Tài liệu Các yếu tố ảnh hưởng thu nhập của người dân bị thu hồi đất sống ở khu công nghiệp giang điền huyện trảng bom, tỉnh đồng nai.pdf

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH *** NGUYỄN MINH TUẤN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG THU NHẬP CỦA NGƯỜI DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT SỐNG Ở KHU CÔNG NGHIỆP GIANG ĐIỀN HUYỆN TRẢNG BOM, TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh, Năm 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH *** NGUYỄN MINH TUẤN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG THU NHẬP CỦA NGƯỜI DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT SỐNG Ở KHU CÔNG NGHIỆP GIANG ĐIỀN HUYỆN TRẢNG BOM, TỈNH ĐỒNG NAI Chuyên ngành: Kinh tế Phát triển Mã số: 60.31.01.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN HOÀNG BẢO Tp. Hồ Chí Minh, Năm 2012 MỤC LỤC Lời cam đoan Lời cảm ơn Danh mục bảng biểu Danh mục hình Danh mục viết tắt Phần mở đầu ............................................................................................................. 1 Tóm tắt ..................................................................................................................... 1 1. Sự cần thiết đề tài ................................................................................................ 2 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 3 3. Câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu.......................................................... 3 4. Phương pháp nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ............................................... 4 5. Ý nghĩa thực tiễn đề tài ........................................................................................ 4 6. Kết cấu đề tài nghiên cứu ..................................................................................... 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU............... 6 1.1 Phân tích luật đất đai trong việc thu hồi đất của người dân ............................... 6 1.2 Nghiên cứu từ phía các Ngân hàng phát triển .................................................... 7 1.3 Phân tích các yếu tố ảnh hưởng thu nhập dựa trên khung sinh kế bền vững (DFID, 2003) ............................................................................................................ 8 1.3.1 Khung sinh kế bền vững ................................................................................. 9 1.3.1.1 Các yếu tố tạo nên khung sinh kế bền vững ................................................ 9 1.4 Khái quát các nghiên cứu về sinh kế và thu nhập trước đây.............................. 13 1.5 Xây dựng khung phân tích nghiên cứu .............................................................. 15 1.5.1 Phân tích khung lý thuyết ................................................................................ 17 1.5.1.1 Phân tích nhóm biến động ........................................................................... 18 1.5.1.2 Phân tích nhóm tài sản sinh kế ..................................................................... 18 1.5.1.3 Phân tích nhóm sinh kế chiến lược .............................................................. 19 1.5.1.4 Phân tích nhóm kết quả sinh kế ................................................................... 20 CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ........................................................... 21 2.1 Sơ lược vùng nghiên cứu ................................................................................... 21 2.2 Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 22 2.2.1 Phân tích định tính các yếu tố tác động đến thu nhập hộ bị thu hồi đất ......... 