Tài liệu Các giải pháp tăng thu nhập cho nông dân ở trung quốc từ khi cải cách mở của đến nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN VĂN ---*--- NGUYỄN THANH GIANG CÁC GIẢI PHÁP TĂNG THU NHẬP CHO NÔNG DÂN Ở TRUNG QUỐC TỪ KHI CẢI CÁCH MỞ CỬA ĐẾN NAY Chuyên ngành: Châu Á học Mã số: 60.31.50 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÂU Á HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Hoàng Thế Anh Hà Nội – 2009 Môc lôc PhÇn Më §ÇU……………………………………………………………………………………. 1 1. Lý do chän ®Ò tµi…...………………………………………………………………………........ 1 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn 3 ®Ò........................................................................................................ 3. C¸ch tiÕp 7 cËn.................................................................................................................................... 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn 8 cøu........................................................................................ 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ nguån t- 8 liÖu...................................................................... 6. Bè côc ®Ò 8 tµi..................................................................................................................................... Ch-¬ng 1: ®Æc thï vµ sù cÇn thiÕt cña vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ë Trung Quèc ............................................... 9 1.1. Mét sè kh¸i niÖm vµ ®Æc thï vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n Trung 9 Quèc........................................................................ ......................................................... 1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm liªn 9 quan……………………………………………………..…... 1.1.2. §Æc thï vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n Trung Quèc…………………... 1.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ë Trung 11 14 Quèc……....... 1.2.1. Thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng chËm ¶nh h-ëng trùc tiÕp 14 ®Õn sù t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n............................................................................... 1.2.2. Thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng chËm ¶nh h-ëng ®Õn sù 16 æn ®Þnh cña x· héi......................................................................................................................................... 1.2.3. Nguyªn nh©n khiÕn cho thu nhËp cña n«ng d©n Trung 18 Quèc t¨ng chËm ............................................................................................................................................ Ch-¬ng 2: mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n thóc ®Èy t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n cña trung quèc.............................................. 25 2. 1. Thùc hiÖn chÕ ®é tr¸ch nhiÖm kho¸n s¶n ®Õn hé gia ®×nh ë n«ng th«n Trung Quèc trong nh÷ng n¨m ®Çu c¶i c¸ch 25 më cöa.................................. 2.1.1. Sù ra ®êi cña chÕ ®é kho¸n s¶n ®Õn hé gia 25 ®×nh...................................... 2.1.2. Vai trß cña chÕ ®é kho¸n s¶n ®Õn hé trong viÖc t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n Trung Quèc ............................................................................................................. 27 2.2. æn ®Þnh quan hÖ kho¸n ruéng ®Êt, b¶o vÖ quyÒn sö dông ®Êt kho¸n cña n«ng d©n 32 ........................................................................................................................................ 2.3. Ph¸t triÓn xÝ nghiÖp h-¬ng trÊn, gi¶i quyÕt viÖc lµm t¹i chç cho søc lao ®éng d- thõa ë n«ng th«n, chuyÓn dÞch lao ®éng n«ng nghiÖp sang lao ®éng phi n«ng 37 nghiÖp.................................................................................................. 2.3.1. Mét vµi nÐt vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn xÝ nghiÖp h-¬ng trÊn cña Trung 37 Quèc................................................................................................................ 2.3.2. Vai trß vµ ®ãng gãp cña xÝ nghiÖp h-¬ng trÊn trong viÖc t¨ng thu nhËp cho n«ng 42 d©n........................................................................................................................... 2.4. TÝch cùc chuyÓn dÞch søc lao ®éng d- thõa ë n«ng th«n ra thµnh phè lµm thuª, gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò ng-êi n«ng d©n l-u 44 ®éng............. 2.5. TiÕn hµnh c¶i c¸ch toµn diÖn chÕ ®é thuÕ vµ phÝ ë n«ng th«n, gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho n«ng 49 d©n.......................................................................................................... 2.6. T¨ng c-êng møc ®é trî gióp tõ c¸c chÝnh s¸ch t¨ng thu nhËp cho ng-êi n«ng d©n.................................................................................................................................... 54 CH¦¥NG 3: nhËn xÐt vÒ c¸c gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ë Trung Quèc vµ mét sè gîi më cho ViÖt 62 Nam.................................................................................................................................... 3.1. Nh÷ng thµnh tùu c¬ b¶n trong viÖc t¨ng thu nhËp cho n«ng 62 d©n..... 3.1.1. Møc thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng lªn, ®êi sèng ®-îc c¶i thiÖn… 62 3.1.2. B-íc ®Çu gi¶i quyÕt ®-îc vÊn ®Ò xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo…………........ 