
kh«ng hiÖu qu¶ nhng v× môc tiªu x· héi mµ vÉn ph¶i thùc hiÖn.
2. Sù lùa chän tù do ho¸ tµi chÝnh
Tù do ho¸ tµi chÝnh thÓ hiÖn ë 4 ®Æc ®iÓm chÝnh nh sau:
Mét lµ, tù do ho¸ l·i suÊt, theo ®ã nh÷ng h¹n chÕ (nh nh÷ng qui
®Þnh vÒ trÇn vµ sµn l·i suÊt) ®èi víi l·i suÊt tiÒn göi còng nh l·i suÊt cho
vay cña c¸c ng©n hµng ®îc xo¸ bá vµ c¸c lo¹i l·i suÊt nµy ®îc x¸c ®Þnh
mét c¸ch tù do trªn thÞ trêng.
Hai lµ, tù do ho¸ tû gi¸, nghÜa lµ kh«ng quy ®Þnh tû gi¸ chÝnh thøc
®èi víi c¸c giao dÞch cña tµi kho¶n v·ng lai còng nh giao dÞch cña tµi
kho¶n vèn.
Ba lµ, trong trêng hîp tù do ho¸ tµi chÝnh toµn bé th× dù tr÷ b¾t
buéc thêng ®îc quy ®Þnh thÊp h¬n 10%, cßn nÕu tù do ho¸ mét phÇn th×
dù tr÷ b¾t buéc thêng tõ 10-50 %.
Bèn lµ, tù do ho¸ ho¹t ®éng ph©n bæ tÝn dông, theo ®ã tÝn dông ®îc
ph©n bæ theo l·i suÊt thÞ trêng chø kh«ng ph¶i bëi c¸c quyÕt ®Þnh hµnh
chÝnh cña chÝnh phñ.
Nh vËy, kiÒm chÕ tµi chÝnh còng mang l¹i mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh
®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c môc tiªu vÒ x· héi. Tuy nhiªn, ®Ó cã mét nÒn kinh
tÕ kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× kh«ng thÓ thiÕu ®îc mét hÖ thèng tµi
chÝnh v÷ng m¹nh. Do ®ã, tuú thuéc ®iÒu kiÖn cña mçi níc mµ tiÕn hµnh
c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh vµo nh÷ng thêi ®iÓm thÝch hîp nhÊt.
IV. C¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh
1. C¶i c¸ch c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh
C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®îc c¶i c¸ch theo xu híng híng vµo thÞ trêng, gi¶m bít sù can thiÖp mét c¸ch trùc tiÕp cña Nhµ níc vµo hÖ thèng
tµi chÝnh, thay vµo ®ã sù can thiÖp cña Nhµ níc chØ mang tÝnh chÊt ®Þnh híng, gi¸n tiÕp.
2. C¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng
HÖ thèng ng©n hµng ®îc c¶i c¸ch theo híng ph©n râ chøc n¨ng cho
vay th¬ng m¹i vµ cho vay chÝnh s¸ch. TiÕn hµnh t¨ng nguån vèn th«ng
qua biÖn ph¸p t nh©n ho¸, cæ phÇn ho¸, s¸t nhËp... §ång thêi c¸c ng©n
hµng ph¶i c¸i tiÕn c«ng nghÖ, t¨ng sè lîng c¸c lo¹i h×nh dÞch vô theo híng
hiÖn ®¹i vµ phï hîp víi tiªu chuÈn th«ng lÖ quèc tÕ.
3. Ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¶i c¸ch
3.1. C¶i c¸ch ®ång bé hÖ thèng tµi chÝnh
C¶i c¸ch ®ång bé hÖ thèng tµi chÝnh lµ sù chuyÓn híng tõ kiÒm chÕ
tµi chÝnh sang tù do ho¸ tµi chÝnh mµ theo ®ã c¸c biÖn ph¸p ®îc tiÕn hµnh
mét c¸ch ®ång bé, tøc thêi. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh chuyÓn tõ cè ®Þnh l·i
suÊt sang tù do ho¸ l·i suÊt, tõ tû gi¸ cè ®Þnh sang tù do ho¸ tû gi¸... HÖ
thèng c¸c ng©n hµng ®îc cæ phÇn ho¸ hµng lo¹t. Ph¬ng ph¸p nµy thêng
g©y ra ph¶n øng sèc ®èi víi hÖ thèng tµi chÝnh vµ nÒn kinh tÕ. Ph¶n øng
nµy cã thÓ cã t¸c dông tèt ®èi víi nÒn kinh tÕ cã sù chuÈn bÞ kü cµng. Tuy
nhiªn hÇu hÕt c¸c quèc gia khi chuyÓn ®æi tõ kiÒm chÕ tµi chÝnh sang tù
do ho¸ tµi chÝnh ®Òu cã hÖ thèng tµi chÝnh rÊt yÕu kÐm. ChÝnh v× vËy biÖn
ph¸p nµy nhiÒu khi l¹i g©y ra t¸c ®éng xÊu dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña hÖ
thèng tµi chÝnh cña c¸c quèc gia ¸p dông biÖn ph¸p nµy.
3.2. C¶i c¸ch tõng bíc hÖ thèng tµi chÝnh
BiÖn ph¸p c¶i c¸ch tõng bíc hÖ thèng tµi chÝnh thêng ®îc c¸c quèc
gia lùa chän v× nã kh«ng g©y ra c¸c ph¶n øng sèc qu¸ m¹nh ®èi víi c¸c hÖ
thèng tµi chÝnh vµ nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia. Tuy nhiªn, ®Ó biÖn ph¸p
6
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
nµy tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ th× tiÕn ®é thùc hiÖn c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh
ph¶i ®îc ®Èy nhanh tr¸nh ®Ó l©u dµi sÏ kh«ng hiÖu qu¶ v× søc ú cña nÒn
kinh tÕ qu¸ lín.
Tãm l¹i, mçi ph¬ng ph¸p c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ®Òu cã nh÷ng
u ®iÓm vµ h¹n chÕ riªng. Tuú vµo hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn cña mçi níc mµ
viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p nµo cho phï hîp lµ hÕt søc quan träng.
PhÇn II
thùc tr¹ng c¶i c¸ch
HÖ thèng tµi chÝnh ë
mét sè níc vµ ViÖt Nam
7
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
I. Xu híng tµi chÝnh - tiÒn tÖ quèc tÕ ®Çu thÕ kû XXI
Tù do ho¸ tµi chÝnh ®ang lµ xu híng nçi bËt trªn thÞ trêng tµi chÝnh
quèc tÕ thÕ kû XXI. Sù ph¸t triÓn cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt
t¸c ®éng s©u s¾c tíi thÞ trêng tµi chÝnh quèc tÕ. Nã lµm cho kh«ng gian vµ
thêi gian ng¾n dÇn, kho¶ng c¸ch ®Þa lý sÏ ngµy cµng mÊt dÇn ý nghÜa.
Khèi lîng vµ tèc ®é chu chuyÓn cña c¸c dßng vèn ngµy cµng cao. ChÝnh
v× vËy, thÞ trêng tµi chÝnh cña c¸c quèc gia sÏ ngµy cµng th©m nhËp lÉn
nhau vµ phô thuéc nhau nhiÒu h¬n. Sù ph¸t triÓn tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ
võa mang l¹i c¬ héi võa mang l¹i th¸ch thøc cho c¸c quèc gia.
Qu¸ tr×nh tù do ho¸ tµi chÝnh sÏ tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ h¬n bao
gåm c¸c néi dung sau:
- Xo¸ bá kiÓm so¸t tÝn dông
- Tù do ho¸ l·i suÊt
- Tù do ho¸ viÖc tham gia vµ rót khái c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng vµ
c¸c dÞch vô tµi chÝnh, kÓ c¶ ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi.
- B¶o ®¶m quyÒn tù chñ cña c¸c ng©n hµng, c¸c quü tµi chÝnh, quan
träng nhÊt lµ chÊm døt sù can thiÖp vµo c«ng viÖc hµng ngµy cña
c¸c ®èi tîng nµy.
- Ph¸t triÓn c¸c ng©n hµng t nh©n, c¸c trung gian tµi chÝnh, ®Æc biÖt
lµ c¸c quü tµi chÝnh díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
- Tù do ho¸ c¸c luång vèn quèc tÕ.
II. C¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ë mét sè níc trªn thÕ giíi
1. C¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh cña ASEAN:
Còng nh c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi, hÇu hÕt c¸c níc ë khu vùc
ASEAN, chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ híng vÒ xuÊt khÈu vµ thu hót ®Çu t níc ngoµi ®ang lµ mét chiÕn lîc quan träng. C¸c quèc gia ¸p dông chiÕn lîc nµy kh«ng nh÷ng tho¸t khái ®ãi nghÌo, l¹c hËu mµ cßn v¬n lªn ngang
hµng víi c¸c níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. §Ó thùc hiÖn tèt ®îc chiÕn lîc
nµy, c¸c quèc gia ASEAN ®· vµ ®ang t¨ng cêng æn ®Þnh chÝnh trÞ, hoµn
thiÖn hÖ thèng luËt ph¸p, c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t... ®Æc biÖt lµ c¶i c¸ch
hÖ thèng tµi chÝnh.
Hai biÖn ph¸p ®îc c¸c níc nµy ¸p dông lµ xo¸ bá nh÷ng quy ®Þnh
vÒ l·i suÊt vµ c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng.
C¸c níc ASEAN thùc hiÖn trong lÜnh vùc nµy lµ xãa bá nh÷ng quy
®Þnh vÒ l·i suÊt vµ n©ng cao tÝnh c¹nh tranh cña thÞ trêng tµi chÝnh. §Ó
thùc hiÖn ®îc viÖc xo¸ bá quy ®Þnh vÒ l·i suÊt, c¸c níc nµy buéc ph¶i gia
t¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng tµi chÝnh chñ yÕu b»ng c¸ch gia t¨ng thµnh
lËp c¸c c«ng ty tµi chÝnh, t nh©n ho¸ c¸c tæ chøc tµi chÝnh cña chÝnh phñ.