23 2.2.1.1 Nhóm yếu tố con người ................................................................................ 23 2.2.1.2 Nhóm yếu tố tự nhiên ................................................................................... 26 2.2.1.3 Nhóm yếu tố việc làm .................................................................................. 26 2.2.1.4 Nhóm yếu tố tài chính, đầu tư ...................................................................... 27 2.2.2 Mô hình định lượng đề nghị ............................................................................ 28 2.2.2.1 Mô hình định lượng tổng quát Binary Logistic ........................................... 28 2.3 Nguồn số liệu ..................................................................................................... 31 2.4 Phương pháp lấy mẫu, khảo sát ......................................................................... 31 2.4.1 Quy trình điều tra ............................................................................................ 31 2.4.2 Phương pháp lấy mẫu ...................................................................................... 31 2.5 Các phần mềm sử dụng trong phân tích dữ liệu................................................. 31 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................33 3.1 Đặc điểm kinh tế vùng nghiên cứu (Trảng Bom) .............................................. 33 3.1.1 Phân tích cơ cấu kinh tế vùng đến thu hồi đất và thu nhập người dân ........... 35 3.2 Kết quả nghiên cứu. ........................................................................................... 37 3.2.1 Nhận định chung về kết quả nghiên cứu ......................................................... 37 3.2.2 Thống kê mô tả về ảnh hưởng thu nhập của các yếu tố lên hộ dân ............... 38 3.2.2.1 Thu nhập ảnh hưởng bởi trình độ học vấn ................................................... 38 3.2.2.2 Độ tuổi chủ hộ đến thu nhập hộ dân vùng nghiên cứu ............................... 40 3.2.2.3 Tỷ lệ phụ thuộc đến nguồn thu nhập hộ ....................................................... 41 3.2.2.4 Diện tích đất thu hồi .................................................................................... 42 3.2.2.5 Số lượng lao động đến thu nhập hộ dân ....................................................... 43 3.2.2.6 Yếu tố đầu tư kinh doanh đến thu nhập hộ .................................................. 44 3.2.2.7 Nguồn thu nhập khác (phụ) ảnh hưởng đến thu nhập hộ dân ...................... 44 3.2.2.8 Khả năng lao động trong KCN ảnh hưởng đến thu nhập hộ........................ 45 3.3 Kết quả phân tích của mô hình kinh tế lượng .................................................... 46 3.4 Bằng chứng về hai trường hợp có nhập giảm và tăng...................................... 50 CHƯƠNG 4: GỢI Ý CHÍNH SÁCH NHẰM CẢI THIỆN NGUỒN THU NHẬP CHO HỘ DÂN SAU KHI BỊ THU HỒI ĐẤT ........................................ 52 4.1 Tóm lược phương pháp nghiên cứu ................................................................... 52 4.1.1 Nhận định phân tích bằng phương pháp thống kê mô tả các yếu tố ............... 52 4.1.2 Nhận định mô hình dự báo kinh tế lượng ....................................................... 53 4.2 Các đóng góp, khám phá chính của bài nghiên cứu........................................... 53 4.3 Các gợi ý chính sách từ kết quả nghiên cứu ...................................................... 56 4.3.1 Yếu tố đầu tư cho sản xuất kinh doanh ........................................................... 57 4.3.2 Yếu tố trình độ học vấn chủ hộ ....................................................................... 