Tài liệu Các nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của hệ thống thông tin kế toán trong doanh nghiệp việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN PHƯỚC BẢO ẤN CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ THÀNH CÔNG CỦA HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG DOANH NGHIỆP VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH- NĂM 2019 i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN PHƯỚC BẢO ẤN CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ THÀNH CÔNG CỦA HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG DOANH NGHIỆP VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: KẾ TOÁN MÃ SỐ: 9.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. VÕ VĂN NHỊ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH- NĂM 2019 ii CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM ĐỘC LẬP- TỰ DO- HẠNH PHÚC LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận án tiến sĩ kinh tế “Các nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Nghiên cứu sinh Nguyễn Phước Bảo Ấn iii LỜI CẢM ƠN Luận án này đã hoàn thành với sự hướng dẫn, hỗ trợ và động viên của nhiều cá nhân và tổ chức. Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS. Võ Văn Nhị, người Thầy hướng dẫn khoa học của tôi, người đã khuyến khích, hướng dẫn, động viên tôi trong suốt những năm tôi làm việc ở Khoa Kế toán cũng như trong suốt thời gian tôi thực hiện luận án. Sự hướng dẫn, động viên, chỉ bảo, đóng góp ý kiến của Thầy đã giúp tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể quý thầy cô trong khoa Kế toán, trong bộ môn HTTTKT- quý đồng nghiệp của tôi đã luôn động viên, hỗ trợ, gánh vác công việc giúp tôi hoàn thành luận án. Tôi trân trọng cảm ơn các PGS, TS thuộc Khoa Kế toán, cũng như quý thầy cô trong trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh, đã tận tình giảng dạy tôi hoàn thành các học phần trong chương trình đào tạo tiến sĩ của nhà trường. Kiến thức từ các học phần này giúp tôi có được những kiến thức cần thiết cho việc hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn quý thầy cô trong hội đồng đánh giá luận án cấp cơ sở, quý thầy cô phản biện, quý thầy cô trong hội đồng đánh giá luận án cấp trường đã góp ý giúp luận án được hoàn chỉnh. Để đến được ngày hôm nay, tôi vô cùng biết ơn Cha Mẹ tôi, người thầy đầu tiên, người nuôi dưỡng, giáo dục và luôn hỗ trợ tôi; cảm ơn Em, người bạn đồng hành suốt cuộc đời; cảm ơn Gia đình thương yêu của tôi – năng lượng của tôi. Cảm ơn các bạn cựu sinh viên Khoa Kế toán đang công tác tại các doanh nghiệp đã hỗ trợ tôi trong quá trình khảo sát- thu thập dữ liệu. TP. Hồ Chí Minh 17/01/2019 iv MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................................... viii DANH MỤC HÌNH ẢNH ........................................................................................................ ix TÓM TẮT ................................................................................................................................xii PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu........................................................................... 4 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 6 4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................... 7 5. Đóng góp mới của Luận án ................................................................................................ 7 6. Kết cấu luận án ................................................................................................................... 8 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ......................................................................... 10 1.1. Giới thiệu................................................................................................................... 10 1.2. Nghiên cứu về HTTTKT và sự thành công của hệ thống thông tin .......................... 10 1.2.1. HTTTKT trong doanh nghiệp ................................................................................... 10 1.2.2. Sự thành công của HTTT .......................................................................................... 14 1.3. Nghiên cứu về sự thành công của HTTTKT tại Việt Nam ....................................... 16 1.4. Khoảng trống nghiên cứu .......................................................................................... 18 1.4.1. Thiếu các nghiên cứu kiểm định các nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của hệ thống thông tin ..................................................................................................................... 20 1.4.2. Thiếu các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến HTTTKT thành công ............ 21 1.4.3. Thiếu các nghiên cứu về sự thành công của tổ chức HTTTKT tác động đến sự thành công của vận hành HTTTKT ............................................................................................... 21 1.4.4. Thiếu các nghiên cứu về sự thành công của HTTTKT trong các doanh nghiệp Việt Nam ................................................................................................................................... 