65 3.1.3. KÕt cÊu nguån thu nhËp ngµy cµng ®a d¹ng, n«ng d©n cã nhiÒu c¬ héi lùa chän viÖc lµm ë c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp................................ 66 3.2. Mét sè vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong viÖc t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n cña Trung Quèc hiÖn 69 nay....................................................................................................... 3.2.1. H¹n chÕ cña viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n 69 3.2.2. Sù gia t¨ng kho¶ng c¸ch chªnh lÖch thu nhËp gi÷a c- d©n thµnh thÞ vµ c- d©n n«ng th«n ............................................................................................... 73 3.2.3. Nh÷ng khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp vµ viÖc lµm cho sè lao ®éng ra thµnh phè lµm thuª ............................................ 3.3. Mét sè gîi më cho ViÖt 77 81 Nam................................................................................. KÕt luËn 87 ............................................................................................................................. ...................... TµI LIÖU THAM 90 KH¶O................................................................................................. Lêi Më §ÇU 1. Lý do chän ®Ò tµi Trung Quèc lµ mét n-íc n«ng nghiÖp lín, d©n sè n«ng d©n ®«ng. Hµng ngµn n¨m qua vÊn ®Ò n«ng d©n lu«n lµ vÊn ®Ò quan träng hµng ®Çu cña n-íc nµy. LÞch sö mÊy ngh×n n¨m cña Trung Quèc cho thÊy, n«ng d©n hiÒn hoµ hay giËn d÷ ®· quyÕt ®Þnh sù tån vong, h-ng suy cña c¸c triÒu ®¹i; n«ng d©n h¨ng h¸i hay thê ¬ ®· quyÕt ®Þnh x· héi ®i lªn hay ng-ng trÖ; n«ng d©n ñng hé hay chèng ®èi ®· quyÕt ®Þnh sinh mÖnh chÝnh trÞ cña c¸c nhµ cÇm quyÒn; n«ng d©n ®i theo hay quay l-ng l¹i ®· quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña c¸c chÝnh s¸ch. Thùc tÕ ®· chøng minh, trong thêi kú ®Êu tranh c¸ch m¹ng, chÝnh n«ng d©n lµ ®éi qu©n chñ lùc gióp c¸ch m¹ng Trung Quèc thµnh c«ng. Thêi kú ®Çu c¶i c¸ch më cöa, víi ph-¬ng ch©m c¶i c¸ch b¾t ®Çu tõ n«ng th«n cña §Æng TiÓu B×nh, §CS Trung Quèc tr¶ l¹i cho n«ng d©n quyÒn ®Þnh ®o¹t ruéng ®Êt, tµi s¶n, quyÒn tù do s¶n xuÊt vµ kinh doanh, n«ng d©n vui mõng ®· lËp nªn nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ ®¸ng kh©m phôc. Nh-ng kÓ tõ sau Héi nghÞ Trung -¬ng 3 kho¸ XII (th¸ng 10-1984), §CS Trung Quèc quyÕt ®Þnh chuyÓn träng t©m c¶i c¸ch tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ, ngay lËp tøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÞ chËm l¹i, s¶n l-îng l-¬ng thùc gi¶m sót, gi¸ c¶ t¨ng nhanh, tèc ®é t¨ng tr-ëng thu nhËp cña n«ng d©n liªn tôc gi¶m xuèng, chªnh lÖch thu nhËp gi÷a c- d©n thµnh thÞ vµ n«ng th«n ngµy cµng më réng... NhËn thøc ®-îc vai trß vµ tÇm quan träng cña n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ n«ng d©n ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, §¹i héi XVI §CS Trung Quèc (n¨m 2002) khi ®-a ra môc tiªu x©y dùng toµn diÖn x· héi kh¸ gi¶ ®· nªu râ: “X©y dùng n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n, t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n lµ nhiÖm vô träng ®¹i cña x©y dùng toµn diÖn x· héi kh¸ gi¶”. Trong ®ã, viÖc t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ®-îc coi lµ h¹t nh©n cña c«ng t¸c n«ng d©n. Bëi v× “kh«ng cã kh¸ gi¶ cña n«ng d©n, th× kh«ng thÓ cã kh¸ gi¶ cña nh©n d©n c¶ n­íc” [66], nh- Tæng BÝ th- Giang Tr¹ch D©n ®· tõng nhÊn m¹nh ë Héi nghÞ Trung -¬ng 8 kho¸ XIII §CS Trung Quèc (th¸ng 11 – 1991), v× chØ cã t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n míi cã thÓ thóc ®Èy n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, gióp cho n«ng th«n ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh l©u dµi, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. GÇn ®©y, Héi nghÞ Trung -¬ng 3 kho¸ XVII §CS Trung Quèc (th¸ng 10 - 2008) ®· nªu râ: “c¬ së n«ng nghiÖp cña Trung Quèc vÉn cßn l¹c hËu, cÇn ph¶i t¨ng c-êng; sù ph¸t triÓn cña n«ng th«n Trung Quèc vÉn cßn tr× trÖ, cÇn ph¶i trî gióp; t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n vÉn cßn khã kh¨n, cÇn ph¶i ®Èy nhanh”. Héi nghÞ còng chØ ra, mét trong nh÷ng nhiÖm vô môc tiªu c¬ b¶n cña c¶i c¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n Trung Quèc ®Õn n¨m 2020 ®ã lµ, “thu nhËp thuÇn b×nh qu©n ®Çu ng-êi n«ng d©n t¨ng gÊp ®«i so víi n¨m 2008, møc tiªu dïng ®-îc n©ng cao ®¸ng kÓ, hiÖn t-îng nghÌo ®ãi tuyÖt ®èi c¬ b¶n ®-îc xo¸ bá”[60]. Qua ®ã cã thÓ thÊy vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n hiÖn ®ang ®-îc §CS Trung Quèc hÕt søc quan t©m vµ coi träng, nã ®-îc coi lµ môc tiªu vµ nhiÖm vô quan träng nhÊt, then chèt nhÊt cña c«ng cuéc x©y dùng n«ng th«n míi XHCN ë n-íc nµy. ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu lµ hai n-íc n«ng nghiÖp cã nhiÒu ®iÓm t-¬ng ®ång vÒ v¨n ho¸, lÞch sö, chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. NhiÒu vÊn ®Ò cña “tam n«ng” (n«ng nghiÖp, n«ng th«n, n«ng d©n) mµ Trung Quèc ®ang ph¶i ®èi mÆt vµ gi¶i quyÕt, trong ®ã cã vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n còng chÝnh lµ vÊn ®Ò nan gi¶i trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña ViÖt Nam hiÖn nay. V× vËy, nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n cña Trung Quèc trong 30 n¨m c¶i c¸ch më cöa cã gi¸ trÞ tham kh¶o quÝ b¸u cho ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ®æi míi më cöa ®Êt n-íc. Víi nh÷ng lý do nªu trªn, t¸c gi¶ quyÕt ®Þnh chän “C¸c gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n cña Trung Quèc tõ khi c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho LuËn v¨n Th¹c sÜ cña m×nh. 2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ®· trë thµnh ®Ò tµi hÊp dÉn kh«ng chØ ®èi víi c¸c häc gi¶ mµ cßn c¶ víi nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña nhiÒu quèc gia vµ khu vùc trªn thÕ giíi. - T×nh h×nh nghiªn cøu trong n-íc: Trong giai ®o¹n hiÖn nay “n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, n«ng th«n æn ®Þnh, n«ng d©n t¨ng thu nhËp” ®-îc coi lµ nhiÖm vô quan träng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu x©y dùng n«ng th«n míi XHCN cña §¶ng vµ ChÝnh phñ Trung Quèc. V× thÕ nã trë thµnh ®Ò tµi thu hót ®-îc sù quan t©m nghiªn cøu cña c¸c häc gi¶ ViÖt Nam. Nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò tam n«ng trong ®ã cã t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n còng t-¬ng ®èi phong phó vµ ®a d¹ng. Tiªu biÓu lµ c¸c c«ng tr×nh nh-: “VÊn ®Ò tam n«ng ë Trung Quèc: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” do §ç TiÕn S©m chñ biªn (2008) [18], c«ng tr×nh ®· kh¸i qu¸t vµ hÖ thèng vÒ thùc tr¹ng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò “tam n«ng” cña Trung Quèc hiÖn nay, trong ®ã còng ®· Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn mét sè chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n trong giai ®o¹n hiÖn nay; “Mét sè vÊn ®Ò vÒ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp Trung Quèc” do NguyÔn Minh H»ng chñ biªn (2003) [6], cuèn s¸ch bµn vÒ qu¸ tr×nh vµ c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn chuyÓn ®æi tõ mét nÒn n«ng nghiÖp truyÒn thèng l¹c hËu sang nÒn n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cña Trung Quèc, tuy nhiªn vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n míi chØ ®-îc lång ghÐp vµo trong c¸c néi dung cña cuèn s¸ch; “XÝ nghiÖp h-¬ng trÊn ë n«ng th«n Trung Quèc” cña t¸c gi¶ §ç TiÕn S©m (1994)[16], tõ gãc ®é c«ng nghiÖp ho¸ n«ng th«n, t¸c gi¶ ®· luËn gi¶i nh÷ng thµnh tùu cña xÝ nghiÖp h-¬ng trÊn ®èi víi c«ng cuéc c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn n«ng th«n Trung Quèc, trong ®ã cã nãi ®Õn vai trß cña xÝ nghiÖp h-¬ng trÊn trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu viÖc lµm ë n«ng th«n, gãp phÇn t¨ng thu nhËp tõ c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp cho n«ng d©n… Bªn c¹nh c¸c c«ng tr×nh nªu trªn, trong c¸c t¹p chÝ nghiªn cøu chuyªn ngµnh còng nh- c¸c cuéc héi th¶o, nhiÒu t¸c gi¶ còng ®· cã bµi viÕt bµn vÒ qu¸ tr×nh vµ nh÷ng thµnh tùu cña c¶i c¸ch n«ng th«n, qua ®ã cho thÊy nh÷ng ®æi thay to lín cña bé mÆt n«ng th«n nãi chung vµ ®êi sèng cña ng-êi n«ng d©n, trong ®ã cã c¶ nh÷ng thµnh tùu trong c«ng t¸c t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n nh-: “C¶i thiÖn ®êi sèng kinh tÕ n«ng th«n: Thµnh tùu lín cña Trung Quèc trong thêi kú c¶i c¸ch më cöa” cña t¸c gi¶ Phïng ThÞ HuÖ [10] in trong Kû yÕu héi th¶o Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa 55 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn, “Lý luËn vµ thùc tiÔn c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn n«ng th«n Trung quèc 30 n¨m qua” cña Phã Tr-ëng ban Tuyªn truyÒn Trung -¬ng §CS Trung Quèc Tr¸c VÖ Hoa [8] t¹i Héi th¶o Lý luËn lÇn thø 4 gi÷a §CS ViÖt Nam vµ §CS Trung Quèc - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ n«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n – Kinh nghiÖm ViÖt Nam, kinh nghiÖm Trung Quèc; bµi viªt “Vµi nÐt vÒ tiÕn tr×nh c¶i c¸ch n«ng th«n Trung Quèc tõ c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay” cña NguyÔn Xu©n C-êng trªn T¹p chÝ Nghiªn cøu Trung Quèc n¨m 2005 [3]… Ngoµi ra cßn cã c¸c c«ng tr×nh vµ bµi viÕt ®Ò cËp trùc tiÕp vµo thùc tr¹ng vµ c¸c vÊn ®Ò næi cém cña tam n«ng Trung Quèc nh- “T×m hiÓu nh÷ng gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ n«ng d©n Trung Quèc hiÖn nay” cña Bïi ThÞ Thanh H-¬ng, ®¨ng trªn T¹p chÝ Nghiªn cøu Trung Quèc, sè 1, 2007 [11]; “N«ng d©n Trung Quèc: Thùc tr¹ng bÊt ®èi xøng so víi ng-êi d©n thµnh thÞ" cña t¸c gi¶ Hoµng ThÕ Anh, ®¨ng trªn T¹p chÝ Nghiªn cøu Trung Quèc sè 1 n¨m 2008 [1]. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh ®Òu cã Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ë tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn c¸c c«ng tr×nh nµy ch-a tæng kÕt mét c¸ch cã hÖ thèng vµ trùc tiÕp qu¸ tr×nh còng nh- nh÷ng gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n cña Trung Quèc tõ khi c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay. MÆc dï vËy, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nªu trªn ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· ph¸c ho¹ ra bøc tranh ®a d¹ng vÒ vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n Trung Quèc, lµ nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc ®¸ng quý, cã t¸c dông gîi më lín ®Ó t¸c gi¶ kÕ thõa vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn LuËn v¨n tèt nghiÖp Th¹c sÜ cña m×nh. - T×nh h×nh nghiªn cøu ë Trung Quèc: VÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n do tÇm quan träng cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®· thu hót ®-îc sù quan t©m cña c¸c cÊp l·nh ®¹o, qu¶n lý còng nhnhiÒu nhµ nghiªn cøu khoa häc Trung Quèc. Nh÷ng th¶o luËn häc thuËt cña Trung Quèc vÒ vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n b¾t ®Çu tõ kho¶ng nh÷ng n¨m 1993, 1994, vµ lu«n lµ ®Ò tµi thu hót nhiÒu häc gi¶ quan t©m nghiªn cøu. §Æc biÖt nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, do Trung -¬ng §CS Trung Quèc ngµy cµng coi träng vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n, nã cµng trë thµnh tiªu ®iÓm nghiªn cøu lÝ luËn. Tæng quan c¸c th¶o luËn häc thuËt nµy, chñ yÕu tËp trung vµo c¸c ph-¬ng diÖn: Mét lµ, h×nh thøc biÓu hiÖn chñ yÕu cña vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n; hai lµ, c¸c nguyªn nh©n c¬ b¶n t¹o nªn vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n; ba lµ, kiÕn nghÞ ®èi s¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n. VÒ c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn chñ yÕu cña vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n, c¸c häc gi¶ tËp trung ph©n tÝch theo 2 h-íng ®ã lµ thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng tr-ëng chËm ch¹p vµ t¨ng tr-ëng kh«ng æn ®Þnh nh-: Tr-¬ng Hóc Hång trong bµi “HiÖn tr¹ng thu nhËp n«ng d©n n-íc ta (Trung Quèc) vµ ®èi s¸ch cña nã” (2001) [33]; Cao ChÝ Anh, “Ph©n tÝch sù t¨ng tr-ëng kh«ng æn ®Þnh trong thu nhËp thuÇn b×nh qu©n ®Çu ng-êi gia ®×nh n«ng th«n” (2001) [28]; GS. Cèc Nguyªn D-¬ng, “T×nh tr¹ng “tam n«ng” Trung Quèc: Thµnh tùu, vÊn ®Ò vµ th¸ch thøc” (2007) [4]... VÒ c¸c nguyªn nh©n c¬ b¶n t¹o nªn vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n, c¸c t¸c gi¶ L-u HuÖ, “Nh÷ng suy nghÜ vµ kiÕn nghÞ vÒ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n”(1999) [34]; M· HiÓu Hµ, “§Èy nhanh ®iÒu chØnh kÕt cÊu nhÞ nguyªn thµnh thÞ n«ng th«n, thóc ®Èy t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n” (2001) [32]... cho r»ng c¸c nh©n tè g©y ra vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n ®ã lµ nh÷ng sai lÇm trong chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt vÜ m« cïng víi nh÷ng rµo c¶n vÒ chÕ ®é nh- sù ph©n t¸ch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ¶nh h-ëng cña thÓ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch. Còng ®Ò cËp ®Õn c¸c nguyªn nh©n khiÕn thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng chËm, hai t¸c gi¶ Tr-¬ng Vi §«ng, “Ph©n tÝch nh©n tè quyÕt ®Þnh t¨ng tr-ëng thu nhËp cña n«ng d©n” (1994) [31], V-¬ng Vi N«ng, “Con ®-êng c¬ b¶n ®Ó t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n” (2000) [38] cho r»ng vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n trªn mét chõng mùc nhÊt ®Þnh chÞu sù quyÕt ®Þnh cña mét sè quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n ®ã lµ: quy luËt gi¸ c¶ cung cÇu thÞ tr-êng vµ ®Þnh luËt Enghen, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr-êng, gi¸ c¶ n«ng s¶n do t×nh h×nh cung cÇu quyÕt ®Þnh, kinh tÕ ph¸t triÓn, cung vµ cÇu ®Òu t¨ng, nÕu sù t¨ng tr-ëng l-îng cung v-ît qu¸ sù t¨ng tr-ëng l-îng cÇu th× sÏ lµm cho gi¸ c¶ gi¶m xuèng, ¶nh h-ëng ®Õn thu nhËp cña n«ng d©n... §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n, c¸c häc gi¶ còng ®-a ra c¸c kiÕn nghÞ: ®Èy nhanh chuyÓn dÞch søc lao ®éng nh- TrÇn TÝch V¨n, “Thö ph©n tÝch vÊn ®Ò n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ n«ng d©n trong giai ®o¹n míi” (2001) [45], Tr-¬ng HiÓu S¬n, “T¹o ra c¬ héi viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n” (2001) [39]; thóc ®Èy ®« thÞ ho¸ nh- Ch©u Thµnh, “Quan s¸t thu nhËp n«ng d©n” (2001) [30], Kh-¬ng Tr-êng V©n, “§« thÞ ho¸ vµ vÊn ®Ò “tam n«ng””(2003) [44]; gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho n«ng d©n nh- Hµn TuÊn, “Suy nghÜ vÒ vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n” (2001) [37]. “§iÒu tra b¸o c¸o chÝnh s¸ch n«ng th«n Trung Quèc” (2007) cña nhãm t¸c gi¶ Hµn TuÊn, T¹ D-¬ng, Tõ TiÓu Thanh [37], nªu râ hiÖn nay Trung -¬ng §CS Trung Quèc coi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò “tam n«ng” lµ träng