58 4.3.3 Yếu tố tỷ lệ phụ thuộc ..................................................................................... 58 4.3.4 Một số gợi ý chính sách khác .......................................................................... 59 4.4 Hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu mới .............................. 60 4.4.1 Hạn chế về số liệu điều tra và khảo sát ........................................................... 60 4.4.2 Hạn chế của mô hình kinh tế lượng ................................................................ 60 4.4.3 Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu mới ........................................ 60 Tài liệu tham khảo .................................................................................................... 62 Phụ lục 1 ................................................................................................................... 65 Phụ lục 2 ................................................................................................................... 66 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: luận văn “Các yếu tố ảnh hưởng thu nhập của người dân bị thu hồi đất sống ở khu công nghiệp Giang Điền, Huyện Trảng Bom, Tỉnh Đồng Nai” hoàn toàn do tôi thực hiện. Các số liệu điều tra là trung thực, các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Các kết quả nghiên cứu là hoàn toàn trung thực dựa trên mô hình phân tích và chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu khoa học nào trước đây. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 10 năm 2012 Tác giả Nguyễn Minh Tuấn LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi luôn nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của quý thầy cô tham gia giảng dạy, hỗ trợ nghiên cứu thuộc trường Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh. Nhân dịp này tôi xin chân thành cảm ơn đến các quý thầy cô và đặc biệt cảm ơn Giảng viên Nguyễn Hoàng Bảo, người trực tiếp hướng dẫn khoa học cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn này. Bên cạnh đó, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các cán bộ đang công tác tại UBND xã An Viễn, Xã Giang Điền đã tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình thu thập số liệu. Cuối cùng, xin được gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp của tôi, những người đã luôn động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu. DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Các yếu tố trong hoàn cảnh dễ bị tổn thương Bảng 2.1 Những yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ nông dân bị thu hồi đất Bảng 3.1 Cơ cấu kinh tế huyện Trảng Bom giai đoạn 2000-2010 Bảng 3.2 Đánh giá thu nhập của hộ dân sau khi bị thu hồi đất Bảng 3.3 Thu nhập bình quân/nhân khẩu giữa các nhóm hộ bị thu hồi đất Bảng 3.4 Phân tích học vấn đến thu nhập hộ dân Bảng 3.5 Phân tích độ tuổi ảnh hưởng đến thu nhập hộ dân Bảng 3.6 Phân tích tỷ lệ phụ thuộc ảnh hưởng thu nhập hộ dân Bảng 3.7 Diện tích đất thu hồi ảnh hưởng đến thu nhập hộ dân Bảng 3.8 Thống kê yếu tố số lượng lao động đến thu nhập hộ Bảng 3.9 Đầu tư kinh doanh ảnh hưởng thu nhập hộ Bảng 3.10 Thu nhập phụ ảnh hưởng thu nhập hộ Bảng 3.11 Yếu tố lao động cho KCN đến thu nhập hộ Bảng 3.12 Kết quả hồi quy Binary Logistic Bảng 3.13 Bảng dự đoán mức độ chính xác của dự báo Bảng 3.14 Ước lượng xác suất cải thiện thu nhập Hộp 3.1 Phỏng vấn sâu trường hợp thu nhập giảm Hộp 3.2 Phỏng vấn sâu trường hợp thu nhập tăng DANH MỤC HÌNH Hình 1.1 Khung sinh kế bền vững Hình 1.2 Khung phân tích Hình 3.1 Cơ cấu kinh tế huyện Trảng Bom giai đoạn 2000-2011 Hình 3.2 