Tài liệu Các quy luật cơ bản của tư duy

MỤC LỤC CHƯƠNG IV: CÁC QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA TƯ DUY...................2 I. QUY LUẬT ĐỒNG NHẤT :..............................................................4 1.1 Cơ sở khách quan của quy luật :....................................................4 1.2 Nội dung :........................................................................................4 1.3 Yêu cầu và các lỗi logic thường gặp :.............................................4 II. QUY LUẬT KHÔNG MÂU THUẪN :..........................................10 2.1 Cơ sở khách quan của quy luật :..................................................10 2.2 Nội dung của quy luật :.................................................................11 2.3 Yêu cầu và các lỗi logic thường gặp :...........................................11 III. QUY LUẬT BÀI TRÙNG :............................................................14 3.1 Cơ sở khách quan của quy luật :..................................................14 3.2 Nội dung của quy luật :.................................................................14 3.3 Yêu cầu của quy luật và các lỗi thường gặp :..............................15 IV . QUY LUẬT LÝ DO ĐẦY ĐỦ:....................................................17 4.1 Cơ sở khách quan của quy luật :...................................................17 4.2 Nội dung quy luật :.........................................................................18 4.3 Yêu cầu của quy luật và các lỗi thường gặp :.................................19 Kết Luận.................................................................................................20 1 2 CHƯƠNG I: CÁC QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA TƯ DUY Lời mở đầu Trong quá trình tồn tại của mình , con người luôn khát vọng hiểu biết vè tự nhiên và xã hội . Do vậy, nhận thức hiện thực khách quan là một nhu cầu tất yếu của con người. Nhưng làm thế nào con người có thể nhận thức đúng đắn hiện thực khách quan, tìm ra chân lý và hành động có hiệu quả tốt ? Nhận thức đúng giúp là điều kiện cần giúp con người hành động đúng, đạt được hiệu quả mong muốn. Ngược lại, nhận thức sai, không nắm bắt được bản chất và quy luật của hiện thực khách quan thì con người sẽ hành động phiêu lưu, mạo hiểm, dễ đi đến thất bại. Đầu tiên,ta xét các ví dụ suy luận : Mọi người đều phải chết,Socrate là người ,Socrate phải chết ‘’ (1) ‘’ Vợ tôi là đàn bà, em là đàn bà ,vậy em là vợ tôi ‘’ (2) Rõ ràng suy luận thứ nhất đúng ,còn suy luận thứ haithì sai . Nhưng căn cứ vào cơ sở nào mà ta xác định được như vậy ? Tất nhiên là có thể căn cứ trực tiếp vào thực tiễn .Tuy nhiên, thực hiện việc đó gặp rất nhiều khó khăn , vì ở đây sau khi kiểm tra kết luận đúng ta cũng không thể nói rằng suy luận đúng . Một phương pháp khác thuận tiện và hiệu quả hơn nhiều là sử dụng các quy luật của tư duy, tức là các quy luật mà môn logic nghiên cứu, để làm cơ sở cho việc xét đoán. Suy luận nào tuân theo quy luật đó thì hợp lý,đúng ; suy luận nào không tuân theo những quy luật đó thì vô lý, sai. 3 Như chúng ta đã biết , quy luật của tư duy là những mối liên hệ bên trong, bản chất, lặp đi lặp lại trong các quá trình tư duy. Các quy luật của tư duy là sự phản ánh các quy luật của hiện thực khách quan vào tư duy . Chính vì vậy mà chúng giúp chúng ta nghiên cứu , nhận thức được thế giới khách quan . Con người phát hiện ra các quy luật của