Tài liệu Các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phần công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học môn gdcd lớp 10 ở trường thpt thanh chương 3 thanh chương nghệ an

1 bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh ====– š — › ==== Vâ H¶i an C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc phÇn “C«ng d©n víi viÖc h×nh thµnh thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn khoa häc’’ m«n GDCD líp 10 ë Trêng THPT Thanh Ch¬ng 3 Thanh Ch¬ng - NghÖ An Chuyªn ngµnh: LL & PPDH Bé m«n Gi¸o dôc chÝnh trÞ M· sè: 60.14.10 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc gi¸o dôc Ngêi híng dÉn khoa häc: TS. Bïi V¨n Dòng Vinh – 2009 MỞ ĐẦU 2 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với xu thế chung của toàn thế giới, nước ta đang bước vào thời kỳ Công nghiệp hoá, hiện đại hoá với mục tiêu phấn đấu đến năm 2020 Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp, hội nhập với cộng đồng quốc tế. Để đáp ứng yêu cầu của giai đoạn mới, một trong những vấn đề vừa cấp bách vừa mang tính chiến lược hiện nay là xây dựng một nền giáo dục có chất lượng ngày càng cao, mà đặc biệt là: “Cải tiến chất lượng dạy và học, khắc phục những tiêu cực, yếu kém trong ngành giáo dục để hoàn thành tốt việc đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực con người cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Cùng với đổi mới nội dung giáo dục theo hướng cơ bản, hiện đại, phải tăng cường giáo dục công dân, giáo dục thế giới quan khoa học, lòng yêu nước, ý chí vươn lên vì tương lai bản thân và tiền đồ đất nước” [13; 28]; “Ưu tiên hàng đầu cho việc nâng cao chất lượng dạy và học. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và tăng cường cơ sở vật chất của nhà trường, phát huy khả suy nghĩ sáng tạo và độc lập của học sinh, sinh viên. Coi trọng bồi dưỡng cho học sinh, sinh viên khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh, gắn liền với lập nghiệp của bản thân với tương lai của cộng đồng, của dân tộc, trau dồi cho học sinh, sinh viên bản lĩnh, phẩm chất và lối sống của thế hệ Việt Nam hiện đại. Triển khai thực hiện hệ thống kiểm định khách quan, trung thực chất lượng giáo dục, đào tạo” [12; 207]. Những quan điểm chỉ đạo trên của Đảng ta đã thể hiện rất rõ vai trò quan trọng của Giáo dục và Đào tạo trong sự nghiệp phát triển của đất nước, một trong những nhiệm vụ quan trọng của trường THPT phải trang bị tri thức văn hoá, bồi dưỡng phẩm chất chính trị, năng lực hoạt động thực tiễn cho học sinh. Trong đó, môn Giáo dục công dân được xác định là môn có vị trí quan trọng trong việc hình thành thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cộng 3 sản chủ nghĩa cho thanh niên. Vì vậy, việc đổi mới và tăng cường nâng cao hơn nữa chất lượng trong dạy học bộ môn Giáo dục công dân đang là việc làm hết sức cấp bách và cần thiết. Thực hiện yêu cầu đổi mới, từ năm 2006 - 2007, ngành Giáo dục và Đào tạo Nghệ An đã phát động trong toàn thể đội ngũ giáo viên nói chung và giáo viên dạy học môn Giáo dục công dân nói riêng phong trào đổi mới phương pháp dạy học, tiến hành soạn giáo án theo yêu cầu mới, tổ chức nhiều tiết dạy thao giảng, hội giảng trong các nhà trường, đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh, tạo điều kiện để giáo viên làm quen và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào dạy học theo chương trình sách giáo khoa mới. Sau 3 năm thực hiện chương trình và đổi mới phương pháp dạy học, qua khảo sát thực tế cho thấy phong trào đổi mới phương pháp dạy học bước đầu đã thu được nhiều kết quả khả quan. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc, một bộ phận không nhỏ giáo viên chưa chịu khó cải tiến phương pháp dạy học vẫn còn hiện tượng “đọc chép” trong các giờ dạy học, phương pháp chủ yếu vẫn là diễn giảng, thuyết trình, nhiều tiết học giáo viên vẫn làm việc quá nhiều, học sinh chưa thật sự chủ động, sáng tạo trong quá trình tiếp nhận, làm chủ kiến thức. Vì vậy, yêu cầu đặt ra là phải tiến hành nghiên cứu các phương pháp dạy học phù hợp với đặc trưng môn Giáo dục công dân để áp dụng vào dạy học các trường THPT, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng hợp tác trong tập thể, rèn luyện cho các em kỹ năng vận dụng các kiến thức triết học, kinh tế, đạo đức, pháp luật… vào cuộc sống thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại cho các em niềm vui, sự yêu thích qua từng tiết học, bài học. Thực tế cho thấy, hiện nay ở huyện Thanh Chương còn nhiều nơi đang gặp khó khăn về kinh tế - xã hội, mức sống còn thấp thì ở những nơi đó việc tìm ra các giải pháp để nâng cao chất lượng dạy và học còn nhiều rất hạn chế. Bản thân tôi, là người giáo viên từng dạy học nhiều năm ở vùng miền núi qua 4 tìm hiểu dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa hoc’’ môn Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An cho thấy việc dạy học ở đây vẫn thiên về hướng thầy đọc - trò chép, học sinh thụ động trong việc tìm hiểu và nắm bắt kiến thức, vì thế đa số học sinh ở đây rất lười, ngại học bộ môn Giáo dục công dân. Xuất phát từ thực trạng đó, cho nên việc nghiên cứu tìm ra các giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Giáo dục công dân nói chung và phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa hoc’’ môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 nói riêng là hết cấp bách và cần thiết. Từ những lý do trên nên tôi chọn đề tài "Các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học’’ môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 làm đề tài nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu Từ trước đến nay việc tìm các giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học đã được các nhà nghiên cứu, nhà khoa học, nhà giáo dục quan tâm ở nhiều góc độ khác nhau. Vấn đề nâng cao chất lượng dạy học môn Giáo dục công dân ở bậc THPT là đề tài được rất nhiều tác giả quan tâm, nghiên cứu và công bố rộng rãi, nhiều công trình nghiên cứu đã có những đóng góp to lớn như: Phương pháp giảng dạy Giáo dục công dân dùng cho THPT, (Phùng Văn Bộ (Chủ biên), Trường Đại học sư phạm 1 Hà Nội, năm 1994); Phương pháp và tư liệu giảng dạy môn Giáo dục công dân (Lê Đức Quảng, Nxb Giáo dục, năm 1998); Tổ chức thảo luận nhóm trong quá trình dạy học môn giáo dục học cho sinh viên Trường Cao đẳng sư phạm Lai Châu (Luận án tiến sĩ của Bùi Quang Huy, năm 1999); Một số biện pháp nâng cao chất lượng đạo đức cho học sinh THPT ở thành phố Hải Phòng (Luận văn thạc sĩ của Trần Văn Khanh, năm 2001); Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường (Phan Trọng Ngọ, Nxb Đại học sư phạm, năm 2005); Vận dụng những phương pháp dạy học tích 5 cực trong phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học’’ ở Trường THPT hiện nay (Qua khảo sát một số trường THPT ở tỉnh Nghệ An, Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Kim Ngân, năm 2008). Như vậy, từ các góc độ khác nhau, các tác giả đều tập trung nghiên cứu, phân tích thực trạng giảng dạy môn Giáo dục công dân, sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh từ đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT. Trong bài viết: Cách mạng về phương pháp sẽ đem lại bộ mặt mới, sức sống mới cho giáo dục ở thời đại mới; Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục số 1/1995, tác giả Trần Hồng Quân phân tích: Muốn đào tạo con người khi vào đời là con người tự chủ, năng động và sáng tạo thì phương pháp dạy học cũng phải hướng vào việc khơi dậy, rèn luyện và phát triển khả năng nghĩ và làm một cách tự chủ, năng động và sáng tạo ngay trong lao động học tập ở nhà trường. Phương pháp nói trên trong khoa học giáo dục thuộc về hệ thống các phương pháp dạy học nâng cao tính tích cực của người học [22; 8]. Nguyễn Văn Vọng viết: Đổi mới giảng dạy là đổi mới cách thức tổ chức các hoạt động giáo dục của giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục, của nhà trường để xây dựng cách thức, phương pháp học tập của học sinh theo hướng phát huy tính tích; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đổi mới đạo đức giảng dạy không phủ nhận phương pháp giáo dục truyền thống, không bác bỏ một phương pháp cụ thể nào, mà là sự kế thừa, nâng cao; là sự kết hợp các phương pháp một cách hợp lý, phù hợp với đối tượng và điều kiện thực tế [28; 2]. Những công trình trên tuỳ theo mục đích nghiên cứu của mình mà có công trình đi sâu vào tính hiệu quả của việc đổi phương pháp dạy và học môn Giáo dục công dân ở bậc THPT, hoặc đi sâu vào khai thác tính hiệu quả của một phương pháp nào đó như: nêu vấn đề, thuyết trình, hay đàm thoại ... trong 6 day học môn Giáo dục công dân. Tuy nhiên đến nay vẫn chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên đề này một cách cụ thể nhằm nâng cao nhận thức ban đầu cho học sinh về thế giới quan và phương pháp luận biện chứng, giúp HS hiểu được bản chất của thế giới cũng như các quy luật vận động và phát triển của nó, đồng thời thấy được các mối quan hệ biện chứng giữa các hoạt động của chủ thể và khách thể với nhau, từ đó hình thành kỹ năng vận dụng những tri thức triết học để phân tích các hiện tượng tự nhiên, xã hội thông thường cho học sinh THPT ở các vùng nói chung và đặc biệt ở những vùng đang gặp nhiều khó khăn về kinh tế, xã hội như: vùng miền núi, rẻo cao, vùng dân tộc, vùng ven biển nói riêng. Vì lý do trên nên tôi chọn đề tài "Các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa hoc’’ môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 làm luận văn thạc sĩ tốt nghiệp. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực tiễn để đề xuất một số giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Từ mục đích đã nêu, luận văn có 3 nhiệm vụ: - Tìm hiểu nhận thức chung về môn Giáo dục công dân ở trường THPT hiện nay và thực trạng dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An. - Đề ra một số giải pháp phù hợp để nâng cao chất lượng dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3. 7 - Tiến hành thực nghiệm ở Trường THPT Thanh Chương 3 về cải tiến phương pháp dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10. 4. Phạm vi nghiên cứu Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu: Hoạt động dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An. Khảo sát thực trạng dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10, đi vào tìm hiểu điều tra phương pháp truyền thụ của giáo viên và việc lĩnh hội tri thức của học sinh ở phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, ph ương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An. 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong đề tài là: Phương pháp trực quan, phương pháp nghiên cứu lý thuyết, phương pháp thực nghiệm, phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê và một số phương pháp khác… 6. Đóng góp của luận văn Luận văn được trình bày tương đối có hệ thống, toàn diện và thực trạng viêc vận dụng các giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương Nghệ An. Luận văn là nguồn tư liệu bổ sung cho việc vận dụng giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT để từ đó nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học của giáo viên và học sinh. Luận văn có thể là nguồn tư liệu tham khảo đối với những người quan tâm về lĩnh vực này, người dạy, người học, người nghiên cứu... 8 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Mục lục, Tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 3 chương; 7 tiết. Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu. Chương 2: Một số giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn GDCD lớp 10 ở Trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An. Chương 3: Thực nghiệm giải pháp: Cải tiến phương pháp dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 theo hướng nâng cao tính tích cực học tập của học sinh ở Trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An. 9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Môn GDCD nói chung và nội dung, vị trí của phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học’’ môn GDCD lớp 10 ở Trường THPT hiện nay 1.1.1. Môn Giáo dục công dân ở trường THPT hiện nay Cũng như các môn học khác, môn Giáo dục công dân có chức năng giáo dục thế giới quan, phương pháp luận khoa học cho học sinh ở trường THPT. Nhưng khác các môn học khác: Môn Giáo dục công dân có mục tiêu giáo dục học sinh THPT trở thành những công dân nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam…, môn Giáo dục công dân góp phần đào tạo thế hệ trẻ trở thành những người lao động mới, hình thành ở họ những phẩm chất, năng lực, nhân cách của người công dân mới [4; 8]. Vì vậy, “Môn học có vị trí hàng đầu trong việc định hướng và phát triển nhân cách của học sinh ở trường THPT, góp phần đắc lực vào việc thực hiện mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và thanh niên công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [6; 26]. Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay việc dạy và học môn Giáo dục công dân còn rất nhiều vấn đề đặt ra đối với người quản lý, người dạy và người học. Xuất phát từ yêu cầu, nhiệm vụ môn Giáo dục công dân ở THPT góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, phát triển ở học sinh lý tưởng sống đúng đắn, cao đẹp, hình thành những phẩm chất, năng lực cơ bản của con người Việt Nam trong thời kỳ Công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Những phẩm chất đạo 10 đức, tư tưởng chính trị, lối sống phải là những giá trị của con người Việt Nam, nó được thể hiện ở nhận thức, hành vi, tình cảm và niềm tin với tư cách là một chủ thể của sự phát triển nhân cách, phát triển xã hội. Góp phần hình thành nên những năng lực cơ bản như: tự hoàn thiện bản thân, nâng cao khả năng giao tiếp và ứng xử, tổ chức quản lý, hoạt động chính trị – xã hội, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh, định hướng lao động nghề nghiệp xã hội sau khi tốt nghiệp, thích ứng với những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể trong quá trình phát triển của xã hội. Học tập tốt môn Giáo dục công dân sẽ giúp các em phát triển cân đối, hài hoà giữa các giá trị; giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ, giữa nhận thức và hành động, để từ đó hình thành ở các em tình cảm, niềm tin và ý thức trách nhiệm của tuổi trẻ trước sự phát triển của đất nước, giúp các em có đủ những hiểu biết cơ bản để hình thành thế giới quan, nhân sinh quan, góp phần giải quyết những vấn đề của thực tiễn cuộc sống đang đặt ra. Trong mỗi chúng ta, ai cũng biết môn Giáo dục công dân có vị trí, vai trò và nhiệm vụ rất quan trọng trong trường THPT đối với việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh - đó là những người chủ tương lai của đất nước. Nhưng trong thực tế hiện nay thì việc dạy học môn học này ở trường THPT nói chung và Trường THPT Thanh Chương 3 nói riêng còn gặp nhiều khó khăn bất cập vì từ trước đến nay nó vẫn được xem là môn học phụ có vai trò thứ yếu và mờ nhạt trong nhà trường. Sẽ không hình thành được thế giới quan, phương pháp luận, những phẩm chất đạo đức cũng như kỹ năng và thái độ cần thiết cho học sinh nếu như không đổi mới phương pháp dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân theo hướng phát huy tính tích cực học tập của học sinh, gắn hoạt động dạy và học với hoạt động xã hội, hoạt động lao động sản xuất và các hoạt động thực tiễn khác. Dạy học môn Giáo dục công dân nói chung và phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” nói riêng thường diễn 11 ra một cách khô khan, nặng nề, đơn điệu, ít gây hứng thú cho học sinh. Do đó chất lượng và hiệu quả của việc dạy học phần này còn thấp, chưa đem lại cho học sinh những điều bổ ích, việc học tập chưa gắn với thực tiễn đặc biệt là những thay đổi mau lẹ đang diễn ra trong cuộc sống hiện nay. Thực trạng trên đây do nhiều nguyên nhân, trong đó có những nguyên nhân chủ yếu sau: Việc nhận thức chưa đầy đủ của không ít cán bộ, giáo viên về tầm quan trọng của môn Giáo dục công dân trong nhà trường, coi đây là môn học phụ nên dạy thế nào cũng được, học thế nào cũng được, kết quả học tập của học sinh như thế nào không quan trọng lắm (trên thực tế môn học này chưa bao giờ được đem vào thi tốt nghiệp ở THPT). Vì vậy, phụ huynh học sinh cũng không quan tâm và chú ý động viên con em tích cực học tập bộ môn này. Đội ngũ những người giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân, một số giáo viên chưa được đào tạo một cách khoa học, có hệ thống nên còn thiếu về tri thức chuyên ngành và nghiệp vụ giảng dạy. Một số người là giáo viên ở bộ môn khác chuyển qua đảm nhiệm môn Giáo dục công dân, coi môn học này là môn học trái chuyên môn nên chỉ giảng dạy cho đủ số tiết quy định. Vì thế, họ xem nhẹ chưa chú trọng đầu tư công sức, thời gian học hỏi tìm tòi các phương pháp dạy học để dạy tốt môn học này. Thậm chí nhà trường buông lỏng quản lý việc dạy học môn Giáo dục công dân, còn có tình trạng cắt xén giờ học một cách tuỳ tiện, nhất là về cuối kỳ, cuối năm, làm ảnh hưởng đến tâm lý của thầy và trò. Nhà trường còn thiếu những biện pháp phù hợp, có hiệu quả nhằm động viên, khuyến khích giáo viên tích cực đầu tư thời gian công sức để khai thác làm phong phú như sau bài học và cải tiến phương pháp dạy học. Do vậy, nhiều giáo viên môn Giáo dục công dân còn thiếu tâm huyết, thiếu sự nhiệt tình để dạy tốt môn học này. Bên cạnh đó môi trường xã hội mà các em đang sống còn tồn tại nhiều điều không tốt, tiêu cực ảnh hưởng đến nhận thức và hành động của các em. 12 Hiện nay ở nhiều trường THPT còn thiếu nhiều các trang thiết bị, phương tiện và các điều kiện phục vụ dạy học môn Giáo dục công dân, nội dung sách giáo khoa và các tài liệu phục vụ dạy học còn thiếu và tồn tại những bất cập như: chưa theo kịp yêu cầu đổi mới của xã hội, nhu cầu của người học gây không ít khó khăn cho việc đổi mới phương pháp dạy học. Chỉ có đổi mới căn bản nội dung, phương pháp dạy học chúng ta mới có thể tạo được sự đổi mới thực sự trong giáo dục, mới có thể đào tạo lớp người năng động, sáng tạo, có tiềm năng cạnh tranh trí tuệ trong bối cảnh nước ta đang hội nhập với các nước trong khu vực và trên thế giới, đang hướng tới một “Nền kinh tế tri thức’’. Ở điều 28, chương II - Luật Giáo dục 2008 đã chỉ rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải vừa phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo; bồi dưỡng khả năng tự học, khả năng tự làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” [21; 17]. Việc đổi mới chương trình sách giáo khoa bậc THPT được áp dụng đại trà từ năm 2006 – 2007 nói chung và phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” nói riêng cũng được đổi mới và áp dụng giảng dạy từ học kỳ một năm học 2007 – 2008. Xuất phát từ mục tiêu và yêu cầu của việc nâng cao chất lượng dạy học môn Giáo dục công dân trong trường THPT nhằm giúp học sinh: - Về kiến thức: Có hiểu biết ban đầu về thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng. Biết được một số phạm trù cơ bản của đạo đức học; hiểu một số yêu cầu đạo đức đối với người công dân hiện nay. Biết được một số phạm trù và quy luật kinh tế cơ bản, vai trò quản lý kinh tế của Nhà nước. Biết được bản chất của Nhà nươc pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa. 13 Hiểu đường lối, quan điểm của Đảng, các chính sách quan trọng của Nhà nước về xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay. Hiểu bản chất và vai trò của Pháp luật đối với sự phát triển của công dân, đất nước, nhân loại. Hiểu quyền và nghĩa vụ công dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Hiểu trách nhiệm của công dân trong việc thực hiện đường lối. Quan điểm của Đảng, pháp luật, chính sách của Nhà nước; hiểu trách nhiệm đạo đức, trách nhiệm tham gia phát triển kinh tế của công dân. - Về kỹ năng: Vận dụng được kiến thức đã học để phân tích, đánh giá các hiện tượng, các sự kiện, các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống phù hợp với lứa tuổi. Biết lựa chọn và thực hiện các hành vi ứng xử phù hợp các giá trị xã hội Biết bảo vệ cái đúng, cái tốt, cái đẹp và đấu tranh, phê phán đối với các hành vi, hiện tượng tiêu cực trong cuộc sống phù hợp với khả năng của bản thân. - Về thái độ: Yêu cái đúng, cái tốt, cái đẹp; không đồng tình với các hành vi tiêu cực. Yêu quê hương, đất nước; trân trọng và phát huy các giá trị truyền thống của dân tộc. Tin tưởng vào các đường lối, chủ trương của Đảng; tôn trọng pháp luật, chính sách của Nhà nước và các quy định chung của cộng động, của tập thể, có hoài bão và mục đích sống cao đẹp. Vì thế yêu cầu của việc nâng cao chất lượng dạy học môn Giáo dục công dân trong trường THPT hiện nay là: Phải kế thừa, phát triển kết quả dạy học của môn đạo đức ở Tiểu học và môn Giáo dục công dân ở Trung học cơ sở. Mục tiêu, nội dung môn Giáo dục công dân ở Trung học phổ thông phải góp phần củng cố, phát triển hệ thống giá trị đạo đức, văn hoá, pháp luật, tư tưởng chính trị, lối sống mà học sinh đã được hình thành ở Tiểu học và Trung học cơ sở. Đồng thời, giúp học sinh nhận rõ trách nhiệm của thanh niên đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trang bị cho học sinh phương pháp luận đúng đắn để học sinh có đủ bản 14 lĩnh, đủ năng lực chủ động và tự giác xác định phương hướng phát triển của bản thân sau khi tốt nghiệp THPT. 1.1.2. Nội dung, vị trí phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 Nội dung chương trình môn Giáo dục công dân lớp 10 từ năm học 2006 - 2007 được cấu trúc thành hai phần: - Phần thứ nhất: Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học. - Phần thứ hai: Công dân với đạo đức. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài chúng tôi tập trung phân tích nội dung chương trình, giới thiệu sơ bộ các bài ở phần một “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học”. Như vậy, phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” là phần đầu trong chương trình học của môn Giáo dục công dân lớp 10 bậc THPT. Mục tiêu của phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10. - Về kiến thức: Học sinh nhận biết được nội dung cơ bản của thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng. Hiểu được bản chất của thế giới là vật chất. Vận động và phát triển theo những quy luật khách quan là thuộc tính vốn có của thế giới vật chất. Con người có thể nhận thức và vận dụng được những quy luật ấy. Thấy được mối quan hệ biện chứng giữa hoạt động của chủ thể với khách thể qua các mối quan hệ: Thực tiễn với nhận thức, tồn tại xã hội với ý thức xã hội, con người là chủ thể của lịch sử và là mục tiêu phát triển của xã hội. - Về kĩ năng: Biết vận dụng những tri thức triết học với tư cách là thế giới quan, phương pháp luận để phân tích các hiện tượng tự nhiên, xã hội thông thường và các hiện tượng đạo đức, kinh tế, nhà nước, pháp luật sẽ học ở các phần sau. 15 - Về thái độ: Tôn trọng những quy luật khách quan của tự nhiên và đời sống xã hội, khắc phục những biểu hiện duy tâm trong cuộc sống hằng ngày, phê phán các hiện tượng mê tín dị đoan và những tư tưởng không lành mạnh trong xã hội. Có quan điểm phát triển, ủng hộ và làm theo cái mới, cái tiến bộ, tham gia tích cực và có trách nhiệm đối với các hoạt động của cộng đồng. Nội dung phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 được xếp thành 9 bài: Bài 1 (2 tiết): Thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng. Bài 2 (2 tiết): Thế giới vật chất tồn tại khách quan. Bài 3 (1 tiết): Sự vận động và phát triển của thế giới vật chất. Bài 4 (2 tiết): Nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng. Bài 5 (1 tiết): Cách thức vận động, phát triển của sự vật và hiện tượng. Bài 6 (1 tiết): Khuynh hướng phát triển của sự vật và hiện tượng. Bài 7 (2 tiết): Thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức. Bài 8 (3 tiết): Tồn tại xã hội và ý thức xã hội. Bài 9 (2 tiết): Con người là chủ thể của lịch sử và là mục tiêu phát triển của xã hội. Như vậy, phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” gồm hai mạch nội dung và các mạch này có quan hệ mật thiết với nhau. Nội dung của các mạch được thể hiện: Một là, những quan điểm duy vật biện chứng chung nhất về thế giới, mạch này trình bày về bản chất của thế giới, sự vận động và phát triển của thế giới vật chất tuân theo những quy luật khách quan, con người có khả năng nhận thức và cải tạo được thế giới khách quan. Hai là, một số quan điểm duy vật biện chứng về xã hội và con người. Mạch này trình bày quan điểm cơ bản nhất của triết học Mác - Lênin về tồn tại xã hội và ý thức xã hội, về con người - chủ thể của lịch sử. 16 Vị trí phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn Giáo dục công dân lớp 10 là trang bị cho học sinh “những tri thức ban đầu về thế giới quan duy vật, phương pháp luận biện chứng để từ đó chống lại những quan điểm duy tâm, siêu hình về thế giới, từng bước hình thành tư duy biện chứng duy vật - công cụ quan trọng để nhận thức và cải tạo thế giới [25; 1], làm cơ sở cho quá trình nhận thức các nội dung như: đạo đức, kinh tế, chính trị - xã hội và pháp luật. Tuy nhiên, so với trình độ học sinh lớp 10 với độ tuổi phổ biến là 15 thì việc nhận thức các nội dung của chương trình không thuận lợi, dễ dàng, nhất là đối với học sinh vùng miền núi, học sinh là con em các dân tộc thiểu số. So với chương trình trước đây thì những nội dung triết học lớp 10 được học trong suốt cả năm học, bao gồm 11 bài (đã giảm tải) với những nội dung “triết học phổ thông”. Chương trình mới hiện nay được tinh giản rất nhiều, chỉ khai thác những khái niệm, phạm trù, nguyên lý phục vụ cho việc hình thành cơ sở ban đầu về thế giới quan, phương pháp luận cho học sinh, giúp các em hiểu rõ các quy luật tự nhiên, xã hội ảnh hưởng đến con người, hiểu rõ hơn về tồn tại và phát triển của giới tự nhiên. Từ đó các em có nhận thức và hành động phù hợp với bản thân, phù hợp với quy luật phát triển của tự nhiên, xã hội mặc dù đối với các em - là những học sinh đầu cấp THPT. 1.2. Thực trạng dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An 1.2.1. Giới thiệu đôi nét về trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh chương - Nghệ An Trường THPT Thanh Chương 3 vốn tiền thân là một phân hiệu của Trường cấp 3 Thanh Chương I (1972-1975), chính thức mang tên Cấp 3 Thanh Chương 3 vào ngày 15 tháng 10 năm 1975. Những ngày đầu thành lập, thầy và trò của trường đã vượt qua bao khó khăn gian khổ: đào hào, đắp luỹ, 17 dựng lán, đốt gạch, nung vôi để từ những mái nhà tranh tre nứa mét tại đồi cây mẹ Ưởn (Làng Hoa) đến ngôi trường THPT khang trang, bề thế như hôm nay trên rú Cồn Vệ này. Trường THPT Thanh Chương 3 là một trong nhiều trường của miền quê Thanh Chương còn nhiều gian khó đã bền bỉ phấn đấu và trưởng thành với các phần thưởng xứng đáng mà Đảng, Chính quyền và nhân dân đã giành cho, trong đó quan trọng nhất là niềm tin, là tình yêu thương và cả sự bao dung, mến phục. THPT Thanh Chương 3, từ ngày đó đến nay đã hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị của mình, góp phần quan trọng trong việc giáo dục đào tạo nhiều thế hệ học sinh tốt nghiệp THPT và tiếp tục học các trường Đại học, Cao đẳng, Trung học chuyên nghiệp trên toàn quốc. Trưởng thành từ mái trường này, nhiều học sinh của trường đã trở thành các cán bộ lãnh đạo, các nhà khoa học, các nhà giáo, các thầy thuốc, các nhà doanh nghiệp, công nhân lành nghề xứng tầm quốc gia và quốc tế. Trường THPT Thanh Chương 3 thực sự là địa chỉ đỏ về niềm tin của Đảng bộ và nhân dân huyện nhà về việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương và đất nước. Trong 37 năm qua, ngoài nhiều Giấy khen, Bằng khen, Trường THPT Thanh Chương 3 đã được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba (1999); Huân chương Lao động hạng Nhì (2001). Đặc biệt ấn tượng là bức trướng “25 năm bền bỉ phấn đấu và trưởng thành” của UBND Tỉnh Nghệ An tặng nhân kỉ niệm 25 năm ngày thành lập trường. Khi mới thành lập, trường chỉ có một lớp với 50 học sinh đến nay, trường có 39 lớp với 1847 học sinh trong đó có 178 học sinh vùng miền núi, 34 học sinh là con em dân tộc, trên tổng số 86 GV. Từ khi ra đời cho đến hiện nay, trường đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển, có thể chia làm hai giai đoạn chính: trong chiến tranh và sau chiến tranh. Từ khi thành lập cho đến 1975 là giai đoạn trường Thanh Chương 3 phải đương đầu với nhiều khó khăn. Những năm này, nhà trường thường xuyên đưa tiễn các học sinh, giáo viên lên đường tòng quân chi viện cho Miền Nam trong khi đó nhà trường không ngừng lớn mạnh về mọi mặt. Trong 18 những năm gần đây trường luôn đảm bảo chỉ tiêu lên lớp từ 87 – 93%, học sinh thi tốt nghiệp hàng năm đạt tỉ lệ từ 90 – 95%, các năm gần đây nhà trường có nhiều học sinh tham gia và đạt giải trong kỳ thi học sinh giỏi ở nhiều môn, số học sinh thi đỗ vào các trường Đại học, Cao đẳng, Trung học chuyên nghiệp cũng đạt tỉ lệ cao. Một điều thuận lợi cho nhà trường là được sự quan tâm và ủng hộ của nhân dân 9 xã vùng thượng huyện nơi trường đóng, đặc biệt vào năm 2001 một người con của vùng Cát ngạn, một học sinh cũ của nhà trường anh Võ Văn Hồng đã đầu tư hơn bốn tỉ đồng xây dựng lại một ngôi trường mới khang trang, hiện đại với 42 phòng học cao tầng, 12 phòng thực hành, một khu nhà hiệu bộ, một nhà truyền thống cùng các công trình như: sân vận động, khu thể thao, đường chạy, đi bộ… Trên đà thuận lợi ấy, cùng tiếp bước với truyền thống của nhà trường và quê hương cát ngạn, các thế hệ thầy và trò trường THPT Thanh Chương 3 không ngừng phấn đấu rèn đức - luyện tài để góp phần xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp. 1.2.2. Thực trạng dạy học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Thanh Chương 3 – Thanh Chương - Nghệ An * Thuận lợi: Trường THPT Thanh Chương 3 đóng trên địa bàn có số lượng dân cư đông, địa bàn rộng gồm chín xã vùng thượng huyện Thanh Chương, cùng với đó nhà trường có đội ngũ quản lý tâm huyết, nhiệt tình, có năng lực, đoàn kết nhất trí cao và có kinh nghiệm lãnh đạo, chỉ đạo hội nhà trường. Đội ngũ giáo viên có 86 người, trình độ Đại học đạt chuẩn 100%. Trình độ Thạc sỹ là 6 giáo viên. Trong đó riêng giáo viên giảng dạy môn GDCD có 4 người(01 người vào ngành đã 7 năm, 02 người vào nghành đã 3 năm, 01 người đang trong thời gian thử việc. Hầu hết các giáo viên của trường còn trẻ, khoẻ và nhiệt tình, gương mẫu trong công tác, đội ngũ các nhân viên có tinh thần trách nhiệm cao trong các công việc của nhà trường, hội cha mẹ học sinh luôn quan tâm đến các hoạt động giáo dục của nhà trường và từng bước khắc phục một số khó khăn đề luôn tạo điều kiện học tập tốt cho các con em. 19 * Khó khăn: Trường THPT Thanh Chương 3 - Thanh Chương - Nghệ An là trường có số lượng học sinh đông, năm học 2009 - 2010 tổng số học sinh của trường 1847 em, do số lượng đông nên việc quản lý nền nếp gặp nhiều khó khăn, là địa bàn miền núi nên trình độ học sinh không đồng đều, trang thiết bị, đồ dùng dạy học tuy đã được đầu tư, cung cấp nhưng về việc sử dụng, khai thác chưa hợp lý và chưa có hiệu quả. Việc sử dụng máy chiếu để giảng bài chưa thường xuyên, liên tục, chưa đáp ứng yêu cầu việc đổi mới phương pháp dạy học, Trường THPT Thanh Chương 3 xác định rõ các nhiệm vụ chính: Thực hiện nghiêm túc và hiệu quả hai chỉ thị: Chỉ thị 06 của Bộ Chính trị về cuộc vận động học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh và Chỉ thị 33 của Thủ tướng Chính phủ về chống tiêu cực và khắc phục bệnh thành tích trong giáo dục với cuộc vận động 2 không có 4 nội dung: “Không tiêu cực trong thi cử, không bệnh thành tích trong giáo dục, không vi phạm đạo đức nhà giáo và không để học sinh ngồi nhầm lớp”. Xây dựng và nâng cao chất lượng nhà giáo và đội ngũ quản lý với tiêu đề: “mỗi thầy cô giáo là một tấm gương về đạo đức và tự học". Để nâng cao chất lượng dạy và học phÇn “C«ng d©n víi viÖc h×nh thµnh thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn khoa häc” m«n GDCD líp 10, xứng đáng với vị trí vai trò của nó, trong Nghị quyết tại Hội nghị nhà trường THPT Thanh chương 3 đầu năm 2009 - 2010 có đoạn viết, đối với môn Giáo dục công dân: “Cần phải có sự thay đổi trong cách nhìn nhận, đánh giá và dạy học bộ môn Giáo dục công dân mà trước hết là đội ngũ những người trực tiếp giảng dạy bộ môn này. Người giáo viên chính là yếu tố quy định chất lượng dạy và học. Vì vậy, giáo viên giảng dạy môn Giáo dục công dân trước hết phải có nhận thức đầy đủ về vị trí, vai trò của bộ môn mà bản thân mình đang đảm nhiệm và xác định được trách nhiệm của bản thân phải chú trọng đầu tư 20 sức lực, trí tuệ trong quá trình giảng dạy, phải luôn tự học hỏi nắm vững các nguyên tắc dạy học, đặc biệt là phải chú trọng việc sử dụng và luôn đổi mới phương pháp dạy học. Còn về phía Ban giám hiệu và các tổ chức trong nhà trường luôn quan tâm hỗ trợ cho hoạt động dạy và học của bộ môn này” (Trích, NQ Hội nghị CNVC đầu năm trường THPT Thanh Chương 3, 2009). Qua điều tra chúng tôi nhận thấy một thực tế: các giáo viên bộ môn Giáo dục công dân ở Trường Thanh Chương 3 tuổi đời và tuổi nghề còn tương đối trẻ và chủ yếu là nữ. Giáo viên có thâm niên và kinh nghiệm trong giảng dạy thì ít, do đó đòi hỏi cần có một sự cố gắng học tập rất lớn trong chuyên môn, đặc biệt là về sự vận dụng các phương pháp mới trong dạy học ở mỗi giáo viên bộ môn để bảo đảm giờ dạy thật sự có chất lượng cao. Khi tìm hiểu được biết, các giáo viên ở trường đều đã dạy chương trình Giáo dục công dân lớp 10 và sau khi xử lý phiếu điều tra giáo viên chúng tôi đã thu được kết quả như sau: Đối với câu 1: Đồng chí thường vận dụng phương pháp nào trong dạy học phần “Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học” môn GDCD lớp 10? Bảng 1.1. Tình hình sử dụng các phương pháp dạy học của giáo viên. Họ và tên GV Phương pháp Lê Thị Hồng Vân Đặng Thị NgọcTrâm Võ Thị Lý SDTX SDKTX KSD Thuyết trình 4/4 0/4 0/4 Đàm thoại 1/4 3/4 0/4 Nêu vấn đề 1/4 2/4 0/4 Thảo luận nhóm 1/4 3/4 0/4