t©m trong träng t©m c«ng t¸c cña §¶ng, c¨n cø theo yªu cÇu trï tÝnh chung ph¸t triÓn thèng nhÊt thµnh thÞ n«ng th«n, kinh tÕ x· héi, lÊy “c«ng nghiÖp quay l¹i phôc vô n«ng nghiÖp, thµnh thÞ l«i kÐo n«ng th«n”, cïng víi ph­¬ng ch©m “cho nhiÒu, thu Ýt, lµm sèng ®éng” ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch ®Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt l-¬ng thùc, gi¶m nhÑ g¸nh nÆng vµ t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n, gióp cho n«ng nghiÖp, n«ng th«n cã ®-îc nh÷ng b-íc ph¸t triÓn quan träng. Tuy nhiªn hiÖn nay t×nh h×nh n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ n«ng d©n Trung Quèc vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp, c¬ së n«ng nghiÖp cßn l¹c hËu, t¨ng tr-ëng thu nhËp cña n«ng d©n cßn ch-a æn ®Þnh, t×nh tr¹ng t¨ng tr-ëng nh-ng kh«ng ph¸t triÓn ch-a ®-îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó, c¸c chÝnh s¸ch trî n«ng, huÖ n«ng (hç trî vµ -u ®·i cho n«ng nghiÖp, n«ng th«n, n«ng d©n) cßn ch-a ®-îc chÕ ®é ho¸ vµ qui ph¹m ho¸, c¬ chÕ hiÖu qu¶ l©u dµi “c«ng nghiÖp quay l¹i phôc vô n«ng nghiÖp, thµnh thÞ l«i kÐo n«ng th«n” cßn ch­a ®­îc h×nh thµnh... Ngoµi ra, trªn c¸c trang web cña Trung Quèc còng cã rÊt nhiÒu bµi viÕt liªn quan ®Õn vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n, c¸c häc gi¶ ®Òu cã nh÷ng kiÕn nghÞ lªn §¶ng vµ Nhµ n-íc Trung Quèc sím gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tam n«ng nãi chung, t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n nãi riªng, ®ång thêi hä còng ®Ò ra nhiÒu gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn nh÷ng kiÕn nghÞ ®ã. Nh×n chung, xung quanh vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®· kh¸ ®Çy ®ñ vÒ sè l-îng vµ néng dung, ®· phÇn nµo cho thÊy nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vµ diÔn biÕn c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n cña Trung Quèc tõ khi n-íc nµy tiÕn hµnh c¶i c¸ch më cöa n¨m 1978 ®Õn nay. Tuy nhiªn ch-a cã mét c«ng tr×nh m« t¶, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn, cã hÖ thèng vÒ c¸c gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cña Trung Quèc sau 30 n¨m c¶i c¸ch më cöa. 3. C¸ch tiÕp cËn XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò “t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n” nªu trªn, LuËn v¨n ®-a ra c¸ch tiÕp cËn riªng. §ã lµ tiÕp cËn theo c¸ch ®Æt vÊn ®Ò thu nhËp cña ng­êi n«ng d©n Trung Quèc trong tæng thÓ c¸c chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò “tam n«ng” cña §¶ng vµ ChÝnh phñ Trung Quèc. §ång thêi ®Ó bæ sung cho thiÕu sãt cña nh÷ng nghiªn cøu trªn, LuËn v¨n sÏ ph©n tÝch ®¸nh gi¸ mét c¸ch hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cho ng-êi n«ng d©n Trung Quèc tuÇn tù theo tiÕn tr×nh thêi gian tõ khi Trung Quèc thùc hiÖn c¶i c¸ch më cöa n¨m 1978 ®Õn nay. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - T×nh h×nh thu nhËp vµ c¸c gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cho ng-êi n«ng d©n cña Trung Quèc tõ khi c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay. Trong ®ã n«ng d©n ®-îc hiÓu lµ nh÷ng ng-êi cã hé khÈu ë n«ng th«n, bao gåm c¶ ng-êi n«ng d©n lµm c«ng. - Ph¹m vi nghiªn cøu: lµ Trung Quèc ®¹i lôc, kh«ng bao gåm c¸c vïng l·nh thæ Hång K«ng, §µi Loan, Ma Cao. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ nguån t- liÖu - LuËn v¨n ®-îc nghiªn cøu theo ph-¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh, qui n¹p, diÔn dÞch, ph©n tÝch vµ tæng hîp tµi liÖu ®· cã. - Nguån t- liÖu: Do ®iÒu kiÖn kh«ng cho phÐp ®i thùc tÕ, tiÕn hµnh ®iÒu tra kh¶o s¸t, v× thÕ nguån t- liÖu ®-îc sö dông lµ c¸c v¨n kiÖn cña §¶ng vµ Nhµ n-íc Trung Quèc. Ngoµi ra LuËn v¨n còng tham kh¶o vµ kÕ thõa nh÷ng tµi liÖu tõ s¸ch, b¸o, t¹p chÝ, mét sè trang web, b¸o ®iÖn tö cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc. 6. Bè côc ®Ò tµi Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn, Tµi liÖu tham kh¶o, néi dung chÝnh cña LuËn v¨n bao gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: §Æc thï vµ sù cÇn thiÕt cña vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ë Trung Quèc Ch-¬ng 2: Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n thóc ®Èy t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ë Trung Quèc Ch-¬ng 3: NhËn xÐt vÒ c¸c gi¶i ph¸p t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n cña Trung Quèc vµ mét sè gîi më cho ViÖt Nam Ch-¬ng 1: ®Æc thï vµ sù cÇn thiÕt cña vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ë Trung Quèc 1.1. Mét sè kh¸i niÖm vµ ®Æc thï vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n Trung Quèc I.1.1. Mét sè kh¸i niÖm liªn quan Do thu nhËp lµ nh©n tè ph¶n ¸nh toµn diÖn ho¹t ®éng kinh doanh s¶n xuÊt cña n«ng d©n, v× vËy, ®Ó ph¶n ¸nh chÝnh x¸c ho¹t ®éng kinh doanh s¶n xuÊt cña n«ng d©n, trong ®iÒu tra vµ ph©n tÝch,ë Trung Quèc ng-êi ta ®-a ra t-¬ng ®èi nhiÒu kh¸i niÖm nh-: tæng thu nhËp, thu nhËp thuÇn, thu nhËp tiÒn mÆt, thu nhËp hiÖn vËt, thu nhËp mang tÝnh tµi s¶n, thu nhËp mang tÝnh tiÒn l­¬ng, thu nhËp mang tÝnh