1.1. C«ng cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ë Th¸i Lan
Th¸i Lan ®· t¨ng cêng c¹nh tranh th«ng qua thµnh lËp c¸c c«ng ty
tµi chÝnh vµ thùc hiÖn c¶i c¸ch nh sau:
Xo¸ bá møc trÇn l·i suÊt, níi láng viÖc qu¶n lý tµi s¶n cña
c¸c tæ chøc tµi chÝnh & t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù tù do di chuyÓn c¸c
dßng vèn.
C¶i thiÖn c¸c tiªu chuÈn cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh theo tiªu
chuÈn cña ng©n hµng thanh to¸n quèc tÕ.
TiÕp tôc c¸c biÖn ph¸p t¨ng cêng c¹nh tranh ®· ®îc tiÕn hµnh
tríc ®ã, ®ång thêi ®Ò ra môc tiªu gi¸m s¸t chÆt chÏ c¸c tæ chøc vµ hÖ
thèng tµi chÝnh.
1.2. C«ng cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ë Indonesia,
8
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
T¹i Indonesia, viÖc gia t¨ng c¹nh tranh ®îc tiÕn hµnh th«ng qua t
nh©n ho¸ c¸c ng©n hµng nhµ níc. Vµo gi÷a thËp kû 80, c¸c ng©n hµng t
nh©n ë níc nµy ®îc ph¸t triÓn rÊt nhanh víi 39 ng©n hµng t nh©n vµ 1.400
chi nh¸nh ®îc thµnh lËp míi. Chóng ®îc phÐp kiÓm so¸t c¸c kho¶n tiÒn
vay, tiÒn göi. TiÕp ®ã, LuËt ng©n hµng n¨m 1992 ®· cho phÐp t b¶n níc
ngoµi tham gia së h÷u ng©n hµng b»ng c¸ch tham gia mua cæ phÇn, më
réng liªn doanh gi÷a nhµ níc, t nh©n trong vµ ngoµi níc.
Indonesia còng cã bíc ®i t¬ng tù nh Th¸i Lan:
TiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt, t¨ng tÝnh c¹nh tranh cña thÞ trêng tµi
chÝnh b»ng c¸ch t nh©n ho¸ c¸c ng©n hµng quèc doanh.
Xo¸ bá kiÓm so¸t vèn.
Vµo th¸ng 1/1995, ban hµnh hÖ thèng kÕ to¸n ®Æc biÖt ®èi víi c¸c
ng©n hµng.
Indonesia còng xo¸ bá kiÓm so¸t vèn sím, song t¸c ®éng kh«ng
lín nh Th¸i Lan, v× níc nµy ®· ¸p dông mét sè biÖn ph¸p ng¨n chÆn c¸c
dßng vèn ng¾n h¹n, nh ®a ra giíi h¹n trÇn ®èi víi c¸c kho¶n vay níc
ngoµi cña c¸c ng©n hµng, cña c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc nhµ níc vµ
cña c¸c doanh nghiÖp t nh©n chÞu sù qu¶n lý cña c¸c ng©n hµng nhµ níc,
®¸nh thuÕ thu nhËp ®èi víi thu nhËp tõ viÖc b¸n cæ phiÕu vµ c¸c c«ng cô
nî kh¸c trªn thÞ trêng chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty ®îc niªm yÕt.
1.3. C«ng cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ë Malaysia
ë Malaysia ®· cã mét tr×nh tù c¶i c¸ch kh¸c so víi Th¸i Lan vµ
Indonesia. Malaysia vÉn duy tr× viÖc kiÓm so¸t c¸c dßng vèn níc ngoµi ë
møc ®é nhÊt ®Þnh. ChÝnh phñ Malaysia quy ®Þnh chØ cã nh÷ng ngêi kh«ng
thêng tró ë níc nµy míi ®îc phÐp më tµi kho¶n tiÒn göi b»ng ngo¹i tÖ ë
c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i trong níc. Malaysia vÉn h¹n chÕ sù tham gia
cña c¸c ng©n hµng níc ngoµi trªn thÞ trêng néi ®Þa. H¬n thÕ, viÖc thµnh
lËp chi nh¸nh thuéc c¸c ng©n hµng nµy ph¶i tu©n thñ theo mét quy ®Þnh
riªng. Nh÷ng c«ng cô nh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, tû lÖ tiÒn mÆt tèi thiÓu ®îc
sö dông rÊt thêng xuyªn ë níc nµy trong viÖc ®iÒu tiÕt cung tiÒn, hç trî
viÖc c©n b»ng ng©n s¸ch vµ thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t.
9
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
2. C¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh cña Trung Quèc
Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ë Trung Quèc ®îc t¨ng cêng
tõ gi÷a thËp kû 80, nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn cña mét nÒn kinh tÕ cã
tèc ®é t¨ng trëng cao, thÝch øng víi nh÷ng ®ßi hái cña qu¸ tr×nh phi tËp
trung ho¸ ®ang t¨ng lªn trong nÒn kinh tÕ vµ qu¸ tr×nh më cöa ®Ó thu hót
nguån vèn tõ bªn ngoµi.
§Ó t¨ng cêng c¹nh tranh trong khu vùc tµi chÝnh, nhiÒu tæ chøc tµi
chÝnh phi ng©n hµng vµ ng©n hµng ®· ®îc thµnh lËp vµ tham gia vµo c¸c
ho¹t ®éng thu hót tiÒn göi vµ cho vay, nh C«ng ty uû th¸c vµ ®Çu t, Hîp
t¸c x· tÝn dông, C«ng ty thuª mua, c¸c ng©n hµng kh«ng thuéc së h÷u nhµ
níc. V× vËy, vai trß cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng trong viÖc huy
®éng vµ cung cÊp vèn ngµy cµng gia t¨ng.
ë Trung Quèc, ChÝnh phñ vÉn duy tr× viÖc kiÓm so¸t vèn. Tuy cho
phÐp c¸c c«ng ty uû th¸c ®Çu t ®îc vay vèn níc ngoµi nhng kh«ng ®îc
phÐp vay dµi h¹n vµ chØ ®îc vay trong h¹n ng¹ch díi h×nh thøc vay trùc
tiÕp hoÆc th«ng qua kªnh tÝn dông. C¸c c«ng ty nµy cã thÓ huy ®éng vèn
th«ng qua thÞ trêng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cæ phiÕu.
Nh÷ng quy ®Þnh ®iÒu tiÕt trªn ®©y cña ChÝnh phñ Trung Quèc ®·
®Æt c¸c c«ng ty uû th¸c vµ ®Çu t tríc nh÷ng vÊn ®Ò míi. C¸c c«ng ty nµy
buéc ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cã ®é rñi ro cao h¬n nh ph¸t hµnh cæ
phiÕu, huy ®éng vèn víi l·i suÊt thay ®æi trªn thÞ trêng liªn ng©n hµng,
thùc hiÖn c¸c kho¶n ®Çu t dµi h¹n. Nh vËy cã thÓ nãi, gièng nh c¸c c«ng
ty tµi chÝnh Th¸i Lan, c¸c c«ng ty uû th¸c vµ ®Çu t Trung Quèc ®· vay
ng¾n h¹n ®Ó ®Çu t dµi h¹n vµ còng ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng kho¶n nî xÊu.
Song, c¸c c«ng ty Trung Quèc cha bÞ khñng ho¶ng nh ë Th¸i Lan v× ChÝnh
phñ níc nµy vÉn duy tr× viÖc kiÓm so¸t vèn kh¸ chÆt chÏ.
3. C¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh cña Liªn bang Nga.
C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ thÞ trêng ë Liªn bang Nga ®· thu ®îc
c¸c kÕt qu¶ ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt tõ n¨m 2000 ®Õn nay. Khu vùc ng©n hµng
còng t¨ng trëng t¬ng ®èi m¹nh mÏ trong giai ®o¹n 2001 – 2003. Nhng
®Õn cuèi th¸ng 7 ®Çu th¸ng 8 n¨m 2004, hÖ thèng ng©n hµng Nga gÆp
nhiÒu khã kh¨n ®· béc lé nh÷ng yÕu kÐm:
- Tèc ®é ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng cha theo kÞp tèc ®é ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ.
- Møc rñi ro tÝn dông cao
- Cha cã ®ñ c¬ së ph¸p lý nh»m t¹o ra mét m«i trêng c¹nh tranh
lµnh m¹nh trªn thÞ trêng dÞch vô ng©n hµng.
- Sù thiÕu minh b¹ch vÒ së h÷u cña hÖ thèng ng©n hµng ®· g©y khã
kh¨n cho c¸c nhµ ®Çu t.
- ThiÕu tin tëng gi÷a c¸c ng©n hµng trong hÖ thèng
- Ng©n hµng Trung ¬ng cha cã chÝnh s¸ch hîp lý víi qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng.
Tríc t×nh h×nh ®ã, ChÝnh phñ Nga ®· ®Ò ra mét chiÕn lîc ph¸t triÓn
®ång bé hÖ thèng ng©n hµng víi nhiÖm vô träng t©m lµ cñng cè hÖ thèng
gi¸m s¸t ng©n hµng, ®¶m b¶o sù æn ®Þnh cña hÖ thèng ng©n hµng víi u
tiªn sè mét lµ ng¨n chÆn c¸c cuéc khñng ho¶ng. Cô thÓ:
CÇn tiÕp tôc ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng 2 cÊp, ®Ò cao vai trß cña
Ng©n hµng Trung ¬ng. c¶i c¸ch m¹ng líi ng©n hµng th¬ng m¹i theo híng
t¨ng cêng tÝch tô tËp trung t b¶n, h×nh thµnh nh÷ng ng©n hµng h¹t nh©n cã
tiÒm lùc tµi chÝnh m¹nh, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, gi¶m bít sè lîng ng©n hµng.