tư duy trong hoạt động nhận thức thực tiễn của mình ‘’ Hoạt động thực tiễn của con người phải làm cho ý thức của con người lặp đi lặp lại hàng nghìn triệu lần những logic khác nhau , để cho những hình tượng này có thể có được ý nghĩa những công lý ‘’. Các quy luật của tư duy này là một đề tài phong phú , mang lại nhiều kiến thức bổ ích từ thực tiễn cuộc sống nên em chọn đề tài này để có thể tham khảo,tìm hiểu, học tập, nghiên cứu những nguồn kiến thức mới, trau dồi kỹ năng tư duy để phát triển những mặt kiến thức của bản thân. Trong số các quy luật của tư duy có bốn quy luật cơ bản. Các quy luật này được gọi là quy luật cơ bản vì : thứ nhất , chúng phản ánh những tính chất cơ bản nhất của quá trình tư duy ; thứ hai , vì bất cứ quá trình tư duy nào cũng phải tuân theo chúng ; thứ ba , vì các quy luật khác có thể rút ra từ chúng , nhưng không thể rút ra chúng từ các quy luật khác. Các quy luật cơ bản đó là : quy luật đồng nhất , quy luật không mâu thuẫn , quy luật bài trùng và quy luật lý do đầy đủ . 4 I. QUY LUẬT ĐỒNG NHẤT : I.1 Cơ sở khách quan của quy luật : Tư duy là một quá trình phản ánh thế giới khách quan . Để phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan , tư duy phải đồng nhất với sự vật hiện tượng trong một thời điểm nào đó , trong một hoàn cảnh cụ thể nào đó. Cơ sở khách quan của quy luật đồng nhất là tính ổn định tương đối của sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan. Phát biểu : A là A . Một tư tưởng , khi đã định hình , phải luôn là nó trong quá trình tư duy. Quy luật này phản ánh tính ổn định , xác định của tư duy . Điều này có nghĩa là , trong quá trình hình thành của mình , một tư tưởng ( khái niệm , phán đoán , lý thuyết , giả thuyết ,… ) có thể thay đổi , nhưng khi đã hình thành xong thì không được thay đổi nữa. Nếu nó vẫn tiếp tục thay đổi thì logic hình thức sẽ coi nó là tư tưởng khác. Tính ổn định như vậy là điều kiện cần cho mọi quá trình tư duy . Mặc dù tư tưởng – cũng như mọi sự vật và hiện tượng khác luôn luôn vận động và biến đổi , nhưng nếu tuyệt đối hóa mặt biến đổi đó của tư tưởng thì không thể nào tư duy được . Một ý kiến được nói ra phải có nội dung không đổi ít nhất là trong cùng một quá trình tranh luận , trình bày ý kiến ,chứng minh quan điểm ,… nghĩa là một quá trình tư duy , thì người ta mới có thể căn cứ vào nó để xét đúng sai , hợp lý hay bất hợp lý ,… I.2 Nội dung : Mọi tư tưởng phản ánh cùng một đối tượng , trong cùng một quan hệ thì phải đồng nhất với chính nó . Trong quá trình suy nghĩ , lập luận , mọi tư tưởng phải đồng nhất với chính nó . I.3 Yêu cầu và các lỗi logic thường gặp : 5 Yêu cầu 1 : Trong quá trình lập luận , một khái niệm , một phán đoán , một suy luận nào đó phải được dùng theo cùng một nghĩa , luận đề phải được giữ nguyên , không được thay đổi đối tượng của tư duy một cách vô căn cứ không được thay đổi nội hàm và ngoại diên của khái niệm đã xác định . Nếu một tư tưởng xuất hiện nhiều lần trong một quá trình tư duy thì tất cả những lần xuất hiện đó nó phải có cùng một nội dung, phải có giá trị chân lý như nhau. Điều này có nghĩa là ở các quá trình tư duy khác nhau ta có thể dùng từ với nhiều nghĩa khác nhau, tư tưởng có thể có những giá trị chân lý khác nhau, nhưng trong cùng một quá trình suy luận thì từ ngữ bao giờ cũng được dùng với một nghĩa duy nhất, tư tưởng phải có cùng một nội dung duy nhất, phải có cùng một giá trị chân lý duy nhất. Vi phạm yêu cầu này, tư