22 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ........................................................................................ 24 2.1. Giới thiệu................................................................................................................... 24 2.2. Sự thành công của HTTT và nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của HTTT ...... 25 2.2.1. Sự thành công của HTTT .......................................................................................... 26 2.2.1.1. Định nghĩa sự thành công của HTTT ................................................................ 26 2.2.1.2. Mô hình HTTT thành công ................................................................................ 29 2.2.2. Mô hình đo lường HTTT thành công ........................................................................ 32 2.2.3. Nhân tố ảnh hưởng đến HTTT thành công ............................................................... 34 v 2.2.3.1. Phân loại các thành phần tác động đến sự thành công của HTTT ..................... 35 2.2.3.2. Biến độc lập tác động đến HTTT thành công .................................................... 37 2.2.3.3. Các nhân tố tác động đến các thành phần của HTTT thành công...................... 38 2.3. Mô hình chấp nhận công nghệ và HTTT thành công ................................................ 39 2.3.1. Tổng quan về mô hình TAM ..................................................................................... 40 2.3.2. Sự phát triển và các giới hạn của TAM ..................................................................... 41 2.3.3. TAM và HTTT thành công ....................................................................................... 43 2.4. Hệ thống thông tin kế toán và các nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp ............................................................................................................... 44 2.4.1. Hệ thống thông tin kế toán ........................................................................................ 44 2.4.2. Các thành phần của HTTTKT ................................................................................... 48 2.4.3. Sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp..................................................... 49 2.4.4. Nhân tố ảnh hưởng đến HTTT KT thành công ......................................................... 50 2.4.4.1. Nhận thức về HTTT KT và hành vi của người sử dụng HTTT KT ................... 51 2.4.4.2. Tính chất người dùng, Tính chất dự án và Sự hỗ trợ của nhà quản lý ............... 52 2.5. Tổng hợp lý thuyết nền và các mô hình lý thuyết ..................................................... 55 2.5.1. Mô hình DeLone và McLean .................................................................................... 55 2.5.2. Lý thuyết chấp nhận và sử dụng công nghệ .............................................................. 56 2.5.3. Tổng hợp các mô hình lý thuyết khác có liên quan đến nghiên cứu của Luận án .... 57 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................. 62 3.1. Giới thiệu................................................................................................................... 62 3.2. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................... 63 3.2.1. Tổng quan về chương trình nghiên cứu .................................................................... 63 3.2.2. Quy trình nghiên cứu................................................................................................. 63 3.2.3. Nghiên cứu định tính ................................................................................................. 66 3.2.3.1. Quy trình và phương pháp nghiên cứu .............................................................. 66 3.2.3.2. Thiết kế mô hình lý thuyết ................................................................................. 68 3.2.3.3. Thang đo các khái niệm nghiên cứu .................................................................. 75 3.2.4. Nghiên cứu định lượng.............................................................................................. 86 3.2.4.1. Quy trình nghiên cứu ......................................................................................... 86 3.2.4.2. Dữ liệu và phương pháp thu thập dữ liệu .......................................................... 87 3.2.4.3. Đánh giá mô hình đo lường ............................................................................... 89 3.2.4.4. Đánh giá mô hình đường dẫn ............................................................................. 91 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN ................................................... 96 vi 4.1. Giới thiệu................................................................................................................... 96 4.2. Kết quả nghiên cứu sơ bộ đánh giá thang đo ............................................................ 96 4.2.1. Mô hình cấu trúc và mô hình đo lường ..................................................................... 96 4.2.2. Kết quả thống kê mô tả ............................................................................................. 99 4.2.3. Kết quả phân tích đánh giá độ tin cậy của thang đo.................................................. 99 4.2.4. Kết quả phân tích đánh giá giá trị thang đo............................................................. 102 4.2.5. Kết luận về kết quả nghiên cứu sơ bộ ..................................................................... 111 4.3. Kết quả chương trình nghiên cứu chính thức .......................................................... 117 4.3.1. Mẫu nghiên cứu ....................................................................................................... 117 4.3.2. Thủ tục nghiên cứu .................................................................................................. 118 4.3.3. Kết quả phân tích đánh giá mô hình đo lường chính thức ...................................... 118 4.3.3.1. Mô hình đo lường chính thức........................................................................... 119 4.3.3.2. Kết quả phân tích đánh giá thang đo ................................................................ 119 4.3.3.3. Kết quả kiểm định lệch do phương pháp ......................................................... 124 4.3.3.4. Độ phù hợp của mô hình với dữ liệu ............................................................... 125 4.3.4. Kết quả đánh giá mô hình đường dẫn ..................................................................... 125 4.3.4.1. Kết quả đánh giá vấn đề đa cộng tuyến trong mô hình cấu trúc ...................... 125 4.3.4.2. Kết quả đánh giá sự phù hợp và ý nghĩa thống kê của các mối quan hệ ......... 129 4.3.4.3. Kết quả đánh giá mức độ hệ số xác định R2 .................................................... 138 4.3.4.4. Đánh giá mức độ tác động của quy mô hệ số f2 ............................................... 139 4.3.4.5. Kết quả đánh giá khả năng tiên đoán của hệ số Q2 .......................................... 139 4.3.4.6. Kết quả đánh giá mức độ tác động của quy mô- hệ số q2 ................................ 142 4.3.4.7. Tổng hợp kết quả phân tích dữ liệu ................................................................. 142 4.4. Bàn luận về kết quả và đóng góp của nghiên cứu ................................................... 145 4.4.1. Bàn luận về kết quả mô hình đo lường ................................................................... 145 4.4.2. Bàn luận về kết quả từ mô hình lý thuyết ............................................................... 147 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý............................................................................. 155 5.1. Giới thiệu................................................................................................................. 155 5.2. Kết luận ................................................................................................................... 156 5.3. Hàm ý lý thuyết và hàm ý quản trị .......................................................................... 158 5.3.1. Hàm ý lý thuyết ....................................................................................................... 158 5.3.2. Hàm ý quản trị ......................................................................................................... 160 5.4. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................ 162 vii 5.4.1. Hạn chế của nghiên cứu .......................................................................................... 162 5.4.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo .................................................................................... 164 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................................ 166 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................... 167 PHỤ LỤC............................................................................................................................... 183 viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 2.1: Một số định nghĩa phổ biến về sự thành công của hệ thống thông tin ........... 27 Bảng 2.2: Các thành phần tác động đến sự thành công của hệ thống thông tin ............. 35 Bảng 2.3: Các thành phần của hệ thống thông tin ......................................................... 48 Bảng 2.4: Các thành phần của HTTTKT ....................................................................... 49 Bảng 2.5: Tóm tắt các nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của hệ thống thông tin kế toán ............................................................................................................................ 55 Bảng 3.1: Tổng hợp khái niệm nghiên cứu và thang đo ................................................. 84 Bảng 4.1: Thống kê mô tả nghiên cứu sơ bộ ................................................................. 99 Bảng 4.2: Độ tin cậy của thang đo ................................................................................ 100 Bảng 4.3: Đánh giá giá trị hội tụ ................................................................................... 102 Bảng 4.4: Tiêu chí HTMT ........................................................................................... 105 Bảng 4.5: Tiêu chí Fornell- Larcker ............................................................................. 106 Bảng 4.6: Hệ số tải nhân tố chéo ................................................................................. 107 Bảng 4.7: Độ tin cậy và giá trị hội tụ thang đo điều chỉnh .......................................... 110 Bảng 4.8: Tiêu chí HTMT thang đo điều chỉnh ............................................................ 112 Bảng 4.9: Tiêu chí Fornell- Larcker thang đo sau điều chỉnh ...................................... 113 Bảng 4.10: Hệ số tải nhân tố chéo thang đo sau điều chỉnh ......................................... 114 Bảng 4.11: Thống kê mô tả- nghiên cứu chính thức .................................................... 117 Bảng 4.12: Đánh giá độ tin cậy và giá trị hội tụ của thang đo ..................................... 121 Bảng 4.13: Hệ số Fornell- Larcker và hệ số HTMT .................................................... 123 Bảng 4.14: Tổng hợp kết quả tính toán chỉ số VIF ...................................................... 128 Bảng 4.15a- 4.15n: Đánh giá vai trò biến trung gian ............................................. 131-135 Bảng 4.16: Tác động tổng hợp ...................................................................................... 137 Bảng 4.17: Hệ số xác định và hệ số xác định hiệu chỉnh............................................. 138 Bảng 4.18: Hệ số tác động của quy mô ....................................................................... 141 Bảng 4.19: Hệ số tác động của quy mô khả năng dự báo liên quan ............................ 142 Bảng 4.20: Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ............................ 144 Bảng 4.21: Tác động trực tiếp, tác động gián tiếp và tác động tổng hợp ..................... 145 Bảng 4.22: Kết quả kiểm định các mô hình loại bỏ các thành phần chấp nhận và sử dụng công nghệ .............................................................................................................................. 153 ix DANH MỤC HÌNH ẢNH Trang Hình 2.1: Mô hình thành công của HTTT 2003- phiên bản cập nhật (DeLone & McLean, 2016) ............................................................................................................................... 30 Hình 2.2: Mô hình đo lường sự thành công của HTTT doanh nghiệp (Gable và cộng sự, 2003) ......................................................................................................................................... 34 Hình 2.3: Mô hình hoá HTTTKT .................................................................................. 47 Hình 2.4: Mô hình HTTT thành công 1992 (DeLone & McLean, 1992) ....................... 56 Hình 2.5: Mô hình chấp nhận công nghệ TAM- Davis (1989) ....................................... 57 Hình 2.6: Mô hình Myers và cộng sự (1997).................................................................. 58 Hình 2.7: Mô hình HTTT thành công mở rộng của P. B. Seddon (1997) ...................... 59 Hình 2.8: Mô hình đo lường sự thành công của HTTT doanh nghiệp (Gable và cộng sự, 2003) ......................................................................................................................................... 59 Hình 2.9: Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến sự thành công của HTTT Stacie Petter và cộng sự (2013) ......................................................................................................................... 60 Hình 2.10: Mô hình tích hợp sự hài lòng và chấp nhận công nghệ của Wixom và Todd (2005) ........................................................................................................................................ 60 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu đề xuất – được điều chỉnh và kế thừa từ quy trình của Joseph F Hair Jr. và cộng sự (2017) ........................................................................................... 66 Hình 3.2: Mô hình đo lường sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam70 Hình 3.3: Mô hình lý thuyết giả thuyết nghiên cứu các nhân tố tác động đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam ........................................................................ 75 Hình 3.4: Quy trình đánh giá vai trò biến trung gian .................................................... 93 Hình 4.1: Mô hình cấu trúc tổng hợp .............................................................................. 96 Hình 4.2: Mô hình cấu trúc chi tiết ................................................................................. 97 Hình 4.3: Mô hình đo lường ........................................................................................... 98 Hình 4.4: Mô hình đo lường sự thành công của HTTTKT điều chỉnh ........................ 111 Hình 4.5: Mô hình cấu trúc chi tiết chính thức ............................................................. 116 Hình 4.6: Thủ tục nghiên cứu chính thức .................................................................... 118 Hình 4.7: Mô hình đo lường chi tiết ............................................................................. 120 x Hình 4.8: Phân tích nhân tố đơn Harman’s .................................................................. 124 Hình 4.9: Mô hình kiểm định VIF1 ............................................................................. 126 Hình 4.10: Mô hình kiểm định VIF2 ........................................................................... 127 Hình 4.11: Mô hình kiểm định VIF3 ........................................................................... 127 Hình 4.12: Mô hình kiểm định VIF4 ........................................................................... 128 Hình 4.13: Kết quả tổng hợp kiểm định mô hình lý .................................................... 130 Hình 4.14: Kết quả boostrap 2000 lần, kiểm định t 2 đuôi đánh giá mức ý nghĩa của các giả thuyết nghiên cứu ở độ tin cậy 95% ............................................................................. 143 Hình 4.15: Mô hình 1 loại bỏ các thành phần của TAM .............................................. 152 Hình 4.16: Mô hình 2 loại bỏ các thành phần nhận thức .............................................. 152 xi DANH MỤC THUẬT NGỮ- TỪ VIẾT TẮT AIS : Accounting Information Systems/ HTTTKT AVE : Average Variance Extracted/ Phương sai trích bình quân Cobit : Control Objectives for Information and Related Technologies/ Mục tiêu kiểm soát đối với thông tin và các công nghệ liên quan CNTT : Công nghệ thông tin D&M : DeLone và McLean ERP : Enterprise Resource Planning/ Hệ thống quản lý nguồn lực doanh nghiệp HTTT : Hệ thống thông tin HTTTKT : Hệ thống thông tin kế toán HTMT : Heterotrait- Monotrait ratio/ Chỉ số Heterotrait- Monotrait ISSM : Information System Success Model/ ISSM PU : Perceived of Usefulness/ Nhận thức về tính hữu ích PEU : Perceived Ease of Use/ Nhận thức về tính dễ sử dụng PLS-SEM : Partial Least Squares Structural Equation Modeling/ Mô hình hoá cấu trúc tuyến tính bình phương một phần bé nhất RMStheta : Root Mean Square residual covariance SRMR : Standardized Root Mean square Residual TAM : Technology Acceptance Model/ Mô hình chấp nhận công nghệ TPB : Theory of Planned Behavior/ Lý thuyết hành vi theo kế hoạch TRA : Theory of Reasonable Action/ Lý thuyết hành động hợp lý VIF : Variance Inflation Factor - hệ số phóng đại phương sai XBRL : Extensible Business Reporting Language/ Ngôn ngữ đánh dấu báo cáo mở rộng xii TÓM TẮT Nghiên cứu của luận án được tiến hành để xác định và đo lường tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam. Nghiên cứu xây dựng mô hình lý thuyết thể hiện mối quan hệ giữa các nhân tố và sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp. Quá trình thực hiện nghiên cứu thông qua việc trình bày tổng quan về các nghiên cứu đi trước trên thế giới và ở Việt Nam, xác định khoản trống nghiên cứu. Từ đó, dựa vào các lý thuyết nền về HTTT và những nghiên cứu đi trước, mô hình lý thuyết được xây dựng để kiểm định. Mô hình lý thuyết và thang đo các khái niệm nghiên cứu được hình thành từ kết quả nghiên cứu định tính thông qua việc phân tích, tổng hợp các bài báo, các tài liệu lý thuyết. Nghiên cứu định lượng được thực hiện qua 2 giai đoạn: Nghiên cứu sơ bộ – đánh giá thang đo - điều chỉnh mô hình đo lường và nghiên cứu chính thức đánh giá mô hình cấu trúc SEM. Phương pháp phân tích được sử dụng trong nghiên cứu của luận án là phương pháp PLS- SEM, luận án sử dụng phần mềm Smart PLS 3.2.7 là công cụ phân tích dữ liệu chủ yếu. Dữ liệu được thu thập thông qua bảng câu hỏi khảo sát trực tuyến và bảng câu hỏi giấy, phương pháp chọn mẫu thuận tiện phi xác suất. Đơn vị phân tích là cá nhân. Cỡ mẫu trong nghiên cứu sơ bộ là 119, trong nghiên cứu chính thức là 405, đảm bảo độ tin cậy của nghiên cứu. Kiểm định cho thấy thang đo đảm bảo độ tin cậy, đảm bảo giá trị phân biệt, giá trị hội tụ, các vấn đề như đa cộng tuyến, lệch do phương pháp là không đáng kể, mô hình phù hợp với dữ liệu thu thập được. Kết quả phân tích cho thấy: - Sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp là khái niệm nghiên cứu đa hướng, bao gồm: chất lượng thông tin, chất lượng hệ thống, ảnh hưởng người dùng. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu đi trước. - Sự thành công của HTTTKT chịu ảnh hưởng của các nhân tố: Tính chất người dùng, tính chất dự án, và sự hỗ trợ của nhà quản lý. Các nhân tố này ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp. - Chấp nhận và sử dụng công nghệ đóng vai trò truyền dẫn làm tăng tác động đến sự thành công. Nhận thức về tính hữu ích, nhận thức về tính dễ sử dụng tác động xiii đến sử dụng HTTT, từ đó tác động đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp. Nhận thức và sử dụng công nghệ vừa đóng vai trò trung gian toàn phần, vừa đóng vai trò trung gian một phần truyền dẫn tác động của các nhân tố tính chất người dùng, tính chất dự án, sự hỗ trợ của nhà quản lý đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp. Kết quả kiểm định mô hình đo lường cho thấy thang đo các khái niệm nghiên cứu đều có độ tin cậy cao và đạt được giá trị cần thiết. Nghiên cứu cũng cho thấy mô hình đo lường sự thành công của HTTTKT là mô hình đo lường phù hợp. Về tổng thể, mô hình đo lường trong nghiên cứu bao gồm 3 nhóm: (1) Sự thành công của HTTTKT – là kết quả; (2) các thành phần chấp nhận và sử dụng HTTTKT đóng vai trò truyền dẫn; và (3) các nhân tố tác động đến sự thành công của HTTTKT. Với thang đo đã được kiểm định là đủ điều kiện giá trị và có độ tin cậy, kết quả nghiên cứu có ý nghĩa góp phần hình thành thang đo cho các nghiên cứu về HTTTKT ở Việt Nam - khi mà những nghiên cứu về lĩnh vực này hiện còn đang rất hạn chế. Bên cạnh đó, thang đo được xây dựng cho đơn vị phân tích là cá nhân, mặc dù am hiểu về HTTTKT là có thể khác nhau, nhưng kết quả cho thấy độ tin cậy, giá trị phân biệt và giá trị hội tụ cao, do đó có sự nhất quán cao trong vấn đề đo lường các khái niệm trong lĩnh vực HTTT và HTTTKT ở Việt Nam và thế giới. Với kết quả nghiên cứu trong Luận án, có thể vận dụng mô hình đo lường sự thành công của HTTTKT để trả lời như thế nào là HTTTKT thành công ở góc độ người kế toán. Qua kết quả nghiên cứu, các tác động trực tiếp và gián tiếp đến sự thành công của HTTTKT cho thấy tầm quan trọng của nghiên cứu trong Luận án. Kết quả nghiên cứu của Luận án đóng góp vào lý thuyết cho nghiên cứu về HTTT cũng như sự thành công của hệ thống thông tin; đồng thời cung cấp các hàm ý quản trị cho các nhà lãnh đạo doanh nghiệp nhằm có được HTTTKT thành công, góp phần tạo thành quả hoạt động cho doanh nghiệp. 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ khi công nghệ thông tin được phát triển từ những năm 50 của thế kỷ 20 cho đến giai đoạn của cách mạng công nghiệp 4.0 hiện tại; sự phát triển của HTTTKT dưới ảnh hưởng của tiến bộ công nghệ thông tin cũng qua nhiều giai đoạn: ứng dụng công nghệ xử lý và lưu trữ dữ liệu, tự động hoá công tác kế toán, tự động hoá công tác quản lý – mà trong đó HTTTKT như là một thành phần; và đến nay HTTTKT là hệ thống tích hợp, chia sẻ thông qua nền tảng điện toán đám mây và dữ liệu lớn. Quá trình phát triển của HTTTKT trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay đặt ra vấn đề: như thế nào là HTTTKT thành công? Ứng dụng sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp như thế nào? HTTTKT trong doanh nghiệp thành công mang lại lợi ích gì cho kế toán, cho người sử dụng thông tin kế toán hay cho chính bản thân doanh nghiệp? Việc nghiên cứu, tìm hiểu HTTTKT thành công tác động như thế nào đến việc nghiên cứu, giảng dạy HTTTKT? Từ các câu hỏi trên, việc hình thành đề tài nghiên cứu của Luận án được xây dựng trên cơ sở phân tích, tìm hiểu các nghiên cứu đi trước trong các hướng nghiên cứu bao gồm các nghiên cứu về tác động của CNTT đối với HTTTKT doanh nghiệp, các nghiên cứu về tính hiệu quả của HTTTKT, các nghiên cứu về ảnh hưởng của HTTTKT đến thành quả hoạt động của doanh nghiệp, các nghiên cứu về hệ thống quản trị nguồn lực doanh nghiệp ERP, và các nghiên cứu về tổ chức HTTTKT trong doanh nghiệp. Những nghiên cứu này bao gồm nghiên cứu trong nước và quốc tế. Thông qua việc phân tích nghiên cứu đi trước, giúp hình thành nên các luận điểm làm cơ sở cho lý do chọn đề tài nghiên cứu của luận án. Sự tác động của CNTT đối với HTTTKT doanh nghiệp đã được nghiên cứu nhiều trong thời gian qua, ví dụ nghiên cứu của Anders Rom về mối liên hệ giữa kế toán quản trị và HTTT tích hợp (Rom & Rohde, 2007); nghiên cứu của Markus Granlund về giao diện giữa kế toán và CNTT hiện đại (Granlund, 2009) và các nghiên cứu khác về hệ thống quản trị nguồn lực trong doanh nghiệp ERP. Những nghiên cứu này mở rộng các hướng ứng dụng CNTT trong công tác quản lý doanh nghiệp. Ngoài ra, các nghiên cứu liên quan đến lĩnh vực quản lý và kiểm soát hệ thống kế toán trong doanh nghiệp trong điều 2 kiện ứng dụng CNTT và hình thành nên hệ thống lý thuyết về COBIT - Control Objectives for Information and Related Technologies (ISACA, 2012) cũng được phát triển và ứng dụng rộng rãi. Đồng thời nhằm đảm bảo tính hữu hiệu và hiệu quả trong việc ứng dụng khai thác và cung cấp thông tin tài chính của các doanh nghiệp trong điều kiện ứng dụng CNTT, một hệ thống nghiên cứu về XBRL - eXtensible Business Reporting Language (ngôn ngữ báo cáo kinh doanh mở rộng) cũng đang được phát triển và ứng dụng. Các nghiên cứu về XBRL đi sâu về khía cạnh ứng dụng như phân tích khả năng nâng cao quản trị doanh nghiệp (Alles & Piechocky, 2012), nghiên cứu về các đề xuất ứng dụng XBRL trong việc nâng cao chất lượng thông tin cho nhà đầu tư (Arnold, Bedard, Phillips, & Sutton, 2012). Như vậy, trong điều kiện CNTT phát triển nhanh chóng hiện nay, có rất nhiều hướng nghiên cứu HTTTKT trong doanh nghiệp, và các hướng nghiên cứu khác nhau này đều thực sự cần thiết. Các nghiên cứu quốc tế về HTTTKT trong thời gian gần đây đã nghiên cứu về các vấn đề như tính hiệu quả của HTTTKT trong doanh nghiệp (Sajady & Dastgir, 2008), nghiên cứu về mối quan hệ giữa HTTTKT và quản trị tri thức (Sori, 2009a), nghiên cứu về ảnh hưởng của HTTTKT quản trị trong việc tạo ra lợi nhuận (Roodposhti, Nikoomaram, & Mahmoodi, 2012), nghiên cứu mối quan hệ giữa kế toán quản trị và HTTT tích hợp (Rom & Rhode, 2007), hoặc nghiên cứu về tính hữu ích của HTTTKT trong hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp (Soudani, May 2012). Tổ chức HTTTKT trong doanh nghiệp cũng được nghiên cứu, bao gồm nghiên cứu về các trở ngại khi triển khai thực hiện HTTTKT trong doanh nghiệp (Mahdi & Abdoreza, Feb 2011), nghiên cứu của Marianne Bradford và Juan Florin (Bradforda & Florin, 2003) về vai trò của các nhân tố DOI (Diffusion of Innovation – khuếch tán của đổi mới) đến sự thành công của quá trình triển khai hệ thống quản lý các nguồn lực doanh nghiệp ERP hay nghiên cứu về các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến sự thành công của quá trình triển khai ERP trong doanh nghiệp (Hong & Kim, 2002). Các nghiên cứu về ERP hoặc về HTTTKT trong doanh nghiệp khá đa dạng và phong phú; và trên các góc độ khác nhau, cho thấy sự thành công của hệ thống doanh nghiệp, hệ thống ERP hay HTTTKT tác động tích cực đến thành quả của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, các nghiên cứu về tâm lý học hành vi cũng cho thấy vai trò của cá nhân trong 3 sự thành công của hoạt động hay của hệ thống (Bano & Zowghi, 2015), do đó, khi nghiên cứu về sự thành công của HTTTKT cần nghiên cứu vai trò của cá nhân và trên góc độ cá nhân. Ở Việt Nam, trong thời gian qua không có nhiều nghiên cứu được công bố trên tạp chí quốc tế về HTTTKT trong doanh nghiệp. Các nghiên cứu về vấn đề này trong 5 năm trở lại đây tập trung trong các luận án tiến sĩ, luận án thạc sĩ và một số đề tài nghiên cứu khác; chủ yếu định hướng nghiên cứu ở khía cạnh ứng dụng CNTT và đưa ra các giải pháp ứng dụng CNTT trong công tác kế toán của doanh nghiệp như ý kiến của tác giả Trần Phước: “Luận án đưa ra những giải pháp như giải pháp tổ chức sử dụng hiệu quả phần mềm kế toán, trong đó nhấn mạnh đến công tác khảo sát để xây dựng HTTTKT trong điều kiện ứng dụng CNTT, đề xuất quy trình lựa chọn phần mềm kế toán thích hợp với quy mô đặc điểm của doanh nghiệp; đưa ra phương pháp thiết kế bộ mã hóa thông tin kế toán phục vụ cho kế toán tài chính và kế toán quản trị” (Trần Phước, 2007) . Các nghiên cứu khác tập trung chủ yếu vào nghiên cứu ứng dụng tổ chức HTTTKT cho các loại hình doanh nghiệp khác nhau, chưa có nghiên cứu nào để cập đến vấn đề sự thành công của tổ chức HTTTKT trong các doanh nghiệp Việt Nam chịu ảnh hưởng bởi các nhân tố nào và sự thành công này, cũng như những nhân tố tác động này ở các doanh nghiệp Việt Nam có khác biệt gì so với các nghiên cứu khác trên thế giới. Các doanh nghiệp Việt Nam hoạt động trong nền kinh tế chuyển đổi, với những đặc trưng nhất định trong công tác quản lý. Bên cạnh đó, việc ứng dụng CNTT trong công tác quản lý trong doanh nghiệp rất đa dạng và không đồng nhất. Tổ chức HTTTKT trong các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như mức độ ứng dụng CNTT, đặc điểm ngành nghề kinh doanh, quy mô doanh nghiệp, hiểu biết và hành vi của các nhà quản lý trong vấn đề ứng dụng CNTT, … Do đó, sự thành công của tổ chức HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam chịu tác động bởi nhiều nhân tố khác nhau. Những nhân tố này cần được nhận dạng, đo lường và đánh giá. Tổng hợp từ qua trình phân tích trên, lý do chọn đề tài của luận án được xác định dựa trên các luận điểm: 4 • Sự thành công của HTTTKT tác động tích cực đến thành quả của doanh nghiệp, do đó nghiên cứu về sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp là thật sự cần thiết • Sự đa dạng trong nghiên cứu về HTTT thành công, do đó việc tiếp tục nghiên cứu sự thành công của HTTTKT sẽ tiếp tục đóng góp cả về lý thuyết và thực tiễn, cũng như tìm kiếm các hướng nghiên cứu mới. • Vai trò của cá nhân trong HTTTKT thành công là quan trọng, nên nghiên cứu về sự thành công của HTTTKT cần được quan tâm hơn trên góc độ đơn vị phân tích cá nhân. • Sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp chưa được đo lường một cách đầy đủ, do đó cần thiết phải xây dựng mô hình đo lường sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp. • Các nhân tố ảnh hưởng đến HTTTKT thành công cần thiết phải được nhận dạng, mô hình hóa và đo lường tác động của những nhân tố này đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp. • Không có nhiều nghiên cứu về HTTTKT và sự thành công của HTTTKT trong các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay, do đó, việc lựa chọn đề tài nghiên cứu này ở Việt Nam là điều cần thiết. 2. Mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu: Từ các phân tích trên, vấn đề nghiên cứu được đặt ra của đề tài là: Nghiên cứu sự tác động đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam. Xây dựng và phát triển HTTTKT trong doanh nghiệp bao gồm quá trình tổ chức HTTTKT và quá trình vận hành - sử dụng hệ thống. Do vậy, sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp bao gồm hai nội dung chính: sự thành công của quá trình tổ chức HTTTKT thể hiện qua sự chấp nhận sử dụng và tiếp tục sử dụng hệ thống; và sự thành công của HTTTKT trong quá trình vận hành - sử dụng hệ thống thông qua kết quả, lợi ích hay cảm nhận về chất lượng của hệ thống. HTTTKT thành công có thể được nhìn nhận và phân tích ở cấp độ doanh nghiệp - thông qua kết quả do HTTTKT mang lại cho doanh nghiệp; hoặc được nhìn nhận thông qua cấp độ cá nhân – được thể hiện qua tác động đến cá nhân hay các cảm nhận của cá nhân về hệ thống. Tuy nhiên, trong bất kỳ một tổ chức nào, cá nhân là thành phần không thể tách rời và 5 đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành, phát triển của tổ chức; đồng thời, cá nhân góp phần quyết định đến sự thành công của HTTTKT; do đó, vấn đề nghiên cứu của luận án được đặt trong góc nhìn cá nhân. Để giải quyết vấn đề nghiên cứu, luận án xác định mục tiêu nghiên cứu như sau: Mục tiêu chung: Xác định các nhân tố và đo lường ảnh hưởng của các nhân tố tác động đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam. Mục tiêu cụ thể: RO1: Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam. Mục tiêu này giải quyết vấn đề sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam chịu ảnh hưởng bởi các nhân tố nào, điều gì quyết định hay ảnh hưởng đến sự thành công. RO2: Xác định và đo lường các thành phần của HTTTKT thành công trong doanh nghiệp Việt Nam. Mục tiêu này giúp làm rõ các thành phần của một HTTTKT thành công, xây dựng mô hình đo lường HTTTKT thành công. RO3: Đo lường tác động của các nhân tố đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam. Mục tiêu này làm rõ vai trò, mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp. Câu hỏi nghiên cứu: Để có được HTTTKT thành công, cần xác định và đo lường được các nhân tố ảnh hưởng đến sự thành công của HTTTKT. Các nhân tố này có thể là tính chất tác vụ, tính chất dự án và cấu trúc tổ chức, tính chất của người dùng và xã hội (Petter, DeLone, & McLean, 2013); bên cạnh đó, sự thành công của quá trình triển khai HTTT cũng có thể tác động đến sự thành công của HTTT; do đó, câu hỏi nghiên cứu thứ nhất là: RQ1: Những nhân tố nào tác động đến sự thành công của HTTTKT trong các doanh nghiệp Việt Nam? Sự thành công của HTTT đã được xác định và đo lường và ứng dụng với rất nhiều nghiên cứu ở nhiều khía cạnh khác nhau, như đo lường thông qua hiệu quả của HTTT, đo lường thông qua chất lượng hay việc sử dụng hệ thống, nhưng chưa có mô hình hoàn chỉnh đo lường sự thành công của HTTTKT. HTTTKT là HTTT, tuy nhiên, đo lường sự thành công của HTTT và sự thành công của hệ thống trong tin kế toán trong doanh nghiệp Việt Nam có thể có sự khác biệt, điều này có thể dẫn đến sự khác biệt trong mức 6 độ ảnh hưởng của các nhân tố đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam. Như vậy cần xác định và đo lường các thành phần tạo nên sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam. Do đó, câu hỏi nghiên cứu thứ 2 là: RQ2: Sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam bao gồm các thành phần nào và được xác định, đo lường như thế nào? Để đánh giá mức độ ảnh hưởng đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam, mỗi nhân tố tác động đến sự thành công này cần được xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng. Do đó, câu hỏi nghiên cứu thứ 3 là: RQ3: Sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam chịu ảnh hưởng như thế nào từ các nhân tố có liên quan? 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của Luận án là các thành phần, các mối quan hệ và các tác động đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp Việt Nam. Sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp có thể đánh giá thông qua tác động đến doanh nghiệp như thành quả hoạt động, lợi ích hay các tiêu chí khác; đồng thời cũng có thể được đánh giá thông qua góc độ cá nhân. Mỗi cá nhân góp phần cho thành công của tổ chức, tuy nhiên, nhận định về thành công của HTTT theo góc độ cá nhân và tổ chức có thể khác biệt hay mâu thuẫn. Chính vì vai trò quan trọng của cá nhân trong tổ chức, nên theo góc nhìn cá nhân; (1) quan điểm về sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp, (2) các thành phần tác động đến sự thành công, và (3) quan hệ tác động đến sự thành công của HTTTKT trong doanh nghiệp cần được nghiên cứu. Vì vậy, khách thể nghiên cứu là người sử dụng HTTTKT (người thu thập, xử lý và cung cấp thông tin kế toán – không phải người sử dụng kết quả do kế toán cung cấp), cụ thể, nghiên cứu khảo sát nhân viên kế toán trong các doanh nghiệp đang ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán. Đơn vị phân tích là cá nhân. Phạm vi nghiên cứu: HTTTKT là HTTT nhưng có những đặc thù riêng, đặc biệt là trong các doanh nghiệp Việt Nam, với đơn vị phân tích cá nhân, nên đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu ở các nội dung sau: (1) Đề tài nghiên cứu HTTTKT, do đó tập trung khảo sát ở bộ phận kế toán trong doanh nghiệp; (2) Đề tài khảo sát đối với doanh nghiệp Việt Nam, nơi mà hệ thống kế toán đang trong tình trạng cần hoàn thiện và trên đà hội nhập với kế toán quốc tế; (3) Đề tài chỉ khảo sát HTTTKT trong môi trường ứng dụng