T¹o ®iÒu kiÖn thu hót t b¶n níc ngoµi ®Çu t vµo khu vùc ng©n hµng.
KhuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng Nga më réng ra thÞ trêng quèc tÕ.
10
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
C¶i c¸ch s©u réng Ng©n hµng Trung ¬ng nh»m n©ng cao vai trß
gi¸m s¸t hÖ thèng ng©n hµng cña nã.
N©ng cao vai trß cña nhµ níc trong ph¸t triÓn ng©n hµng theo híng
kinh tÕ thÞ trêng. T¨ng cêng kiÓm so¸t cña nhµ níc víi ho¹t ®éng cña
ng©n hµng th¬ng m¹i tríc hÕt lµ cñng cè nh÷ng nguyªn t¾c thÞ trêng trong
ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông.
- T¨ng cêng g¾n bã gi÷a c¸c ng©n hµng víi khu vùc s¶n xuÊt.
- G¾n tæ chøc ho¹t ®éng vµ c¬ cÊu m¹ng ng©n hµng víi khÝa c¹nh
khu vùc, gi¶m sù mÊt c©n b»ng cña c¸c ng©n hµng theo khu vùc.
- T¨ng cêng b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t, nhµ tµi trî vµ c¸c cæ
®«ng ng©n hµng. Cô thÓ ®· ®a ra hÖ thèng b¶o hiÓm tiÒn göi vµ
ho¹t ®éng.
Hoµn thiÖn c¬ së ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng
theo híng b×nh ®¼ng vµ minh b¹ch.
Lµnh m¹nh ho¸ hÖ thèng tµi chÝnh, t¸i cÊu tróc c¸c tæ chøc tÝn dông
gÆp khã kh¨n.
N©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c ng©n
hµng theo híng më réng lÜnh vùc kinh doanh.
Nh vËy, cïng víi viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng, hoµn thiÖn c¸c
c«ng cô tµi chÝnh -tiÒn tÖ ng©n hµng ë Liªn bang Nga lµ nh÷ng nhiÖm vô
quan träng ®¶m b¶o thùc hiÖn môc tiªu chiÕn lîc cña Nga trong nh÷ng
n¨m ®Çu cña thÕ kû 21.
4. C¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh cña Hµn Quèc
§èi víi Hµn Quèc, c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh tËp trung chñ yÕu
vµo tµi chÝnh ng©n hµng víi lý do sau:
C¸c ng©n hµng cña Hµn Quèc ®· ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng t¸c ®éng
nÆng nÒ nhÊt kÓ tõ khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh Ch©u ¸ næ ra vµo gi÷a
n¨m 1997. Sù mÊt gi¸ cña ®ång néi tÖ cïng víi møc l·i suÊt cao trong
nh÷ng n¨m 1997- 1998 ®· lµm nhiÒu c«ng ty kh«ng thÓ tr¶ næi c¸c mãn
nî ng©n hµng. §iÒu nµy ®· ®Èy hÖ thèng ng©n hµng Hµn Quèc r¬i vµo t×nh
tr¹ng “hiÓm nghÌo” vµ nhiÒu ng©n hµng ®· buéc ph¶i tuyªn bè mÊt kh¶
n¨ng thanh to¸n. C¸c biÖn ph¸p mµ ChÝnh phñ Hµn Quèc tiÕn hµnh c¶i
c¸ch hÖ thèng ng©n hµng nh sau:
Thø nhÊt, chØ nh÷ng tæ chøc cã thÓ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ míi ®îc tiÕp
tôc ho¹t ®éng vµ khi c¬ cÊu l¹i th× thiÖt h¹i ph¶i ®îc ph©n bæ mét c¸ch
minh b¹ch vµ h¹n chÕ tèi ®a cho nh÷ng ngêi ®ãng thuÕ.
Thø hai, viÖc c¬ cÊu l¹i ph¶i cñng cè c¸c nguyªn t¾c tµi chÝnh b»ng
viÖc chia sÎ thiÖt h¹i tríc hÕt cho c¸c cæ ®«ng, sau ®ã míi ®Õn c¸c chñ nî,
vµ cã thÓ c¶ mét sè ngêi göi nhiÒu tiÒn.
Thø ba, ph¶i cã biÖn ph¸p duy tr× nguyªn t¾c tÝn dông ®èi víi ngêi
vay vèn cña ng©n hµng vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch t¨ng vèn tõ
nguån t nh©n míi.
Thø t, tèc ®é c¬ cÊu l¹i ph¶i nhanh ®Ó cã thÓ kh«i phôc ®îc tÝn
dông, ®ång thêi duy tr× ®îc lßng tin cña quÇn chóng ®èi víi hÖ thèng
ng©n hµng.
Bªn c¹nh c¸c biÖn ph¸p trªn, ChÝnh phñ Hµn Quèc cßn dù kiÕn t
nh©n ho¸ c¸c quÜ ®Çu t vµ s¸p nhËp c¸c ng©n hµng, ®ång thêi níi láng
nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i gÆp khã kh¨n. Theo c¸ch
nµy, kÓ tõ th¸ng 3 n¨m 2000 c¸c ng©n hµng Hµn Quèc ®ang gÆp khã kh¨n
do gi¶m sót tiÒn göi sÏ ®îc phÐp më réng ho¹t ®éng sang lÜnh vùc m«i
giíi. Uû b¸n gi¸m s¸t tµi chÝnh Hµn Quèc còng tuyªn bè níi láng nh÷ng
h¹n chÕ ®èi víi viÖc chuyÓn ®æi, s¸p nhËp c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i thµnh
11
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
c¸c c«ng ty m«i giíi nh»m cho phÐp c¸c ng©n hµng nµy cung cÊp c¸c dÞch
vô tµi chÝnh hîp nhÊt. §ång thêi c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i Hµn Quèc cã
thÓ nh»m tiÒn göi tiÕt kiÖm trong thêi h¹n 5, 6 n¨m thay v× 3 n¨m nh hiÖn
nay.
5. Kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam:
Trong hai thËp kû qua, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸ ®· rÊt quan
t©m ®Õn viÖc c¶i c¸ch lÜnh vùc tµi chÝnh theo híng tù do ho¸ vµ ®· ®¹t ®îc
nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Qua nghiªn cøu qu¸ tr×nh c¶i c¸ch khu vùc
tµi chÝnh cña mét sè níc ta cã thÓ rót ra vµi nhËn xÐt sau:
Thø nhÊt, nh÷ng níc t¬ng ®èi thµnh c«ng h¬n thêng lµ nh÷ng níc
cã tèc ®é c¶i c¸ch tõ tõ vµ ®¸p øng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tr×nh tù c¶i c¸ch
kinh tÕ tèi u mµ Mc.Kinnon ®· ®a ra lµ kh«ng thÓ xo¸ bá kiÓm so¸t vèn tríc khi tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ tµi chÝnh. §ã lµ trêng hîp cña Trung Quèc.
Thø hai, sù kÐm thµnh c«ng h¬n trong c¶i c¸ch tµi chÝnh ë mét sè
níc cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau t¹o nªn, nhng tèc ®é c¶i c¸ch
qu¸ nhanh (®Æc biÖt trong viÖc phi ®iÒu tiÕt hÖ thèng ng©n hµng), c¶i c¸ch
kh«ng ®ång bé (vÝ dô c¶i c¸ch qu¸ nhanh trong lÜnh vùc tæ chøc vµ qu¶n
lý, nhng l¹i qu¸ chËm trong lÜnh vùc luËt ph¸p, hoÆc cha ®¸p øng nh÷ng
tiªu chuÈn quèc tÕ trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nh tiªu chuÈn kÕ to¸n)
Thø ba, trong ®iÒu kiÖn cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn - tr×nh ®é qu¶n
lý yÕu kÐm, thiÕu kinh nghiÖm trong ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, c¶i c¸ch
víi tèc ®é tõ tõ lµ phï hîp h¬n. Trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch cÇn ph¶i ®¶m b¶o
mét sè nguyªn t¾c sau:
- Kh«ng nªn tù do ho¸ hÖ thèng ng©n hµng trong níc hoÆc më cöa
hoµn toµn ®èi víi c¸c dßng vèn vµo trong ®iÒu kiÖn mét bé phËn cña hÖ
thèng kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî hoÆc trë nªn kh«ng tr¶ ®îc nî khi tù do
ho¸.
- Nªn tù do ho¸ c¸c dßng vèn vµo dµi h¹n, ®Æc biÖt lµ ®Çu t trùc tiÕp
níc ngoµi, tríc c¸c dßng vèn vµo ng¾n h¹n.
- CÇn lo¹i bá tõng bíc nh÷ng mÐo mã nh nguyªn t¾c kÕ to¸n, kiÓm
to¸n vµ c«ng bè th«ng tin c©n xøng, ®¶m b¶o ngÇm cña chÝnh phñ ®Ó
khuyÕn khÝch c¸c dßng vèn vµo qu¸ nhiÒu (chÝnh s¸ch tû gi¸, tiÒn tÖ…)
Qua ph©n tÝch trªn ta thÊy r»ng ®èi víi ViÖt Nam trong thêi gian
tíi cã thÓ c¶i c¸ch theo c¸c híng sau:
Thø nhÊt, ChÝnh phñ vµ ng©n hµng trung ¬ng ph¶i thÓ hiÖn vai trß
l·nh ®¹o râ rµng vµ nhÊt qu¸n trong viÖc c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng.