duy sẽ không nhất quán, lẫn lộn và người khác sẽ không hiểu . + Không được đánh tráo nội dung của tư tưởng: trong quá trình tư duy, lập luận không được thay đổi nội dung tư tưởng (cùng các điều kiện tạo thành ND đó) đã được xác định từ đầu, không được thay đổi đối tượng của tư tưởng này bằng đối tượng của tư tưởng khác. VD: “Khi thấy sứ thần dâng cho chúa Trịnh một mâm đào trường thọ, Tràng Quỳnh bèn chạy tới lấy một quả ăn ngay. Chúa cho Quỳnh đã phạm tội khi quân bèn sai người lôi ra chém. Trạng nói:“Chém thần cũng được nhưng phải chém thằng dâng đào trước đã. Nó bảo đòn trường thọ sao thần vừa ăn đã chết? Đây phải gọi là đào đoản thọ mới đúng”. Chúa nghe vậy liền bật cười tha tội”. Ở đây, Trạng Quỳnh đã cố tình vi phạm quy luật đồng nhất để thoát chết 6 bằng cách đánh tráo nội dung của k/n “chết do phạm tội” với k/n “chết sinh học”. + Không được đánh tráo ngôn ngữ diễn đạt tư tưởng: trong biểu đạt không được ý nọ lời kia, nếu khi chọn từ, chọn câu để diễn đạt mà lại không trình bày đúng ý tưởng, đúng đối tượng phải trifng bày tức là đã vi phjm luật đồng nhất. VD:“Trong buổi dạ hôi, Puskin mời một tiểu thư khiêu vũ. Nàng tiểu thư thấy Puskin vừa đen vừa gầy bèn kênh kiệu nói:”Xin lỗi, tôi không nhảy cùng với một đứa bé.” Putskin muốn sửa tính kiêu ngạo của cô nàng bèn nói to:“Xin lỗi, tôi không biết là tiểu thư đang mang thai”. Mọi người nghe vậy liền đều cười ồ lên khiến cô nàng tiểu thư xấu hổ đỏ mặt. Ta thấy, ở đây, Putskin đã đánh tráo ngôn ngữ diễn đạt của cô gái “đứa bé” bằng “mang thai”. + Ý nghĩa, tư duy tái tạo phải đồng nhất với ý nghĩa, tư duy nguyên mẫu: khi nhắc lại, tái tạo một tư tưởng nào đó thì phải nhắc lại, tái tạo chính xác tư tưởng đó, không được sai lạc ND của ý nghĩa, tư tưởng nguyên mẫu. VD:“Cô giáo: hai lần chín là bao nhiêu? Học sinh: Hai lần chín là nhừ ạ.”. Lỗi logic thường gặp : Ngụy biện : Nhằm giành phần thắng trong các cuộc tranh luận , bằng cách lấy hiện tượng thay cho bản chất , chuyển cái không có cơ bản thành cái cơ bản một cách cố ý , đánh tráo khái niệm … Ví dụ 1 : Lý sự của một thầy lang 7 Một đứa trẻ sốt dữ lắm . Thầy lang bốc thuốc cho uống . Nó lắn đùng ra chết . Bố nó đến tận nhà bắt đền . Thầy không tin , đến xem lại , sờ trán thằng bé , rồi bảo : Thế này còn trách tôi ư ? Ông bảo chữa cho nó khỏi nóng , bây giờ nó lạnh như thế này , còn phải chữa gì nữa ? Ví dụ 2 : Một ông khách trách ông thợ may : - Ông chủ ! Ông máy thế nào mà quần tôi cụt thế này ? Người thợ thản nhiên trả lời : - Thưa ông , không phải lỗi chúng tôi đâu . Khi ông đưa vải đến may , chúng tôi đã đo cẩn thận . Chân ông mới dài ra đấy ạ ! Ví dụ 3 : Tại sao tôi không bỏ được bia, rượu? Đã rất nhiều lần tôi muốn bỏ rượu và bia, nhưng tôi lại cảm thấy xấu hổ. Mỗi lần nhìn ly bia, tôi lại nghĩ về những người công nhân cực khổ đã làm ra nó. Họ đều có vợ con phải chăm sóc, con cái họ đều có những giấc mơ phải thực hiê ên. Nếu tôi không uống, có thể họ sẽ mất viê êc và những giấc mơ của con họ sẽ mãi tan biến. Tôi không thể ích kỷ chỉ lo cho sức khỏe của mình. Tôi uống để biến giấc mơ của rất nhiều người thành sự thâ tê . Đừng vì lợi ích của mình mà làm ảnh hưởng đến những người khác . Ngộ biện : Do thiếu tri thức nên không hiểu bản chất của sự vật hiện tượng. Ví dụ 1 : Thuyết ‘’ Địa tâm’’ trước đây quan niệm Mặt trời quanh xung quanh Trái Đất . Nhận thức này sai lầm do con người chưa có phương tiện quan sát sự chuyển động của các hành tinh , chỉ dựa vào việc 8 hàng ngày quan sát thấy Mặt trời xuất hiện ở hướng Đông và biến mất ở hướng Tây . Ví dụ 2 : Do quan sát thấy tiếng Sấm bao giờ cũng được nghe sau khi có tia chớp lóe sáng , người ta kết luận tia chớp là nguyên nhân của tiếng Sấm . Thực ra đó là hai biểu hiện về ánh sang và âm thanh của cùng một hiện tượng tự nhiên phóng điện tích trái dấu giữa các đám mây , vì ánh sang lan truyền với tốc độ lớn hơn rất nhiều so với tốc độ âm thanh , nên ta thấy tia chớp trước khi nghe thấy tiếng Sấm . Tóm lại , mỗi tư tưởng trong một lập luận cần phải bảo toàn một nội dung xác định . Nói cách khác , luật đồng nhất đòi hỏi trong một lập luận về đối tượng nào đó với nội dung xác định các dấu hiệu của nó thì con người phải xoay quanh chính đối tượng ấy với chính nội dung các thuộc tính của nó , chỉ có như vậy thì tư duy con người mới làm rõ được các đặc tính của đối tượng và sự khác biệt của nó với các đối tượng khác . Mặc dù các đối tượng của hiện thực không phải nằm trong sự đồng nhất trừu tượng , không vận động , biến đổi gì cả . Và vì vậy mà luật đồng nhất không thể mang gán cho tồn tại khách quan ngoài tư duy . Nhưng cần phải thấy rằng , khi đối tượng còn đang ở một trạng thái về chất , trong khi nó chưa thay đổi các thuộc tính , các dấu hiệu cơ bản của mình trong quá trình phát triển , thì con người cần phải suy ngẫm về chính đối tượng ấy với tất cả thuộc tính vốn có của nó . Yêu cầu 2 : Phải có sự đồng nhất giữa tư tưởng với ngôn ngữ diễn đạt nó do sử dụng các từ đa nghĩa , từ không rõ nghĩa hoặc sử dụng cấu trúc ngữ pháp sai . Những từ ngữ khác nhau nhưng có nội dung như nhau, 9 những tư tưởng tương đương với nhau về mặt logic, nghĩa là bao giờ cũng có giá trị chân lý như nhau, phải được đồng nhất với nhau trong quá trình suy luận. Vi phạm yêu cầu này, ta không rút ra được thông tin cần thiết. Ví dụ 1: Người ta cho biết rằng, tác giả Truyện Kiều là người làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, và hỏi quê quán của nhà thơ Nguyễn Du. Nếu ta không đồng nhất nhà thơ Nguyễn Du với tác giả Truyện Kiều thì ta không trả lời được cho câu hỏi này. Ta cũng không thể suy luận được. Đây là những yêu cầu dành cho quá trình tư duy, những yêu cầu này bắt buộc phải tuân theo để tư tưởng được sáng tỏ, dễ hiểu. Nhưng trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta gặp rất nhiều trường hợp chúng bị vi phạm một cách vô tình hay cố ý. Ví dụ 2: Các trò chơi chữ là những vi phạm cố ý: Bà già đi chợ Cầu Đông Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng ? Thầy bói gieo quẻ nói rằng: Lợi thì có lợi, nhưng răng chẳng còn. Ở đây, cùng một chữ “lợi” nhưng được hiểu theo hai nghĩa khác nhau Ví dụ 3 :  Sử dụng từ đa nghĩa : Vợ cả , vợ hai . Cả hai đều là vợ cả .  Sử dụng từ không rõ nghĩa : Công an bắt bọn cướp giật bằng xe máy .  Sử dụng sai cấu trúc ngữ pháp : Uống Kremil – S hết đau bụng , đầy hơi, dễ tiêu. Yêu cầu của quy luật này rất đơn giản. Tuy nhiên, để tuân thủ yêu cầu này không phải là dễ. Đồng nhất những cái gì và không đồng 10 nhất những cái gì là dựa vào sự hiểu biết, dựa vào trình độ văn hóa của chủ thể tư duy, và dựa vào bối cảnh tư duy. Bởi vì, xét cho cùng, quy luật này đòi hỏi phải đồng nhất những thứ không đồng nhất. Chính điều này giải thích tại sao khi nghe một câu chuyện vui thì nhiều người bật cười nhưng một số người khác thì không. Người ta cười vì đã đồng nhất được những cái mà người kể muốn đồng nhất, còn nếu không làm được điều đó thì người ta không cười. Như trong ví dụ sau đây: Lớp đang học về truyền thuyết Mỵ Châu - Trọng Thủy, Cu Tèo ngủ gật. Thấy vậy, thầy giáo hỏi: “Tèo, ai đã lấy cắp nỏ của An Dương Vương ?”