Tài liệu Các giải pháp nhằm cải thiện và nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh của tỉnh khánh hòa

i LỜI CẢM ƠN Sau một quá trình học tập 4 năm tại trường Đại Học Nha Trang dưới sự dạy bảo của các thầy cô trong trường, đặc biệt là thầy cô giáo khoa Kinh Tế. Các thầy cô đã truyền đạt cho em những kiến thức cũng như kinh nghiệm thực tế để giúp em có thể vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế và hoàn thành tốt khóa luận tốt nghiệp này. Qua đây em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy cô, ban giám hiệu nhà trường, khoa Kinh Tế đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện cho em để em có thể hoàn thành bài khóa luận tốt nghiệp. Đặc biệt em xin cảm ơn Th.S Võ Văn Diễn là người trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo em trong thời gian viết khóa luận tốt nghiệp. Ngoài ra em cũng chân thành cảm ơn tới các chuyên viên sở Kế hoạch đầu tư tỉnh Khánh Hòa đã tham gia thảo luận nhằm tìm hiểu những nguyên nhân và giải pháp để đề tài em được hoàn thiện hơn. Do hạn chế về hiểu biết cũng như thời gian tìm hiểu có hạn vì vậy bài không tránh những hạn chế và thiếu sót. Em mong nhận được sự góp ý cũng như chỉ dẫn của các Thầy cô để em có thể hoàn thiện hơn. Cuối cùng em cũng biết ơn sâu sắc bạn bè và gia đình đã luôn động viên giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và làm bài khóa luận này. Nha Trang, ngày 10 tháng 6 năm 2011 Sinh viên Nguyễn Thị Thu Thảo ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ..........................................................................................................i MỤC LỤC ..............................................................................................................ii DANH MỤC BẢNG ..............................................................................................vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ ........................................................................................vii DANH MỤC HÌNH ...............................................................................................ix DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...............................................................................x PHẦN MỞ ĐẦU .....................................................................................................1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH............................................................................4 1.1 Một số khái niệm............................................................................................4 1.1.1 Năng lực cạnh tranh .................................................................................4 1.1.2 Năng lực cạnh tranh quốc gia ...................................................................5 1.1.3 Năng lực cạnh tranh ngành.......................................................................6 1.1.4 Năng lực cạnh tranh doanh nghiệp ...........................................................7 1.1.5 Năng lực cạnh tranh sản phẩm..................................................................8 1.1.6 Mối quan hệ năng lực cạnh tranh giữa các cấp độ.....................................9 1.2 Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh và chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh...............9 1.2.1 Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh....................................................................9 1.2.2 Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh........................................................ 11 1.2.2.1 Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh là gì ? ....................................... 11 1.2.2.2 Lịch sử hình thành và phát triển của PCI.......................................... 11 1.2.2.3 Vai trò của chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI ......................... 13 1.2.2.4 Các chỉ số và cách thức đo lường năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ........ 15 1.2.2.5 Phương pháp xây dựng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh.............. 25 1.2.2.6 Các nhân tố ảnh hưởng đến chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ....... 30 1.2.2.7 Ưu điểm và hạn chế của chỉ số PCI.................................................. 35 iii 1.2.2.8 Kinh nghiệm của 1 số địa phương về cải thiện chỉ số PCI nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của tỉnh Khánh Hòa....................................... 36 Tiểu kết chương 1.................................................................................................. 40 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP TỈNH CỦA KHÁNH HÒA ................................................................................... 41 2.1Khái quát điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế xã hội của tỉnh Khánh Hòa.... 41 2.1.1 Đặc điểm tự nhiên .................................................................................. 41 2.1.1.1 Vị trí địa lý....................................................................................... 41 2.1.1.2 Điều kiện tự nhiên............................................................................ 41 2.1.1.3 Tài nguyên thiên nhiên..................................................................... 43 2.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội ....................................................................... 46 2.1.2.1 Tăng trưởng và cơ cấu kinh tế .......................................................... 46 2.1.2.2 Cơ cấu lao động ............................................................................... 47 2.1.2.3 Hệ thống Cơ sở hạ tầng.................................................................... 49 2.2 Thực trạng xếp hạng chỉ số năng lực cạnh tranh của tỉnh Khánh Hòa ........... 53 2.2.1 Tổng quan biến động chỉ số PCI giai đoạn 2005-2011............................ 53 2.2.2 Phân tích biến động các chỉ số PCI thành phần....................................... 56 2.2.2.1 Chỉ số Chi phí gia nhập thị trường ................................................... 56 2.2.2.2 Chỉ số Tiếp cận đất đai và sự ổn định trong sử dụng đất................... 58 2.2.2.3 Chí số Tính minh bạch và tiếp cận thông tin .................................... 59 2.2.2.4 Chỉ số Chi phí thời gian để thực hiện các quy định của Nhà nước .... 62 2.2.2.5 Chỉ số Chi phí không chính thức ...................................................... 63 2.2.2.6 Chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh.................... 65 2.2.2.7 Chỉ số Dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp ................................................. 67 2.2.2.8 Chỉ số Đào tạo lao động ................................................................... 70 2.2.2.9 Chỉ số thiết chế pháp lý.................................................................... 71 2.2.3 So sánh chỉ số PCI của tỉnh Khánh Hòa với cả nước .............................. 73 2.2.4 So sánh chỉ số PCI với các tỉnh Duyên Hải Trung Bộ............................. 75 iv 2.2.5 So sánh chỉ số PCI của Khánh Hòa giai đoạn 2006-2011 với Bình Định và Quảng Ninh ....................................................................................... 82 2.2.5.1 Lý do chọn Quảng Ninh và Bình Định để so sánh với Khánh Hòa.......... 82 2.2.5.2 So sánh Chỉ số PCI .......................................................................... 85 2.2.5.3 So sánh các chỉ số thành phần của chỉ số PCI................................... 87 Tiểu kết chương 2.................................................................................................. 99 CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CẤP TỈNH CỦA KHÁNH HÒA TRONG THỜI GIAN TỚI ................ 100 3.1 Bối cảnh trong nước và quốc tế .................................................................. 100 3.1.1 Tác động của bối cảnh quốc tế ............................................................. 100 3.1.2 Các yếu tố phát triển nội sinh ............................................................... 101 3.2 Định hướng phát triển kinh tế-xã hội tỉnh Khánh Hòa giai đoạn 2010-2020........ 102 3.2.1 Quan điểm phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Khánh Hòa...................... 102 3.2.2 Mục tiêu phát triển kinh tế.................................................................... 105 3.2.3 Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế .................................................... 105 3.3 Nguyên tắc cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh của tỉnh ................................................................................................... 106 3.3.1 Cải thiện môi trường kinh doanh của tỉnh là mục tiêu cao nhất............. 106 3.3.2 Thực hiện theo thứ tự ưu tiên, có lộ trình và là công việc thường xuyên, lâu dài................................................................................................ 107 3.3.3 Nâng cao nhận thức và gắn kết chỉ tiêu cải thiện môi trường kinh doanh, chỉ số năng lực cạnh tranh với các chương trình hoạt động của các sở, ban nghành và các huyện thị.................................................................... 107 3.3.4 Chú trọng các công tác quảng bá, cải thiện cảm nhận của cộng đồng doanh nghiệp và nhà đầu tư đối với môi trường kinh doanh tại tỉnh .............. 107 3.3.5 Có cơ chế giám sát và theo dõi quá trình thực hiện............................... 108 3.4 Giải pháp nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của tỉnh Khánh Hòa ...... 