Thø hai, t¸i ®iÒu chØnh khu vùc tµi chÝnh- ng©n hµng g¾n liÒn víi
viÖc c¶i c¸ch hÖ thèng doanh nghiÖp ®Ó t¹o ra mét trËt tù kinh tÕ thÞ trêng
lµnh m¹nh cho mäi ®èi tîng thÞ trêng ho¹t ®éng.
Thø ba, ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch chñ yÕu lµ dïng c«ng quÜ vµ cã thÓ
ph¸t hµnh tr¸i phiÕu néi ®Þa ®Ó t¸i cÊp vèn cho hÖ thèng ng©n hµng, mua
nî khã ®ßi ®Ó lµnh m¹nh ho¸ tµi chÝnh cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i
nh»m kh«i phôc kh¶ n¨ng tÝn dung cña nã.
Thø t, c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh tõ tõ ®Ó
tr¸nh nh÷ng có sèc ngo¹i sinh. Bªn c¹nh ®ã, c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh
mét c¸ch ®ång bé lµ hÕt søc quan träng.
6. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ë ViÖt Nam
6.1. C¶i c¸ch chÝnh s¸ch tµi chÝnh
6.1.1. ChÝnh s¸ch l·i suÊt
Tõ khi cã Ph¸p LÖnh Ng©n hµng ®Õn nay, Ng©n hµng Nhµ níc
(NHNH) ®· kh«ng ngõng ®æi míi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt nh»m tõng bíc tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt.
B¾t ®Çu tõ n¨m 1989, ViÖt Nam ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt
thùc d¬ng t¹o c¬ héi cho c¸c ng©n hµng thu hót ®îc nhiÒu h¬n c¸c nguån
12
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
vèn trong d©n c. TiÕp theo ®ã, chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· ®îc ®iÒu chØnh cho
phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ tµi chÝnh trong níc vµ quèc tÕ. L·i suÊt ®· ®îc thay ®æi tõ chç khèng chÕ l·i suÊt cho vay theo ngµnh sang c¬ chÕ l·i
suÊt trÇn tÝn dông vµ bá dÇn c¸c møc chªnh lÖch khèng chÕ nh»m n©ng
cao tÝnh tù chñ cho c¸c ng©n hµng.
N¨m 1992, NHNN ®· thùc hiÖn mét bíc ®æi míi ®¸ng kÓ vÒ ®iÒu
hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng viÖc chuyÓn tõ c¬ chÕ l·i suÊt ©m sang c¬
chÕ l·i suÊt d¬ng. Cã thÓ nãi ®©y lµ bíc khëi ®Çu, t¹o c¬ së cho viÖc theo
®uæi môc tiªu tù do ho¸ l·i suÊt vµ t¹o ®ßn bÈy quan träng ®Ó c¸c ng©n
hµng th¬ng m¹i (NHTM) chuyÓn ho¹t ®éng kinh doanh tõ thua lç sang cã
l·i. Trªn c¬ së l·i suÊt thùc d¬ng, NHNN ®· tõng bíc níi láng sù qu¶n lý
trùc tiÕp l·i suÊt cña m×nh vµ trao dÇn quyÒn tù chñ vÒ quy ®Þnh l·i suÊt
cho c¸c NHTM.
Bíc sang n¨m 1996, NHNN ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch ®¸ng kÓ tiÕp theo
vÒ ®iÒu hµnh l·i suÊt th«ng qua viÖc tù do ho¸ l·i suÊt tiÒn göi vµ thùc
hiÖn quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay. ViÖc chØ khèng chÕ l·i suÊt cho vay tèi
®a, kh«ng quy ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi ®îc thùc hiÖn nh»m tõng bíc tiÕn tíi
tù do ho¸ l·i suÊt mµ vÉn ®¶m b¶o sù kiÓm so¸t mÆt b»ng l·i suÊt cña
NHNN, phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng cô hiÖn cã. Víi quy chÕ
nµy, c¸c NHTM ®îc phÐp tù do quy ®Þnh møc l·i suÊt huy ®éng, tù chñ
h¬n trong kinh doanh. Song viÖc quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cã mét sè
h¹n chÕ nhÊt ®Þnh do l·i suÊt nhiÒu khi kh«ng ph¶n ¸nh ®óng cung cÇu
vèn trªn thÞ trêng, kh«ng g¾n liÒn víi møc ®é rñi ro cña mãn vay, g©y nªn
sù mÐo mã trong ph©n bæ nguån vèn tÝn dông.
Tõ th¸ng 8/2000, NHNN ®· thùc hiÖn bíc ®æi míi c¬ b¶n vÒ ®iÒu
hµnh l·i suÊt, thay thÕ c¬ chÕ ®iÒu hµnh trÇn l·i suÊt cho vay b»ng c¬ chÕ
®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n ®èi víi cho vay b»ng ®ång tiÒn ViÖt Nam, vµ c¬
chÕ l·i suÊt thÞ trêng cã qu¶n lý ®èi víi cho vay b»ng ngo¹i tÖ. NHNN
c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n trªn c¬ së tham kh¶o l·i suÊt cho vay th¬ng m¹i
®èi víi kh¸ch hµng tèt nhÊt cña nhãm c¸c tæ chøc tÝnh dông ®îc lùa chän
theo quyÕt ®Þnh cña thèng ®èc ng©n hµng trong tõng thêi kú. Trªn c¬ së
l·i suÊt c¬ b¶n do NHNN c«ng bè, tæ chøc tÝn dông (TCTD) Ên ®Þnh l·i
suÊt cho vay ®èi víi kh¸ch hµng theo nguyªn t¾c kh«ng vît qu¸ møc l·i
suÊt c¬ b¶n vµ biªn ®é do NHNN quy ®Þnh trong tõng thêi kú. Ngoµi ra,
NHNN ®· cã c¬ chÕ chÝnh thøc liªn hÖ l·i suÊt ®ång USD trong níc vµ l·i
suÊt ®ång USD quèc tÕ th«ng qua l·i suÊt ®ång USD trªn thÞ trêng tiÒn tÖ
Singapore.
6.1.2 ChÝnh s¸ch tÝn dông
ChÝnh s¸ch tÝn dông còng cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n ®¸ng kÓ theo
híng tiÕn dÇn tíi môc tiªu tù do ho¸ tÝn dông thÓ hiÖn ë viÖc xo¸ bá c¸c
h¹n møc tÝn dông. Tríc hÕt cÇn ph¶i kÓ ®Õn viÖc ChÝnh phñ vµ NHNN ®·
ban hµnh c¸c c¬ chÕ tÝn dông kh¸ ®ång bé, t¹o khu«n khæ hµnh lang ph¸p
lý ngµy cµng cã tÝnh hÖ thèng phï hîp víi c¬ chÕ thÞ trêng, h¹n chÕ tíi
møc thÊp nhÊt bao cÊp qua tÝn dông vµ c¬ chÕ “xin-cho”, tõng bíc t¸ch tÝn
dông theo chÝnh s¸ch ra khái ho¹t ®éng tÝn dông cña c¸c NHTM. C¸c c¬
chÕ tÝn dông míi ngµy cµng ®îc hoµn thiÖn theo híng chØ ®a ra c¸c quy
®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c. Theo ®ã c¸c TCTD chñ ®éng t×m kiÕm c¸c dù
¸n kh¸ thi cã hiÖu qu¶ vµ cã kh¶ n¨ng tr¶ nî ®Ó quyÕt ®Þnh cho vay vµ tù
chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc cho vay. Ph¹m vi ®iÒu chØnh cña c¬ chÕ tÝn dông
còng ngµy cµng më réng phï hîp víi quy ®Þnh cña luËt ph¸p.
Theo quyÕt ®Þnh sè 284/2000/Q§-NHNN1 ngµy 25/8/2000 cña
thèng ®èc NHNN, quy chÕ cho vay míi ®îc chØnh söa trªn nguyªn t¾c
th«ng tho¸ng vÒ thñ tôc nhng vÉn ®¶m b¶o an toµn hiÖu qu¶ cña ho¹t ®«ng
tÝn dông, n©ng cao n¨ng lùc kinh doanh cña c¸c TCTD. Bªn c¹nh c¸c h×nh
13
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
thøc cho vay th«ng thêng theo quy chÕ cho vay, ChÝnh phñ vµ NHNN ®·
ban hµnh mét sè v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ mét sè h×nh thøc cÊp tÝn dông kh¸c
nh cho thuª tµi chÝnh, b¶o l·nh, chiÕt khÊu th¬ng phiÕu vµ giÊy tê cã gi¸
trÞ ng¾n h¹n….
§Æc biÖt, ®Ó t¹o m«i trêng ph¸p lý cho ho¹t ®éng tÝn dông cã hiÖu
qu¶, th¸o gì c¸c víng m¾c, n©ng cao quyÒn tù chñ vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c
TCTD trong viÖc quyÕt ®Þnh cho vay, t¹o lËp sù b×nh ®¼ng gi÷a mäi kh¸c
hµng vµ mäi TCTD trong ®¶m b¶o tÝn dông, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ
®Þnh 178/1999/N§-CP ngµy 29/12/1999 vÒ b¶o ®¶m tiÒn vay cña c¸c
TCTD. Theo ®ã, vÊn ®Ò b¶o ®¶m tiÒn vay ®îc quy ®Þnh theo híng bë sung
thªm h×nh thøc tÝn chÊp… Thñ tôc cÊp tÝn dông vµ ®¶m b¶o tiÒn vay ® îc
®æi míi theo híng ®¬n gi¶n ho¸. ViÖc ®¶m b¶o tiÒn vay ®èi víi c¸c kho¶n
tÝn dông u ®·i theo chÝnh s¸ch cña Nhµ níc ®îc t¸ch ra khái tÝn dông th¬ng m¹i. Ngoµi ra, c¸c TCTD ®îc tù quyÕt ®Þnh viÖc ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p b¶o ®¶m hay kh«ng b¶o ®¶m trong cÊp tÝn dông ®èi víi tõng kh¸ch
hµng, kh«ng cã sù chØ ®Þnh b¾t buéc hay miÔn trõ ¸p dông biÖn ph¸p b¶o
®¶m ®èi víi tõng lo¹i TCTD vµ kh¸ch hµng cña hä tõ phÝa ChÝnh phñ.
Cho ®Õn nay, c¬ chÕ b¶o ®¶m tiÒn vay còng ®· ®îc ban hµnh kh¸ hÖ
thèng vµ ®ång bé. Bªn c¹nh NghÞ ®Þnh 178 nªu trªn, ChÝnh phñ, NHNN
vµ c¸c Bé ngµnh kh¸c ®· ban hµnh mét sè c¸c v¨n b¶n liªn quan dÕn ®¶m
b¶o tiÒn vay nh NghÞ ®Þnh 165/1999/N§-CP ngµy 19/11/1999 “VÒ giao
dÞch b¶o ®¶m”, NghÞ ®Þnh sè 08/2000/N§-CP ngµy 10/3/2000 “VÒ ®¨ng
ký giao dÞch ®¶m b¶o”, NghÞ ®Þnh 17/1999/N§-CP ngµy 29/3/1999 “VÒ
thñ tôc chuyÓn ®æi, chuyÓn nhîng, cho thuª, cho thuª l¹i, thõa kÕ quyÒn
sö dông ®Êt, gãp vèn b»ng gi¸ trÞ sö dông ®Êt” vµ c¸c Th«ng t híng dÉn
c¸c NghÞ ®Þnh nªu trªn.
6.1.3 ChÝnh s¸ch tû gi¸
a. VÒ qu¶n lý ngo¹i hèi
Trong nh÷ng n¨m qua, chÝnh s¸ch qu¶n lý ngo¹i hèi ®· tõng bíc
®æi míi theo híng t¨ng cêng kh¶ n¨ng qu¶n lý, kiÓm so¸t ngo¹i hèi cña
Nhµ níc, thu hÑp dÇn ph¹m vi ho¹t ®éng cña ngo¹i tÖ. Mét lo¹t c¸c chÝnh
s¸ch, quy ®Þnh vÒ qu¶n lý ngo¹i hèi vµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn ngo¹i
hèi ®· ®îc ban hµnh vµ ngµy cµng hoµn thiÖn vµ hç trî thùc hiÖn môc tiªu
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, t¹o tiÒn ®Ò thùc hiÖn môc tiªu trªn ®Êt ViÖt Nam chØ lu
hµnh ®ång ViÖt Nam, híng tíi môc tiªu ®ång ViÖt Nam trë thµnh ®ång
tiÒn cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi vµ tù do ho¸ c¸c giao dÞch ngo¹i hèi.
NghÞ ®Þnh 63/1998?N§-CP ngµy 17/8/1998 cña Thñ tíng ChÝnh
phñ vÒ qu¶n lý ngoµi hèi ®· x©y dùng khung ph¸p lý kh¸ toµn diÖn vµ hÖ
thèng qu¶n lý ngo¹i hèi, phï hîp víi yªu cÇu chuyÓn ®èi sang kinh tÕ thÞ
trêng vµ t¨ng cêng héi nhËp quèc tÕ. NghÞ ®Þnh 63 ®· ®a ra mét sè ®iÓm
kh¸ c¬ b¶n vÒ qu¶n lý ngo¹i hèi t¹o tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó tiÕn tíi tô do ho¸
c¸c giao dÞch ngo¹i hèi nh: §a ra kh¸i niÖm míi vÒ ngo¹i hèi, x¸c ®Þnh râ
kh¸i niÖm ngêi c tró vµ ngêi kh«ng c tró, ph©n chia c¸c giao dÞch liªn
quan ®Õn ngo¹i hèi thµnh giao dÞch v·ng lai, giao dÞch vèn vµ giao dÞch
liªn quan ®Õn ngo¹i hèi cña TCTD, chØ thõa nhËn vµng tiªu chuÈn quèc tÕ
lµm ngo¹i hèi.
b. VÒ ®iÒu hµnh tû gi¸.
N¨m 1989 lµ mèc quan träng trong viÖc thay ®æi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch
®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i ë níc ta. Th¸ng 3/1989, ViÖt Nam b·i bá hÖ
thèng bao cÊp cña nhµ níc qua tû gi¸ ®èi víi c¸c ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng,
xo¸ bá chÕ ®é tû gi¸ kÕt to¸n néi bé; ®ång thêi ¸p dông c¬ chÕ tû gi¸ míi.
Sau khi ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý chÆt ®èi víi lu th«ng ngo¹i tÖ nãi chung,
tû gi¸ hèi ®o¸i nãi riªng, trªn thùc tÕ tû gi¸ hèi ®o¸i ®· ®îc th¶ næi vµ do
14
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
vËy tû gi¸ t¨ng lªn nhanh chãng dÉn tíi l¹m ph¸t cao ®ång nghÜa víi
VN§ gi¶m gi¸. Tríc t×nh h×nh ®ã, NHNN ®· ¸p dông mét lo¹t c¸c chÝnh
s¸ch bæ trî nh ban hµnh tÝn phiÕu kho b¹c, thay ®æi møc dù tr÷ ngo¹i tÖ
b¾t buéc ®Ó Ðp tû gi¸ gi¶m xuèng nªn tû gi¸ thÞ trêng ®· gi¶m xuèng vµ
æn ®Þnh trë l¹i vµo n¨m 1992. Trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· cã rÊt
nhiÒu nç lùc trong viÖc duy tr× tû gi¸ hèi ®o¸i æn ®Þnh. Trong nh÷ng n¨m
90, tû gi¸ ®· tõng ®îc duy tr× kh¸ æn ®Þnh, tuy nhiªn vÉn lµ cøng nh¾c.
Theo kinh nghiÖm cña c¸c níc trªn thÕ giíi, mét trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cho tù do ho¸ tµi chÝnh lµ viÖc ®iÒu hµnh tû gi¸ theo
nguyªn t¾c thÞ trêng. Thêi gian võa qua, NHNN ®· kh«ng ngõng ®æi míi
ph¬ng ph¸p ®iÒu hµnh tû gi¸ ®Ó tõng bíc tiÕn tíi môc tiªu trªn.
Tõ n¨m 1994, víi sù ra ®êi cña thÞ trêng liªn ng©n hµng, NHNN ®·
thùc hiÖn bíc ®æi míi ®¸ng kÓ ®Çu tiªn vÒ ®iÒu hµnh tû gi¸ theo c¬ chÕ
míi thay cho chÕ ®é ®a tû gi¸ tríc ®©y. Do ®ã, tû gi¸ mua b¸n trªn thÞ trêng chØ ®îc phÐp dao ®éng trong biªn ®é cho phÐp. Tõ 1994-1996, chÕ ®é
tû gi¸ ë ViÖt Nam thiªn vÒ môc tiªu ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña tû gi¸ danh
nghÜa gi÷a ®ång ViÖt Nam vµ ®ång USD. N¨m 1997, viÖc ®iÒu hµnh tû gi¸
ngµy cµng trë nªn linh ho¹t, môc tiªu qu¶n lý tû gi¸ ®· chuyÓn híng tõ
nhÊn m¹nh tÝnh æn ®Þnh sang ®iÒu hµnh linh ho¹t trªn c¬ së ®¶m b¶o sù
æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång ViÖt Nam.
Sang n¨m 1999, NHNN thùc hiÖn mét bíc ®æi míi c¬ b¶n vÒ ®iÒu
hµnh tû gi¸ tõ qu¶n lý cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh theo híng thÞ trêng cã sù
qu¶n lý cña nhµ níc. KÓ tõ ngµy 26/2/1999, NHNN c«ng bè tû gi¸ giao
dÞch b×nh qu©n trªn thÞ trêng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng. Tû gi¸ nµy ®îc ¸p
dông lµm c¬ së ®Ó c¸c TCTD ®îc phÐp kinh doanh ngo¹i tÖ, x¸c ®Þnh tû
gi¸ mua b¸n ngo¹i tÖ, ¸p dông ®Ó tÝnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Trªn c¬ së tû
gi¸ giao dÞch b×nh qu©n trªn thÞ trêng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng cña ngµy
giao dÞch gÇn nhÊt tríc ®ã do NHNN c«ng bè, c¸c TCTD ®îc quy ®Þnh tû
gi¸ giao dÞch gi÷a VND vµ USD kh«ng vît qu¸ 0,1% so víi tû gi¸ nµy.