chuyÓn dÞch…. - Tæng thu nhËp: lµ tæng toµn bé c¸c nguån thu nhËp trong giai ®o¹n ®-îc ®iÒu tra, trong ®ã ch-a bao gåm phÇn chi phÝ s¶n xuÊt vµ chi tiªu sinh ho¹t. Ph©n chia theo tÝnh chÊt nguån thu nhËp, tæng thu nhËp bao gåm : thu nhËp mang tÝnh tiÒn l-¬ng (thu nhËp tõ tiÒn c«ng lao ®éng), tæng thu nhËp kinh doanh gia ®×nh, thu nhËp mang tÝnh tµi s¶n vµ thu nhËp mang tÝnh chuyÓn dÞch. Ph©n chia theo h×nh thøc thu nhËp, tæng thu nhËp bao gåm 2 bé phËn: tæng thu nhËp hiÖn vËt vµ tæng thu nhËp tiÒn mÆt. - Thu nhËp thuÇn: kh¸i niÖm vÒ thu nhËp thuÇn ®-îc dïng ®Çu tiªn trong thèng kª “ph©n phèi lîi tøc kinh tÕ n«ng th«n” thêi kú “c«ng x· nh©n d©n”. Trong thèng kª ph©n phèi lîi tøc, “thu nhËp thuÇn” chØ phÇn cßn d- l¹i sau khi lÊy tæng thu nhËp kinh tÕ n«ng th«n trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c, phÇn cßn d- l¹i cßn ®-îc gäi lµ “lîi tøc”. “Thu nhËp thuÇn” c¨n cø theo c¸c quy ®Þnh cã liªn quan cña nhµ n­íc ®Ó ph©n chia cho nhµ n-íc, tËp thÓ vµ c¸ nh©n. PhÇn ph©n phèi cho c¸ nh©n ®­îc gäi lµ “thu nhËp c­ d©n n«ng th«n”, tøc lµ phÇn d­ l¹i sau khi lÊy thu nhËp thuÇn kinh tÕ n«ng th«n n¨m ®ã trõ ®i phÇn thu thuÕ cho nhµ n-íc vµ nép l¹i cho tËp thÓ. “Thu nhËp thuÇn b×nh qu©n ®Çu ng-êi cña n«ng d©n” lµ b×nh qu©n thu nhËp c- d©n n«ng th«n trªn tæng d©n sè n«ng th«n. XÐt theo gãc ®é ph©n phèi thu nhËp, “thu nhËp thuÇn b×nh qu©n ®Çu ng-êi cña n«ng d©n” chÝnh lµ thu nhËp lÇn ®Çu mµ ng-êi n«ng d©n cã ®-îc [86]. Kh¸i niÖm “thu nhËp thuÇn” trong thêi kú ®Çu ®ång nhÊt víi kh¸i niÖm “ph©n phèi lîi tøc kinh tÕ n«ng th«n” trong thèng kª, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng XHCN vµ sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ph©n phèi thu nhËp, c¸ch ®¸nh gi¸ chØ tiªu “thu nhËp thuÇn” còng cã sù ®iÒu chØnh, chñ yÕu bao gåm phÇn thu nhËp t¸i ph©n phèi. HiÖn nay kh¸i niÖm “thu nhËp thuÇn” lµ chØ tæng thu nhËp mµ c­ d©n n«ng th«n thu ®-îc tõ c¸c kªnh thu nhËp trong n¨m ®ã, t-¬ng øng víi thu nhËp cã ®-îc sau khi lÊy tæng nguån thu trõ ®i nh÷ng kho¶n chi phÝ ph¸t sinh. “Thu nhËp thuÇn b×nh qu©n ®Çu ng-êi n«ng d©n” lµ “thu nhËp thuÇn n«ng d©n” b×nh qu©n d©n sè n«ng th«n. C¸ch tÝnh “thu nhËp thuÇn b×nh qu©n ®Çu ng­êi” lµ : Thu nhËp thuÇn b×nh qu©n ®Çu ng-êi = (Tæng thu nhËp gia ®×nh cña d©n n«ng th«n – Chi phÝ kinh doanh gia ®×nh – KhÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh dïng trong s¶n xuÊt – TiÒn thuÕ vµ chi phÝ thuª kho¸n nép lªn trªn – Trî cÊp theo ®iÒu tra)/ Nh©n khÈu th-êng tró cña gia ®×nh c- d©n n«ng th«n [86]. - Thu nhËp mang tÝnh tiÒn l-¬ng: lµ thu nhËp mµ hé gia ®×nh hoÆc thµnh viªn cña hé gia ®×nh n«ng th«n thu ®-îc dùa vµo viÖc b¸n søc lao ®éng cho ®¬n vÞ hoÆc c¸ nh©n thuª lao ®éng. Ph©n theo tÝnh chÊt nguån thu nhËp chia thµnh thu nhËp cã ®-îc do lao ®éng trong c¸c tæ chøc phi doanh nghiÖp (nh- thu nhËp cña c¸n bé, gi¸o viªn), thu nhËp cã ®-îc do lao ®éng trong c¸c xÝ nghiÖp t¹i ®Þa ph-¬ng, thu nhËp do lµm thuª ë bªn ngoµi ®Þa ph-¬ng vµ thu nhËp cã ®-îc do lao ®éng ë c¸c ®¬n vÞ kh¸c. - Tæng thu nhËp kinh doanh gia ®×nh: lµ thu nhËp mµ hé gia ®×nh ë n«ng th«n cã ®-îc do viÖc tiÕn hµnh qu¶n lý vµ lªn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt lÊy gia ®×nh lµm ®¬n vÞ kinh doanh s¶n xuÊt. Thu nhËp kinh doanh gia ®×nh cã thÓ chia thµnh thu nhËp tõ n«ng nghiÖp, thu nhËp l©m nghiÖp, thu nhËp tõ ngµnh ch¨n nu«i… (tæng céng ph©n thµnh 10 ngµnh nghÒ). - Thu nhËp mang tÝnh tµi s¶n: lµ thu nhËp cã ®-îc tõ nh÷ng ®éng s¶n (nh- tiÒn göi ng©n hµng, chøng kho¸n cã gi¸ trÞ…) vµ bÊt ®éng s¶n (nh- nhµ ®Êt, xe cé…). Nã bao gåm c¸c kho¶n lîi tøc, tiÒn cho thuª, tiÒn l·i tõ viÖc nh-îng l¹i quyÒn sö dông tµi s¶n; tiÒn l·i, cæ tøc, lîi nhuËn cã ®-îc tõ viÖc kinh doanh tµi s¶n. - Thu nhËp mang tÝnh chuyÓn dÞch: chØ nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô, tiÒn hoÆc quyÒn së h÷u tµi s¶n mµ hé gia ®×nh vµ thµnh viªn hé gia ®×nh n«ng th«n cã ®-îc mµ kh«ng cÇn bá ra bÊt cø thø g× t-¬ng øng. VÝ dô nh- tiÒn l-¬ng h-u, tiÒn trî cÊp thÊt nghiÖp, c¸c kho¶n phóc lîi x· héi… - Thu nhËp tiÒn mÆt: lµ thu nhËp d-íi h×nh thøc tiÒn mÆt cña hé gia ®Þnh vµ thµnh viªn cña hé gia ®×nh trong kho¶ng thêi gian ®-îc ®iÒu tra. - Thu nhËp hiÖn vËt: chØ tæng s¶n l-îng c¸c lo¹i n«ng s¶n mµ hé gia ®×nh n«ng d©n s¶n xuÊt ra trong n¨m ®ã trõ ®i phÇn ®· b¸n ra, ®-îc tÝnh theo gi¸ nhÊt ®Þnh. - Thu nhËp thuÇn kinh doanh gia ®×nh: lµ thu nhËp sau khi lÊy tæng thu nhËp kinh doanh gia ®×nh. C¸c kh¸i niÖm nªu trªn ®-îc sö dông nhiÒu trong ch-¬ng 3 cña LuËn v¨n, ®ã lµ nh÷ng chØ sè ph¶n ¸nh sù thay ®æi møc t¨ng tr-ëng thu nhËp cña n«ng d©n, tõ ®ã t¸c gi¶ LuËn v¨n sÏ ®-a ra nh÷ng nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng thay ®æi ®ã. 1.1.2. §Æc thï vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n Trung Quèc VÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n Trung Quèc cã ®Æc thï riªng, kh¸c so víi ph-¬ng T©y. Së dÜ nãi nh- vËy lµ do n«ng d©n Trung Quèc lµ mét quÇn thÓ cã ®Æc thï kh¸c víi kh¸i niÖm n«ng d©n cña c¸c quèc gia ph-¬ng T©y. Trong nghiªn cøu kinh tÕ häc ph-¬ng T©y, kh¸i niÖm vÒ n«ng d©n lµ mét quÇn thÓ x· héi ®-îc cÊu thµnh tõ nhiÒu mèi quan hÖ lîi Ých kh¸c nhau, trong ®ã bao gåm ng-êi së h÷u ruéng ®Êt (®Þa chñ), chñ n«ng tr-êng, ng-êi n«ng d©n lµm thuª, ng-êi n«ng d©n tù cÊy cµy trªn ruéng ®Êt cña m×nh vµ ng-êi n«ng d©n b¸n canh (tøc lµ bªn c¹nh cÊy cµy trªn ruéng ®Êt cña m×nh hä cßn ®i lµm thuª) [40,29]. Nguån thu nhËp chñ yÕu cña hä v× vËy còng kh«ng gièng nhau. Trong ®ã, nguån thu nhËp chñ yÕu cña ®Þa chñ lµ cho thuª ruéng ®Êt, nguån thu nhËp chñ yÕu cña chñ n«ng tr-êng ®ã lµ lîi nhuËn kinh doanh, nguån thu nhËp chñ yÕu cña ng-êi lµm thuª n«ng nghiÖp ®ã lµ tiÒn l-¬ng, cßn nguån thu nhËp cña ng-êi n«ng d©n tù canh vµ b¸n tù canh lµ tæ hîp cña c¸c nguån thu nhËp nãi trªn. ChÝnh v× nguån thu nhËp kh«ng gièng nhau, dÉn ®Õn nh÷ng nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn thu nhËp còng kh«ng gièng nhau. Nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn thu nhËp cña ®Þa chñ lµ gi¸ thµnh ruéng ®Êt, møc lîi tøc tiÒn vèn ruéng ®Êt, mèi quan hÖ cung cÇu ruéng ®Êt, møc gi¸ thuª ruéng ®Êt trung b×nh t¹i ®Þa ph-¬ng vµ ®iÒu kiÖn khÕ -íc thuª m-ín ruéng ®Êt gi÷a ng-êi së h÷u ruéng ®Êt vµ chñ n«ng tr-êng. Nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn thu nhËp cña chñ n«ng tr-êng ®ã lµ gi¸ thµnh chi phÝ cña c¸c yÕu tè ®Çu t- (nh- tiÒn thuª m-ín ruéng ®Êt, tiÒn l·i vèn vay, tiÒn l-¬ng thuª lao ®éng vµ gi¸ c¶ c¸c yÕu tè ®Çu t- kh¸c), søc s¶n xuÊt ruéng ®Êt, hiÖu qu¶ cña c¸c yÕu tè ®Çu t-, gi¸ c¶ n«ng s¶n vµ kÕt cÊu c¹nh tranh thÞ tr-êng v.v… Nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn thu nhËp cña ng-êi lao ®éng n«ng nghiÖp bao gåm gi¸ thµnh søc lao ®éng, mèi quan hÖ cung cÇu søc lao ®éng, møc tiÒn l-¬ng b×nh qu©n vµ ®iÒu kiÖn khÕ -íc thuª m-ín lao ®éng. Ngoµi ra nh÷ng nh©n tè nh- chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch trî cÊp, chÝnh s¸ch vÒ l·i suÊt ng©n hµng ®Òu lµ nh÷ng nh©n tè kinh tÕ vÜ m« ¶nh h-ëng ®Õn thu nhËp cña c¸c nhãm n«ng d©n kh¸c nhau. Trong c¸c nghiªn cøu vÒ n«ng d©n ë ph-¬ng T©y, nh÷ng ng-êi n«ng d©n ®-îc nãi ®Õn chñ yÕu lµ nh÷ng chñ n«ng tr-êng, v× vËy vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n ph-¬ng T©y ®-îc hä quan t©m chñ yÕu lµ vÊn ®Ò thu nhËp cña chñ n«ng tr-êng. Cßn trong sè nh÷ng nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn thu nhËp cña chñ n«ng tr-êng, nh©n tè quan träng nhÊt ®ã lµ gi¸ c¶ n«ng s¶n vµ quy m« n«ng tr-êng. V× thÕ, trong kinh tÕ häc ph-¬ng T©y, c¸c th¶o luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn gi¸ c¶ n«ng s¶n vµ quy m« n«ng tr-êng ®-îc hiÓu ®ång nghÜa víi th¶o luËn vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn thu nhËp cña n«ng d©n. Kh¸c víi ph-¬ng T©y, n«ng d©n Trung Quèc kh«ng ph¶i chØ lµ kh¸i niÖm vÒ mét nhãm ng-êi lµm nghÒ n«ng nghiÖp, mµ lµ kh¸i niÖm vÒ mét quÇn thÓ x· héi ®èi lËp víi c- d©n thµnh thÞ [40,30]. V× vËy, thu nhËp cña n«ng d©n Trung Quèc, kh«ng chØ bao gåm thu nhËp n«ng nghiÖp, mµ cßn bao gåm c¶ thu nhËp phi n«ng nghiÖp. Do ®ã kh¸c víi ph-¬ng T©y, mét trong nh÷ng con ®-êng c¬ b¶n ®Ó t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n, bªn c¹nh viÖc t¨ng nguån thu nhËp tõ kinh doanh, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, Trung Quèc còng t×m mäi c¸ch ®Ó t¨ng nguån thu nhËp tõ c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp. Ngoµi ra, n«ng d©n Trung Quèc kh«ng cã ranh giíi gi÷a ng-êi cã së h÷u ruéng ®Êt, chñ n«ng tr-êng vµ ng-êi lµm c«ng n«ng nghiÖp. ë Trung Quèc, quyÒn së h÷u ruéng ®Êt ®-îc qui vÒ së h÷u thËp thÓ, n«ng d©n chØ cã quyÒn kinh doanh thuª kho¸n ruéng ®Êt. §ång thêi, ®¹i ®a sè n«ng d©n Trung Quèc, võa lµ ng-êi kinh doanh thuª kho¸n ruéng ®Êt, l¹i võa lµ ng-êi lao ®éng cµy cÊy n«ng nghiÖp. V× vËy, thu nhËp n«ng nghiÖp cña n«ng d©n Trung Quèc th-êng kh«ng bao gåm thu nhËp tõ cho thuª ruéng ®Êt (ng-îc l¹i hä ph¶i chi tr¶ thuª kho¸n ruéng ®Êt), nh-ng còng bao gåm hai bé phËn lµ lîi nhuËn tõ kinh doanh n«ng nghiÖp vµ thu nhËp lao ®éng n«ng nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn tù cung tù cÊp vµ b¸n tù cung tù cÊp, hai bé phËn thu nhËp nµy rÊt khã ph©n biÖt víi nhau. ChÝnh v× nguyªn nh©n ®ã, vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n Trung Quèc lµ mét vÊn ®Ò t-¬ng ®èi phøc t¹p, liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc, l¹i lµ mét vÊn ®Ò chØ giíi h¹n trong sù t¨ng tr-ëng thu nhËp cña mét nhãm ng-êi nhÊt ®Þnh. Theo ¤ng Tr-¬ng HiÓu S¬n – ViÖn tr-ëng ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, thuéc ViÖn Khoa häc X· héi Trung Quèc th× cho ®Õn nay, vÉn ch-a cã mét khung lý luËn nµo ®-îc h×nh thµnh cã thÓ ®em ¸p dông nghiªn cøu trùc tiÕp vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n Trung Quèc [40,31]. 1.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n ë Trung Quèc Trung Quèc lµ mét n-íc n«ng nghiÖp lín cã h¬n 1,3 tØ ng-êi, trong ®ã cã kho¶ng 900 triÖu n«ng d©n sèng ë vïng n«ng th«n réng lín. MÆc dï, n«ng d©n cã vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc, song tõ khi c¶i c¸ch më cöa ®Õn nay n«ng d©n Trung Quèc vÉn cßn ®ang ph¶i chÞu qu¸ nhiÒu thiÖt thßi, g¸nh nÆng kinh tÕ – x· héi trªn vai hä khiÕn cho ®êi sèng cña c- d©n n«ng th«n cßn ph¶i ®èi mÆt víi kh«ng Ýt th¸ch thøc, trong ®ã næi bËt lªn lµ vÊn ®Ò thu nhËp cña n«ng d©n vÉn cßn thÊp vµ t¨ng tr-ëng chËm h¬n so víi ng-êi d©n ë thµnh phè. ViÖc thu nhËp cña n«ng d©n thÊp vµ t¨ng tr-ëng chËm ®· g©y ra nh÷ng ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ quèc d©n vµ sù æn ®Þnh cña x· héi. 1.2.1. Thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng chËm ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn sù t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n Trung Quèc lµ hiÖn ®ang lµ mét n-íc ®ang ph¸t triÓn lín, cã thÓ nãi nhu cÇu trong n-íc lµ ®éng lùc c¨n b¶n cho sù t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. N«ng d©n lµ mét quÇn thÓ tiªu dïng lín nhÊt, n«ng th«n lµ thÞ tr-êng tiªu dïng cã tiÒm lùc nhÊt. Thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng tr-ëng chËm, khiÕn cho søc mua kÐm, sÏ ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc më réng thÞ tr-êng ë n«ng th«n vµ viÖc më réng nhu cÇu trong n-íc. Theo thèng kª, tØ träng tæng kim ng¹ch b¸n lÎ hµng tiªu dïng ë n«ng th«n nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX chiÕm 50% tæng kim ng¹ch tiªu dïng c¶ n-íc Trung Quèc, nh-ng ®Õn n¨m 1997 ®· gi¶m xuèng cßn 39%, n¨m 2002 l¹i tiÕp tôc gi¶m xuèng cßn 34,8% [53,49]. Më réng nhu cÇu vµ thÞ tr-êng trong n-íc, kh«ng nh÷ng ph¶i tr«ng vµo h¬n 300 triÖu nh©n khÈu tiªu dïng ë thµnh thÞ, mµ quan träng h¬n lµ ph¶i dùa vµo h¬n 900 triÖu n«ng d©n ë khu vùc n«ng th«n réng lín [53,49]. Thu nhËp cña n«ng d©n thÊp vµ t¨ng tr-ëng chËm ¶nh ®Õn sù t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau ®©y: Thu nhËp cña n«ng d©n thÊp khiÕn n«ng d©n ph¶i th¾t chÆt tiªu dïng. Theo thèng kª, trong giai ®o¹n tõ n¨m 2000 – 2002, tæng kim ng¹ch b¸n lÎ hµng tiªu dïng ë thµnh thÞ ®¹t 2.589,8 tØ NDT, tæng kim ng¹ch b¸n lÎ hµng tiªu dïng ë n«ng th«n chØ ®¹t 1.501,3 tØ NDT [75]. D©n sè ë n«ng th«n tuy ®«ng h¬n d©n sè ë thµnh thÞ rÊt nhiÒu, nh-ng tæng kim ng¹ch b¸n lÎ hµng tiªu dïng ë n«ng th«n chØ ch-a b»ng mét nöa tæng kim ng¹ch b¸n lÎ hµng tiªu dïng ë thµnh thÞ, tõ ®ã cã thÓ thÊy, møc chi cho tiªu dïng b×nh qu©n ®Çu ng-êi cña c- d©n n«ng th«n thÊp h¬n nhiÒu so víi møc chi cho tiªu dïng b×nh qu©n ®Çu ng-êi cña c- d©n thµnh thÞ [65]). LÊy vÝ dô vÒ c¸c mÆt hµng ®iÖn gia dông, mÆc nhu cÇu mua s¾m c¸c thiÕt bÞ gia dông nh- ti vi, tñ l¹nh, m¸y giÆt .... cña n«ng d©n rÊt lín, nh-ng do t¨ng tr-ëng thu nhËp cña n«ng d©n chËm, kh¶ n¨ng tÝch luü thÊp, n«ng d©n kh«ng cã ®ñ søc mua thùc tÕ. Theo thèng kª, b×nh qu©n sè ®å ®iÖn gia dông cña 100 hé c- d©n n«ng th«n n¨m 2003, ti vi lµ 60,5 chiÕc, tñ l¹nh lµ 14,8 chiÕc, m¸y giÆt 31,8 chiÕc, m¸y ¶nh lµ 3,3 chiÕc. NÕu møc b×nh qu©n c¸c s¶n phÈm tiªu dïng l©u bÒn cña 210 triÖu hé c- d©n n«ng th«n ®¹t møc b×nh qu©n gia ®×nh c- d©n thµnh thÞ, th× cÇn thªm 140 triÖu ti vi, 1,5 triÖu tñ l¹nh, 1,3 triÖu m¸y giÆt, 85 triÖu m¸y ¶nh [68], ®©y qu¶ lµ mét thÞ tr-êng tiªu dïng cùc lín. Cã thÓ thÊy mÆc dï c- d©n n«ng th«n chiÕm trªn 70% tæng d©n sè cña c¶ n-íc, song møc tiªu dïng chØ chiÕm ch-a ®Õn 40% tæng kim ng¹ch tiªu dïng toµn x· héi. Mét tÝnh to¸n cho thÊy, nÕu tØ träng tæng kim ng¹ch hµng tiªu dïng n«ng th«n ®-îc n©ng lªn møc 50% tæng kim ng¹ch tiªu dïng toµn x· héi, th× nhu cÇu tiªu dïng t¨ng thªm h¬n 800 tØ NDT. NÕu tiªu dïng b×nh qu©n ®Çu ng-êi c- d©n n«ng th«n t¨ng thªm 50 NDT, th× tæng kim ng¹ch tiªu dïng c¶ n-íc cã thÓ t¨ng thªm 40 tØ NDT [69]. Ngoµi ra, møc tiªu dïng cña n«ng d©n gi¶m còng khiÕn cho møc ®Çu t- gi¶m xuèng. Theo thèng kª, n¨m 1983 ®ãng gãp tiªu dïng cña n«ng d©n vµ sù t¨ng tr-ëng møc ®Çu t- ®èi víi GDP lµ 55%, nh-ng ®Õn n¨m 1997 gi¶m xuèng cßn 22,3% [42,345]. TØ lÖ tiªu dïng gi¶m sÏ kh«ng khÝch thÝch ®-îc ®Çu t- vµ s¶n xuÊt, ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn sù t¨ng tr-ëng cña kinh tÕ. MÆt kh¸c, do møc thu nhËp cña c- d©n n«ng th«n qu¸ thÊp, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc miÒn Trung vµ miÒn T©y, v× vËy nhiÒu n«ng d©n ph¶i bá quª h-¬ng ®i ra thµnh phè t×m viÖc, céng thªm nh÷ng h¹n chÕ vÒ quyÒn l-u chuyÓn ruéng ®Êt kho¸n, ®· g©y nªn t×nh tr¹ng ruéng ®Êt canh t¸c bÞ bá hoang diÔn ra t-¬ng ®èi phæ biÕn, c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n x©y dùng kh«ng ®-îc sö dông, kh«ng cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp. Tãm l¹i, thu nhËp cña n«ng d©n t¨ng tr-ëng chËm kh«ng nh÷ng ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng vµ kh¶ n¨ng ®Çu t- vµo s¶n xuÊt cña ng-êi n«ng d©n, mµ cßn ¶nh h-ëng kh«ng tèt ®Õn sù t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Theo nghiªn cøu vÒ hµnh vi tiªu dïng trong kinh tÕ häc cho thÊy, ng-êi nghÌo th-êng cã khynh h-íng tiªu dïng, cßn ng-êi giµu l¹i cã khuynh h-íng tÝch tr÷ nhiÒu h¬n, v× thÕ thu nhËp cña ng-êi n«ng d©n ®-îc n©ng cao sÏ cã lîi h¬n cho viÖc më réng nhu cÇu tiªu dïng cña toµn x· héi, qua ®ã thóc ®Èy sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ.