Lêi giíi thiÖu
LÞch sö ph¸t triÓn c¸c níc trªn thÕ giíi ®· chøng minh rÊt râ:
Vèn ®Çu t vµ hiÖu qu¶ vèn ®Çu t lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan
träng nhÊt t¸c ®äng ®Õn sù ph¸t triÓn nâi chung vµ t¨ng trëng kinh tÕ
nãi riªng cña mçi quèc gia. Vèn ®Çu t bao gåm: vèn trong níc, vèn
thu hót tõ níc ngoµi chñ yÕu díi h×nh thøc vèn ODA, ®Çu t trùc tiÕp,
c¸c kho¶n tÝn dông nhËp khÈu. §èi víi nh÷ng níc nghÌo, thu nhËp
thÊp, kh¶ n¨ng tÝch luü vèn tõ trong níc h¹n chÕ th× nguån vèn níc
ngoµi cã ý nghÜa quan träng.
Ngoµi tÝnh chÊt u ®·i cña vèn ODA, mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm
kh¸c nhau gi÷a ba lo¹inguån vèn trªn lµ: ODA chØ lµ sù chuyÓn nhîng vèn mang tÝnh chÊt trî gióp tõ c¸c níc ph¸t triÓn sang c¸c níc
®ang ph¸t triÓn. §Æc ®iÓm nµy cho thÊy nguån ODA lµ mét nh©n tè
quan träng t¹o nªn c¸c c¬ héi ph¸t triÓn cho c¸c níc nghÌo vµ kÐm
ph¸t triÓn.
Tuy nhiªn, ODA vÒ thùc chÊt còng lµ mét kho¶n nî níc ngoµi
mµ c¸c níc nhËn tµi trî cÇn ph¶i tr¶. V× thÕ, viÖc qu¶n lý vµ sö dông
ODA sao cho cã hiÖu qu¶ phï hîp víi c¸c môc tiªu vµ ®Þnh híng
ph¸t triÓn cña ®Êt níc lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan.
ChÝnh v× vËy, trong thêi gian thùc tËp t¹i Vô Tæng Hîp - Bé KÕ
Ho¹ch vµ §Çu t, em ®· lùa chän ®Ò tµi: "C¸c gi¶i ph¸p nh»m t¨ng
cêng kh¶ n¨ng qu¶n lý c¸c dù ¸n ODA" víi môc ®Ých ®ãng gãp
nh÷ng hiÓu biÕt cña m×nh vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn
viÖc qu¶n lý c¸c dù ¸n ODA. Tuy nhiªn, do hiÓu biÕt cßn nhiÒu h¹n
chÕ nªn luËn v¨n kh«ng thÓ tr¸nh khái cã nh÷ng sai sãt. V× vËy, em
mong cã ®îc nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña c¸c thÇy, c« nh»m hoµn
thiÖn ®Ò tµi nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
Hµ néi ngµy... th¸ng ....n¨m.....
Sinh viªn
Vâ §×nh Toµn
1
Lêi nãi ®Çu
Tríc tiªn, em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PTS. §oµn
Thu Hµ - Phã Khoa Khoa häc qu¶n lý, gi¶ng viªn Khoa Khoa häc
qu¶n lý, ngêi trùc tiÕp híng dÉn, gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh h×nh
thµnh, x©y dùng ®Ò tµi, vÒ nh÷ng chØ b¶o mang tÝnh x¸c thùc còng
nh nh÷ng söa ch÷a mang tÝnh khoa häc cña c« trong qu¸ tr×nh hoµn
thiÖn luËn v¨n nµy.
Em còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n GS-TS §Æng V¨n ThuËn, Vô
Tæng Hîp - Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t v× sù híng dÉn nhiÖt t×nh, ®Çy ®ñ
trong qu¸ tr×nh thu thËp t liÖu còng nh nh÷ng ý kiÕn söa ch÷a phï
hîp víi yªu cÇu thùc tÕ nh»m phôc vô cho ®Ò tµi nµy. §ång thêi em
xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c« chó t¹i Vô Tæng Hîp - Bé KÕ ho¹ch
vµ ®Çu t ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì trong thêi gian em thùc tËp t¹i Vô
Tæng Hîp - Bé KÕ ho¹ch - ®Çu t.
Cuèi cïng, em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c cña m×nh tíi TS.
Mai V¨n Bu- chñ nhiÖm khoa, tíi c¸c thÇy c« - gi¶ng viªn Khoa
Khoa häc qu¶n lý nh÷ng d¹y b¶o cña c¸c thÇy, c« trong qu¸ tr×nh
häc tËp vµ hoµn thiÖn c¸c kiÕn thøc chuyªn m«n cña em t¹i líp
Qu¶n lý Kinh tÕ K.38A- Khoa Khoa häc qu¶n lý.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
Hµ néi ngµy.... th¸ng.... n¨m.....
Sinh viªn
Vâ §×nh Toµn
2
Ch¬ng I.
Tæng quan vÒ quy tr×nh qu¶n lý sö dông nguån vèn
hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA).
I. Nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA).
1. Kh¸i niÖm.
Theo c¸ch hiÓu chung nhÊt: Vèn ODA hay cßn gäi lµ vèn hç trî ph¸t
triÓn chÝnh thøc lµ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc vay v¬Ý ®iÒu kiÖn u
®·i (vª l·i suÊt, thêi gian Ên h¹n vµ trÈ nî) cña ChÝnh phñ cña c¸c níc ph¸t
triÓn, c¸c c¬ quan chÝnh thøc thuéc tæ chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ.
ë ViÖt nam: Nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) lµ mét h×nh
thøc hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc
quèc tÕ (UNDP, ADB, WB, IMF...). C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO s) gäi
chung lµ c¸c ®èi t¸c viÖn trî hay c¸c nhµ tµi trî níc ngoµi. ODA ®îc thùc hiÖn
th«ng qua viÖc cung cÊp tõ phÝa c¸c nhµ tµi trî cho ChÝnh phñ ViÖt Nam c¸c
ho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, c¸c kho¶n vay u ®·i vÒ l·i suÊt vµ thêi h¹n thanh
to¸n.
Trªn thÕ giíi, ODA ®· ®îc thùc hiÖn tõ nhiÒu thËp kû gÇn ®©y, b¾t ®Çu
tõ kÕ ho¹ch MacSall cña Mü cung cÊp viÖn trî cho T©y ©u sau chiÕn tranh thÕ
giíi thø 2. TiÕp ®ã lµ héi nghÞ Colombo n¨m 1955 h×nh thµnh nh÷ng ý tëng vµ
nguyªn t¾c ®Çu tiªn vÒ hîp t¸c ph¸t triÓn. Sau khi thµnh lËp, Tæ chøc Hîp t¸c
kinh tÕ vµ ph¸t triÓn (OECD) n¨m 1961 vµ Uû ban hç trî ph¸t triÓn (DAC),
c¸c nhµ tµi trî ®· lËp l¹i thµnh mét céng ®ång nh»m phèi hîp víi c¸c ho¹t
®éng chung vÒ hç trî ph¸t triÓn. Trong thêi kú chiÕn tranh l¹nh vµ ®èi ®Çu
§«ng - T©y, thÕ giíi tån t¹i ba nguèn ODA chñ yÕu:
- Liªn X« vµ §«ng ©u.
- C¸c níc thuéc tæ chøc Hîp t¸c kinh tÕ vµ ph¸t triÓn.
- C¸c tæ chøc quèc tÕ vµ phi ChÝnh phñ.
VÒ thùc chÊt, ODA lµ sù chuyªn giao mét phÇn GNP tõ c¸c níc ph¸t
triÓn sang c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. §¹i héi ®ång Liªn HiÖp Quèc kªu gäi c¸c
níc ph¸t triÓn dµnh 1% GDP ®Ó cung cÊp ODA cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ
chËm ph¸t triÓn.
Quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ lµ mét nh©n tè quan träng thóc ®Èy sù
ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c níc. B¶n th©n c¸c níc ph¸t triÓn nh×n thÊy lîi Ých
cña m×nh trong viÖc hîp t¸c gióp ®ì c¸c níc chËm ph¸t triÓn ®Ó më réng thÞ
3
trêng tiªu thu s¶n phÈm vµ thÞ trêng ®Çu t. §i liÒn víi sù quan t©m lîi Ých kinh
tÕ ®ã, c¸c níc ph¸t triÓn nhÊt lµ ®èi víi c¸c níc lín cßn sö dông ODA nh mét
c«ng cô chÝnh trÞ ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ ¶nh hëng t¹i c¸c níc vµ khu vùc tiÕp cËn
ODA. MÆt kh¸c, mét sè vÊn ®Ò quèc tÕ ®ang næi lªn nh AIDS/ HIV, c¸c cuéc
xung ®ét s¾c téc, t«n gi¸o,... ®ßi hái sù nç lùc cña c¶ céng ®ång, quèc tÕ
kh«ng ph©n biÖt giµu nghÌo.
C¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®ang thiÕu vèn nghiªm träng dÔ ph¸t triÓn kinh
tÕ x· héi. Vèn ODA lµ mét trong c¸c nguån vèn ngoµi níc cã ý nghÜa hÕt søc
quan träng. Tuy nhiªn, ODA kh«ng thÓ thay thÕ ®îc vèn trong níc mµ chØ lµ
chÊt xóc t¸c t¹o ®iÒu kiÖn khai th¸c sö dông c¸c nguån vèn ®Çu t trong vµ
ngoµi níc. ODA cã hai mÆt: NÕu sö dông mét c¸ch phï hîp sÏ hç trî thËt sù
cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, nÕu kh«ng ®ã sÏ lµ mét kho¶n nî níc
ngoµi khã tr¶ trong nhiÒu thÕ hÖ. HiÖu qu¶ sö dông ODA phô thuéc vµo nhiÒu
yÕu tè, mµ mét trong sè ®ã lµ c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu phèi nguån vèn nµy.
NghÞ ®inh 20/ CP kh¼ng ®Þnh ODA cho ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng nguån
quan träng cña ng©n s¸ch Nhµ níc ®îc sö dông cho nh÷ng môc tiªu u tiªn cña
c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. TÝnh chÊt ng©n s¸ch cña
ODA thÓ hiÖn ë chç nã ®îc th«ng qua ChÝnh phñ vµ toµn d©n ®îc thô hëng lîi
Ých do c¸c kho¶n ODA mang l¹i.
ViÖc cung ODA ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c kªnh sau ®©y:
- Song ph¬ng:
+ Trùc tiÕp ChÝnh phñ víi ChÝnh phñ.
+ Gi¸n tiÕp ChÝnh phñ víi ChÝnh phñ th«ng qua c¸c tæ chøc phi chÝnh
phñ hoÆc tæ chøc quèc tÕ.
ChÝnh phñ níc
ngoµi
ChÝnh phñ ViÖt
Nam
NGOs hoÆc c¸c tæ
chøc quèc tÕ
- §a ph¬ng:
C¸c tæ chøc quèc tÕ cung cÊp ODA trùc tiÕp cho ViÖt Nam.
NGOs hoÆc c¸c tæ
chøc quèc tÕ
NGOs hoÆc c¸c tæ
chøc quèc tÕ
4
- C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ cung cÊp ODA trùc tiÕp cho ViÖt Nam.
NGOs hoÆc c¸c tæ
chøc quèc tÕ
NGOs hoÆc c¸c tæ
chøc quèc tÕ
2. C¸c lo¹i h×nh ODA.
2.1. XÐt theo môc ®Ých ODA gåm c¸c h×nh thøc chñ yÕu sau:
- Hç trî c¸n c©n thanh to¸n:
Th¬ng lµ hç trî tµi chÝnh trùc tiÕp (chuyÓn giao tiÒn tÖ nhng ®«i khi lµ
hiÖn vËt hoÆc hç trî nhËp khÈu. Ngo¹i tÖ vµ hµng ho¸ chuyÓn trong níc qua
h×nh thøc nµy ®îc chuyÓn ho¸ thµnh hç trî ng©n s¸ch.
- Hç trî ch¬ng tr×nh (cßn gäi lµ viÖn trî phi dù ¸n) lµ viÖn trî khi ®¹t ®îc mét hiÖp ®Þnh víi ®èi t¸c viÖn trî nh»m cung cÊp mét khèi lîng ODA cho
mét môc ®Ých tæng qu¸t víi thêi h¹n nhÊt ®Þnh ®Ó thùc hiÖn nhiÒu néi dung
kh¸c nhau cña mét ch¬ng tr×nh.
Hç trî dù ¸n:
Lµ h×nh thøc chñ yÕu cña hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc bao gåm hç trî c¬
b¶n vµ hç trî kü thuËt. Trªn thùc tÕ cã trêng hîp mét dù ¸n kÕt hîp c¶ hai lo¹i
h×nh hç trî c¬ b¶n vµ hç trî kü thuËt.
2.2. XÐt theo h×nh thøc tiÕp nhËn vèn, ODA ®îc ph©n ra ViÖn trî kh«ng
hoµn l¹i vµ viÖn trî cho vay u ®·i:
+ §èi víi lo¹i h×nh ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i thêng lµ hç trî kü thuËt,
chñ yÕu lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ, kiÕn thøc, kinh nghiÖm th«ng qua c¸c ho¹t
®éng cña chuyªn gia quèc tÕ. §«i khi viÖn trî nµy lµ ho¹t ®éng nh©n ®¹o nh l¬ng thùc, thuèc men hoÆc c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c... nªn chóng rÊt khã huy
®éng vµo c¸c môc ®Ých ®Çu t ph¸t triÓn. Thªm vµo ®ã c¸c kho¶n viÖn trî
kh«ng hoµn l¹i th¬ng kÌm theo mét sè ®iÒu kiÖn vÒ tiÕp nhËn, vÒ ®¬n gi¸... mµ
nÕu níc chu nhµ cã vèn chñ ®éng sö dông th× cha ch¾c ®· ph¶i chÊp nhËn
nh÷ng ®iÒu kiÖn nh vËy hoÆc kh«ng sö dông víi ®¬n gi¸ thanh to¸n cao gÊp 23 lÇn. Do ®ã khi sö dông c¸c nguån vèn ODA cho kh«ng, cÇn hÕt søc thËn
träng.
+§èi víi c¸c kho¶n vay u ®·i ODA cã thÓ sö dông cho môc tiªu ®Çu t
ph¸t triÓn. TÝnh chÊt u ®·i cña kho¶n vay nµy thÓ hiÖn ë khÝa c¹nh sau:
5
L·i suÊt thÊp : ch¼ng h¹n c¸c kho¶n vay ODA ®îc tÝnh b»ng hµng ho¸
trÞ gi¸ 45,5 tû yªn nhËt cho ViÖt Nam vay n¨m 1992 cã l·i suÊt 1% kho¶n vay
ng©n hµng thÕ giíi cho dù ¸n c¶i t¹o quèc lé 1A kh«ng l·i chØ cã 0,75%.
.Thêi gian vay dµi: nhËt b¶n cho ta vay trong thêi gian 30 n¨m WB cho
vay trong thêi gian 40 n¨m.
. Thêi gian Ên h¹n tõ khi vay ®Õn khi tr¶ vèn gèc ®Çu tiªn kh¸ dµi thêng
kho¶ng 5-10 n¨m trë lªn.
Th«ng thêng c¸c níc tiÕp nhËn ODA ®Ó ®Çu t vµo c¸c dù ¸n kÕt cÊu h¹
tÇng kinh tÕ - x· héi, nh»m t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng,
t¹o m«i trêng h¹ tÇng c¬ së ®Ó tiÕp tôc thu hót vèn ®Çu t.
3. Vai trß cña ODA trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c níc
®ang ph¸t triÓn.
§èi víi tÊt c¶ c¸c quèc gia tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc th× vèn lµ
mét yÕu tè mét ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò kh«ng thÓ thiÕu. NhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn hiÖn
nay, víi nh÷ng thµnh tùu míi cña khoa häc vµ c«ng nghÖ cho phÐp c¸c níc
tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ cã thÓ rót ng¾n lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ kh¾c phôc
t×nh tr¹ng tôt hËu vµ vËn dông ®îc tèi ®a cña lîi thÕ ®i sau.
Nhng ®Ó lµm ®îc nh÷ng ®iÒu ®ã th× nhu cÇu vÒ nguån vèn lµ v« cïng
lín trong khi ®ã ë giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ th× tÊt c¶ c¸c níc
®Òu dùa vµo nguån vèn bªn ngoµi mµ chñ yÕu lµ ODA vµ FDI.
Trong ®ã ODA lµ nguån vèn cña c¸c ChÝnh phñ, c¸c quèc gia ph¸t triÓn
, c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ ho¹t ®éng víi môc tiªu trî
gióp cho chiÕn lîc ph¸t triÓn cña c¸c níc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn. Do vËy
nguån vèn nµy cã nh÷ng u ®·i nhÊt ®Þnh, do nh÷ng u ®·i nµy mµc¸c níc ®ang
vµ chËm ph¸t triÓn trong giai ®o¹n ®Çu cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc
thêng coi ODA nh lµ mét gi¶i ph¸p cøu c¸nh ®Ó võa kh¾c phôc t×nh tr¹ng
thiÕu vèn ®Çu t tron gníc võa t¹o c¬ së vËt chÊt ban ®Çu nh»m t¹o dùng mét
m«i trêng ®Çu t thuËn lîi ®Ó kªu gäi nguån vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi FDI,
®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy ®Çu t trong níc ph¸t triÓn. Nh vËy, cã thÓ nãi
nguån vèn ODA cã vai trß quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña
c¸c níc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn râ nÐt ë khÝa c¹nh sau:
Thø nhÊt: ODA cã vai trß bæ sung cho nguån vèn trong níc. §èi víi
c¸c níc ®ang ph¸t triÓn c¸c kho¶n viÖn trî vµ cho vay theo ®iÒu kiÖn ODA lµ
nguån tµi chÝnh quan träng gi÷ vai trß bæ sung vèn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
6
Ch¼ng h¹n trong thêi kú ®Çu cña c¸c níc NICs vµ ASEAN ViÖn trî níc
ngoµi cã mét tÇm quan träng ®¸ng kÓ.
§µi loan: trong thêi kú ®Çu thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ ®· dïng viÖn trî
vµ nguån vèn níc ngoµi ®Ó tho¶ m·n gÇn 50% tæng khèi lîng vèn ®Çu t trong
níc. Sau khi nguån tiÕt kiÖm trong níc t¨ng lªn, §µi loan míi gi¶m sù lÖ
thuéc vµo viÖn trî.
Hµn Quèc: cã mèi quan hÖ ®Æc biÖt víi Mü nªn cã ®îc nguån viÖn trî
rÊt lín chiÕm 81,2% tæng viÖn trî cña níc nµy trong nh÷ng nm 70-72 nhê ®ã
mµ gi¶m ®îc sù c¨ng th¼ng vÒ nhu cÇu ®Çu t vµ cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thùc
hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ.
Cßn ë hÇu hÕt c¸c níc §«ng Nam ¸ sau khi giµnh ®îc ®éc lËp, ®Êt níc
ë trong t×nh tr¹ng nghÌo nµn vµ l¹c hËu, ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng ®ßi hái
ph¶i cã nhiÒu vèn vµ kh¶ n¨ng tha n¨ng thu håi vèn chËm. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
nµy c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nãi chung vµ c¸c níc §«ng nam ¸ nãi riªng ®· sö
dông nguån vèn ODA.
ë ViÖt Nam ODA ®ãng vai trß rÊt quan träng trong ch¬ng tr×nh ®Çu t
c«ng céng, lµm nÒn t¶ng cho ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi gÇn ®©y cña
ViÖt Nam. §Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®· ph¸t triÓn m¹nh ë ViÖt Nam trong
thËp kû qua nhê c«ng cuéc ®æi míi víi møc t¨ng trëng GDP b×nh qu©n ®¹t
7,5%/ n¨m. §Çu t cña ChÝnh phñ vµ nguån vèn níc ngoµi ®èng vai trß hÕt søc
quan träng. Tæng cam kÕt c¸c nguån vèn ODA ®¹t møc t¬ng ®¬ng kho¶ng 15
tØ USD. Do vÉn lµ mét níc trong nh÷ng níc nghÌo nhÊt thÕ giíi ho¹t ®éng
qu¶n lý kinh tÕ - x· héi ë ViÖt Nam cho thÊy ®Êt níc ta tiÕp cËn rÊt tèt nguån
ODA u ®·i díi h×nh thøc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ tÝn dông cã l·i suÊt thÊp.
Sù khan hiÕm nguån FDI hiÖn nay do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh §«ng Nam
¸ ®· còng g©y ra suy gi¶m trong tiÕn tr×nh tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt
Nam, ®· t¹o thªm c¨ng th¼ng cho c¸c nguån lùc ®Çu t c«ng céng hç trî thóc
®Èy t¨ng trëng trong khi vÉn ®¶m b¶o thóc ®Èy c¸c dÞch vô x· héi. Do ®ã
ODA ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc tµi trî c¸c chi tiªu ph¸t
triÓn cña chÝnh phñ. KÓ tõ khi céng ®ång tµi trî quèc tÕ nèi l¹i sù gióp ®ì cña
m×nh cho ViÖt Nam, møc gi¶i ng©n ODA hµng n¨m ®· t¨ng mét c¸ch v÷ng
ch¾c tõ møc 272 triÖu USD vµo n¨m 1994 ( kho¶ng 26% chi tiªu x©y dùng c¬
b¶n cña chÝnh phñ) lªn kho¶ng 1.120 triÖu USD vµo n¨m 1998 (xÊp xØ 80%).
Trªn thùc tÕ do tÝnh chÊt u ®·i cña vèn ODA mµ c¸c quèc gia sö dông
nã thêng e ng¹i vÒ g¸nh nÆng nî nÇn nhng thùc tÕ th× ®ã lµ nçi lo sî cña víi
7
c¸c níc qu¶n lý vµ sö dông nguån vèn nµy kh«ng hiÖu qu¶. G¸nh nÆng nî nÇn
sÏ ®îc gi¶m rÊt nhiÒu nÕu biÕt qu¶n lý ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ sö dông ODA cao.
Thø hai: ODA díi d¹ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i gióp c¸c níc nhËn viÖn
trî tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc. Nh÷ng lîi Ých quan träng mµ ODA mang l¹i cho c¸c níc nhËn tµi trî
lµ c«ng nghÖ, kü thuËt hiÖn ®¹i, kü x¶o chuyªn m«n vµ tr×nh ®é qu¶n lý tiªn
tiÕn. §«ng thêi b»ng nguån vèn ODA c¸c nhµ tµi trî cßn u tiªn ®Çu t cho ph¸t
triÓn nguån nh©n lùc v× viÖc ph¸t triÓn cña mét quèc gia cã quan hÖ mËt thiÕt
víi viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc.
Thø ba: ODA gióp c¸c níc ®ang ph¸t triÓn hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ.
§èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn khã kh¨n kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn kh«n tr¸nh khái.
Trong ®ã nî níc ngoµi vµ th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ ngµy mét gia
t¨ng lµ t×nh tr¹ng phæ biÕn. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy c¸c quèc gia cÇn ph¶i cè
g¾ng hoµn thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ b»ng c¸ch phèi hîp v¬Ý ngan hµng thÕ giíi,
quü tiÒn tÖ quèc tÕ vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c tiÕn hµnh chÝnh s¸ch ®iÒu
chØnh c¬ cÊu. ChÝnh s¸ch nµy dù ®inh chuyÓn chÝnh s¸ch kinh tÕ Nhµ níc
®ãng vai trß trung t©m sang chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn
theo ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ khu vùc t nh©n. Nhng muèn thùc hiÖn ®îc
viÖc ®iÒu chØnh nµy cÇn ph¶i cã mét lîng vèn cho vay mµ c¸c chÝnh phñ l¹i
ph¶i dùa vµo nguån vèn ODA.
Thø t: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t trùc
tiÕp níc ngoµi vµ t¹o ®iÒu kiÖn më réng ®Çu t ph¸t triÓn trong níc ë c¸c níc
®ang vµ chËm ph¸t triÓn. Nh chóng ta ®· biÕt ®Ó cã thÓ thu hót ®îc c¸c nhµ
®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi bá vèn ®Çu t vµo mét lÜnh vùc nµo ®ã th× chÝnh t¹i c¸c
quèc gia ®ã ph¶i ®¶m baá cho hä cã mét m«i trêng ®Çu t tèt (c¬ së h¹ tÇng, hÖ
thèng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt ...) ®¶m b¶o ®Çu t cã lîi víi phÝ tæn ®Çu t thÊp,
hiÖu qu¶ ®Çu t cao muèn vËy ®Çu t cña Nhµ níc ph¶i ®îc tËp trung vµo viÖc
n©ng cÊp, c¶i thiÖn vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng...