ViÖc thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý ®iÒu hµnh tû gi¸ ®· t¹o quyÒn chñ ®éng cho
c¸c NHTM trong viÖc tù quy ®Þnh tû gi¸ gi÷a ®ång ViÖt Nam víi c¸c
ngo¹i tÖ kh¸c
6.1.4. KÕt qu¶ ®¹t ®îc
Víi t c¸ch lµ c«ng cô qu¶n lý vÜ m«, lµ nguån m¸u cña c¬ thÓ sèng,
lµ nguån lùc, b»ng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ vËn hµnh phï hîp, c¸c chÝnh s¸ch
tµi chÝnh ®· gãp phÇn thóc ®Èy c«ng cuéc ®æi míi, duy tr× tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ. Qua 10 n¨m ®æi míi vµ më cöa, hÖ thèng tµi chÝnh ViÖt Nam
®· ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn, lµm tèt vai trß cña m×nh víi nÒn kinh tÕ
quèc d©n vµ ®· ®îc mét sè kÕt qu¶ nh sau:
Thø nhÊt lµ, chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· ®em l¹i mét bíc ®Öm quan träng
tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt, gãp phÇn lu©n chuyÓn vèn hîp lý. L·i suÊt c¬
b¶n hiÖn nay ®îc coi lµ phï hîp víi møc ®é ph¸t triÓn cña thÞ trêng tiÒn tÖ
vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cña NHNN. ViÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n dùa trªn
l·i suÊt cho vay tèt nhÊt cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i céng víi biªn ®é ®ñ
réng cho thÊy yÕu tè thÞ trêng chøa ®ùng trong c¬ chÕ l·i suÊt nµ nhiÒu
h¬n c¬ chÕ trÇn l·i suÊt cho vay tríc ®©y. Nh vËy, gi¸ c¶ cña ®ång vèn trªn
thÞ trêng ®· g¾n nhiÒu h¬n víi cung cÇu vèn trªn thÞ trêng, ®Õn møc ®é
rñi ro cua mãn vay. §iÒu nµy gãp phÇn thóc ®Èy sù lu©n chuyÓn vèn hîp
lý. ViÖc quy ®Þnh l·i suÊt t¸i cÊp vèn cô thÓ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ,
cung cÊp tÝn hiÖu vÒ môc tiªu níi láng hay th¾t chÆt chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
Nh vËy, trong thêi gian qua, cïng víi viÖc chuyÓn sang c¬ chÕ ®iÒu hµnh
l·i suÊt c¬ b¶n, l·i suÊt t¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu (h×nh thøc t¸i
cÊp vèn).
15
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
Bªn c¹nh ®ã, l·i suÊt t¸i cÊp vèn do NHNN c«ng bè còng kh«ng
ngõng ®îc hoµn thiÖn nh»m n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña c«ng cô t¸i cÊp
vèn trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tõ th¸ng 5-1997, NHNN ®· thùc
hiÖn chuyÓn tõ viÖc quy ®Þnh l·i suÊt t¸i cÊp vèn theo tû lÖ % trªn l·i suÊt
cho vay ¸p dông ®èi víi dù ¸n cho vay cña tæ chøc tin dông (b¾ng tõ 60%100% l·i suÊt ghi trªn khÕ íc cho vay cña tæ chøc tÝn dông) b»ng viÖc quy
®Þnh møc l·i suÊt t¸i cÊp vèn cô thÓ phï h¬pù víi th«ng lÖ quèc tÕ, cung
cÊp tin hiÖu vÒ môc tiªu níi láng hay th¾t chÆt chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
Nh vËy, trong thêi gian qua cïng víi viÖc chuyÓn sang c¬ chÕ ®iÒu
hµnh l·i suÊt c¬ b¶n, l·i suÊt t¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu (h×nh
thøc t¸i cÊp vèn ®îc ¸p dông khi NHNN t¸i chiÕt khÊu th¬ng phiÕu, c¸c
giÊy tê cã gÊ ng¾n h¹n cña TCTD) do NHNN c«ng bè còng ®îc ®iÒu
chØnh linh ho¹t, phï hîp ví môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong
tõng thêi kú. Trªn c¬ së ®ã, NHNN tõng bíc tiÕn tíi môc tiªu tù do ho¸
l·i suÊt.
Thø hai lµ, viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch, c¬ chÕ tÝn dông phï hîp víi
c¸c nguyªn t¾c thÞ trêng vµ th«ng lÖ quèc tÕ ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ.
Nh÷ng bíc ®æi míi trong lÜnh vùc tÝn dông ®· ®îc thùc hiÖn theo híng
tõng bíc tiÕn dÇn tíi môc tiªu tù do hãa tÝn dông. §iÒu nµy cã thÓ thÊy ®îc qua viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tÝn dông nh»m
®¹t ®îc c¸c môc tiªu chñ yÕu lµ më réng tÝn dông cho mäi thµnh phÇn
kinh tÕ, t¹o lËp sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c TCTD vµ c¸c kh¸ch hµng, n©ng cao
tÝnh hiÖu qu¶, chÊt lîng cña tÝn dông vµ ®æi míi c¬ cÊu tÝn dông.
Trªn thùc tÕ, vÒ c¬ b¶n c¸c môc tiªu cña chÝnh s¸ch tÝn dông ®· ®îc
thùc hiÖn. TÝn dông ®· kh«ng nh÷ng tËp trung cho khu vùc quèc doanh
mµ cßn më réng ra cho c¸c khu vùc ngoµi quèc doanh. Vµo n¨m 1991, tû
träng cho vay doanh nghiÖp quèc doanh chiÕm tíi 90% tæng d nî cho vay
nÒn kinh tÕ cña hÖ thèng ng©n hµng. Cho ®Õn n¨m 1999, con sè nµy chØ
vµo kho¶ng 48%. Trong khi ®ã, tû träng cho vay c¸c doanh nghiÖp ngoµi
quèc doanh qua c¸c n¨m ®· t¨ng dÇn lªn tõ con sè 10% tæng d nî cho vay
nÒn kinh tÕ cña n¨m 1991 tíi 52% vµo n¨m 1999.
Bªn c¹nh ®ã, c¬ cÊu tÝn dông còng ®æi m¬Ý ®¸ng kÓ phï hîp víi
tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc vµ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng. Vµo
®Çu n¨m 1990, c¸c ng©n hµng chØ tËp trung cho vay ng¾n h¹n, tû träng tÝn
dông ng¾n h¹n chiÕm tíi 85% ®Õn 90% tæng d nî. Nhng qua c¸c n¨m, tû
träng tÝn dông ng¾n h¹n ngµy cµng gi¶m bít. Tõ n¨m 1998, tû träng tÝn
dông ng¾n h¹n trong tæng d nî chØ cßn kho¶ng 54%. Trong khi ®ã tû
träng cho vay trung vµ dµi h¹n trong tæng d nî tõng bíc ®îc n©ng lªn.
§ång thêi, trong nh÷ng n¨m qua, chÊt lîng tÝn dông ®îc hÖ thèng ng©n
hµng tõng bíc n©ng cao. Tû lÖ nî qu¸ h¹n gi¶m dÇn tõ 20,2% tæng d nî
tÝn dông vµo n¨m 1991 xuèng cßn 12,5% vµo n¨m 1999.
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng mét trong nh÷ng b»ng chøng râ nÐt nhÊt
thÓ hiÖn c¸c bíc ®æi míi trong lÜnh vùc tÝn dông theo híng tù do hãa tÝn
dông lµ viÖc t¹o lËp sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c TCTD vµ kh¸ch hµng. NÕu nh
tÝn dông ®· ®îc më réng cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ thÓ hiÖn sù b×nh
®¼ng ®èi víi c¸c kh¸ch hµng, th× sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c TCTD ®îc thÓ
hiÖn th«ng qua viÖc NHNN ®a ra c¸c quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ tÝn dông vµ b¶o
®¶m tiÒn vay ¸p dông chung ®èi víi mäi TCTD. Ngoµi ra, tõ quý II n¨m
1998, viÖc NHNN ngõng sö dông c¸c c«ng cô h¹n møc tÝn dông nh mét
c«ng cô thêng xuyªn trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ còng lµ mét bíc
tiÕn ®¸ng kÓ trong tiÕn tr×nh tù do hãa tÝn dông. §iÒu nµy ®· gãp phÇn
thùc hiÖn viÖc ph©n bæ c¸c nguån vèn mét c¸ch hîp lý, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng
cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho c¸c TCTD. Ngoµi ra, viÖc ngõng sö dông h¹n
møc tÝn dông ®îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh NHNN chuyÓn dÇn ®iÒu hµnh
16
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõ ®iÒu hµnh b»ng c«ng cô gi¸n tiÕp sang trùc tiÕp lµ
mét bíc tiÕn phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c thÞ trêng vµ tiÕn tr×nh tù do hãa
tÝn dông.
Thø ba lµ viÖc qu¶n lý ngo¹i hèi ®· tõng bíc ®îc níi láng còng lµ
mét bíc chuyÓn quan träng ®Ó phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ th«ng
lÖ quèc tÕ. Sù can thiÖp cña NHNN tíi thÞ trêng ngo¹i hèi ®· tõng bíc
gi¶m dÇn theo híng h¹n chÕ sö dông c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh, chñ yÕu
can thiÖp th«ng qua viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. KÕt qu¶ cã thÓ
thÊy râ qua c«ng t¸c qu¶n lý ngo¹i hèi trong nh÷ng n¨m qua. Trong n¨m
1998, ChÝnh phñ ®· ¸p dông mét sè biÖn ph¸p t¹m thêi cã tÝnh chÊt hµnh
chÝnh vÒ t¨ng cêng c«ng t¸c qu¶n lý ngo¹i hèi mµ ®Æc biÖt lµ yªu cÇu kÕt
hèi ngo¹i tÖ ®èi víi ngêi c tró lµ tæ chøc nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng ¸ch t¾c
cña thÞ trêng liªn ng©n hµng, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng cña khñng ho¶ng
tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc tíi nÒn kinh tÕ. Cho ®Õn nay, theo quyÕt ®Þnh
180/Q§-TTg ngµy 30/8/1999 cña Thñ tíng ChÝnh phñ, tû lÖ kÕt hèi ®·
gi¶m xuèng chØ cßn 50%. §©y lµ mét bíc tiÕn quan träng cña qu¸ tr×nh tù
do hãa c¸c giao dÞch ngo¹i tÖ. Vµo n¨m 2001, c¸c h¹n chÕ kh¸c vÒ ngo¹i
hèi nh yªu cÇu tù c©n ®èi ngo¹i tÖ vµ thuÕ chuyÓn lîi nhuËn vÒ níc ®èi víi
doanh nghiÖp ®Çu t níc ngoµi còng ®· cã nh÷ng bíc níi láng ®¸ng kÓ
theo LuËt ®Çu t níc ngoµi söa ®æi vµo n¨m 2000.