. Giật mình, Cu Tèo vội đáp: “Thưa thầy con không lấy, con không lấy, bạn nào lấy con không biết…”. Thầy giáo chán nản, đem câu chuyện kể lại cho hiệu trưởng nghe. Hiệu trưởng nghe xong, trầm ngâm một lúc rồi bảo: “Thôi được, chuyện đâu còn có đó, trẻ con ấy mà. Thầy xem thử cái nỏ đó giá bao nhiêu để trường bỏ tiền ra mua một cái khác thay thế. Rõ khổ, đồ dùng dạy học thì đang thiếu tứ bề!”. Câu chuyện được đem kể lại ở sở giáo dục và đào tạo. Những người có mặt bò lăn ra cười, chỉ một người không cười, đó là kế toán trưởng. Mọi người ngạc nhiên nhìn bà ta, bà ta nói: 11 “Tôi mà là giám đốc sở thì tôi sẽ cách chức tay hiệu trưởng đó. Tiền đâu ra mà cái gì cũng chi, cái gì cũng chi như vậy?…” (Theo báo “Người lao động”) Quy luật đồng nhất là quy luật của tư duy hình thức, không nên nhầm lẫn rằng đây là quy luật của hiện thực khách quan bên ngoài tư duy.Quy luật đồng nhất, vì vậy, không dẫn đến việc phủ định nguyên lý biện chứng là sự vật và hiện tượng luôn luôn vận động và biến đổi, trong cùng một thời điểm một sự vật vừa chính là nó vừa không phải là nó. Tư duy hình thức phản ánh hiện thực khách quan một cách lý tưởng , phản ánh hiện thực khách quan trong sự đứng im tương đối của nó, bỏ qua sự vận động và biến đổi của nó, phản ánh các sự vật và hiện tượng trong sự tách rời ra khỏi các sự vật và hiện tượng khác. Một sự vật của hiện thực khách quan có thể được tư duy phản ánh từ nhiều góc độ khác nhau, tạo nên những đối tượng khác nhau trong tư duy. Nếu hai sự vật trong hiện thực khách quan A và B có chung một tính chất nào đó thì tư duy có thể phản ánh tính chất chung đó ở hai sự vật đã nêu và tạo thành hai đối tượng khác nhau trong tư duy. Hai đối tượng này của tư duy đồng nhất với nhau.Chính vì vậy mà mặc dù trong hiện thực khách quan không hề có hai sự vật hoàn toàn giống nhau, nhưng ta vẫn có thể đồng nhất chúng với nhau.Có thể làm như vậy là bởi ta chỉ đồng nhất chúng trong một mối quan hệ nhất định mà thôi. Ví dụ : 12 Nguyễn Trãi và Nguyễn Du là hai người khác nhau, tuy nhiên, khi tư duy phản ánh các ông từ góc độ là nhà thơ thì tạo thành hai đối tượng đồng nhất với nhau trong tư duy. Vì tư duy phản ánh hiện thực khách quan nên thông qua quy luật đồng nhất của tư duy ta có thể nói về ba loại đồng nhất khác nhau: đồng nhất tư tưởng với tư tưởng, đồng nhất tư tưởng với đối tượng trong hiện thực và đồng nhất đối tượng trong hiện thực với đối tượng trong hiện thực. Cần lưu ý rằng ở đây thông qua sự đồng nhất tư tưởng với tư tưởng ta mới có thể đồng nhất đối tượng trong hiện thực với đối tượng trong hiện thực. Điều này làm cho phạm vi ứng dụng của quy luật này được mở rộng hơn nhiều. Ta xét vài ví dụ: Ví dụ 1 : Trước Tòa bà Minh nói “Tôi đồng ý bán nhà giúp con trả nợ” nhưng thư ký phiên tòa ghi “Tôi đồng ý bán nhà trả nợ giúp con”. Sai lầm này của thư ký phiên tòa đã làm cho việc thi hành án sau này gặp nhiều khó khăn. Ví dụ 2 : Có diễn giả nói: “Hình như trên đời có luật bù trừ. Người ta bị mù một mắt thì mắt kia sẽ tinh hơn. Bị điếc một tai thì tai kia sẽ nghe rõ hơn, ....”. Nghe vậy, có thính giả kêu lên: “Rất đúng, tôi cũng thấy rằng nếu một người cụt chân thì y như rằng chân kia sẽ dài hơn”. Câu nói này của anh ta làm cho cả thính phòng cười ồ lên. Anh ta đã không nhận thấy rằng khi diễn giả nói “…mắt kia sẽ tinh hơn”, “…tai kia sẽ nghe rõ hơn” là tác giả so sánh với mắt và tai bình thường, còn anh ta 13 thì so sánh “chân kia” với chân cụt. Quy luật đồng nhất là quy luật vô cùng quan trọng của logic hình thức. Nếu như các quy luật khác có thể đúng trong một số hệ logic hình thức và không đúng trong một số hệ logic hình thức khác thì cho đến nay chưa ai xây dựng được hệ logic hình thức nào có giá trị mà trong đó quy luật đồng nhất không đúng ( Lấy từ tài liệu của Th.S Lê Duy Ninh ) Quy luật đồng nhất là quy luật vô cùng quan trọng của logic hình thức. Nếu như các quy luật khác có thể đúng trong một số hệ logic hình thức và không đúng trong một số hệ logic hình thức khác thì cho đến nay chưa ai xây dựng được hệ logic hình thức nào có giá trị mà trong đó quy luật đồng nhất không đúng. II. QUY LUẬT KHÔNG MÂU THUẪN : II.1 Cơ sở khách quan của quy luật : Trong thế giới khách quan , một sự vật hiện tượng bao giờ cũng mang tính cụ thể trong một quan hệ cụ thể , không thể có một sự vật vừa là nó vừa không là nó trong cùng một thời gian , một mối quan hệ . Phát biểu: Hai phán đoán, nhận định mâu thuẫn nhau, trái ngược nhau không thể nào cùng đúng. Trong hai phán đoán, nhận định như vậy có ít nhất là một phán đoán, nhận định sai. Quy luật này phản ánh tính chất không mâu thuẫn của quá trình tư duy. Mâu thuẫn phá vỡ quá trình tư duy nên trong tư duy nhất định phải tránh nó. Tư duy của chúng ta không được chứa mâu thuẫn vì tư duy phản ánh hiện thực khách quan, mà trong hiện thực khách quan thì ở mỗi thời điểm không thể có trường hợp một đối tượng vừa có, lại vừa không có một tính chất nhất định nào đó. 14 Ví dụ, tại một thời điểm, một bông hồng cụ thể không thể nào vừa có màu đỏ, vừa không có màu đỏ. Cần lưu ý rằng, mâu thuẫn mà chúng ta nói đến ở đây là mâu thuẫn hình thức, chứ không phải là mâu thuẫn biện chứng. Mâu thuẫn hình thức không thể có được vì, như đã biết, logic hình thức nghiên cứu tư duy với tư cách là sự phản ánh các sự vật và hiện tượng của hiện thực khách quan trong sự đứng im của nó, nghĩa là phản ánh hiện thực khách quan theo kiểu lý tưởng hóa . II.2 Nội dung của quy luật : Công thức : (a là a ) hay ‘’ 7a là 7a’’ Trong quá trình lập luận không được khẳng định và phủ định một sự vật , hiện tượng nào đó trong cùng một thời gian và cùng một mối quan hệ . Hoặc : hai phán đoán đối lập chung hoặc mâu thuẫn nhau về một đối tượng , được xét trong cùng một thời gian , một quan hệ không cùng chân thực , ít nhất một trong chúng giả dối . Quy luật này áp dụng cho các cặp phán đoán sau :  ‘’ S là P ‘’ và ‘’ S không là P ‘’  ‘’ Mọi S là P ‘’ và ‘’ Mọi S không là P ‘’  ‘’Mọi S không là P ‘’ và ‘’ Một số S là P ‘’  ‘’Mọi S là P ‘’ và ‘’ Một số S không là P ‘’ II.3 Yêu cầu và các lỗi logic thường gặp : Yêu cầu 1 : Quy luật yêu cầu không được có mâu thuẫn trực tiếp trong tư duy tức là đối với cùng một đối tượng , trong cùng một thời gian , một mối quan hệ , không được lúc đầu khẳng định đối tượng có một dấu hiệu nào đó , sau đó lại phủ định chính dấu hiệu đã khẳng định trên . + Không được dung chứa mâu thuẫn logic trực tiếp trong tư duy khi phản ánh về đối tượng ở một phẩm chất xác định (với cùng số lượng, cùng thời gian và cùng mối quan hệ). 15 VD: Bố mẹ hỏi: Con ngủ chưa? Con: Con ngủ rồi. + Về một đối tượng nào đó, ta không được vừa khẳng định một điều gì đó về đối tượng sau đó lại phủ định những hệ quả được rut ra từ điều ta vừa khẳng định. VD: Khi xưa, ở nước Sở có một người bán Mâu và Thuẫn. Người đó rao:“Mua đi, mua đi, Mâu của tôi rất tốt, nó có thể đâm thủng bất cứ vật gì. Mua đi, mua đi, Thuẫn của tôi rất tốt, không vật gì có thể đâm thủng được nó”. Thế là có người nói:“Ông thử lấy cái Mâu của ông đâm vào cái Thuẫn của ông đi, nếu đúng thì tôi mua.” + Về cùng một đối tượng, ta không được khẳng định cho chúng hai thuộc tính mà trong thực tế, hai thuộc tính đó lại loại trừ lẫn nhau. VD: một khách bộ hành xin ngủ qua đêm tại nhà của Quỷ. Vợ chồng Quỷ rất mừng vì tưởng gặp may. Vợ chồng Quỷ sửa soạn bữa tối, mời khách bộ hành ăn cùng. Ngồi vào bàn, anh ta đưa tay lên miện thổi. “Ông làm gì vậy?” Quỷ vợ hỏi. “Trời lạnh cóng, ta thổi cho nó ấm lên”. Quỷ vợ dọn súp ra bàn, người khách ghé miệng vào đĩa thổi. “Ông làm gì vậy?” Quỷ cái lại hỏi. Khách trả lời:”Ta thổi cho nó nguội đi”. Nghe vậy, Quỷ chồng hốt hoảng:“Ông ơi, xin ông đi đâu thì đi. Ngay cả bọn quỷ chúng tôi cũng không thể làm một cái thổi vừa nóng lên lại vừa lạnh đi”. Ta thấy, trong câu chuyện trên, Quỷ đã lầm khi cho rằng con người làm được hai việc mâu thuẫn nhau vì nó đã đồng nhất hai hoạt động “thổi” ở hai thời điểm khác nhau trong hai mối quan hệ khác nhau (thôi-nóng tay/thổi-lạnh đĩa súp) Lỗi logic thường gặp : 16 Lúc đầu khẳng định sau đó phủ định ngay dấu hiệu đó ở cùng một đối tượng trong một thời điểm , một quan hệ cụ thể . Quá trình tư duy không được chứa mâu thuẫn trực tiếp. Cụ thể là không được cùng một lúc vừa khẳng định vừa phủ định một điều gì đó. Ví dụ 1 : Không thể vừa khẳng định rằng Liên Minh Châu Âu sẽ có được bản hiến pháp của mình, lại vừa khẳng định rằng Liên Minh Châu Âu sẽ không thể thông qua được một bản hiến pháp như thế. Trong thực tế đôi khi ta gặp những câu nói có vẻ như chứa mâu thuẫn trực tiếp nhưng vẫn thấy chấp nhận được. Ví dụ 2 : Câu “Giải vô địch bóng đá quốc gia V- leage vừa qua vừa đạt, vừa chưa đạt” nhìn bề ngoài như chứa mâu thuẫn trực tiếp, nhưng lại vẫn chấp nhận được. Vậy phải chăng ở đây ta đã bỏ qua yêu cầu của quy luật không mâu thuẫn? Thật ra thì trong trường hợp này yêu cầu của luật không mâu thuẫn vẫn được tôn trọng, vì từ “đạt” trong câu nói trên được hiểu theo nhiều cách khác nhau, và vì vậy ở đây không có mâu thuẫn. Nếu tiếp tục làm rõ ý kiến của mình thì người đưa ra câu nói đó sẽ giải thích đã đạt ở mặt nào và không đạt ở mặt nào (đó là các mặt khác nhau). Nghĩa là anh ta sẽ cho biết hiểu theo nghĩa nào thì chuyến tập huấn được coi là đạt và hiểu theo cách nào thì không đạt. Yêu cầu 2 : Quy luật yêu cầu không được có mâu thuẫn gián tiếp trong tư duy tức là đối với cùng một đối tượng , trong cùng một thời gian , một mối quan hệ , không được lúc đầu khẳng định đối tượng có một dấu 17 hiệu nào đó , sau đó lại phủ định hệ quả tất yếu của chính dấu hiệu đã khẳng định trên . Lỗi logic thường gặp : Khẳng định một dấu hiệu nào đó nhưng lại phủ nhận hệ quả tất yếu của chính dấu hiệu đó . Quá trình tư duy không được chứa mâu thuẫn gián tiếp. Cụ thể là không được khẳng định (hay phủ định) một vấn đề nào đó rồi lại phủ định (hay khẳng định) các hệ quả của nó. Ví dụ, nếu khẳng định rằng lý thuyết tương đối hẹp của Einstein là đúng thì không thể phủ nhận công thức E = mc2 thể hiện mối liên hệ giữa năng lượng và khối lượng của ông. Nếu như mâu thuẫn trực tiếp dễ được nhận thấy, và vì vậy dễ tránh, thì mâu thuẫn gián tiếp khó nhận thấy hơn, và vì vậy khó tránh hơn nhiều. Ví dụ 1 : Lời nói của Đức Phật với quỷ Mala: “(…) Ta không cần danh vọng, Mala, mi hãy thuyết những điều đó với những kẻ hám danh vọng. (…) Thành đạt, danh tiếng, danh dự và vinh quang chỉ là sự hư ảo, sự thắng lợi của kẻ này là thất bại của người kia. (…) Ta trải cơ mạn xa để chiến đấu với người đây. Ta thà chết vinh trong trận chiến, còn hơn sống nhục trong đầu hàng” (Daisaku Ikeda “Quan điểm của tôi về cuộc đời Đức Phật Thích Ca Mầu Ni”, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội 1996, tr.91). Trong lời nói này ta thấy câu cuối cùng “ta thà chết vinh trong trận chiến, còn hơn sống nhục trong đầu hàng” mâu thuẫn với những câu ở phía trên. Khi rèn luyện tư duy nhiều ta sẽ nâng cao được khả năng phát hiện mâu thuẫn trong các suy luận của chính mình và của người khác, phát hiện thấy những cái không ổn trong các 18 suy luận đó. Khi phát hiện rằng suy luận “có điều gì đó không ổn”, nghĩa là phát hiện ra khả năng chứa mâu thuẫn gián tiếp của nó ta có thể tiến hành đặt liên tiếp các câu hỏi để người đưa ra suy luận trả lời và bằng cách đó chỉ ra mâu thuẫn trực tiếp. Ví dụ 2 : Khi thấy lời khai của người bị tình nghi phạm tội có chứa điều gì đó không ổn, cán bộ điều tra sẽ đặt ra cho người đó hàng loạt câu hỏi cho đến khi người đó không trả lời được nữa, vì thấy mình đã gặp mâu thuẫn rõ ràng, trực tiếp. Ví dụ 3 : Trong câu chuyện tiếu lâm về con rắn vuông, khi nghe chồng kể về một con rắn khổng lồ, chị vợ đã liên tục tỏ ý nghi ngờ về chiều dài của nó. Điều này làm cho anh chồng liên tục rút ngắn chiều dài của con rắn, và cuối cùng là có được con rắn vuông. Như vậy, mâu thuẫn chưa lộ rõ hẳn giữa sự tồn tại của con rắn khổng lồ trong câu chuyện của người chồng với thực tế đến lúc này đã trở thành mâu thuẫn rõ ràng giữa sự tồn tại của con rắn vuông với thực tế. Câu “nói dối hay cùng” chính là nói về những trường hợp như thế này. Nắm vững nội dung và áp dụng thành thạo quy luật không mâu thuẫn giúp ta trình bày tư tưởng nhất quán và dễ dàng phát hiện các biểu hiện ngụy biện trong suy luận III. QUY LUẬT BÀI TRÙNG : III.1 Cơ sở khách quan của quy luật : Là tính xác định về chất của các đối tượng . Trong các sự vật hiện tượng của thế giới khách quan , một dấu hiệu nào đó của các đối 19 tượng chắc chắn phải có hoặc không có chứ không thể có chứ không thể có một khả năng thứ ba nào khác . Vì thế , nếu thế giới là tình thế , tức là bị phân xẻ thành ‘’ có – không ‘’ , thì để phản ánh về tin cậy về thế giới tư duy cũng không thể không là tình thế . Trong tư duy nhất định phải có tác động của luật bài trùng . III.2 Nội dung của quy luật : Công thức : ‘’ a V 7a ‘’ , ‘’ có a hoặc không a ‘’ Một phán đoán chỉ có thể là chân thực hoặc giả dối chứ không thể có giá trị thứ 3 nào khác . Hoặc : Hai phán đoán mâu thuẫn với nhau không thể cùng tồn tại , một trong hai phán đoán đó phải không tồn tại . Ví dụ 1:  Hồ Tây sâu hoặc Hồ Tây không sâu .  Trời đang mưa hoặc trời không mưa . Các phán đoán trên không thể đồng thời tồn tại nhưng có đúng với thực tiễn hay không phải qua thực tiễn kiểm nghiệm . Quy luật bài trùng có tác dụng với các phán đoán mâu thuẫn nhau là : P).  “ S là P “ và “ S không là P ‘’ ( các phán đoán đơn nhất  ‘’ Tất cả là P “ và ‘’ Một số không là P ‘’ ( các phán đoán mâu thuẫn ) .  ‘’ Không S nào là P “ và “ Một số S là P ‘’ ( các phán đoán mâu thuẫn ) . III.3 Yêu cầu của quy luật và các lỗi thường gặp : Yêu cầu của quy luật: 20