Tài liệu Các dòng họ khoa bảng ở tổng võ liệt thanh chương nghệ an (1807 1919)

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc vinh NguyÔn TriÒu Tiªn C¸c dßng hä khoa b¶ng ë tæng vâ liÖt thanh ch¬ng- nghÖ an (1807- 1919) Chuyªn ngµnh: lÞch sö viÖt nam M· sè: 60.22.54 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc lÞch sö Vinh- 2007 1 Lêi C¶m ¥n T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn P GS. Hoµng V¨n L©n- Ngêi ®· tËn t×nh gióp ®ì, híng dÉn t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho t«i trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh luËn v¨n. T¸c gi¶ ch©n thµnh c¶m ¬n PGS- TS NguyÔn Träng V¨n; TS NguyÔn Quang Hång cïng c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o khoa Sau ®¹i häc, khoa LÞch sö- Trêng §¹i häc Vinh ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho t¸c gi¶ trong suèt thêi gian häc vµ gióp ®ì khi thùc hiÖn ®Ò tµi. 2 T«i còng ch©n thµnh c¶m ¬n téc trëng c¸c dßng hä: Lª §×nh, T«n, Phan SÜ ë x· Vâ LiÖt, x· Thanh LÜnh, huyÖn Thanh Ch¬ng ®· tËn t©m cung cÊp t liÖu gèc cho ®Ò tµi. T¸c gi¶ thµnh thËt c¶m ¬n c¸c thÇy c«, c¸c cô cao nho, c¸c bËc l·o thµnh ®· tËn t©m chØ gi¸o, dÞch thuËt gia ph¶, v¨n bia, s¾c phong,v.v... T¸c gi¶ còng xin göi tíi bè mÑ, vî con, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp lêi c¶m ¬n ch©n thµnh v× nh÷ng sù gióp ®ì ®éng viªn trong suèt thêi gian qua. MÆc dï cã nhiÒu cè g¾ng nhng luËn v¨n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sù sai sãt, khiÕm khuyÕt, t¸c gi¶ kÝnh mong c¸c thÇy c«, c¸c nhµ khoa häc, ®ång nghiÖp gãp ý vµ réng lßng tha thø. 3 Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Vinh, th¸ng 12n¨m 2007 T¸c gi¶ NguyÔn TriÒu Tiªn Môc Lôc Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 4 2. LÞch sö vÊn ®Ò 6 3. §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu, nhiÖm vô khoa häc cña ®Ò tµi. 8 4. Nguån t liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 9 5. Nh÷ng ®ãng gãp khoa häc cña ®Ò tµi 12 4 6. Bè côc kÕt cÊu cña luËn v¨n 12 Néi Dung Ch¬ng 1 Kh¸i qu¸t truyÒn thèng v¨n ho¸ - khoa b¶ng cñanh©n d©n tæng Vâ LiÖt Thanh Ch¬ng tríc 1807 1.1. Kh¸i qu¸t ®iÒu kiÖn tù nhiªn 13 1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lÝ, ®iÒu kiÖn tù nhiªn 13 1.1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý 13 1.1.1.2 §Þa h×nh khÝ hËu 14 1.1.1.3 Duyªn c¸ch ®Þa lÝ vµ tªn qua c¸c thêi kú 17 1.1.1.4 §iÒu kiÖn x· héi 18 1.2 TruyÒn thèng lÞch sö v¨n ho¸ 26 1.2.1 TruyÒn thèng yªu níc vµ c¸ch m¹ng 26 1.2.2 TruyÒn thèng v¨n ho¸ - khoa b¶ng 35 5 1.3 Kh¸i qu¸t vÒ Gi¸o dôc khoa b¶ng ViÖt Nam (10751919) 46 1.4 Kh¸i qu¸t Gi¸o dôc khoa b¶ng NghÖ An vµ Thanh Ch¬ng ( 1075- 1919) 57 Ch¬ng 2 Gi¸o dôc khoa b¶ng cña c¸c dßng hä T«n, Phan Sü, Lª §×nh, ë tæng vâ liÖt tõ 1807 ®Õn 1919. 2.1. Dßng hä T«n 63 2.1.1. Nguån gèc h×nh thµnh 63 2.1.2 Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ khoa b¶ng 71 2.2 Dßng hä Phan Sü 84 2.2.1 Nguån gèc h×nh thµnh 84 2.2.2 Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ khoa b¶ng 90 2.3 Dßng hä Lª §×nh 94 6 2.3.1 Nguån gèc h×nh thµnh 94 2.3.2 Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc vÒ khoa b¶ng 97 Ch¬ng 3: Nh÷ng ®ãng gãp cña dßng hä t«n, phan sÜ, lª ®×nh ë tæng Vâ LiÖt, Thanh ch¬ng ®èi víi quèc gia d©n téc. 3.1 Cñng cè chÕ ®é phong kiÕn 100 3.2 Gãp phÇn cæ vò nho häc ph¸t triÓn 106 3.2.1 Vai trß cña kÎ sÜ trong c¸c lµng x· 106 3.2.2 Nh÷ng nho gia næi tiÕng cã nhiÒu ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ níc nhµ. 107 KÕt luËn 113 Tµi liªu tham kh¶o 117 phô lôc Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi. 7 1.1 - VÒ mÆt khoa häc. HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ quèc gia, khoa môc sÜ tö lµ con ®êng ®Ó “kÎ sÜ” thi thè tµi n¨ng phôc vô cho ®êi. " Nh©n tµi quèc gia chi nguyªn khÝ khoa môc sÜ tö chi th¶n ®å" - Qu¶n Träng. Trong lêi tùa v¨n bia Quèc Tö Gi¸m, Th©n Nh©n Trung ®· nh¾c l¹i ý tëng ®ã. Tõ n¨m 1075 ®Õn n¨m 1919 quèc gia hng vong, nhiÒu phen ®æi chñ, thÞnh suy biÕn c¶i; nhng gi¸o dôc khoa cö vÉn ®îc duy tr×. " kÎ sÜ" lu«n ®ãng vai trß quan träng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña d©n téc. Trong dßng ch¶y cña lÞch sö khoa cö gi¸o dôc Thæ Du-Thanh Giang biªn viÔn - Thanh Ch¬ng ngµy nay, tuy lµ miÒn nhng l¹i xuÊt hiÖn nhiÒu dßng hä khoa b¶ng, nhiÒu c¸ nh©n kiÖt xuÊt, b¶ng vµng bia ®¸ ghi danh. Trong ®ã vïng ®Êt tæng Vâ LiÖt n»m ë h÷u ng¹n S«ng Lam liªn tôc cã nh÷ng dßng hä cã nhiÒu ngêi ®Ëu vµ ®Ëu ®¹i khoa mµ sö s¸ch, bia ®¸ cßn lu danh ®Õn ngµy nay. Chän ®Ò tµi " C¸c dßng hä khoa b¶ng ë Tæng Vâ LiÖt Thanh Ch¬ng tõ 1807 - 1919" thêi NguyÔn lµ gãp phÇn vµo viÖc nghiªn cøu nÒn Gi¸o dôc khoa cö nho häc mµ c¸c hoµng ®Õ nhµ NguyÔn duy tr×. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi gãp phÇn lý gi¶i v× sao trong 47 kú thi H¬ng ng¹ch v¨n (c¶ ©n khoa vµ chÝnh khoa) 39 kú thi Héi tæ chøc tõ n¨m 1807 ®Õn 1919 NghÖ An lu«n lµ tØnh cã ngêi ®Ëu ®¹t cao nhÊt c¶ níc. 8 Cã mét thùc tÕ kh«ng ph¶i bÊt cø mét dßng hä nµo, mét vïng ®Êt nµo còng cã thÓ ph¸t triÓn sù häc vµ cã ngêi ®ç ®¹t suèt tõ thêi kú nµy sang thêi kú kh¸c. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ C¸c dßng hä khoa b¶ng ë Tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng ( 1807 1919). SÏ gãp phÇn quan träng lý gi¶i nh÷ng nguyªn nh©n c¸c dßng hä ë mét vïng ®Þa h×nh kh«ng mÊy thuËn lîi ®· t¹o dùng cho con ch¸u nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®Ó häc hµnh vµ thi thè tµi n¨ng víi thiªn h¹. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, xu híng "phôc cæ" t×m vÒ nguån céi ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Mét mÆt nã kh¼ng ®Þnh ®Êt níc ®ang bíc vµo thêi kú hng thÞnh, mÆt kh¸c ®ã lµ biÓu hiÖn sù phôc hng nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng cæ truyÒn, cña d©n téc, cña cha «ng. §iÒu chóng ta cÇn chó ý hiÖn nay tõ thµnh thÞ cho ®Õn n«ng th«n ngêi ta b¾t ®Çu quan t©m thùc sù ®Õn viÖc tu söa tõ ®êng, x©y dùng miÕu m¹o, nghÜa trang, nhiÒu n¬i trë thµnh phong trµo g©y tèn kÐm vµ cã t¸c ®éng ngîc l¹i do viÖc nhiÒu ngêi lîi dông nã ®Ó ho¹t ®éng mª tÝn dÞ ®oan. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu lÞch sö c¸c dßng hä gãp phÇn "gîn ®ôc kh¬i trong" nh»m ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n, cñng cè khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ®ång thêi gãp phÇn h¹n chÕ nh÷ng mÆt tr¸i kh«ng ®¸ng cã ®ang x¶y ra ë ®Þa ph¬ng. Trong lÜnh vùc khoa häc nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng ë 9 NghÖ An - Hµ TÜnh. Nhng trong thùc tÕ cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu c¸c dßng hä khoa b¶ng trong mét tæng víi kho¶ng thêi gian kÐo dµi, víi híng nghiªn cøu nµy chóng t«i hi väng sÏ ®a ra c¸ch tiÕp cËn míi khi nghiªn cøu vÒ gi¸o dôc khoa cö nãi riªng vµ c¸c dßng hä nãi chung. 1.2 -VÒ mÆt thùc tiÔn. Thanh Ch¬ng ®îc mÖnh danh “ ®Êt häc” lµ mét trong nh÷ng vïng quª cã nhiÒu ngêi ®Ëu ®¹t tõ xa ®Õn nay, do ®ã chóng t«i hy väng ®Ò tµi gãp phÇn nghiªn cøu truyÒn thèng khoa b¶ng cña quª h¬ng, tõ ®ã gi¸o dôc tinh thÇn hiÕu häc cho con em trªn m¶nh ®Êt giµu truyÒn thèng nµy. - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i gãp phÇn vµo viÖc biªn so¹n lÞch sö Thanh Ch¬ng, c¸c x· trong tæng Vâ LiÖt vµ lµ tµi liÖu ®Ó gi¶ng d¹y lÞch sö ®Þa ph¬ng trong c¸c trêng THPT, THCS. -Gióp c¸c dßng hä: T«n, Lª §×nh, Phan Sü cña tæng Vâ LiÖt nãi riªng vµ Thanh Ch¬ng nãi chung kÕ thõa truyÒn thèng hiÕu häc cña cha «ng ®em kinh nghiÖm xa cña dßng hä ®Ó gi¸o dôc con ch¸u tiÕp bíc truyÒn thèng xa phÊn ®Êu häc tËp trë thµnh nh÷ng c«ng d©n cã Ých cho x· héi. 2. LÞch sö vÊn ®Ò. Nghiªn cøu c¸c dßng hä khoa b¶ng ë c¸c ®Þa ph¬ng trong qu¸ khø, trong hiÖn t¹i lµ ®Ò tµi hÊp dÉn, lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc g×n 10 gi÷ kÕ thõa vµ ph¸t triÓn tµi n¨ng trÝ tuÖ con ngêi nh»m phôc vô cã hiÖu qu¶ cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc nh NghÞ quyÕt cña §¹i héi §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VIII vµ NghÞ quyÕt §¹i héi tØnh §¶ng bé NghÖ An lÇn thø XIV ®Ò ra. Do vËy, hiÖn nay nghiªn cøu vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng lµ mét ®Ò tµi thu hót nhiÒu sù quan t©m cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu. §èi víi c¸c dßng hä T«n, Lª §×nh , Phan Sü ë NghÖ An nãi chung vµ vïng ®Êt thuéc Tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng nãi riªng ®· cã mét sè t¸c gi¶, tµi liÖu ®Ò cËp ®Õn; nhng chñ yÕu lµ viÕt vÒ ®Þa lý tù nhiªn con ngêi vïng Tæng Vâ LiÖt (Thanh Ch¬ng) hoÆc lµ nh÷ng tµi liÖu nãi vÒ c¸ nh©n cña mét sè nh©n vËt lÞch sö, cña c¸c dßng hä trong Tæng Vâ LiÖt. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ thùc hiÖn ®Ò tµi chóng t«i cã tiÕp cËn ®îc mét sè tµi liÖu, bµi b¸o cã liªn quan tiªu biÓu lµ c¸c tµi liÖu sau ®©y: Trong s¸ch " Thanh Ch¬ng ®Êt vµ ngêi" cña TrÇn Kim §«n, TrÇn Duy Ngo·n, NguyÔn Ph¬ng Thoan, NguyÔn Minh Ch©u ®· t¸i hiÖn l¹i nh÷ng dÊu Ên lÞch sö cña m¶nh ®Êt con ngêi Thanh Ch¬ng. S¸ch cßn ®Ò cËp ®Õn Tæng Vâ LiÖt, vïng ®Êt cña nhiÒu nhµ c¸ch m¹ng vµ ®Æc biÖt lµ c¸ nh©n c¸c ®ång chÝ T«n Quang PhiÖt, T«nThÞ QuÕ, T«n Gia Chung,v.v...{15-1}. T¸c gi¶ §µo Tam TÜnh trong " Khoa b¶ng NghÖ An" do Së V¨n hãa th«ng tin NghÖ An Ên hµnh n¨m 2000 còng ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c nhµ khoa b¶ng hä T«n, Phan Sü, Lª 11 §×nh: T«n Huy DiÖm, T«n Huy ThËn, Phan Sü Thôc, Phan Sü KiÒu, Phan Sü B»ng, Phan Sü Bµng, Lª §×nh Thøc {392} Trong t¸c phÈm " NghÖ An ký", Bïi D¬ng LÞch ®· kh¸i qu¸t vÒ tù nhiªn, thæ nhìng, khÝ chÊt con ngêi xø NghÖ vµ cã ®Ò cËp ®Õn m¶nh ®Êt Thanh Giang (tªn cò cña Thanh Ch¬ng cã tõ thêi Lª S¬ ®Õn n¨m 1729 Chóa TrÞnh Giang kiªng Hóy nªn ®æi thµnh Thanh Ch¬ng).{30-3} Trong cuèn " LÞch sö §¶ng bé huyÖn Thanh Ch¬ng" cña Ban chÊp hµnh §¶ng bé HuyÖn Thanh Ch¬ng xuÊt b¶n n¨m 2005 nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Cuèn s¸ch ®Ò cËp truyÒn thèng v¨n ho¸ lÞch sö Thanh Ch¬ng m¶nh ®Êt an c vµ ph¸t triÓn cña c¸c dßng hä nh T«n, Lª §×nh, Phan Sü{2-4} Bµi viÕt vÒ Phan Sü Thôc ( 1822 - 1891) vµ chuyÕn ®i sø sang Trung Quèc n¨m 1872 cña Phan Sü §iÖt ®¨ng trong T¹p chÝ xa vµ nay Héi khoa häc lÞch sö ViÖt Nam sè 243 th¸ng 9/2005 viÕt vÒ c¸c chuyÕn ®i sø cña Phan Sü Thôc sang nhµ Thanh (1872; 1876; 1880).{43-5}. Hå s¬ khoa häc vÒ di tÝch " Nhµ thê hä T«n vµ bia" cña ban qu¶n lý di tÝch vµ danh th¾ng NghÖ An thuéc vÒ Së v¨n ho¸ th«ng tin lËp 1999 kh¸i qu¸t tæng quan vÒ nhµ thê hä T«n vµ c¸c chøng tÝch lÞch sö nh v¨n bia.{23-6}. Hå s¬ khoa häc vÒ di tÝch " nhµ thê hä Phan Sü vµ v¨n bia" cña Ban qu¶n lý di tÝch vµ danh th¾ng do phßng v¨n ho¸ huyÖn lËp vµo n¨m 2003 kh¸i qu¸t vÒ qu¸ tr×nh 12 x©y dùng vµ di tu cña nhµ thê còng nh c¸c hiÖn vËt lÞch sö.{25- 7}. Bµi viÕt vÒ T«n Quang PhiÖt (1900 - 1973) cña §µo Tam TÜnh cö nh©n - Phã Gi¸m ®èc th viÖn NghÖ An. Bµi viÕt ®· tr×nh bµy kh¸ ®Çy ®ñ vÒ con ®êng ho¹t ®éng C¸ch m¹ng cña ®ång chÝ T«n Quang PhiÖt.{15-8}. Bµi viÕt vÒ T«n ThÞ QuÕ (1902 - 1992) cña Tr¬ng QuÕ Ph¬ng - Nguyªn Phã Gi¸m ®èc b¶o tµng X« ViÕt NghÖ TÜnh. Bµi viÕt ®· kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña n÷ chiÕn sü C¸ch m¹ng T«n ThÞ QuÕ.{15-9}. Bµi viÕt vÒ T«n Gia Chung (1900 - 1979) cña B¹ch Th¹ch - Nhµ nghiªn cøu lÞch sö §¶ng, quª ë Yªn Thµnh. Bµi th¬ thÓ hiÖn ®îc qu¸ tr×nh ho¹t ®éng C¸ch m¹ng cña ®ång chÝ T«n Gia Chung.{15-10}. Bµi viÕt vÒ TiÕn sü Phan Sü Thôc mét nh©n c¸ch ®Ñp cña ngêi Xø NghÖ cña NguyÔn ThÕ Quang - Nhµ gi¸o d¹y V¨n trêng THPT Huúnh Thóc Kh¸ng, quª Vâ LiÖt. Bµi viÕt ®· nãi lªn tÊm g¬ng Phan Sü Thôc lµ ngêi ®îc sü phu mÕn mé, "lµ ngêi thuÇn cÈn, cã lßng u ¸i.…{15- 11}. Trong tÊt c¶ nh÷ng cuèn s¸ch, bµi b¸o, bµi viÕt trªn Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn mét sè thµnh viªn cña dßng hä T«n,Phan Sü, Lª §×nh tuy nhiªn vÉn cßn mang tÝnh chÊt riªng lÎ s¬ lîc cha ®i s©u nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng toµn diÖn vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng ë tæng Vâ LiÖt l¹i cã nhiÒu dßng hä cã nhiÒu ngêi ®Ëu vµ ®Ëu ®¹i khoa. Tõ ®ã ®Æt ra cho chóng t«i nghiªn cøu s©u h¬n, toµn diÖn h¬n, 13 hÖ thèng h¬n, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc khoa b¶ng cña c¸c dßng hä T«n, Phan Sü, Lª §×nh ®Ó gãp phÇn t«n vinh sù häc vµ truyÒn thèng hiÕu häc cña con ngêi xø nghÖ nãi chung vµ Thanh Ch¬ng nãi riªng. §ång thêi gãp phÇn g×n gi÷ vµ ph¸t triÓn b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n téc. C¸c tµi liÖu ®ã tuy cha nghiªn cøu vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng mµ ®Ò tµi ®Ò cËp nhng ®îc chóng t«i sö dông ®Ó lµm tµi liÖu nghiªn cøu, so s¸nh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. 3- §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu, nhiÖm vô khoa häc cña ®Ò tµi. 3.1 - §èi tîng nghiªn cøu. §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng ë tæng Vâ LiÖt, huyÖn Thanh Ch¬ng trong thÕ kû XIX . Nh÷ng néi dung kh¸c kh«ng n»m trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 3.2 - Ph¹m vi nghiªn cøu. - VÒ mÆt thêi gian: §Ò tµi chØ tËp trung trong ph¹m vi thÕ kû XIX.VÒ mÆt kh«ng gian: §Ò tµi chØ tËp trung nghiªn cøu c¸c dßng hä khoa b¶ng ë tæng Vâ LiÖt, huyÖn Thanh Ch¬ng trong kho¶ng thêi gian ®· x¸c ®Þnh. Tuy nhiªn, ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng néi dung cña ®Ò tµi chóng t«i cã tr×nh bµy kh¸i qu¸t vÒ truyÒn thèng gi¸o dôc khoa b¶ng cña céng ®ång c d©n Xø NghÖ nãi chung vµ vïng ®Êt Thanh Ch¬ng nãi riªng ®Ó cã c¸i nh×n tæng 14 quan vÒ truyÒn thèng khoa b¶ng cña c¸c dßng hä T«n, Phan SÜ, Lª §×nh trong dßng ch¶y khoa b¶ng chung cña c¶ níc díi thêi qu©n chñ. 3.3 - NhiÖm vô khoa häc cña ®Ò tµi. §Ò tµi " C¸c dßng hä khoa b¶ng ë Tæng Vâ LiÖt Thanh Ch¬ng tõ 1807 - 1919" nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n sau: - T×m hiÓu kh¸i qu¸t vÒ truyÒn thèng lÞch sö- v¨n ho¸ cña Tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng tõ 1807 trë vÒ tríc ®Ó thÊy râ truyÒn thèng khoa b¶ng cña c¸c dßng hä ë tæng Vâ LiÖt mµ ®Ò tµi ®Ò cËp ®îc b¾t nguån tõ mét nÒn t¶ng v¨n ho¸ khoa b¶ng võa cã bÒ dÇy võa ph¸t triÓn bÒn v÷ng tõ nhiÒu thÕ kû tríc. - LuËn v¨n ®i s©u t×m hiÓu vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh, truyÒn thèng khoa b¶ng vµ nh÷ng ®ãng gãp cña c¸c dßng hä T«n, Phan Sü, Lª §×nh ë tæng Vâ LiÖt ®èi víi lÞch sö d©n téc qua c¸c thêi kú trung, cËn vµ hiÖn ®¹i. - Nghiªn cøu vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸ cña c¸c dßng hä T«n, Lª §×nh, Phan Sü ë tæng Vâ LiÖt, huyÖn Thanh Ch¬ng - NghÖ An qua nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ cña dßng hä. Tõ ®ã ®a ra nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ viÖc trïng tu t«n t¹o b¶o vÖ di tÝch còng nh ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp cña c¸c dßng hä trong viÖc x©y dùng nÕp sèng v¨n ho¸ h«m nay. 4 - Nguån t liÖu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 4.1 Nguån t liÖu. 15 4.1.1 Tµi liÖu gèc. -Gia ph¶ hä T«n ë x· vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng - NghÖ An. -Gia ph¶ hä Phan Sü ë x· Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng NghÖ An. -Gia ph¶ hä Lª §×nh ë x· Thanh LÜnh - Thanh Ch¬ng - NghÖ An - §¹i ViÖt sö ki toµn th cña Ng« Sü Liªn. - ViÖt sö th«ng gi¸m c¬ng môc cña Quèc sö qu¸n TriÒu NguyÔn. - Thanh Ch¬ng huyÖn chÝ cña §Æng C«ng LuËn, ViÖn H¸n N«m - Hå s¬ khoa häc vÒ lý lÞch di tÝch nhµ thê hä T«n, Lª §×nh, Phan Sü. 4.1.2 Tµi liÖu nghiªn cøu. C¸c lo¹i tµi liÖu mµ chóng t«i tham kh¶o ®ã lµ c¸c tµi liÖu nghiªn cøu lÞch sö v¨n ho¸ khoa b¶ng cô thÓ nh: NghÖ An ký cña Bïi D¬ng LÞch; An tÜnh cæ lôc cña H. Breton; Thanh Ch¬ng ®Êt vµ ngêi cña tËp thÓ t¸c gi¶ TrÇn kim §«n, TrÇn Duy Ngo·n, NguyÔn Ph¬ng Thoan, NguyÔn Minh Ch©u Nh÷ng «ng NghÌ «ng Cèng triÒu NguyÔn cña nhãm biªn so¹n Bïi H¹nh CÇn, NguyÔn Loan, Lan Ph¬ng. NghÖ An lÞch sö v¨n ho¸ cña Gi¸o s Ninh ViÕt Giao. Ngoµi nh÷ng tµi liÖu trªn, chóng t«i cßn sö dông c¸c lo¹i tµi liÖu kh¸c nh: " Tõ ®iÓn c¸c nh©n vËt lÞch sö" cña hai t¸c gi¶ NguyÔn QuyÕt Th¾ng vµ NguyÔn B¸ ThÕ. 16 " Danh nh©n NghÖ TÜnh"; "Khoa b¶ng NghÖ An" cña t¸c gi¶ §µo Tam TÜnh nhµ xuÊt b¶n NghÖ An - Vinh 2000. ViÖt Nam nh÷ng sù kiÖn lÞch sö cña ViÖn sö häc, lÞch sö v¨n ho¸ dßng hä NguyÔn Sü ë Thanh L¬ng - Thanh Ch¬ng - NghÖ An tõ thÕ kû XVI ®Õn nay cña Th¹c sü V¨n Nam Th¾ng (LuËn v¨n tèt nghiÖp Th¹c sü. M· sè: 60.22.54 n¨m 2005). LÞch sö v¨n ho¸ dßng hä §Æng ë L¬ng §iÒn Thanh Ch¬ng - NghÖ An tõ thÕ kû XVII ®Õn nay (LuËn v¨n Th¹c sü khoa häc lÞch sö. M· sè: 6.20.54 Th¹c sü NguyÔn ThÞ Ph¬ng Th¶o,v.v...( cã trong th môc tµi liÖu tham kh¶o). 4.1.3 Tµi liÖu ®iÒn d·. §Ó bæ sung thªm nguån t liÖu cho ®Ò tµi, chóng t«i ®· ®iÒn d· ®Õn nhµ thê Phan Sü vµ nhµ v¨n bia Phan Sü Thôc, nhµ thê hä T«n ë x· Vâ LiÖt, nhµ thê hä Lª §×nh ë x· Thanh LÜnh - Thanh Ch¬ng - NghÖ An ®Ó quay phim, chôp ¶nh nghiªn cøu thùc ®Þa, thu thËp t liÖu. §iÒu ®Æc biÖt lµ chóng t«i ®· ®îc gÆp gì trao ®æi trùc tiÕp víi con ch¸u cña c¸c dßng hä nãi trªn. 4.2 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. Víi ®èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ®îc x¸c ®Þnh nh trªn, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò do ®Ò tµi luËn v¨n ®Æt ra vÒ ph¬ng ph¸p luËn chóng t«i dùa vµo chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ ®Æc biÖt lµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cïng quan ®iÓm cña §¶ng ta trong viÖc " x©y dùng nÒn 17 v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc thóc ®©y nÒn kinh tÕ x· héi…" (b¸o c¸o chÝnh trÞ cña BCH TW §¶ng t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc cña §¶ng lÇn thø X (th¸ng 4/2001)). 4.2.1 Su tÇm tµi liÖu. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng néi dung ®Ò tµi ®Æt ra chóng t«i tiÕn hµnh su tÇm t liÖu t¹i: Th viÖn quèc gia - Hµ Néi, th viÖn NghÖ An, th viÖn §¹i häc Vinh; TiÓu ban nghiªn cøu lÞch sö TØnh ñy NghÖ An, Ban qu¶n lý di tÝch vµ danh th¾ng NghÖ An; ghi chÐp c©u ®èi, gia ph¶, t×m mét sè hiÖn vËt t¹i nhµ thê vµ nhµ lu niÖm hä T«n ë Vâ LiÖt, nhµ thê nhµ lu niÖm Phan Sü Thôc ë Vâ LiÖt, nhµ thê hä Lª §×nh x· Thanh LÜnh- Thanh Ch¬ng - NghÖ An. Quay phim chôp ¶nh, nghiªn cøu thùc ®Þa sö dông ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i, pháng vÊn, ®iÒu tra x· héi häc, ngoµi ra chóng t«i cßn ®Õn c¸c x· thuéc Tæng Vâ LiÖt tríc kia t×m hiÓu tËp hîp c¸c dßng hä trong Tæng. 4.2.2 Xö lý t liÖu. VÒ mÆt ph¬ng ph¸p cô thÓ: Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng t«i chñ yÕu sö dông c¸c ph¬ng ph¸p lÞch sö, l«gÝc, ph¬ng ph¸p ®èi chiÕu so s¸nh vµ c¸c ph¬ng ph¸p liªn ngµnh ®Ó kh«i phôc l¹i mét c¸ch ch©n thùc kh¸ch quan, bøc tranh tæng thÓ cña c¸c dßng hä khoa b¶ng trong tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng - NghÖ An vµ gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò kh¸c do ®Ò tµi luËn v¨n ®Æt ra. 18 Quan ®iÓm sö häc M¸c xÝt, t tëng Hå ChÝ Minh lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. 5. Nh÷ng ®ãng gãp cña ®Ò tµi. 5.1 - §©y lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn tËp trung nghiªn cøu vÒ c¸c dßng hä khoa b¶ng trong Tæng Vâ LiÖt - Thanh Ch¬ng - NghÖ An (1807 – 1919). §Ò tµi cung cÊp cho ®éc gi¶ bøc tranh toµn c¶nh vÒ khoa b¶ng cña c¸c dßng hä trong tæng Vâ LiÖt, lý gi¶i t¹i sao tæng Vâ LiÖt l¹i cã nhiÒu dßng hä cã nhiÒu thÕ hÖ khoa b¶ng. Th«ng qua ®ã gãp phÇn gi¸o dôc t tëng híng vÒ cuéi nguån, ph¸t huy truyÒn thèng hiÕu häc, khoa b¶ng cña gia ®×nh, dßng hä nãi riªng vµ truyÒn thèng hiÕu häc cña con em Thanh Ch¬ng nãi chung. 5.2 - LuËn v¨n gãp phÇn lµm s¸ng tá mét sè sù kiÖn lÞch sö, mét sè nh©n vËt lÞch sö cã nhiÒu ®ãng gãp ®èi víi d©n téc mµ c¸c bé chÝnh sö míi chØ nh¾c ®Õn mét c¸ch s¬ sµi hoÆc cha nh¾c ®Õn. 5.3 - Hoµn thµnh ®Ò tµi nµy gãp phÇn lµm phong phó thªm nguån t liÖu lÞch sö ®Þa ph¬ng, ®ång thêi cung cÊp nguån t liÖu ®Ó nghiªn cøu lÞch sö v¨n ho¸ c¸c dßng hä. 6. Bè côc cña luËn v¨n Trong luËn v¨n nµy, ngoµi phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn, néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®îc tr×nh bµy ë 3 ch¬ng: Ch¬ng 1: Kh¸i qu¸t truyÒn thèng v¨n ho¸ - khoa b¶ng cña nh©n d©n tæng Vâ LiÖt, Thanh Ch¬ng tríc 1807 19 Ch¬ng 2: Gi¸o dôc khoa b¶ng cña c¸c dßng hä: T«n, Phan Sü, Lª §×nh tõ 1807 ®Õn 1919. Ch¬ng 3: Nh÷ng ®ãng gãp cña tÇng líp nho sÜ tæng Vâ LiÖt, Thanh Ch¬ng ®èi víi quèc gia d©n téc. néi dung Ch¬ng1: kh¸i qu¸t truyÒn thèng v¨n ho¸- khoa b¶ng cña nh©n d©n tæng Vâ LiÖt – Thanh Ch¬ng tríc n¨m 1807 1.1 kh¸i qu¸t ®iÒu kiÖn tù nhiªn - x· héi huyÖn Thanh Ch¬ng 1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý, ®iÒu kiÖn tù nhiªn : 1.1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý Thanh Ch¬ng lµ huyÖn miÒn nói thÊp ë phÝa t©y nam tØnh NghÖ An . VÞ trÝ ®Þa lÝ, diÖn tÝch tù nhiªn, tªn gäi cña Thanh Ch¬ng tõ xa tíi nay cã nhiÒu thay ®æi. HiÖn t¹i, huyÖn Thanh Ch¬ng n»m ë to¹ ®é ®Þa lý : 18 034’18055’vÜ ®é b¾c; vµ tõ 104 055’®Õn 105030’ kinh ®é ®«ng. DiÖn tÝch tù nhiªn 1127,63 km2, xÕp thø 5 trong 19 huyÖn, thµnh phè, thÞ x· trong tØnh . D©n sè n¨m 2000 lµ 20