Nguån vèn Nhµ níc thùc hiÖn ®Çu t nµy lµ ph¶i dùa vµo ODA bæ sung
cho vèn ®Çu t h¹n hÑp th× ng©n s¸ch cña Nhµ níc. M«i trêng ®Çu t mét khi ®îc
c¶i thiÖn sÏ t¨ng søc hót ®ång vèn níc ngoµi. MÆt kh¸c viÖc sö dông nguån
vèn ODA ®Ó ®Çu t c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t
trong níc tËp trung ®Çu t vµo c¸c c«ng tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cã kh¶ n¨ng
mang l¹i lîi nhuËn.
4. Vµi nÐt vÒ qu¶n lý vµ sö dông ODA trªn thÕ giíi.
8
4.1 C¸c nhµ tµi trî ODA chñ yÕu trªn thÕ giíi.
Nãi chung kh«ng cã tiªu thøc chung ®Ó ph©n läai c¸c nhµ tµi t¹ ODA
tuy nhiªn chóng ta cã thÓ ph©n chia thµnh hai nhãm chÝnh sau: nhãm c¸c níc
vµ c¸c nhµ tæ chøc quèc tÕ.
a. C¸c nhãm níc.
- C¸c níc thµnh viªn cña Uû ban hç trî ph¸t triÓn DAC thuéc tæ chøc
OECD: tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ vµ ph¸t triÓn ®îc thµnh lËp tõ n¨m 1961 cã tiÒn
th©n lµ tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¢u OEEC.
OECD cã môc tiªu chñ yÕu lµ:
+ Thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ víi nhÞp ®é cao vµ bÒn v÷ng, n©ng cao
møc sèng cña nh©n d©n c¸c níc thµnh viªn, duy tr× nÒn tµi chÝnh æn ®Þnh vµ
nhê vËy ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi.
+ Gãp phÇn më réng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸ níc thµnh viªn
còng nh kh«ng ph¶i thµnh viªn.
+ Gãp phÇn më réng th¬ng m¹i quèc tÕ ®a biªn trªn c¬ së kh«ng kú thÞ
vµ phï hîp víi tËp qu¸n quèc tÕ.
- NhËt B¶n: §©y lµ mét quèc gia hµng n¨m cung cÊp mét l¬ng vèn
ODA rÊt lín ®Æc biÖt lµ mét trong nh÷ng quèc gia ®øng ®Çu trong danh s¸ch
nh÷ng nhµ tµi trî cho ViÖt Nam.
b. C¸c tæ chøc quèc tÕ.
- Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸: ADB.
§îc thµnh lËp n¨m 1966 do 31 chÝnh phñ thµnh viªn nh»m xóc tiÕn qu¸
tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh
D¬ng. Trong h¬n 33 n¨m qua c¸c thµnh viªn ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu ADB chó
träng ®Õn nhu cÇu cña c¸c níc nhá vµ c¸c níc kÐm ph¸t triÓn vµ u tiªn ®Æc biÖt
®Õn ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n khu vùc, tiÓu vïng vµ quèc gia.
- C¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ kh¸c: WB, IMF, UNDP...
* §èi víi ViÖt Nam theo sè liÖu 91- 2000. C¸c nhµ tµi trî chÝnh ®ã lµ
Ng©n hµng hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n (JBIC), Ng©n hµng thÕ giíi(WB), Ng©n
hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) ®· thiÕt lËp c¸c ho¹t ®éng cña m×nh ë ViÖt
Nam trong 6-8 n¨m qua vµ ®· næi lªn nh 3 nhµ tµi trî lín nhÊt vÒ nguån hç trî
ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA ë ViÖt Nam. Xu híng gÇn ®©y nÕu nghiªn cøu kü
9
danh môc c¸c ch¬ng tr×nh sù ¸n ODA cña tæ chøc nµy vÒ mÆt ®Þnh lîng, chiÒu
híng chung lµ t¬ng ®èi kh¶ quan víi c¸c møc t¨ng vÒ giai rng©n vµ møc gi¶m
vÒ lîng tÝch tô cña c¸c cam kÕt cha ®îc gi¶i ng©n.
Khi xem xÐt tæng møc cña ba tæ chøc nµy cã thÓ quan s¸t thÊy r»ng c¸c
cam kÕt hµng n¨m ®¹t møc cao nhÊt n¨m 1997 vµ tõ thêi ®iÓm ®ã ®Õn nay cã
chiÒu híng suy gi¶m. Møc gi¶i ng©n, tuy nhiªn ®· t¨ng mét c¸ch v÷ng ch¾c tõ
n¨m 1995 trë ®i. Trong n¨m 1999 møc gi¶i ng©n t¨ng gÊp 12 lÇn so víi n¨m
1997, mÆc dï vËy tèc ®é t¨ng nay (theo tû lÖ %) ®· gi¶m dÇn tõ n¨m 1996.
Kh«ng thÊy cã khuynh híng chung râ nÐt nµo ®èi víi tû lÖ gi¶i ng©n cña ba tæ
chøc nµy. PhÇn cam kÕt cha gi¶i ng©n liªn tôc t¨ng trong c¸c n¨m 1994. V× thÕ
bøc tranh chung lµ møc gi¶i ng©n ®ang ®îc c¶i thiÖn vµ nÕu chiÒu híng hiÖn
nay vÉn nh vËy th× giai ®o¹n ®Çu cña ho¹t ®éng ODA cña ba tæ chøc nµy, ®Æc
trng bëi sè lîng dù ¸n t¨ng vµ thùc hiÖn dù ¸n chËm, sÏ ®îc hoµn thiÖn trong
mét sè giai ®o¹n æn ®Þnh h¬n. NÕu t¸ch tõng tæ chøc mét ®Ó xem xÐt th× bøc
tranh cã kh¸c ®i ®«i chót.
NhËt B¶n tæng c¸c kho¶n vay ODA luü kÕ dµnh cho ViÖt Nam hiÖn nay
vµo kho¶ng 4,4 tû USD, chiÕm 25 dù ¸n ph¸t triÓn vµ 4 kho¶n tÝn dông hµng
ho¸ (kho¶ng 3,8 tû USD nÕu kh«ng kÓ ®Õn kho¶n tÝn dông hµng ho¸). Kho¶ng
24% tæng sè c¸c cam kÕt ®· ®îc gi¶i ng©n. Nh÷ng dù ¸n c¬ së h¹ tÇng lín
®¸ng chó ý lµ trong c¸c ngµnh giao th«ng vµ ®iÖn lùc chiÕm tû träng lín trong
danh môc dù ¸n vµ nh÷ng dù ¸n nµy thêng thùc hiÖn chËm trong giai ®o¹n
®Çu. Tuy nhiªn t×nh h×nh thùc hiÖn ®· ®îc c¶i thiÖn v÷ng ch¾c mét phÇn do
c¸c c¬ quan chñ qu¶n ®· quen h¬n víi c«ng t¸c dù ¸n. Trong n¨m 1999 c¶
cma kÕt hµng n¨m vµ gi¶i ng©n ®Òu ®¹t møc cao nhÊt tõ tríc ®Õn nay. Tû lÖ
gi¶i ng©n ®· ®îc c¶i thiÖn n¨m 1995, tiÕn ®é thùc hiÖn ng¾n h¬n so víi tiªu
chuÈn cña JBIC, tuy nhiªn phÇn lín c¸c dù ¸n ®Òu chËm tõ 1-2 n¨m so víi kÕ
ho¹ch ®Æt ra ban ®Çu. C¸c nguyªn nh©n ®· ®îc x¸c ®Þnh trong ®ã qu¸ tr×nh phª
duyÖt néi bé cña phÝa ViÖt Nam ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh, thay ®æi hoÆc ®iÒu
chØnh cña dù ¸n thêng kÐo dµi, ®Æc biÖt nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ ®Êu thÇu vµ chØ
®Þnh t vÊn. MÆt kh¸c sù chËm trÔ trong viÖc thanh to¸n theo tiÕn ®é ®· ®îc
phÇn nµo gi¶m bít.