Giá trị sản lượng cơ cấu kinh tế huyện Trảng Bom giai đoạn 2005-2011 Hình 3.3 Tỷ trọng cơ cấu kinh tế huyện Trảng Bom giai đoạn 2005-2011 DANH MỤC VIẾT TẮT ADB: Asian Development Bank (Ngân hàng phát triển châu Á) CNH & HĐH: Công nghiệp hóa và Hiện đại hóa CHXHCN: Cộng hòa xã hội chủ nghĩa CNTT: Công nghệ thông tin DFID: Development for International Development (Cơ quan phát triển quốc tế) ĐBSCL: Đồng Bằng Sông Cửu Long GDP: Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội) GSO: General Statistic Office (Tổng cục thống kê Việt Nam) KCN & KCX: Khu công nghiệp và khu chế xuất HTX: Hợp tác xã ICD: Tên cảng vụ MDPA: Mekong Delta Poverty Analysis (Dự án phân tích hiện trạng nghèo đói ở Đồng Bằng Sông Cửu Long) SONADEZI: Tên gọi của tổng công ty phát triển công nghiệp Biên Hòa, Đồng Nai TT-BTC: Thông tin- Bộ Tài Chính UBND: Ủy Ban Nhân Dân WTO: World Trade Organization (Tổ chức thương mại quốc tế) 1 PHẦN MỞ ĐẦU Tóm tắt Tiến trình công nghiệp hóa, đô thị hóa dẫn đến việc thu hồi đất đang diễn ra trên phạm vi cả nước. Tuy nhiên, việc quy hoạch, thu hồi đất ở nhiều nơi thực hiện chưa tốt, phát sinh tiêu cực, chưa đảm bảo lợi ích người dân. Thực trạng thu hồi đất tác động đến sự phân hóa giàu nghèo, gây nhiều bất ổn xã hội, cuộc sống người dân gặp nhiều khó khăn, tình hình khiếu nại, tố cáo về đất đai diễn biến phức tạp, chiếm tỷ lệ lớn, đến trên 70% tổng số vụ việc khiếu nại tố cáo. Theo thống kê từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, mỗi năm có 73 nghìn ha đất nông nghiệp bị thu hồi, tác động đến 2,5 triệu người gần 630 nghìn hộ gia đình nông dân và cứ 1 hecta đất thu hồi sẽ có 10 người nông dân bị mất việc. Với những thiệt hại như vậy thì cuộc sống của người nông dân sẽ như thế nào? Ai là người quan tâm vấn đề trên? Thông qua bài viết này, tuy không thể lấy mẫu trên phạm vi cả nước nhưng với số mẫu thu thập được tại các ấp ven KCN Giang Điền, bài viết hy vọng sẽ cho thấy được sự thay đổi trong thu nhập người nông dân sau khi bị thu hồi đất. Bằng phương pháp thu thập số liệu mẫu trên địa bàn hai xã An Viễn và Giang Điền và phương pháp phân tích thống kê mô tả và hồi quy định lượng Logit bài viết chỉ ra ba yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập người nông dân gồm: khả năng đầu tư sản xuất kinh doanh, trình độ học vấn chủ hộ và tỷ lệ phụ thuộc. Các nhân tố này vừa đảm bảo về mặt thống kê, hồi quy và các kiễm định đã có mức độ giải thích rất mạnh đến ảnh hưởng thu nhập của người dân trong điều kiện sinh kế mới. Hơn nữa, bài viết căn cứ vào kết quả nghiên cứu sẽ gợi ý những chính sách cho chính quyền địa phương nơi tiến hành nghiên cứu để đề ra những giải pháp tích cực trong công tác tái định cư cho những hộ dân trong diện bị thu hồi đất và nhận tiền đền bù từ chính quyền. Bài viết hy vọng sẽ là tài liệu tham khảo và có những đóng góp cho chính quyền làm tốt công tác thu hồi và ổn định đời sống người dân theo hướng bền vững. 2 1. Sự cần thiết đề tài Trong nền kinh tế hiện nay, vai trò của KCN và KCX rất quan trọng; phản ánh tiềm năng phát triển công nghiệp của mỗi nước, thể hiện việc tăng trưởng GDP, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết triệu việc làm, tăng thu nhập và đặc biệt là có ý nghĩa trong việc phát triển kinh tế địa phương. Hiểu được vai trò đó, quá trình hình thành phát triển KCN đã diễn ra rộng rãi tại các tỉnh thành trên khắp cả nước. Do đó, Đồng Nai cũng là một tỉnh một trong số đó. Trong những năm gần đây, Đồng Nai đã có nhiều chính sách trong việc đẩy nhanh quá trình CNH và HĐH để phát triển nền kinh tế trong tỉnh. Song song với quá trình này, việc xây dựng các KCN và KCX mọc lên tại nhiều đại phương trên địa bàn tỉnh. Việc các KCN và KCX mọc lên cũng đồng nghĩa với việc thu hồi đất của người nông dân sống tại khu vực này để giải phóng mặt bằng. Chính vì thế, cuộc sống của người nông dân tại các vùng ven KCN và KCX và những người bị thu hồi đất này sẽ như thế nào? Và làm sao để cuộc sống của những hộ dân này sẽ tốt hơn trước? Đó chính là hai câu hỏi mà các cấp chính quyền địa phương cần phải quan tâm. Thực tế và những nghiên cứu về đề tài này trước đây cũng đã cho thấy, một số hộ sau khi bị thu hồi đất cuộc sống họ tốt hơn nhưng cũng phần lớn cho thấy cuộc sống sinh kế người dân bị đảo lộn, mất căn bằng không được như ban đầu. Đứng trên góc độ đó, bài viết nhận định một trường hợp điển hình là tại KCN Giang Điền, Huyện Trảng Bom, chính quyền đã tiến hành thu hồi đất và cuộc sống của người nông dân phải chịu nhiều ảnh hưởng. Từ động lực đó, bài viết ” Các yếu tố ảnh hưởng thu nhập của người dân bị thu hồi đất sống ở KCN Giang Điền, Huyện Trảng Bom, Tỉnh Đồng Nai” đứng trên góc độ kinh tế và xem xét ở khía cạnh nguồn thu nhập, bài viết muốn xem xét những nhóm yếu tố nào sẽ tác động đến nguồn thu nhập của người dân trong điều kiện sinh kế mới, để từ kết quả nghiên cứu của bài viết gợi ra những chính sách cho các cấp chính quyền địa phương làm tốt công tác ổn định cuộc sống sinh kế người dân và đặc biệt nâng cao nguồn thu nhập cho hộ dân. Khi hộ dân có nguồn thu nhập cao và ổn định thì đời sống sinh kế sẽ phát triển theo chiều hướng bền vững. 3 2. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của người dân sống ở các ấp ven KCN và KCX với mục tiêu chung là tìm ra các yếu tố nào sẽ ảnh hưởng đến thu nhập của người dân sau khi bị thu hồi đất và mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố này đến thu nhập hộ dân. Để thực hiện được mục tiêu chung này bài viết đề ra những mục tiêu cụ thể như sau: Qua quá trình thu thập số liệu, bài viết khái quát quát đặc điểm kinh tế vùng và làm nổi bật lên vấn đề nghiên cứu là việc thu hồi đất sẽ ảnh hưởng sinh kế và đặc biệt thu nhập của người dân sẽ thay đổi. Qua quá trình điều tra, phỏng vấn sơ bộ, tham khảo ý kiến chuyên gia, và các yếu tố rút ra từ cơ sở lý thuyết để đưa ra các nhóm yếu tố sẽ tác động thu nhập hộ dân bị thu hồi đất. Từ kết quả khảo sát, kết quả nghiên cứu, bài viết sẽ gợi ra những nhóm chính sách phù hợp trong việc cải thiện thu nhập cho người dân bị thu hồi đất và sống tại các ấp ven KCN Giang Điền, địa bàn nghiên cứu khảo sát. 3. Câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập người dân bị thu hồi đất sống ở các ấp ven KCN và KCX đặt ra một số câu hỏi nghiên cứu sau: Những yếu tố nào thật sự tác động đến nguồn thu nhập của người dân bị thu hồi đất sống ở các ấp ven KCN và KCX? Mức độ ảnh hưởng các nhóm yếu tố này tác động như thế nào đến thay đổi thu nhập của người dân bị thu hồi đất? Khi thu hồi đất có hai vấn đề cần xem xét: (a) Người dân chuyển sang phương thức kinh doanh mà phụ thuộc vào đất sẽ tăng, hay giảm? Mức độ tăng giảm là bao nhiêu? (b) Người dân chuyển sang kinh doanh không dựa vào đất nhiều thì nhận tiền đền bù để kinh doanh sẽ tăng hay giảm? Mức độ tăng giảm là bao nhiêu? Bên cạnh đó, căn cứ vào vấn đề nghiên cứu đề tài đưa ra một số giả thuyết như sau: 4 Mức thu nhập của người dân có thật sự bị ảnh hưởng khi họ bị chính quyền địa phương thu hồi đất và đền bù hay không? Những nhóm yếu tố mà đề tài đưa ra phân tích có mức ảnh hưởng mạnh đến thu nhập của người dân bị thu hồi đất hay không? Đối tượng nghiên cứu xem xét là những hộ có đất bị thu hồi, đang sinh sống tại các ấp ven KCN và KCX, vấn đề đi lại làm việc không ảnh hưởng thu nhập Thu nhập trong nghiên cứu là thu nhập hộ gia đình thường xuyên hàng tháng và chất lượng đất thu hồi đồng nhất, các tiện ích phi thu nhập được đảm bảo. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện thông qua hai bước: Nghiên cứu sơ bộ và nghiên cứu chính thức Nghiên cứu sơ bộ dựa trên kết quả thảo luận nhóm, tham khảo chuyên gia, các nghiên cứu trước để tìm ra những yếu tố mới sẽ ảnh hưởng đến thu nhập. Qua đó, những yếu tố mới sẽ được kết hợp với những yếu tố được rút ra từ cơ sở lý thuyết để xây dựng bảng câu hỏi phỏng vấn. Bên cạnh đó, nghiên cứu sơ bộ sẽ loại bỏ những câu hỏi không phù hợp với hoàn cảnh thực tế mà các nghiên cứu trước đề cập. Nghiên cứu chính thức sẽ được thực hiện bằng phương pháp xây dựng mô hình định lượng, do biến phụ thuộc thuộc dạng nhị phân nhận hai giá trị 0 và 1 để ước lượng xác suất tăng thu nhập của hộ nông dân nên bài viết tiếp cận bằng mô hình hồi quy Binary Logistic. Bài viết dùng kỹ thuật thu thập thông tin trực tiếp bằng bảng phỏng vấn, thu thập số liệu sơ cấp, xử lý số liệu, chạy mô hình hồi quy, kiểm định mô hình từ đó đưa ra kết luận và gợi ý chính sách. 5. Ý nghĩa thực tiễn đề tài Đề tài nghiên cứu này đem lại một số ý nghĩa thực tiễn cho chính quyền địa phương nơi có KCN để giải quyết vấn đề an sinh xã hội cho người dân sinh sống khi bị thu hồi đất, cụ thể như sau: (a) Giúp cho các nhà lãnh đạo tại địa phương hiểu rõ hơn 5 các yếu tố ảnh hưởng thu nhập và an sinh xã hội của người dân đang sinh sống tại các ấp ven KCN. Từ đó, chính quyền sẽ có những công tác tốt hơn trong việc tăng thu nhập, ổn định đời sống người dân trong điều kiện sinh sống mới. (b) Nghiên cứu còn có thể làm tài liệu tham khảo cho các học viên những khóa sau tiếp tục nghiên cứu dựa trên những hạn chế mà đề tài chỉ ra. 6. Kết cấu đề tài nghiên cứu Phần mở đầu bài viết khái quát sơ lược tổng thể nghiên cứu qua luận điểm, luận cứ, các giả thuyết và các câu hỏi nghiên cứu mà bài viết hướng đến. Hơn nữa, bài viết cho thấy các phương pháp, phạm vi và ý nghĩa của nghiên cứu. Chương 1 là cơ sở lý thuyết và mô hình nghiên cứu. Trong chương này, bài viết trình bày tổng quan lý thuyết mà nghiên cứu áp dụng. Trên cơ sở tổng quan lý thuyết, bài viết xây dựng khung phân tích. Chương 2 là thiết kế nghiên cứu. Thông qua chương này, bài viết cho thấy được các thứ tự công việc mà nghiên cứu thực hiện như việc xây dựng bảng câu hỏi, mô phỏng quá trình thu thập số liệu, xử lý thông tin sơ cấp và các bước hồi quy để ra được kết quả nghiên cứu. Chương 3 là kết quả nghiên cứu. Bài viết tiếp cận kết quả nghiên cứu bằng phương pháp thống kê mô tả các tác động của từng biến và tiếp cận bằng phương pháp hồi quy kinh tế lượng. Chương 4 là gợi ý chính sách. Bài viết thông qua kết quả nghiên cứu đề xuất những chính sách trong việc phát triển kinh tế địa phương. Bên cạnh đó, trong chương này còn chỉ ra những hạn chế mà nghiên cứu gặp phải và mở ra các hướng nghiên cứu mới. 6 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU Nhận định được vai trò quan trọng của cơ sở lý thuyết, bài viết khái quát kết cấu chương cơ sở lý thuyết thông qua các nội dung. (a) Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng thông qua luật bồi thường đất đai đến sinh kế người dân. Phân tích thiệt hại đến sinh kế sống người dân sau khi họ nhận tiền bồi thường. (b) Nghiên cứu các nhận định của Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB), Ngân hàng thế giới (World Bank) đến sinh kế người dân sau khi bị thu hồi đất. Trên nhận định các ngân hàng, bài viết sẽ nêu ra các giải pháp mà các ngân hàng đề cập để cải thiện đời sống sinh kế cho người dân. (c) Phân tích khung sinh kế bền vững (DFID, 2003), căn cứ các yếu tố thuộc tài sản sinh kế để rút ra những yếu tố sẽ ảnh hưởng đến thu nhập người dân. Bài viết tiến hành phân tích mức độ ảnh hưởng đến thu nhập của từng yếu tố trong nhóm tài sản sinh kế để chọn những yếu tố có ý nghĩa và phù hợp cho vùng nghiên cứu. (d) Tham khảo kết quả rút ra được từ các nghiên cứu tương tự trước đây để kiểm chứng những yếu tố được rút ra từ khung sinh kế (DFID, 2003) thực sự có ý nghĩa hay không? (e) Kết thúc chương cơ sở lý thuyết, bài viết căn cứ vào các yếu tố rút ra xây dựng khung phân tích. Phân tích cấu trúc trong khung phân tích để làm rõ hơn ý nghĩa các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập. 1.1 Phân tích luật đất đai trong việc thu hồi đất của ngƣời dân Theo như hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam (1992) khẳng định quyền của công dân được sử dụng và bảo vệ quyền sử dụng đất. Đồng thời, chính phủ cũng đã ban hành nhiều luật, nghị định, các quy định pháp lý làm cơ sở cho việc hình thành khung chính sách về thu hồi, đền bù, tái định cư. Chính sách thu hồi đất làm cho người dân có nhiều thay đổi về sinh kế sống về mặt kinh tế, xã hội, môi trường sống. Theo TS Nguyễn Hoàng Bảo (2010), “Nghiên cứu về cơ chế xác định giá đất phục vụ bồi thường giải phóng mặt bằng tại Việt Nam”, kết quả khảo sát ý kiến của người bị thu hồi đất, (a) rất nhiều ý kiến cho rằng người được bồi thường rất lo ngại khi nhận tiền đền bù, hỗ trợ nhưng không thể mua được đất khác để sử dụng, (b) người dân dễ chi tiêu vào những việc chưa cần thiết như mua sắm phương tiện đi lại 7 cao cấp, mua các đồ gia dụng đắt tiền, thậm chí đưa tiền vào chi cho những tiêu cực xã hội như cờ bạc, rượu chè, ma túy, và các tệ nạn xã hội khác cho đến khi hết tiền. (c) Người dân thất nghiệp, mọi hoạt động của gia đình bị ngừng lại, người lớn không đi làm và trẻ con cũng không đủ điều kiện đi học. Hoàn cảnh này tác động rất lớn đến đời sống của hầu hết những người bị thu hồi đất. Khi một cộng đồng rơi vào hoàn cảnh này thì vấn đề sinh kế của cả một khu dân cư sẽ trở thành vấn đề xã hội đáng quan tâm. (d) Hơn nữa, việc thu hồi đất gây tổn thất về kinh tế như chi phí giải phóng mặt bằng, hành chính, và các thủ tục khác. Việc khiếu nại, tố cáo sẽ làm cho người dân mất mát lòng tin với lãnh đạo địa phương các cấp. Khi người dân không có lòng tin với cán bộ thì việc quản lý ở địa phương sẽ trở nên rất phức tạp. Vì vậy, với lý do trên, nếu một chính sách nhà nước đưa ra không có kế hoạch phát triển theo hướng bền vững sẽ mang lại những hệ lụy xấu về sau và không đạt được những kỳ vọng như mong muốn. Do đó, chính sách đưa ra cần phải được chú ý, phát triển theo hướng bền vững, nâng cao được đời sống của người dân, xem xét việc thu hồi đất của người dân và ngưỡng đền bù phải mang lại sự thỏa mãn cho người dân và có những chính sách phụ trợ trong việc ổn định đời sống. Chính sách thu hồi đất cần phải tiến hành nhanh chóng, thuận lợi, khoa học và hợp lý để hạn chế tối đa những xung đột, khuất tất, tránh lạm dụng, nhũng nhiễu, trục lợi, sử dụng đất sai mục đích thu hồi. 1.2 Nghiên cứu từ phía các Ngân hàng phát triển Theo như nhận định Ngân hàng phát triển Châu Á (ADB, 1995) cho thấy các quyết định thu hồi đất cần phải chú ý các yếu tố về sinh kế người dân trong vùng thu hồi đất. Chúng ta cần phải xem xét những yếu tố nào tác động đến sinh kế của người dân? Mức độ ảnh hưởng ra sao? Và cần chú trọng vào các yếu tố nào ảnh hưởng đến nguồn thu nhập của người dân để cải thiện mức sống, các giá trị đời sống tinh thần, phong tục tập quán lối sinh hoạt trước đây? Theo như nhận định của Ngân hàng thế giới (World Bank, 2004), đất đai bị thu hồi sẽ ảnh hưởng đến đời sống của người nông dân, đặc biệt là thu nhập bị ảnh hưởng 8 nghiêm trọng. Ngân hàng thế giới nghiên cứu và đánh giá, khi người dân bị thu hồi đất cuộc sống thay đổi rất lớn, đặc biệt là các yếu tố tạo nên nguồn thu nhập bị ảnh hưởng theo ba chiều hướng, thu nhập tăng hoặc giảm đi hoặc duy trì như ban đầu. Nhưng mục tiêu chung cần phải tăng chỉ tiêu những hộ dân có thu nhập cao bằng nhiều giải pháp như: (a) Cung cấp tín dụng trực tiếp cho các hộ có hướng kinh doanh nhỏ và tự làm chủ bản thân; (b) Mở các lớp đào tạo hướng nghiệp, hướng dẫn mô hình kinh tế mới thích ứng với thay đổi của điều kiện sống mới; (c) Hỗ trợ kiếm việc hay giới thiệu việc làm cho người dân vào các công ty, doanh nghiệp mở trên địa bàn thu hồi đất, ưu tiên việc làm cho người dân có đất bị thu hồi. 1.3 Phân tích các yếu tố ảnh hƣởng thu nhập dựa trên khung sinh kế bền vững (DFID, 2003) Hình 1.1 Khung sinh kế bền vững Con ngƣời Bối cảnh dễ tổn thƣơng Xã hội Tự nhiên - Xu hướng - Thời vụ - Chấn động trong tự nhiên và môi trường, thị trường, chính trị, chiến tranh và các chấn động khác ) Vật chất Tài chính Chính sách, tiến trình và cơ cấu -Ở các cấp khác nhau của Chính phủ, luật pháp, chính sách công, các động lực, các qui tắc -Chính sách và thái độ đối với khu vực tư nhân -Các thiết chế công dân, chính trị và kinh tế (thị trường, văn hoá) Nguồn: Dựa trên khung sinh kế bền vững (DFID, 2003) Các chiến lƣợc SK -Các tác nhân xã hội (nam, nữ, hộ gia đình, cộng đồng và các tác nhân khác) -Các cơ sở tài nguyên thiên nhiên -Cơ sở thị trường - Đa dạng -Sinh tồn hoặc tính bền vững Các kết quả SK -Thu nhập nhiều hơn -Cuộc sống đầy đủ hơn -Giảm khả năng tổn thương -An ninh lương thực được cải thiện -Công bằng xã hội được cải thiện -Tăng tính bền vững của tài nguyên thiên nhiên -Giá trị không sử dụng của tự nhiên được bảo vệ 9 Thông qua hình 1.1 khái quát về khung sinh kế (DFID, 2003), bài viết muốn giải thích sơ lược. Hình vẽ gồm 4 khung hình chữ nhật và 1 khung hình lục giác. Trong mỗi khung hình chữ nhật thể hiện các nhóm yếu tố sẽ tác động với nhau. Như hình vẽ, nguyên nhân xuất phát từ nhóm chính sách, tiến trình và cơ cấu, nhóm này sẽ tác động lên nhóm bối cảnh dễ tổn thương, điển hình trong nghiên cứu là đời sống sinh kế nông dân bị ảnh hưởng. Các yếu tố trong khung hình lục giác đại diện cho tài sản sinh kế người nông dân sẽ chịu ảnh hưởng gồm: vật chất, tài chính, tự nhiên, con người và xã hội. Vì thế trong hình vẽ nhóm yếu tố này tác động qua lại lẫn nhau và được đặt nằm giữa nhóm chính sách và dễ tổn thương. Khi nhóm yếu tố chính sách này tác động lên nhóm dễ bị tổn thương thì ảnh hưởng lên nhóm tài sản sinh kế. Ảnh hưởng của tài sản sinh kế sẽ có lợi và có bất lợi, nhận định được điều này nhóm yếu tố chính sách sẽ tác động lên nhóm chiến lược sinh kế để có những giải pháp tăng kết quả có lợi và hạn chế kết quả bất lợi. Kết thúc của tác động này sẽ là nhóm các kết quả sinh kế nhận được. 1.3.1 Khung sinh kế bền vững Khái niệm sinh kế bền vững: Khung sinh kế (DFID, 2003) được cơ quan phát triển quốc tế Vương Quốc Anh phát triển và được định nghĩa như sau: Một sinh kế bền vững mà được chấp nhận phổ biến khi nó có khả năng ứng phó và phục hồi nếu bị tác động hay có thể thúc đẩy các khả năng và tài sản ở cả thời điểm hiện tại và tương lai trong khi không làm xói mòn nền tảng nguồn tự nhiên (Tim Hanstad, Robin Nielsn and Jennifer Brown, 2004). Dựa vào khung sinh kế, nghiên cứu sẽ áp dụng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng thu nhập của người dân sau khi bị thu hồi đất để xây dựng KCN và KCX. 1.3.1.1 Các yếu tố tạo nên khung sinh kế bền vững Khung sinh kế cho thấy rằng, tác động của việc thu hồi đất để xây dựng các KCN và KCX có năm nhóm yếu tố cần phải phân tích để có một sinh kế bền vững.