Ngoµi ra, h¹n chÕ ®èi víi c¸c giao dÞch chuyÓn tiÒn c¸ nh©n tríc
®©y còng ®· ®îc chÊm døt do Thñ tíng ChÝnh phñ ban hµnh quyÕt ®Þnh
170/1999/Q§-TTg ngµy 19/9/1999 VÒ viÖc khuyÕ khÝch ngêi ViÖt Nam ë
níc ngoµi chuyÓn tiÒn vÒ níc. Theo ®ã, ngêi thô hëng ®îc phÐp nhËn c¸c
kho¶n tiÒn nµy b»ng ngo¹i tÖ hoÆc VND theo yªu cÇu, ®îc b¸n cho c¸c
TCTD hoÆc b¸n ®æi ngo¹i tÖ, göi tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ…. QuyÕt ®Þnh 170
®¸nh dÊu mét bíc tiÕn míi trong viÖc níi láng chuyÓn tiÒn c¸ nh©n, tõng
bíc tù do hãa c¸c giao dÞch v·ng lai.
Bªn c¹nh ®ã, c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸ míi ®· gãp phÇn æn ®Þnh tû
gi¸, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp chñ ®éng h¬n trong kinh doanh
nhng vÉn ®¶m b¶o vai trß kiÓm so¸t cña Nhµ níc. §ång thêi, cïng víi c¸c
biÖn ph¸p ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng ngo¹i tÖ, víi c¬ chÕ ®iÒu
hµnh tû gi¸ míi, tû gi¸ VND ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së giao dÞch trªn thÞ
trêng ®· ph¶n ¸nh t¬ng ®èi kh¸ch quan søc mua cña ®ång ViÖt Nam so
víi ngo¹i tÖ
6.1.5. Nh÷ng víng m¾c cÇn th¸o gì
Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc mµ sù ®æi míi chÝnh s¸ch tµi
chÝnh ViÖt Nam ®em l¹i, vÉn tån t¹i mét sè yÕu kÐm nhÊt ®Þnh nh tû lÖ
huy ®éng vèn thÊp, chÊt lîng tÝn dông t¹i c¸c ng©n hµng kh«ng cao, c¸c
doanh nghiÖp t nh©n rÊt khã tiÕp cËn víi c¸c nguån vèn tÝn dông ng©n
hµng, dÉn tíi thiÕu c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn cô thÓ nh
sau:
Thø nhÊt lµ, mÆc dï ®· cã c¬ chÕ l·i suÊt d¬ng, tÝnh tù chñ cña c¸c
ng©n hµng ®· ®îc n©ng cao, l·i suÊt dÇn dÇn ®îc x¸c ®Þnh theo cung-cÇu
thÞ trêng vµ theo híng biÕn ®éng cña l·i suÊt quèc tª, song do nÒn kinh tÕ
cña ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ më, cã quy m« nhá nªn biÖn ph¸p cña chóng
ta vÉn cha thùc sù hiÖu qu¶ vµ tÝnh bao cÊp hµnh chÝnh vÉn cßn tån t¹i.
Ngoµi ra, vÉn cßn cã sù can thiÖp cña chÝnh quyÒn vµo viÖc x¸c ®Þnh l·i
suÊt cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông. ChÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN vÉn
béc lé nh÷ng yÕu kÐm c¬ b¶n, cô thÓ nh: MÆc dï NHNN ®· thùc hiÖn tù
do ho¸ ngo¹i tÖ, chuyÓn sang c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n ®èi víi
®ång néi tÖ nhng vÉn cßn quy ®Þnh biªn ®é ®Ó khèng chÕ l·i suÊt cho vay
néi tÖ. §iÒu nµy ®· lµm h¹n chÕ tÝnh chÊt thÞ trêng ho¸ l·i suÊt cña ®ång
néi tÖ vµ dÉn ®Õn nh÷ng bÊt cËp nhÊt ®Þnh. Tríc nh÷ng biÕn ®éng vÒ l·i
17
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
suÊt trªn thÞ trêng tµi chÝnh thÕ giíi sÏ lµm gia t¨ng rñi ro trong ho¹t ®éng
kinh doanh ®ång néi tÖ v× c¸c ng©n hµng kh«ng cã sù chñ ®éng trong viÖc
®iÒu chØnh l·i suÊt ®ång néi tª. L·i suÊt kh«ng bao qu¸t ®ñ rñi ro tiÒn tÖ
vµ g©y ra h¹n chÕ tÝnh chñ ®éng trong kinh doanh mµ lÏ ra c¸c NHTM
ph¶i cã ®Ó Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay cho phï hîp víi thùc tr¹ng t×nh h×nh
tµi chÝnh lÉn uy tÝn cña tõng kh¸ch hµng. Cha t¹o ra m«i trêng kinh doanh
thùc sù theo c¬ chÕ thÞ trêng cña hÖ thèng TCTD trªn thÞ trêng tµi chÝnh.
HiÖn t¹i, v× sù ®iÒu phèi vèn kh¶ dông cña c¸c NHTM trªn thÞ trêng tiÒn
tÖ cha ®îc thùc hiÖn hiÖu qu¶ nªn l·i suÊt thÞ trêng liªn ng©n hµng cha
ph¶n ¸nh ®óng ®¾n cung cÇu vèn kh¶ dông khiÕn cho l·i suÊt thÞ trêng
liªn ng©n hµng cha thùc sù trë thµnh nguån cung cÊp th«ng tin hiÖu qu¶
phôc vô cho viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHNN. Trong bèi c¶nh
®ã, c«ng cô l·i suÊt cÊp vèn tá ra rÊt mê nh¹t trong viÖc t¸c ®éng ®Õn sù
h×nh thµnh l·i suÊt kinh doanh cña c¸c NHTM. MÆc dï NHTM ®· chuyÓn
dÇn tõ c¬ chÕ t¸i cÊp vèn díi h×nh thøc cho vay chØ ®Þnh, thÕ chÊp chøng
tõ hå s¬ tÝn dông sang c¬ chÕ cho vay chiÕt khÊu, cÇm cè tÝn phiÕu kho
b¹c, tÝn phiÕu NHNN vµ c¸c chøng tõ cã gi¸ kh¸c.
Thø hai lµ, mÆc dï ho¹t ®éng tÝn dông ®· cã nhiÒu c¶i thiÖn, song
xÐt trªn ph¬ng diÖn vÜ m«, ho¹t ®éng tÝn dông cã tÝnh thô ®éng, cha chó
träng vÊn ®Ò ph¸t triÓn thÞ trêng, ®Þnh híng nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng tÝn
dông vÉn cßn mang tÝnh bao cÊp: C¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®îc hëng
nhiÒu u ®·i trong vay vèn h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n. Bªn c¹nh
®ã, cßn cã nhiÒu h×nh thøc tÝn dông u ®·i trong nÒn kinh tÕ.
Thø ba lµ, mÆc dï chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh tû gi¸ trong thêi gian võa
qua ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh, ®îc c¸c tæ chøc quèc tÕ ®¸nh
gi¸ cao song vÉn cßn tån t¹i mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh cÇn ph¶i kh¾c phôc.
Mét lµ, viÖc tû gi¸ ®îc quyÕt ®Þnh theo thÞ trêng víi hoµn c¶nh nh nÒn
kinh tÕ ViÖt Nam tríc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc ®· t¹o ra nh÷ng c¬n
sèc ®Þnh kú cuèi quý hoÆc cuèi n¨m; l¹m ph¸t thêng t¨ng vät bÊt th×nh
l×nh, hiÖn tîng ®«la ho¸ trong hÖ thèn lu th«ng, thanh to¸n ngµy cµng t¨ng
nhanh; sù mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c vïng, c¸c lÜnh vùc; sù qu¶n lý láng lÎo ®·
dÉn ®Õn hµng lo¹t vô ®æ bÓ tÝn dông vµo n¨m 1991 vµ ®Çu n¨m 1992;
nguån thu ngo¹i tÖ kh«ng ®îc qu¶n lý chÆt chÏ, bÞ bu«ng láng lµm cho dù
tr÷ ngo¹i tÖ t¨ng chËm trong ba n¨m 1989-1991, møc dù tr÷ ngo¹i tÖ t¬ng
øng lµ 24 triÖu USD, 24 triÖu USD vµ 25 triÖu USD; vµ mét vÊn ®Ò næi
cém kh¸c lµ vÊn ®Ò nî níc ngoµi vµ c«ng t¸c qu¶n lý nî, mét c¸i gi¸ ph¶i
tr¶ cho viÖc th¶ næi tû gi¸ lµ g¸nh nÆng nî níc ngoµi khi tÝnh b»ng ®ång
ViÖt Nam trong ng©n s¸ch nhµ níc ®· t¨ng m¹nh. Tuy nhiªn, trong giai
®o¹n nµy, díi chÕ ®é tû gi¸ trung b×nh thÞ trêng, t×nh h×nh kinh tÕ vÜ m«
ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn ®¸ng ®îc ghi nhËn.
6.2. C¶i c¸ch hÖ thèng Ng©n hµng
6.2.1. TÝnh tÊt yÕu ph¶i c¶i c¸ch hÖ thèng Ng©n hµng
a. Thùc tr¹ng cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ë ViÖt Nam
- C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cña ViÖt Nam qu¸ nhá bÐ vÒ vèn.
Riªng ng©n hµng TMQD lín nhÊt cña ViÖt Nam lµ Ng©n hµng N«ng
nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n vèn ph¸p ®Þnh cao nhÊt chØ lµ 5000 tû
VND, Ng©n hµng C«ng th¬ng ViÖt Nam lµ 2500 tû VND. §©y lµ mét bÊt
cËp rÊt lín v× víi vèn tù cã hiÖn nay c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ViÖt Nam
chØ cã tû lÖ tõ 2,5% ®Õn 4% so víi tæng tµi s¶n trong khi th«ng lÖ quèc tÕ
®ßi hái tû lÖ nµy Ýt nhÊt ph¶i kh«ng díi 8%. Râ rµng lµ néi lùc s¬ khai cña
c¸c Ng©n hµng th¬ng m¹i ViÖt Nam kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh trong qu¸
tr×nh héi nhËp quèc tÕ.
- Tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n trÞ cña c¸c ng©n hµng
th¬ng m¹i ViÖt Nam cßn ë møc l¹c hËu so víi khu vùc vµ thÕ giíi. C¸c
18
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
dÞch vô cña c¸c Ng©n hµng ViÖt Nam chØ míi chiÕm 1/20 tæng sè dÞch vô
cña ng©n hµng hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi.
- T×nh tr¹ng nî xÊu (bad debt) trong ®ã cã thÓ bao gåm c¶ nî qu¸
h¹n kh«ng thu håi ®îc ®ang lµ g¸nh nÆng ®èi víi c¸c Ng©n hµng th¬ng
m¹i vµ lµm cho hÖ thèng Ng©n hµng th¬ng m¹i ®i tíi t×nh tr¹ng nguy
hiÓm. MÆt kh¸c, viÖc xÕp lo¹i nî qu¸ h¹n khã ®ßi cña ta hiÖn nay chñ yÕu
là dùa vào tiªu chÝ thêi gian qu¸ h¹n mà cha tÝnh ®Õn c¸c tiªu chÝ kh¸c
nh nî ®ang cßn trong diÖn nî trong h¹n hoÆc qu¸ h¹n th«ng thêng nhng
thùc tÕ doanh nghiÖp ®· bÞ thua lç nÆng, kh¶ n¨ng tr¶ nî rÊt thÊp; nh vËy
nÕu ph©n lo¹i nî xÊu theo tiªu chuÈn quèc tÕ th× thùc tr¹ng nî xÊu trong
hÖ thèng NHTMNN sÏ cßn cao h¬n (chiÕm 25% tæng d nî hiÖn hành).
- C¸c Ng©n hµng th¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c ë ViÖt
Nam vÉn ®ang ph¶i chÞu mét søc Ðp cña viÖc cho vay chØ ®Þnh ë mét møc
®é nhÊt ®Þnh. QuyÒn chñ ®éng cña hä tuy ®· ®îc më ra nhng míi chØ lµ
h×nh thøc mµ cha ®i vµo thùc chÊt.
- Nhu cÇu vÒ bæ sung vèn cña c¸c NHTMNN trong giai ®o¹n 2005 –
2010.
B¶ng 1: Dù b¸o møc ®é thiÕu vèn vµ nhu cÇu bæ sung vèn cña c¸c NHTMNN,
giai ®o¹n 2005 - 2010
N¨m
ChØ tiªu
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Tæng tµi s¶n cã (tû VND)
Tèc ®é t¨ng trëng Tµi s¶n cã
Tæng tµi s¶n cã ®iÒu chØnh theo
rñi ro (tû VND)
Vèn tù cã (V§L+ Quü BSV§L)
(tû VND)
Tû lÖ t¨ng vèn tù cã theo
nguån tÝch luü néi bé
Tû lÖ vèn tù cã/tµi s¶n ®iÒu
chØnh theo rñi ro
Tæng sè vèn tù cã tèi thiÓu theo
th«ng lÖ quèc tÕ (tû VND)
734.867
25%
587.893
918.583
25%
734.867
1.148.230
25%
918.583
1.435.287
25%
1.148.230
1.794.109
25%
1.435.287
2.242.636
25%
1.794.109
19.121
20.268
21.484
22.773
24.140
25.588
6%
6%
6%
6%
6%
6%
3,3%
2,8%
2,3%
2,0%
1,7%
1,4%
47.032
58.789
73.487
91.858
114.823
143.529
Tæng sè vèn tù cã bÞ thiÕu
(tû VND)
27.910
38.521
52.002
69.084
90.683
117.940
Nh ®· ph©n tÝch ë trªn, c¸c NHTMNN ®ang thiÕu vèn trÇm träng.
§Ó ®¸p øng c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vÒ møc ®é ®ñ vèn, hiÖn nay c¸c
NHTMNN cÇn bæ sung thªm 27 ngh×n tû ®ång, vµ ®Õn n¨m 2010, møc
vèn cÇn bæ sung vµo kho¶ng 117 ngh×n tû ®ång. §©y lµ nguån vèn n»m
ngoµi kh¶ n¨ng cña ng©n s¸ch nhµ níc, v× vËy huy ®éng vèn tõ c«ng
chóng ®Çu t th«ng qua ph¸t hµnh cæ phiÕu lµ ph¬ng thøc kh¶ thi nhÊt
trong giai ®o¹n hiÖn nay. Nã kh«ng nh÷ng gióp gi¶m bít ¸p lùc ®èi víi
ng©n s¸ch nhµ níc mµ cßn gióp c¸c NHTMNN n©ng cao n¨ng lùc tµi
chÝnh th«ng qua t¨ng vèn ®iÒu lÖ, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c ng©n
hµng nµy ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nî dµi h¹n vµ c«ng cô ph¸i sinh kh¸c,
gãp phÇn ®a d¹ng ho¸ nguån vèn phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh cña
m×nh.
b. Mục tiªu c¬ cÊu l¹i c¸c NHTMNN:
- X©y dùng hÖ thèng NHTMNN thùc sù trë thành lùc l îng chñ ®¹o
trong lĩnh vùc ng©n hàng, ®¶m b¶o ho¹t ®éng lành m¹nh, an toàn và
19
Tµi chÝnh Ng©n hµng vµ sù ph¸t triÓn
hiÖu qu¶.
- T¹o ra c¸c NHTMNN hoặc c¸c tËp ®oàn tài chÝnh cã qui m« lín,
ho¹t ®éng ®a n¨ng, hiÖn ®¹i, cã søc c¹nh tranh cao, ®¸p øng yªu cÇu c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc.
- N©ng cao uy tÝn và kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c NHTMNN trªn
thÞ trêng trong và ngoài nước.
6.2.2. Néi dung c¶i c¸ch:
a. Xö lý nî tån ®äng
Xö lý nî tån ®äng lành mạnh ho¸ tài chÝnh cña NHTMNN là vÊn
®Ò cÇn ®îc quan t©m hàng ®Çu trong ch¬ng tr×nh t¸i c¬ cÊu hÖ thèng
NHTMNN, bëi:
- Nî tån ®äng lín chøa ®ùng nguy c¬ ®æ vì hÖ thèng ng©n hàng sÏ
dÉn ®Õn khñng ho¶ng tài chÝnh tiÒn tÖ.
- Nî tån ®äng t¹o ra g¸nh nÆng chi phÝ cho NHTMNN, suy gi¶m
kh¶ n¨ng huy ®éng vèn và cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ, làm gi¶m lßng tin
cña d©n chóng và uy tÝn quèc tÕ ®èi víi hÖ thèng ng©n hàng.
b. T¨ng vèn tù cã cña c¸c NHTMNN
Song song víi viÖc gi¶i quyÕt nî xÊu, lành m¹nh hãa tài chÝnh cña
NHTMNN là viÖc t¨ng cêng kh¶ n¨ng vÒ vèn tù cã ®Ó tõng bíc phï hîp
víi chuÈn mùc quèc tÕ và khu vùc. T¨ng vèn tù cã cho c¸c NHTM l à vÊn
®Ò bøc b¸ch ®èi víi NHTMNN bëi lÏ:
- T¨ng vèn tù cã là nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Ó cã thÓ t¨ng c êng huy
®éng vèn më réng ®Çu t phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ, võa thùc hiÖn tû lÖ an
toàn tèi thiÓu theo chuÈn mùc quèc tÕ .
- Theo quy ®Þnh cho vay ®èi víi mét kh¸ch hàng kh«ng v ît qu¸
15% vốn tù cã. Víi møc vèn tù cã hiÖn nay, c¸c NHTMNN kh«ng ®ñ søc
tài trî cho nh÷ng dù ¸n lín nh dÇu khÝ, ®iÖn lùc, hàng kh«ng, bu chÝnh
viÔn th«ng... làm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c NHTMNN.
Theo tÝnh to¸n ®Ó ®¶m b¶o tû lÖ an toàn tèi thiÓu hiÖn nay theo
chuÈn mùc quèc tÕ là 8% (tû lÖ vèn tù cã/tæng tài s¶n cã) th× sè l îng vèn
cÊp bæ sung cÇn ®îc xö lý là 10.000 tû ®ång và íc tÝnh ®Ó b¶o ®¶m møc
t¨ng d nî b×nh qu©n ë møc 18%/năm
c. N©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng.
Trong mét m«i trêng c¹nh tranh nh nhau, sù thµnh c«ng hay thÊt
b¹i cña mét ng©n hµng hoµn toµn phô thuéc vµo n¨ng lùc qu¶n trÞ cña
ng©n hµng ®ã. Thùc tÕ ViÖt Nam ®· cho thÊy r»ng, trong ®iÒu kiÖn ho¹t
®éng kh«ng thuËn lîi hiÖn nay nhng c¸c chi nh¸nh Ng©n hµng níc ngoµi
vÉn ho¹t ®éng tèt. §iÒu ®ã chøng tá r»ng n¨ng lùc néi t¹i cña ng©n hµng
lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh trong kinh doanh. V× vËy, ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó c¶i tæ hÖ
thèng ng©n hµng lµ ph¶i ®a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc
qu¶n trÞ cña c¸c ng©n hµng vµ viÖc gia t¨ng c¸c yÕu tè vËt chÊt chØ ®îc
thùc hiÖn trªn c¬ së chÊt lîng qu¶n trÞ
20
- Xem thêm -
.DOC 
30 
255 
90 