Ng©n hµng thÕ giíi WB: hiÖn cã 21 dù ¸n ®ang ho¹t ®éng vµ dù ¸n ®·
kÕt thóc thÓ hiÖn tæng møc c¸c cam kÕt 2,25 tû USD tron g®ã kho¶ng 35% ®·
10
®îc gi¶i ng©n. Møc gi¶i ng©n tõ tµi kho¸ 1994 lµ rÊt hµi lßng nhng tèc ®é®·
gi¶m vµ møc thùc hiÖn giê ®©y thÊp h¬n møc trong khu vùc. HiÖn nay míi chØ
®¹t kho¶ng 70% tæng møc gi¶i ng©n dù kiÕn trong danh môc c¸c dù ¸n ®ang
ho¹t ®éng. Tæng møc cam kÕt ®· gi¶m tõ n¨m 1997 vµ tû lÖ gi¶i ng©n cho thÊy
chiÒu híng gi¶m b¾t ®Çu tõ n¨m 1996. Cã møc t¨ng vÒ khèi lîng cam kÕt cha
®îc gi¶i ng©n mÆc dï tèc ®é t¨ng ®· gi¶m dÇn. Ngoµi c¸c vÊn ®Ò liªn quan
®Õn viÖc thùc hiÖn dù ¸n ®îc m« t¶ díi ®©y, mét sè nguyªn nh©n xuÊt ph¸t tõ
viÖc söa ®æi trong c¸c quy ®Þnh thùc hiÖn cña chÝnh phñ ®· lµm chËm qu¸
tr×nh thùc hiÖn, ngoµi ra cßn do sù chuyÓn ®æi vÒ c¬ cÊu trong danh môc dù ¸n
hiÖn nay. Sè lîng nh÷ng dù ¸n cã quy m« lín, gi¶i ng©n nhanh trong khi
nh÷ng dù ¸n míi cã xu híng ho¹t ®éng phøc t¹p, ph©n t¸n, ph¶i tr¶i qua giai
®o¹n khëi ®éng l©u h¬n so víi dù kiÕn.
Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸: (ADB) cã 25 dù ¸n ®ang thùc hiÖn ë ViÖt
Nam trong ®ã cã 21 dù ¸n ®Çu t ®· cã hiÖu lùc víi tæng nî rßng lµ 1,7 tû USD
®· gi¶i ng©n ®îc 30%. Trong khi cam kÕt hµng nm gi¶m tõ møc cao nhÊt vµo
n¨m 1997, mét phÇn chËm trÔ trong viÖc xö lý c¸c kho¶n vay dù kiÕn, th× møc
gi¶i ng©n vµ trao hîp ®ång trong n¨m 1999 l¹i ®øng ë møc cao nhÊt kÓ tõ khi
ADB cung cÊp c¸c kho¶n vay ë ViÖt Nam. Tû lÖ gi¶i ng©n ®ang ®îc c¶i thiÖn,
nhng vÉn thÊp h¬n møc trung b×nh trong khu vùc vµ ADB vÉn lo l¾ng vÒ t×nh
h×nh thùc hiÖn nµy, b¶n chÊt cña c¸c vÊn ®Ò vÒ thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh dù ¸n
dêng nh ®· chuyÓn biÕn víi sù hoµn chØnh vÒ danh môc sù ¸n. C¸c chËm trÔ
trong viÖc tuyÓn chän vµ ®a t vÊn µo ho¹t ®éng, trao hîp ®ång vµ gi¶i ng©n
®ang trë thµnh vÊn ®Ò lo ng¹i nhÊt. ADB sÏ lÊy thùc hiÖn dù ¸n lµm yÕu tè
quÕt ®Þnh c¸c kho¶n vay trong t¬ng lai.
B¶ng sè liÖu c¸c dù ¸n ®Çu t cña NhËt B¶n, WB, ADB - t×nh h×nh gi¶i
ng©n 1994-1999 (triÖu USD/ niªn lÞch
Cam kÕt hµng n¨m
Gi¶i ng©n hµng n¨m
PhÇn cam kÕt cha gi¶i ng©n
1994 1995 1996 1997 1998 1999
JBIC
510
619
649
673
648
773
0
37
38
109
292 4526
510 1091 1703 2267 2623 2940
11
TØ lÖ gi¶i ng©n (%)
Cam kÕt hµng n¨m
Gi¶i ng©n hµng n¨m
PhÇn cam kÕt cha gi¶i ng©n
TØ lÖ gi¶i ng©n (%)
Cam kÕt hµng n¨m
Gi¶i ng©n hµng n¨m
PhÇn cam kÕt cha gi¶i ng©n
TØ lÖ gi¶i ng©n (%)
Cam kÕt hµng n¨m
Gi¶i ng©n hµng n¨m
Gi¶i ng©n hµng n¨m, % thay ®æi
PhÇn cam kÕt cha gi¶i ng©n
PhÇn cam kÕt cha gi¶i ng©n, %
thay ®æi
0,1
WB
228
65
228
28
ADB
61
3
320
1,1
Tæng
779
68
1058
-
3,2
2,3
5,2
11,8
13,9
314
17
164
11
508
129
460
28
389
181
840
22
392
220
1047
21
318
189
1219
15
233
48
545
8,4
217
29
732
4,8
360
149
1024
15,8
284
128
1180
14,8
220
191
1253
16,0
1166
62
- 10
1800
70
1374
196
215
2895
61
1422
358
82
4131
43
1324
641
79
4859
18
1311
761
19
5412
11
4.2 Xu thÕ ODA trªn thÕ giíi.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ODA trªn thÕ giíi hiÖn nay cã c¸c khuynh híng
chñ yÕu sau ®©y:
Mét lµ: trong c¬ cÊu tæng thÓ ODA cña thÕ giíi tû träng ODA song ph¬ng cã xu híng t¨ng lªn, ODA ®a ph¬ng cã xu thÕ gi¶m ®i xu thÕ nµy h×nh
thµnh díi sù t¸c ®éng cña hai nh©n tè chñ yÕu sau:
- Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi vµ xu thÕ héi nhËp ®·
t¹o ®iÒu kiÖn cho quan hÖ vÒ ODA trùc tiÕp gi÷a c¸c quèc gia.
- HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc ®a ph¬n gtá ra kÐm hiÖu qu¶ lµm
cho mét sè nhµ tµi trî ngÇn ng¹i ®ãng gãp cho c¸c tæ chøc nµy.
Hai lµ: møc ®é c¹nh tranh thu hót ODA ®· t¨ng lªn gi÷a c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn.Trªn thÕ giíi sè níc dµnh ®îc ®éc lËp, b¾t ®Çu x©y dùng kinh tÕ ph¸t
triÓn x· héi t¨ng lªn ®¸ng kÓ vµ cã nhu cÇu lín vÒ ODA. ë Trung Quèc ®ang
cÇn mét lîng vèn ODA lín ®Ó x©y dùng kinh tÕ, ë §«ng Nam ¸ mÆc dï mét
sè níc nh Singapore, Malaixia, Th¸i Lan, ®· gi¶m dÇn nguån tiÕp nhËn ODA
12
song bªn c¹nh ®ã l¹i c¸c quèc gia kh¸c víi nhu cÇu ODA lín h¬n nh c¸c níc
§«ng D¬ng, Myanma.
Ba lµ: triÓn väng gia t¨ng nguån ODA Ýt l¹c quan. MÆc dï §¹i héi ®ång
Liªn hiÖp quèc ®· khuyÕn nghÞ dµnh 1% GDP cña c¸c níc ph¸t triÓn ®Ó cung
cÊp ODA cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn song kh¶ n¨ng nµy rÊt Ýt thµnh hiÖn thùc
(theo c¸c sè liÖu míi nhÊt th× tØ lÖ nµy hiÖn nay chØ ®¹t møc trung b×nh vµo
kho¶ng 0,7%). Thùc tÕ cho thÊy c¸c níc cã khèi lîng ODA lín nhÊt nh Mü,
NhËt B¶n... th× tØ lÖ nµy chØ ®¹t trªn díi 0,3% trong nhiÒu n¨m qua. Tuy cã
mét sè níc nh Thuþ §iÓn, Nauy, PhÇn Lan, §an M¹ch... ®· cã tû lÖ ODA h¬n
1% song khèi l¬ng ODA tuyÖt ®èi cña c¸c níc nµy kh«ng lín. Thªm vµo ®ã
t×nh h×nh phôc håi kinh tÕ chËm ë c¸c níc ph¸t triÓn còng lµ mét trë ng¹i gia
t¨ang ODA.
X¸c
®Þnh ra c¸c§aníc
ra
Xem
xÐt ph¶i ®èiDù®Çu
¸n ®Ò
Phª
Ngoµi
®ang
lo¹t vÊn ®Ò x·
môc
tiªu
nh÷ng ®Òph¸t triÓn
®·nh
gi¸
xuÊt ®îcvíi hµng duyÖt
xuÊt chÝnh
nh÷ng ®Ò
gi¸m ®èc
dù ¸n
chiÕn lîc
héi trong
d luËn
viÖn
trî cho níc
ngoµi ®Ó tËp
thøc søc
(dù Ðp cña xuÊt
lý ch
chÝnh®ßi gi¶mqu¶n
quèc gianíc vµ chÞu
¸n ®Ò
¬ng tr×nh
xuÊt)
quèc gia
chung gi¶i quyÕt c¸c
vÊn ®Ì trongthøc
níc.
xem xÐt
®¸nh gi¸
tiÕp
II. Quy tr×nh qu¶n lý dù ¸n ODA.
Theo quy ®Þnh chung vÒ qu¶n lý vµ sö dông, mét dù ¸n ODA thêng bao
gåm c¸c bíc sau:
- X¸c ®Þnh dùX©y
¸n.dùng
X©y dùng
b¸o c¸o
b¸o c¸o
t. cøu
nghiªn
nghiªn - ChuÈn bÞ ®Çu
kh¶ thi
cøu tiÒn
kh¶ thi - Thùc hiÖn ®Çu t.
Dù th¶o
v¨n kiÖn
thiÕt kÕ dù
¸n
- NghiÖm thu vµ ®¸nh gi¸.
S¬ ®å quy tr×nh qu¶n lý dù ¸n ODA.
1. X¸c ®Þnh dù ¸n vµ ®¸nh gi¸ ban ®Çu.
§µm ph¸n
vÒ b¶n ghi
nhí
TuyÓn
chän kÝ
kÕt víi
nhµ rhÇu
thùc hiÖn
dù ¸n
TriÓn
khai dù
¸n
Theo dâi dù
¸n vÌ tµi
chÝnh hiÖn
vËt trong
qu¸ tr×nh
thùc hiÖn
2. ChuÈn bÞ vµ thiÕt kÕ dù ¸n.
Nhµ thÇu
chuÈn bÞ
b¸o c¸o
hoµn thµnh
dù ¸n
§¸nh gi¸
sau hoµn
thµnh ®èi
víi mét sè 13
dù ¸n ®îc
lùa chän
Rót ra bµi
häc kinh
nghiÖm
3. Thùc hiÖn vµ theo dâi dù ¸n.
4. Hoµn thµnh vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n.
1. X¸c ®Þnh dù ¸n vµ ®¸nh gi¸ ban ®Çu:
Dù ¸n ®Ò xuÊt cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh theo nhiÒu c¸ch. ViÖc x¸c ®Þnh nµy
cã thÓ thùc hiÖn qua ®¸nh gi¸ ngµnh hoÆc c¸c ®oµn ch¬ng tr×nh, th«ng qua
c¸ch tiÕp cËn chÝnh thøc ®èi víi §¹i sø qu¸n cña níc tµi trî t¹i níc nhËn viÖn
trî, theo ®Ò nghÞ cña ChÝnh phñ níc tiÕp nhËn viÖn trî hoÆc th«ng qua c¸c
c¸ch tiÕp cËn chÝnh thøc víi c¸c tæ chøc kh¸c.
Khi nhËn ®îc yªu cÇu chÝnh thøc ®Ò ¸n sÏ ®îc V¨n phßng cña níc viÖn
trî ®¸nh gi¸ vµ xen xÐt xem cña dù ¸n ®Ò xuÊt cã n¾m trong chiÕn lîc quèc
gia nªu trong b¸o c¸o quèc gia hay kh«ng. NÕu ®Ò ¸n phï hîp vµ ®¸p øng c¸c
yªu cÇu th«ng tin tèi thiÓu ®Ò ¸n sÏ ®îc tr×nh lªn gi¸m ®èc qu¶n lý ch¬ng tr×nh
quèc gia ®Ó ®¸nh gi¸ tiÕp.
NÕu thÊy r»ng ®Ò ¸n nµy cã thÓ ph¸t triÓn ®îc gi¸m ®èc ch¬ng tr×nh
qu¶n lý quèc gia sÏ ®Ö tr×nh ChÝnh phñ phª chuÈn viÖc sö dông tiÒn ng©n d¸ch
cho dù ¸n. NÕu ®îc phª chuÈn sÏ chÝnh thøc ho¸ viÖc ®a dù ¸n vµo danh môc
ch¬ng tr×nh quèc gia vµ cho phÐp tiÕn hµnh thiÕt kÕ chi tiÕt.
2. ChuÈn bÞ dù ¸n vµ thiÕt kÕ:
HÇu hÕt c¸c ®Ò ¸n ®ßi hái nhiÒu c«ng søc míi biÕn thµnh mét dù ¸n ®îc
thiÕt kÕ ®Çy ®ñ vµ cã tÝnh kh¶ thi. Giai ®o¹n hoµn thiÖn ®Ò ¸n ®îc gäi lµ giai
®o¹n chuÈn bÞ. Giai ®o¹n chuÈn bÞ nµy bao gåm mét sè hoÆc tÊt c¶ c¸c bíc
14
sau ®©y vµ kÕt thóc b»ng viÖc Bé trëng hoÆc §¹i diÖn cña Bé Tµi chÝnh phª
duyÖt cho phÐp thùc hiÖn:
- Nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi
- Nghiªn cøu kh¶ thi
- Dù th¶o v¨n kiÖn thiÕt kÕ dù ¸n
V¨n kiÖn thiÕt kÕ dù ¸n bao gåm kÕ ho¹ch chi tiÕt vÒ chi phÝ, nguån lùc
vµ kÕ ho¹ch thùc hiÖn. Tuy nhiªn, phª chuÈn tµi chÝnh míi cã thÓ thay cho phe
chuÈn ®a ra tríc ®©y khi dù ¸n lóc ®ã cßn trong giai ®o¹n chuÈn bÞ vµ thiÕt kÕ.
3. Thùc hiÖn ®Çu t vµ theo dâi dù ¸n.
Bíc ®Çu tiªn cña giai ®o¹n nµy lµ th¶o luËn ®Ó ®i ®Õn ký kÕt b¶n ghi nhí
(MOU) thÓ hiÖn sù nhÊt trÝ gi÷a hai ChÝnh phñ. MOU bao gåm c¸c ®iÒu kho¶n
tiªu chuÈn, c¸c phô lôc tham chiÕu, trong ®ã m« t¶ dù ¸n vµ ®Þnh sè tr¸ch
nhiÖm cña hai ChÝnh phñ. Dù ¸n sÏ chÝnh thøc ®îc triÓn khai sau khi MOU ®îc ký kÕt vµ c¸c nhµ thÇu ®ñ tiªu chuÈn ®îc tuyÓn chän. NhiÖm vô ®Çu tiªn
cña nhµ thÇu chÝnh thùc hiÖn lµ chuÈn bÞ v¨n kiÖn thùc hiÖn dù ¸n (PID).Qu¸
tr×nh nµy cho phÐp nhµ thÇu x¸c ®Þnh nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt cho dù ¸n tõ
kinh nghiÖm ban ®Çu khi triÓn khai dù ¸n. Dù ¸n sÏ ®îc theo dâi trong qu¸
tr×nh thùc hiÖn. Qua c«ng t¸c theo dâi c¸c nhµ tµi trî song ph¬ng biÕt ®îc t×nh
h×nh thùc hiÖn sù ¸n cã tèt kh«ng, nhµ thÇu thùc hiÖn so víi hîp ®ång ra sao,
liÖu cã ®¹t ®îc c¸c môc tiªu ®Æt ra?
4. Hoµn thµnh vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n.
Giai ®o¹n nµy bao gåm: ViÖc chuÈn bÞ b¸o c¸o hoµn thµnh dù ¸n (PCR)
®èi víi tÊt c¶ c¸c dù ¸n vµ tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ sau dù ¸n ®èi víi mét sè dù ¸n
®îc lùa chän. Nhµ thÇu thùc hiÖn cÇn chuÈn bÞ PCR tríc khi kÕt thóc dù ¸n.
PCR m« t¶ thiÕt kÕ dù ¸n tõ khi x©y dùng dù ¸n giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Õn khi bæ
sung trong giai ®o¹n thùc hiÖn. Sù chÊp thuËn b¸o c¸o nµy cña nhµ tµi trî song
ph¬ng ®¸nh dÊu thêi ®iÓm kÕt thóc dù ¸n.
Sau khi dù ¸n kÕt thóc cã thÓ ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ sau dù ¸n, m« t¶
lÞch sö cña dù ¸n, nh÷ng thµnh c«ng cña dù ¸n, nh÷ng thiÕu sãt vµ x¸c ®Þnh
nh÷ng bµi häc ®óc kÕt trong kh©u thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn dù ¸n ph©n tÝch ®éc lËp
cña nhµ tµi trî song ph¬ng cïng c¸c v¨n kiÖn dù ¸n kh¸c cã thÓ rót ra nh÷ng
bµi häc vµ ®a vµo c¬ së d÷ liÖu vÒ bµi häc kinh nghiÖm cña nhµ tµi trî, t¹o c¬
15
së ®Ó ph¶n håi th«ng tin vµo ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ chuÈn bÞ c¸c dù ¸n
trong t¬ng lai.
Trªn ®©y lµ tãm t¾t s¬ lîc chu kú qu¶n lý mét dù ¸n ODA.
Ch¬ng II.
T×nh h×nh huy ®éng vµ sö dông ODA cña níc ta trong
thêi gian qua.
I. Thùc tr¹ng c«ng t¸c tiÕp nhËn, ®iÒu phèi vµ sö dông
ODA.
1. T×nh h×nh qu¶n lý vµ sö dông ODA trong thêi gian võa qua.
MÆc dï nÒn kinh tÕ khu vùc chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña cuéc khñng
ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ, mét sè nhµ tµi trî ph¶i th¾t chÆt chi tiªu ng©n s¸ch ®Ó
®èi phã víi c¬n suy tho¸i kinh tÕ kÓ c¶ gi¶m viÖn trî cho níc ngoµi. Song vÒ
16
c¬ b¶n c¸c níc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ vÉn duy tr× vµ tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c cam
kÕt ODA cho ViÖt Nam. Tuy vËy cã mét vµi trêng hîp, do ¶nh hëng cña
khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ nguån vèn ODA ®· cam kÕt b»ng b¶n tÖ ®· bÞ
gi¶m nhiÒu do bÞ mÊt gi¸ m¹nh so víi ®« la Mü, g©y khã kh¨n cho viÖc triÓn
khai mét sè dù ¸n.
Trong thêi gian qua ViÖt Nam tiÕp tôc ®µm ph¸n vµ ký kÕt thªm c¸c
®iÒu íc quèc tÕ vÒ ODA ®¹t tæng trÞ gi¸ 8,623 tû USD kÓ tõ n¨m 1993 ®Õn hÕt
th¸ng 9-1998 vµ b»ng 80% tæng nguån vèn ODA ®· ®îc cam kÕt trong thêi kú
1993-1997.
Trong sè c¸c hiÖp ®Þnh ®· ký hÕt trong 9 th¸ng ®Çu n¨m 1998 cã nhiÒu
dù ¸n quan träng, nhÊt lµ c¸c dù ¸n trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn
n«ng th«n nh ®a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, y
tÕ, gi¸o dôc ®¹i häc...
Gi¶i ng©n nguån vèn ODA ®îc coi lµ thíc ®o n¨ng lùc tiÕp nhËn vµ sö
dông hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, do vËy thêng xuyªn ®îc ChÝnh phñ ViÖt
Nam vµ c¸c nhµ tµi trî quan t©m. N¨m 1996 gi¶i ng©n ®îc 900 triÖu USD,
n¨m 1997 con sè nµy lªn tíi 1 tû USD vµ n¨m 1998 ®¹t 1.430 triÖu USD.
Nh vËy trong thêi kú trªn møc gi¶i ng©n hµng n¨m b×nh qu©n ®¹t 1.110
triÖu USD, b»ng 74% møc gi¶i ng©n b×nh qu©n n¨m cña kÕ ho¹ch 1996- 2000
(1.500 triÖu USD/ n¨m). Xu thÕ gi¶i ng©n trong thêi gian qua tiÕn bé ®iÒu nµy
®îc c¸c nhµ tµi trî kh¼ng ®Þnh.
Nh×n chung l¹i t×nh h×nh gi¶i ng©n vèn ODA trong n¨m 1998 t¬ng ®èi
tèt ®ã lµ do vÒ c¬ b¶n c¸c dù ¸n ODA ®· ®îc bè trÝ ®ñ nguån vèn ®èi øng
®ång thêi ChÝnh phñ kh«ng ®iÒu chØnh tiÕn ®é x©y dùng c¬ b¶n ®èi víi c¸c dù
¸n ODA ®· ®îc cam kÕt víi c¸c nhµ tµi trî. Cho ®Õn nay nhiÒu nhµ tµi trî ®·
x©y dùng hoÆc cËp nhËt chiÕn lîc quèc gia vÒ hîp t¸c ph¸t triÓn víi ViÖt Nam,
®©y lµ c¬ së quan träng ®Ó t¨ng cêng ®èi ngo¹i gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam víi
c¸c nhµ tµi trî. Trong thêi gian qua ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh c¸c cuéc
®èi tho¹i vÒ hîp t¸c ph¸t triÓn víi mét sè nhµ tµi trî nh ng©n hµng thÕ giíi
(chiÕn lîc hç trî quèc gia cña WB cho ViÖt Nam 1999 - 2002), NhËt B¶n (trao
®æi ý kiÕn cÊp cao vÒ quan hÖ kinh tÕ vµ hîp t¸c ph¸t triÓn)... T¹i c¸c cuéc trao
®æi ý kiÕn nãi trªn, c¸c nhµ tµi trî ®¸nh gi¸ cao nh÷ng nç lùc cña ViÖt Nam
duy tr× ®· t¨ng trëng trong bèi c¶nh t×nh h×nh trong vµ ngoµi níc cã nhiÒu khã
kh¨n kh¼ng ®Þnh tiÕp tôc cam kÕt hç trî qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc víi
17
nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt cho thÝch øng víi t×nh h×nh míi trong ®ã sÏ chó
träng nhiÒu h¬n ®Õn n«ng nghiÖp vµ nt«ng th«n, hç trî gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò x· héi trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc, ®Èy m¹nh nh÷ng nç lùc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo...
Céng ®ång tµi trî quèc tÕ còng nhÊn m¹nh yªu cÇu t¨ng cêng chÊt lîng
®Çu vµo cña c¸c cth¬ng tr×nh, dù ¸n ODA, ®ã lµ c«ng t¸c chuÈn bÞ thÈm ®Þnh
vµ phª duyÖt dù ¸n cÇn ®îc tæ chøc chÆt chÏ vµ chÊt lîng cao h¬n trªn c¬ së
ph¸t triÓn quan hÖ ®èi t¸c. §ång thêi c¸c nhµ tµi trî bµy tá mong muèn cã sù
phèi hîp vµ ®iÒu phèi ODA tèt h¬n n÷a gi÷a c¸c c¬ quan ChÝnh Phñ, gi÷a
ChÝnh Phñ vµ c¸c nhµ tµi trî còng nh gi÷a c¸c nhµ tµi trî.
* T×nh h×nh cam kÕt vµ gi¶i ng©n cña mét sè nhµ tµi trî chñ yÕu.
(1) NhËt B¶n.
(triÖu USD/ n¨m)
N¨m
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Cam kÕt hµng n¨m
510
619
649
673
648
773
Gi¶i ng©n hµng n¨m
0
37
38
109
292
456
% gi¶i ng©n / cam kÕt
-
5,9
5,8
16,2
45
58,9
Nh×n vµo c¸c dù ¸n ®Çu t cña NhËt B¶n ®èi víi ViÖt Nam ta thÊy r»ng
t×nh h×nh cam kÕt hµng n¨m vµ t×nh h×nh gi¶i ng©n tuy kh«ng ®ång ®Òu nhng
nh×n chung ®Òu cã xu híng t¨n glªn trong n¨m 1999 c¶ cam kÕt hµng n¨m vµ
gi¶i ng©n ®Òu ®¹t møc cao nhÊt tõ tríc ®Õn nay, t×nh h×nh gi¶i ng©n so víi cam
kÕt hµng n¨m cïng cã xu híng t¨ng lªn qua c¸c n¨m nh ta thÊy n¨m 1994 sè
lîng gi¶i ng©n b»ng 0 nhng tõ n¨m 1995 møc gi¶i ng©n so víi cam kÕt hµng
n¨m ®îc c¶i thiÖn vµ tØ lÖ nµy ®¹t cao nhÊt v¸o n¨m 1999 (58,9%).
(2) Ng©n hµng thÕ giíi (WB).
(triÖu USD/ n¨m)
N¨m
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Cam kÕt hµng n¨m
228
314
508
389
392
318
Gi¶i ng©n hµng n¨m
65
17
129
181
220
189
% gi¶i ng©n / cam kÕt
28,5
5,4
25,3
46,5
56,1
59,4
18
Ta thÊy r»ng cam kÕt hµng n¨m ®¹t møc ®é cao nhÊt vµo n¨m 1996 (508
triÖu USD) thÊp nhÊt 1994 (228 triÖu USD) nh×n vµo ®©y ta thÊy møc cam kÕt
®· gi¶m dÇn tõ n¨m 1997 cßn t×nh h×nh gi¶i ng©n mçi n¨m mét t¨ng nhng ®¹t
cao nhÊt vµo n¨m 1992 (220 triÖu USD). Qua b¶ng trªn ta thÊy ®îc r»ng tuy
møc cam kÕt cã gi¶m tõ n¨m 1997 nhng tû lÖ gi¶i ng©n so víi mchÝnh s¸ch
cam kÕt vÉn cã xu híng t¨ng qua c¸c n¨m.
(3) Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB).
(triÖu USD/ n¨m)
N¨m
1994
1995
1996
1997
1998
1999
Cam kÕt hµng n¨m
3
48
29
149
128
191
Gi¶i ng©n hµng n¨m
4,9
20,6
13,3
41,4
45,1
86,8
% gi¶i ng©n / cam kÕt
61
233
217
360
284
220
Møc cam kÕt t¨ng tõ n¨m 1994 cao nhÊt vµo n¨m 1997 (360 triÖu USD)
vµ sau ®ã gi¶m dÇn vµo c¸c n¨m sau vµ møc gi¶i ng©n nh×n chung cã xu híng
t¨ng qua c¸c n¨m vµ cã ®¹t møc gi¶i ng©n cao nhÊt vµo n¨m 1999 (191 triÖu
USD) cßn phÇn tr¨m gi¶i ng©n so víi cam kÕt nã chØ gi¶m n¨m 1996 (13,3%)
nh×n chung nã còng cã xu híng t¨ng lªn qua c¸c n¨m vµ tû lÖ nµy ®¹t cao nhÊt
vµo n¨m 1999 (86,8%).
(4) Tæng thÓ cña 3 níc nµy.
(triÖu USD/ n¨m)
N¨m
Cam kÕt hµng n¨m
Gi¶i ng©n hµng n¨m
% gi¶i ng©n / cam kÕt
1994
799
68
8,5
1995
1166
62
5,3
1996
1374
196
14,2
1997
1422
358
25,2
1998
1324
641
48,4
1999
1311
761
58
Nh×n vµo ®©y ta thÊy c¸c cam kÕt ®¹t møc cao nhÊt vµo n¨m 1997 (1422
TriÖu USD) vµ tõ thêi ®iÓm ®ã ®Õn nay cã nhiÒu chiÒu híng suy gi¶m. Møc
gi¶i ng©n tuy ®· t¨ng mét c¸ch v÷ng ch¾c tõ n¨m 1995 trë ®i. Tron gn¨m 1999
møc gi¶i ng©n gÊp 12 lÇn so víi n¨m 1995 vµ gÊp trªn 2 lÇn n¨m 1997 vµ tû lÖ
19
gi¶i ng©n so víi cam kÕt còng t¨ng ®Òu tõ n¨m 1995 trë ®i con sè nµy cho
thÊy nh×n tæng tû lÖ th× tèt.
Nh÷ng sè liÖu ë phÇn trªn cho thÊy nguån viÖn trî níc ngoµi kh¸ phong
phó vµ ®a d¹ng song c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ.
- MÆc dï trong c¸c n¨m qua §¶ng vµ Nhµ níc ®· rÊt chó träng quan
t©m ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån viÖn trî, ®· ban
hµnh nhiÒu quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn lÜnh vùc nµy song còng cã lóc quy chÕ ra
kh«ng kÞp thêi. ViÖc vËn hµnh c¬ chÕ qu¶n lý vµ sö dông c¸c nguån viÖn trî
cßn nhiÒu ®iÓm chång chÐo, chËm, thñ tôc rêm rµ.
- ChÝnh s¸ch qu¶n lý c¸c nguån viÖn trî kh«ng thèng nhÊt. LÏ ra Bé KH
& §T lµ c¬ quan ®Çu mèi cho c¬ quan ®Çu mèi trong ®µm ph¸n thu hót, Bé tµi
chÝnh ph¶i lµ ®Çu mèi trong c¬ chÕ tµi chÝnh, trùc tiÕp ký vay, tr¶ tiÕp nhËn
viÖn trî, thÕ nhng hiÖn nay Bé KH & §T gÇn nh thùc hiÖn lu«n c¶ hai chøc
n¨ng nµy.Tõng hiÖp ®Þnh cô thÓ th× do rÊt nhiÒu bé, ngµnh ký. Bé tµi chÝnh
kh«ng theo dâi chung ®îc c¸c nguån vay vµ viÖn trî còng nh néi dung sö
dông cña tõng nguån. H¬n n÷a ngay trong bé, gi÷a c¸c ban qu¶n lý vµ c¸c khu
tµi chÝnh ngµnh kh«ng cã sù phèi hîp vµ qu¶n lý tèt h¬n c¸c nguån tµi chÝnh
quèc gia.
- Nh×n vµo tõng dù ¸n nhiÒu sù ¸n cã hiÖu qu¶ ®· ®em l¹i nh÷ng lîi Ých
kinh tÕ, x· héi nhÊt ®Þnh, kÓ c¶ chÊt x¸m cho ®Êt níc ta. Tuy nhiªn nh×n mét
c¸ch toµn diÖn th× chóng ta cha cã chiÕn lîc l©u dµi trong viÖc sö dông nguån
viÖn trî kh«ng hoµn l¹i. Nguån viÖn trî bÞ ph©n t¸n dµn tr¶i qu¸ nhiÒu cha tËp
trung vµo mét sè lÜnh vùc cã lîi thÕ t¬ng ®èi vµ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng thóc ®Èy
sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c cña nÒn kinh tÕ. Trong n¨m 1996 ta tiÕp nhËn
143 triÖu USD cña gÇn 300 ch¬ng tr×nh, dù ¸n viÖn trî. Nguån viÖn trî dµn
tr¶i lµm cho nguån trong níc còng dµn tr¶i theo.
- T tëng coi viÖn trî lµ cña trêi cho vÉn cßn nÆng, c¸c bé, c¸c ngµnh, ®Þa
ph¬ng cha nhËn thøc ®îc r»ng mäi nguån viÖn trî dï lµ kh«ng hoµn l¹i, lµ mét
nguån thu ng©n s¸ch Nhµ níc vµ ph¶i ®îc qu¶n lý vµ sö dông nh c¸c nguån
thu kh¸c cÊp ra tõ ng©n s¸ch Nhµ níc. V× vËy viÖc qu¶n lý vµ sö dông ODA
thêng kh«ng ®¶m b¶o ®óng chÕ ®é tµi chÝnh thËm chÝ hÕt søc l·ng phÝ vµ ph¸t
sinh tiªu cùc.
- Cho ®Õn nay bé m¸y qu¶n lý viÖn trî ë c¸c bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng cha
cã sù thèng nhÊt tõ kh©u x¸c ®Þnh dù ¸n, x©y dùng tæng hîp tr×nh c¸c cÊp cã
thÈm quyÒn phª duyÖt ký kÕt, tiÕp nhËn vµ sö dông ®Õn thanh tra, kiÓm tra,
b¸o c¸o ë hÇu hÕt c¸c bé, vô tµi vô kÕ to¸n kh«ng n¾m ®îc nguån viÖn trî ®·
20
- Xem thêm -