109 3.4.1 Những điểm làm chưa tốt của các chỉ số .............................................. 109 3.4.2 Các giải pháp để cải thiện các chỉ số thành phần .................................. 110 v 3.4.2.1 Chỉ số Chi phí gia nhập thị trường ................................................. 110 3.4.2.2 Chỉ số Tiếp cận đất đai và sự ổn định trong sử dụng đất................. 111 3.4.2.3 Chỉ số Tính minh bạch và tiếp cận thông tin .................................. 112 3.4.2.4 Chỉ số Chi phí thời gian để thực hiện các quy định của Nhà nước .. 113 3.4.2.5 Chỉ số Chi phí không chính thức .................................................... 114 3.4.2.6 Chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh.................. 114 3.4.2.7 Chỉ số Dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp ............................................... 115 3.4.2.8 Chỉ số Đào tạo lao động ................................................................. 115 3.4.2.9 Chỉ số thiết chế pháp lý.................................................................. 116 3.5 Một số khuyến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động của chính quyền tỉnh ....... 117 3.5.1 Nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng ....................................................... 117 3.5.2 Phát triển và thu hút nguồn nhân lực có chất lượng .............................. 118 3.5.3 Đổi mới nhận thức của cán bộ công chức phục vụ công dân................. 119 3.5.4 Công nghệ hóa hoạt động cung ứng dịch vụ hành chính công .............. 120 Tiểu kết chương 3................................................................................................ 123 KẾT LUẬN......................................................................................................... 124 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 126 PHỤ LỤC vi DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Trọng số của các chỉ số thành phần ....................................................... 29 Bảng 2.1: Xếp hạng PCI Khánh Hòa so với cả nước.............................................. 53 Bảng 2.2: Các chỉ tiêu của chỉ số gia nhập thị trường năm 2010, 2011 .................. 57 Bảng 2.3: Các chỉ tiêu của chỉ số tiếp cận đất đai và sự ổn định trong sử dụng đất năm 2010, 2011 ............................................................................................... 59 Bảng 2.4: Các chỉ tiêu của chỉ số tính minh bạch và tiếp cận thông tin năm 2010,2011.............................................................................................................. 61 Bảng 2.5: Các chỉ tiêu của chỉ số chi phí thời gian để thực hiện các quy định của nhà nước năm 2010, 2011 ............................................................................... 63 Bảng 2.6: Các chỉ tiêu của chỉ số Chi phí không chính thức năm 2010, 2011......... 65 Bảng 2.7: Các chỉ tiêu của chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh năm 2010, 2011. ............................................................................................. 67 Bảng 2.8: Các chỉ tiêu của chỉ số Dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp năm 2010, 2011. .......... 69 Bảng 2.9: Các chỉ tiêu của chỉ số Đào tạo lao dộng năm 2010, 2011...................... 71 Bảng 2.10: Các chỉ tiêu của chỉ số Thiết chế pháp lý năm 2010, 2011 ................... 73 Bảng 2.11: Biến động chỉ số PCI của tỉnh Khánh Hòa so với cả nước ................... 73 Bảng 2.12: Thứ hạng PCI của Khánh Hòa so với các tỉnh trong vùng.................... 77 Bảng 2.13: Thay đổi điểm số PCI của Khánh hòa và các tỉnh trong vùng .............. 78 Bảng 2.14: Điểm số và vị trí thứ hạng của Khánh Hòa, Bình Định, Quảng Ninh từ năm 2005 đến 2011................................................................................... 86 Bảng 3.1: Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Khánh Hòa đến 2010 – 2015 và 2020 .................................................................................................... 106 vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Cơ cấu lao động các nghành kinh tế của tỉnh Khánh Hòa năm 2006, 2010............................................................................................................. 48 Biểu đồ 2.2: Điểm số và vị trí của PCI Khánh Hòa từ năm 2005 đến 2011 ............ 54 Biểu đồ 2.3: Chi phí gia nhập thị trường của Khánh Hòa 2005-2011 ..................... 56 Biểu đồ 2.4: Chỉ số tiếp cận đất đai và sự ổn định trong sử dụng đất của Khánh Hòa năm 2005-2011 .............................................................................................. 58 Biểu đồ 2.5: Chỉ số Tính minh bạch và tiếp cận thông tin của Khánh Hòa 2005-2011 ............................................................................................................. 60 Biểu đồ 2.6: Chỉ số Chi phí thời gian để thực hiện các quy định của Nhà Nước của Khánh Hòa 2005-2011 .................................................................................... 62 Biểu đồ 2.7: Chỉ số Chi phí không chính thức của Khánh Hòa 2005-2011............. 64 Biểu đồ 2.8: Chỉ số tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh của tỉnh Khánh Hòa 2005-2011........................................................................................... 66 Biểu đồ 2.9: Chỉ số Dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp tỉnh Khánh Hòa 2005-2011 ....... 68 Biểu đồ 2.10: Chỉ số Đào tạo lao động tỉnh Khánh Hòa 2005-2011 ....................... 70 Biểu đồ 2.11:Chi số Thiết chế pháp lý của tỉnh Khánh Hòa 2005-2011 ................. 72 Biểu đồ 2.12:Chỉ số PCI thành phần của Khánh Hòa và giá trị trung vị qua các năm từ 2005 đến 2011 ........................................................................................... 74 Biểu đồ 2.13: Điểm số PCI của Khánh Hòa và các tỉnh trong vùng Duyên hải Trung Bộ từ 2005 đến 2011 ................................................................................... 76 Biểu đồ 2.14: Cơ cấu kinh tế của Quảng Ninh và Khánh Hòa năm 2020................ 84 Biểu đồ 2.15: Chỉ số PCI qua các năm từ 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa ..................................................................................... 85 Biểu đồ 2.16: Chỉ số Chi phí gia nhập thị trường từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định-Quảng Ninh – Khánh Hòa.................................................................... 87 Biểu đồ 2.17: Chỉ số tiếp cận đất đai và sự ổn định trong sử dụng đất từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa. .................................. 88 viii Biểu đồ 2.18: Chỉ số tính minh bạch và tiếp cận thông tin từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa. ................................................. 90 Biểu đồ 2.19: Chỉ số chi phí thời gian để thực hiện các quy định của nhà nước từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa ....................... 91 Biểu đồ 2.20: Chỉ số chi phí không chính thức từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa.......................................................................... 92 Biểu đồ 2.21: Chỉ số Tính năng động và tiên phong của lãnh đạo tỉnh từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa. .................................. 93 Biểu đồ 2.22: Chỉ số Dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa. ................................................................ 95 Biểu đồ 2.23: Chỉ số Đào tạo lao động từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa. .................................................................................... 96 Biểu đồ 2.24: Chỉ số Thiết chế pháp lý từ năm 2005 đến 2011 của Bình Định – Quảng Ninh – Khánh Hòa. .................................................................................... 97 ix DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Biểu đồ “hình sao” thể hiện kết quả điều hành của từng tỉnh theo chỉ số thành phần năm 2009. ....................................................................................... 28 Hình 1.2: Mô hình phương pháp xây dựng chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh ..... 30 Hình 2.1: Chỉ số thành phần của tỉnh Khánh Hòa so với các tỉnh trong vùng (1) .......... 80 Hinh 2.2: Chỉ số thành phần của tỉnh Khánh Hòa so với các tỉnh trong vùng (2) ........... 81 Hình 2.3: Chỉ số thành phần của Khánh Hòa so với các tỉnh trong vùng (3) .......... 82 x DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT - CBCC: Cán bộ công chức - CCHCC: Cải cách hành chính công - CCTTHC: Cải cách thủ tục hành chính - CNH: Công nghiệp hóa - CPKCT: Chi phí không chính thức - CTCP: Công ty cổ phần - DN: Doanh nghiệp - DNNVV: Doanh nghiệp nhỏ và vừa - DNNN: Doanh nghiệp Nhà nước - DNTN: Doanh nghiệp tư nhân - ĐKKD: Đăng ký kinh doanh - EU (European Union): Liên minh Châu Âu - FDI (foreign direct investment): Đầu tư trực tiếp nước ngoài - GCI (Global Compitiveness Index): Năng lực cạnh tranh toàn cầu - GDP (Gross Dosmetic Product): Tổng sản phẩm nội địa - GCNQSDĐ: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất - HĐH: Hiện đại hóa - IMD (International Institute for Management Development): Viện Quốc tế về Quản lý và Phát triển - KCN: Khu công nghiệp - KTTT: Kinh tế thị trường - NLCT: Năng lực cạnh tranh - ODA ( official development assistance): Hỗ trợ phát triển nước ngoài - PCI (Provincial Competitiveness Index): Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh - TNHH: Trách Nhiệm Hữu Hạn - UBND: Ủy ban nhân dân xi - USAID (United States Agency for International Development): Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ - USD (United States Dollar): Đô la mỹ - VCCI (Vietnam Chamber of Commerce and Industry): Phòng Thương Mại và Công Nghiệp Việt Nam - VNCI (Vietnam Competitiveness Initiatives): Dự án Nâng cao năng lực cạnh tranh Việt Nam - WEF (World Economic Forum): Diễn đàn Kinh tế Thế giới - WTO (World Trade Organization): Tổ chức thương mại thế giới. 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của nghiên cứu Ngày này,ở hầu hết các nước trên thế giới sự phát triển vững mạnh của khu vực kinh tế tư nhân được xem có vai trò then chốt đối với sự phát triển thịnh vượng của nền kinh tế. Những năm gần đây Việt Nam đã chứng kiến sự phát triển nhanh chóng của khu vực tư nhân, hơn 136000 doanh nghiệp tư nhân được đăng ký chính thức kể từ khi ban hành luật doanh nghiệp năm 2000 [12]. Sự lớn mạnh đó đã góp phần đưa nền kinh tế Việt Nam đạt tốc độ tăng trưởng hàng năm ở mức ấn tượng. Nhưng việc tăng trưởng này chủ yếu tập trung ở một số tỉnh thành.Vấn đề cạnh tranh cấp tỉnh đã xuất hiện song chưa thực sự rõ nét cho đến khi có sự phân cấp mạnh mẽ giữa trung ương và tỉnh, tạo quyền hành nhất định cho các tỉnh trong phát triển kinh tế. Sự phát triển kinh tế xã hội các tỉnh trong những năm qua cũng cho thấy chính quyền cấp tỉnh có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội và địa phương. Chính quyền đã đang và cái thiện môi trường kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư ở địa phương. Nhiều địa phương đã thành công trong việc thu hút đầu tư, phát triển doanh nghiệp và cải thiện đời sống vật chất tinh thần cho người dân. Những thành công đó đã khiến các nhà nghiên cứu, các tổ chức trong và ngoài nước quan tâm hơn dến vai trò cấp tỉnh mà cụ thể hơn là cạnh tranh cấp tỉnh ở Việt Nam. Năng lực cạnh tranh được tạo nên từ tập hợp nhiều yếu tố khác nhau, tác động đa chiều, đan xen và ảnh hưởng qua lại rất phức tạp. Hiện nay năng lực cạnh tranh cấp tỉnh được đánh giá thông qua chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI – Provincial Competitiveness Index) của các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trong phạm vi cả nước. Khánh Hòa là tỉnh nằm trong vùng kinh tế của miền Trung với những điều kiện tự nhiện và cơ sở hạ tầng thuận lợi. Theo kết quả đánh giá xếp hạng thông qua chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho thấy Khánh Hòa chưa phải địa phương có điểm số và thứ hạng 2 cao. Năm 2009 Khánh Hòa đạt 58,66 điểm xếp hạng 30 trong số 64 tỉnh thành thuộc nhóm khá, nhưng năm 2010 Khánh Hòa chỉ đạt 56,75 và giảm 10 bậc nên đứng vị trí 40 trong số 64 tỉnh thành, đến năm 2011 Khánh hòa đạt 59,11 tăng hơn so với năm 2010 và vị trí cũng tăng xếp vị trí thứ 34 trong số 64 tỉnh thành. Sự tăng giảm không ổn định qua các năm ảnh hưởng không nhỏ đến năng lực cạnh tranh chung của địa phương. Xuất phát từ thực tiễn trên kết hợp với hiện nay chưa có một nghiên cứu nào tại Khánh Hòa thực hiện khào sát, đánh giá chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh.Vì thế việc chọn đề tài nghiên cứu “Các giải pháp nhằm cải thiện và nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh của tỉnh Khánh Hòa” đáp ứng yêu cầu về mặt lý luận và thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu Dựa trên cơ sở lý luận về năng nực cạnh tranh cấp tỉnh và chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh do VCCI thực hiện đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Khánh Hòa trong thời gian tới. 3. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các chỉ tiêu, các chỉ số thành phần cấu thành nên chỉ số PCI qua các năm của tỉnh Khánh Hòa và một số địa phương , các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa, một số cơ quan chính quyền trên địa bàn tỉnh Khánh Hòa. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là tiến hành nghiên cứu chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh trên phạm vi toàn tỉnh Khánh Hòa, trên đó có mối liên hệ với một số tỉnh ở Việt Nam.Thời gian nghiên cứu từ tháng 2 năm 2012 đến tháng 6 năm 2012. 4. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận, nghiên cứu này dự kiến sẽ áp dụng một số phương pháp cụ thể như sau: - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: chủ yếu hệ thống lại các lý thuyết liên quan đến năng lực cạnh tranh, năng lực cạnh tranh quốc gia, năng lực cạnh tranh cấp tỉnh và các chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh), các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh cấp tỉnh. 3 - Phương pháp thu thập thông tin: tiến hành thu thập thông tin thứ cấp từ các cơ quan quản lý nghành, từ website PCI, VCCI. 5. Ý nghĩa của đề tài Ý nghĩa khoa học: Hiện nay cơ sở lý thuyết về xếp hạng NLCT cấp tỉnh vẫn chưa được làm rõ tuy nhiên đề tài vận dụng những lý thuyết về cạnh tranh để làm rõ vấn đề từ đó áp dụng nó vào thực tế. Ý nghĩa thực tế: Từ kết quả đánh giá chỉ số chi phí gia nhập thị trường của tỉnh Khánh Hòa so sánh với một số địa phương khác đề tài đã khẳng định được những nỗ lực và chỉ ra những bất cập của chính quyền tỉnh Khánh Hòa trong cải thiện môi trường kinh doanh, đồng thời xác định rõ trọng tâm đổi mới hoạt động của chính quyền tỉnh trong thời gian tới. Đồng thời đề tài này có thể làm tài liệu tham khảo và mở ra các hướng nghiên cứu mới cho những đề tài nghiên cứu sau này. 6. Nội dung của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận thì đề tài nghiên cứu được chia làm 3 chương: Trong đó chương 1 hệ thống lại cơ sở lý thuyết về cạnh tranh, NLCT và chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tinh (PCI), đồng thời đưa ra một số kinh nghiệm của một vài địa phương để tham khảo. Chương 2 lại đề cập chủ yếu đến thực trạng cụ thể là những điều kiện về tự nhiên, kinh tế xã hội của Khánh Hòa, quan trọng hơn là tập trung phân tích thực trang cũng như đánh giá về chỉ số PCI của Khánh Hòa, đồng thời so sánh với tỉnh có điều kiện tương đồng và tình cạnh tranh với Khánh Hòa. Chương 3 là chương đưa ra những giải pháp nhằm cải thiện và nâng cao điểm số của những chỉ số thành phần nói riêng và chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh nói chung, bên cạnh đó cũng đề xuất đồng thời có một số khuyến nghị nhằm hoàn thiên tổ chức của tỉnh Khánh Hòa. 4 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH VÀ CHỈ SỐ NĂNG LỰC CẠNH TRANH 1.1 Một số khái niệm 1.1.1 Năng lực cạnh tranh Từ nhiều thập kỉ trước đây, thuật ngữ “Năng lực cạnh tranh” đã trở nên khá phổ biến đối với nhiều nhà kinh tế, hoạch định chính sách trên thế giới dướ nhiều quan điểm nghiên cứu bằng cách sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau .Nhưng ở Việt Nam thuật ngữ này mới thực sự được biết đến trong vài năm gần đây. Khái niệm “Năng lực cạnh tranh” được sử dụng trong các nghiên cứu ở nhiều phạm vi, cấp độ khác nhau: toàn cấu, quốc gia, địa phương, doanh nghiệp, sản phẩm… Ở mỗi cấp độ khác nhau thì năng lực cạnh tranh được hiểu theo theo cách khác nhau. Có rất nhiều thuật ngữ khác nhau liên quan đến quá trình cạnh tranh giữa các chủ thể được sử dụng song hành cùng với thuật ngữ “Năng lực cạnh tranh” (Competitiveness) như: “Sức cạnh tranh” (Competitive Edge), “Khả năng cạnh tranh” (Competitive Capacity), “Lợi thế cạnh tranh” (Competitive Advantage) và “Tính cạnh tranh” (Competitivity). Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có sự thống nhất trong việc sử dụng những thuật ngữ này. Và trong thực tế, các thuật ngữ “Năng lực cạnh tranh”, “Sức cạnh tranh” và “Khả năng cạnh tranh” đều được dùng là “Competitiveness”. Theo quan điểm của K.Marx, “cạnh tranh” là “sự ganh đua đấu tranh gay gắt giữa các nhà TB nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu dùng hàng hóa để thu được lợi nhuận siêu ngạch”. Theo từ điển kinh doanh (xuất bản năm 1992 ở Anh) thì cạnh tranh trong cơ chế thị trường được định nghĩa là “sự ganh đua, kinh địch giữa các nhà kinh doanh trên thị trường nhằm tranh giành cùng một loại tài nguyên sản xuất hoặc cùng một loại khách hàng về phía mình”. Khái quát lại hệ thống lý thuyết về cạnh tranh cho thấy, cạnh tranh là một khái niệm có nhiều cách hiểu khác nhau, là một phạm trù rất rộng và mang tính lâu dài. Khái 5 niệm cạnh tranh được sử dụng cho cả phạm vi doanh nghiệp, ngành hoặc quốc gia…điều này chỉ khác nhau ở mục tiêu được đặt ra là ở quy mô doanh nghiệp hay quốc gia mà thôi. Trong khi đối với một doanh nghiệp, mục tiêu chủ yếu là tồn tại và tìm kiếm lợi nhuận cao thì đối với quốc gia là tạo việc làm nâng cao mức sống và phúc lợi cho nhân dân. Tóm lại cạnh tranh là quan hệ kinh tế mà ở đó các chủ thể cạnh tranh ganh đua nhau tìm mọi biện pháp, cả nghệ thuật lẫn thủ đoạn để đạt mục tiêu của mình. Liên quan đến quá trình cạnh tranh, năng lực cạnh tranh được hình thành thu hút sự quan tâm của các nhà hoạch định chính sách, chính phủ quốc gia, các doanh nhân và cả các nhà nghiên cứu. Từ khái niệm cạnh tranh có thể hiểu rộng ra NLCT là tập hợp những điều kiện vốn có hoặc khả năng đủ để giành thắng lợi, tạo lập được những thuận lợi hay lợi thế của chủ thể cạnh tranh (cá nhân hay tổ chức, DN hay quốc gia) trong việc thực hiện cùng mục tiêu nào đó. Hiện nay, có nhiều quan điểm khác nhau về năng lực cạnh tranh trên các cấp độ : quốc gia, doanh nghiệp và sản phẩm. Và hiện chưa có một lý thuyết nào hoàn toàn có tính thuyết phục về vấn đề này, do đó không có lý thuyết “chuẩn” về năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, hai hệ thống lý thuyết với hai phương pháp đánh giá được các quốc gia và các thiết chế kinh tế quốc tế sử dụng nhiều nhất : Phương pháp thứ nhất do Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) thiết lập trong Báo cáo cạnh tranh toàn cầu, phương pháp thứ hai do Viện Quốc tế về quản lý và phát triển (IMD) đề xuất trong cuốn niên giám cạnh tranh thế giới. Cả hai phương pháp này đều do một số Giáo sư đại học Havard như Michael Porter, Jeffrey Shach và một số chuyên gia của WEF như Cornelius, Mache Levison tham gia xây dựng. 1.1.2 Năng lực cạnh tranh quốc gia Năng lực cạnh tranh quốc gia được hiểu theo nhiều cách tiếp cận khác nhau. Báo cáo năng lực cạnh tranh toàn cầu (GCI) định nghĩa: “Năng lực cạnh tranh quốc gia là khả năng của nước đó đạt được những thành quả nhanh và bền vững về mức sống, nghĩa là đạt được mức tăng trưởng cao xác định sự thay đổi tổng sản phẩm quốc nội trên đầu người theo thời gian”. 6 Còn theo tác giả Lương Gia Cường (2003, Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, nhà xuất bản Giao thông vận tải) thì năng lực cạnh tranh quốc gia được định nghĩa như sau: “Năng lực cạnh tranh quốc gia là năng lực của một nền kinh tế đạt được tăng trưởng bền vững, thu hút được đầu tư, đảm bảo ổn định được kinh tế xã hội, nâng cao đời sống của người dân” Theo đánh giá năng lực cạnh tranh quốc gia của diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) thì năng lực cạnh tranh quốc gia là khả năng đạt và duy trì được mức tăng trưởng cao, là tăng năng lực sản xuất bằng việc đổi mới, sử dụng các công nghệ cao hơn, đào tạo kỹ năng liên tục, quan tâm đến công bằng xã hội và bảo vệ môi trường. Ngành công nghiệp hỗ trợ và liên quan: Đó là sự hiện diện của các ngành công nghiệp tạo nên những ưu việt trong các ngành công nghiệp hiệu quả hơn, tiến nhanh đến chi phí sản xuất hiệu quả. Là những nghành công nhiệp liên quan mang tính cạnh tranh quốc tế có thể phối hợp và chia sẻ các hoạt động trong chuỗi mắc xích khi nó cạnh tranh. 1.1.3 Năng lực cạnh tranh ngành Theo M.E.Porter (1980) thì một nghành (sản phẩm hay dịch vụ) là một nhóm doanh nghiệp sản xuất những sản phẩm hay dịch vụ mà những sản phẩm hay dịch vụ này cạnh tranh trực tiếp với nhau. Nghành còn được định nghĩa là một nhóm các công ty chào bán một sản phẩm hay một danh mục sản phẩm có thể hoàn toàn thay thế được. Năng lực cạnh tranh của một ngành là khả năng của đạt năng suất cao, sử dụng đầu vào thấp nhất để tạo được nhiều đầu ra nhất trong một ngành. Trong cạnh tranh ngành chủ thể cạnh tranh là ngành. Cũng có thể hiểu năng lực cạnh tranh của một ngành là khả năng của ngành đó trong việc tạo ra việc làm và thu nhập cao hơn các ngành khác trong điều kiện cạnh tranh và hội nhập quốc tế. Có rất nhiều cách để phân tích năng lực cạnh tranh của nghành, tác giả M.E.Porter (1980) đưa ra cách phân tích năng lực cạnh tranh dựa vào phân tích cấu trúc trong quản trị chiến lược. Theo đó năng lực cạnh tranh ngành bị ảnh hưởng bởi các nhóm nhân tố :điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên; trình độ phát triển 7 khoa học - công nghệ; nguồn nhân lực; kết cấu hạ tầng; trình độ tổ chức quản lý ngành; thể chế kinh tế- xã hội. 1.1.4 Năng lực cạnh tranh doanh nghiệp Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng của doanh nghiệp trong việc tạo ra và duy trì lợi thế cạnh tranh, mở rộng thị phần, tạo thu nhập cao và phát triển bền vững. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp tạo ra từ thực lực của doanh nghiệp. Đây là yếu tố nội lực của mỗi doanh nghiệp, không chỉ được tính bằng các tiêu chí về công nghệ, tài chính, nhân lực, tổ chức quản trị doanh nghiệp…một cách riêng biệt mà cần đánh giá, so sánh với các đối thủ cạnh tranh trong hoạt động trên cùng một lĩnh vực, cùng một thị trường. Sẽ là vô nghĩa nếu những điểm mạnh và điểm yếu bên trong doanh nghiệp được đánh giá không thông qua việc so sánh một cách tương ứng với các đối thủ cạnh tranh. Trên cơ sở so sánh đó, muốn tạo nên năng lực cạnh tranh, đòi hỏi doanh nghiệp phải tạo lập được lợi thế so sánh với đối thủ của mình. Nhờ lợi thế này, doanh nghiệp có thể thỏa mãn tốt hơn các đòi hỏi của khách hàng mục tiêu cũng như lôi kéo được khách hàng của đối thủ cạnh tranh [4]. Thực tế cho thấy, không có một doanh nghiệp nào có khả năng thỏa mãn đầy đủ tất cả những yêu cầu của khách hàng. Thường thì doanh nghiệp có lợi thế về mặt này và hạn chế về mặt khác. Nhưng không phải vì thế mà các doanh nghiệp không thể tạo dựng được lợi thế cạnh tranh cho riêng mình, có thể thông qua việc tạo ra sự khác biệt sản phẩm và dịch vụ, thỏa mãn được thị hiếu khách hàng bằng những cách thức mà đối thủ cạnh tranh không thể thực hiện hoặc bằng cách đi trước đón đầu, tạo ra nhu cầu mới cho khách hàng, tận dụng những nguồn lực có sẵn để tăng giá trị cho khách hàng đồng thời hạ thấp chi phí và giảm giá cả. Tuy nhiên nếu chỉ dựa vào thực lực và lợi thế của mình e chưa đủ, bởi trong điều kiện toàn cầu hóa kinh tế, lợi thế bên ngoài đôi khi là yếu tố quyết định. Thực tế chứng minh một số doanh nghiệp rất nhỏ, không có lợi thế nội tại, thực lực bên trong còn yếu nhưng vẫn tồn tại và phát triển trong một thế giới cạnh tranh khốc liệt như hiện nay. 8 Như vậy, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là việc khai thác, sử dụng thực lực và lợi thế bên trong, bên ngoài nhằm tạo ra những sản phẩm- dịch vụ hấp dẫn người tiêu dùng để tồn tại và phát triển, thu được lợi nhuận ngày càng cao và cải tiến vị trí so với các đối thủ cạnh tranh trên thị trường. Để đánh giá năng lực cạnh tranh của một doanh nghiệp, cần phải xác định được các yếu tố phản ánh năng lực cạnh tranh từ những lĩnh vực hoạt động khác nhau và cần thực hiện việc đánh giá bằng cả định lượng và định tính. Các doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh ở các ngành, lĩnh vực khác nhau có các yếu tố đánh giá năng lực cạnh tranh khác nhau. Mặc dù vậy, vẫn có thể tổng hợp được các yếu tố đánh giá năng lực cạnh tranh của một doanh nghiệp bao gồm : giá cả sản phẩm và dịch vụ; chất lượng sản phẩm và bao gói; kênh phân phối sản phẩm và dịch vụ bán hàng, thông tin và xúc tiến thương mại; năng lưc nghiên cứu và phát triển, thương hiệu và uy tín của doanh nghiệp; trình độ lao động; thị phần sản phẩm doanh nghiệp và tốc độ tăng trưởng thị phần, vị thế tài chính; năng lực tổ chức và quản trị doanh nghiệp. Một doanh nghiệp có thể sản xuất kinh doanh một hay nhiều sản phẩm dịch vụ nên người ta còn phân biệt NLCT của DN với NLCT của sản phẩm dịch vụ 1.1.5 Năng lực cạnh tranh sản phẩm Trong thực tế việc đánh giá năng lực cạnh tranh của sản phẩm, người ta chỉ mới xem xét trên phương diện định tính. Điều này không tránh khỏi những cảm tính trong đánh giá, do vậy không đảm bảo tính chính xác. Kết quả của việc đánh giá không chính xác có thể ảnh hưởng không tốt đến các quyết định quản lý liên quan đến sản phẩm của công ty. Bởi vậy, việc sử dụng các chỉ tiêu định lượng vào việc phân tích và đánh giá năng lực cạnh tranh cho sản phẩm là hết sức cần thiết. Trong việc đo lường sức cạnh tranh cho một sản phẩm người ta thường sử dụng các chỉ tiêu sau: giá cả sản phẩm, chất lượng sản phẩm và bao gói, doanh thu và sản phẩm, thị phần của sản phẩm, tổ chức phân phối sản phẩm, khả năng cung ứng của sản phẩm. Năng lực cạnh tranh của sản phẩm được tạo ra từ năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Sẽ không có NLCT của sản phẩm cao trong khi NLCT của bản thân 9 doanh nghiệp thấp. Điều này cho thấy mối quan hệ giữa NLCT DN ảnh hưởng cơ bản và lâu dài đến NLCT sản phẩm. 1.1.6 Mối quan hệ năng lực cạnh tranh giữa các cấp độ Khi nói đến năng lực cạnh tranh, các nhà nghiên cứu thường xem xét dưới các cấp độ như: năng lực cạnh tranh của quốc gia, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp/ ngành, năng lực cạnh tranh của sản phẩm/ dịch vụ. Giữa các cấp độ này đều có mối quan hệ hai chiều tác động lẫn nhau rất mật thiết, tạo điều kiện cho nhau hay chế định nhau, phụ thuộc lẫn nhau. Năng lực cạnh tranh quốc gia có thể tạo cơ hội thuận lợi mở đường cho doanh nghiệp khai thác điểm mạnh, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Ngược lại, việc nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp sẽ góp phần quan trọng vào việc bảo đảm tính bền vững của năng lực cạnh tranh quốc gia. Một nền kinh tế có năng lực cạnh tranh quốc gia cao đòi hỏi phải có nhiều doanh nghiệp có năng lực cạnh tranh cao. Tương tự, quan hệ giữa năng lực cạnh tranh của sản phẩm/ dịch vụ và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp cũng vậy. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thể hiện qua năng lực của các sản phẩm/ dịch vụ mà doanh nghiệp kinh doanh. 1.2 Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh và chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh 1.2.1 Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh Tăng trưởng và phát triển kinh tế là mục tiêu quan trọng của mọi quốc gia, mọi địa phương. Để thực hiện mục tiêu ấy, mỗi quốc gia, địa phương sẽ có những chính sách và bước đi phù hợp với điều kiện cụ thể của mình. Tuy nhiên, bất kỳ quốc gia, địa phương nào cũng phải tìm lời giải đáp cho vấn đề nguồn lực cho đầu tư phát triển ở đâu và cách thức huy động các nguồn lực ấy như thế nào. Tạo môi trường thuận lợi để thu hút đầu tư và phát triển DN là lời giải đáp của mỗi chính phủ, chính quyền địa phương. Khả năng của một địa phương cấp tỉnh trong thu hút các DN, các tổ chức và cá nhân đầu tư phát triển kinh tế - xã hội theo những mục tiêu đã định chính là năng lực cạnh tranh của tỉnh đó. Do vậy, một tỉnh có NLCT cao thể hiện ở sự hấp dẫn về đầu tư và kinh doanh đối với các DN, nhà đầu tư hay đã tạo lập được môi trường kinh doanh thuận lợi, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội