ch¬ng I
Sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o hé s¶n xuÊt trong níc b»ng c¸c biÖn ph¸p
phi thuÕ vµ kinh nghiÖm cña mét sè níc
A.Sù cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong níc.
I.Sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o hé s¶n xuÊt trong níc.
1.TÝnh cÇn thiÕt chung ph¶i b¶o hé cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi.
Kh«ng mét níc nµo, dï lµ níc cã nÒn kinh tÕ hïng m¹nh nh Hoa Kú, l¹i kh«ng
cã nhu cÇu ph¶i b¶o hé mét sè ngµnh s¶n xuÊt trong níc.
Tuy nhiªn, môc tiªu b¶o hé l¹i kh¸ ®a d¹ng. §èi víi nh÷ng nÒn kinh tÕ ph¸t
triÓn th× môc tiªu chÝnh cña viÖc b¶o hé lµ nh»m duy tr× viÖc lµm cho nh÷ng nhãm lín
ngêi lao ®éng cã kü n¨ng t¬ng ®èi thÊp. MÆc dï kh«ng ph¶i lµ lùc lîng t¹o ra søc
c¹nh tranh chñ yÕu cho nÒn kinh tÕ, nhng nh÷ng nhãm ngêi nµy cã søc m¹nh chÝnh trÞ
®¸ng kÓ, buéc c¸c chÝnh ®¶ng ®îc hä hËu thuÉn ph¶i quan t©m ®Æc biÖt tíi lîi Ých cña
hä. Nh÷ng nhãm ®iÓn h×nh lµ lao ®éng trong lÜnh vùc dÖt may, n«ng nghiÖp, luyÖn
kim ®en.
Trong khi ®ã, môc tiªu b¶o hé cña nh÷ng níc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ
trung b×nh vµ thÊp l¹i chñ yÕu nh»m duy tr× vµ ph¸t triÓn mét sè ngµnh s¶n xuÊt quan
träng vµ cã nhiÒu tiÒm n¨ng trë thµnh ngµnh c¹nh tranh trong t ¬ng lai. Ch¼ng h¹n,
Malaysia hÕt søc cè g¾ng ®Ó b¶o hé ngµnh s¶n xuÊt « t«. Th¸i Lan tiÕp tôc duy tr× b¶o
hé ë møc cao víi mét sè ngµnh ®iÖn tö, c¬ khÝ, ®êng. Trung Quèc duy tr× møc b¶o hé
cao nhÊt cã thÓ ®îc víi ngµnh « t«, thÐp, thuèc l¸.
Ngoµi ra, c¸c níc nµy cßn cã thÓ ph¶i duy tr× b¶o hé nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu
kh¸c. Ch¼ng h¹n, Trung Quèc ph¶i tiÕp tôc b¶o hé trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh
nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt nh»m tr¸nh cho c¸c doanh nghiÖp së h÷u nhµ níc khái bÞ ph¸
s¶n nhanh chãng. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt næi bËt gi÷a c¸c níc ®ang chuyÓn ®æi víi c¸c
níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. T¹i c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, nh÷ng nhãm ngêi lao
®éng t¹i c¸c ngµnh ®ang suy tho¸i hoÆc cã n¨ng suÊt thÊp (dÖt may, n«ng nghiÖp) cã
søc m¹nh chÝnh trÞ ®¸ng kÓ. Trong khi ®ã, t¹i c¸c níc ®ang chuyÓn ®æi, c¸c doanh
nghiÖp së h÷u nhµ níc l¹i cã søc m¹nh chÝnh trÞ to lín mµ viÖc b¶o hé chóng cã ý
nghÜa quan träng ®Æc biÖt.
2.Sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o hé s¶n xuÊt trong níc cña ViÖt Nam.
ViÖt Nam lµ níc ®ang ph¸t triÓn víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cßn rÊt thÊp. NÒn
kinh tÕ cña ViÖt Nam ®ang trong thêi kú chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung
sang kinh tÕ thÞ trêng, c¸c yÕu tè cña kinh tÕ thÞ trêng cßn cha ®îc t¹o lËp ®ång bé vµ
cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt.
HÖ thèng ph¸p luËt, c«ng cô quan träng ®Ó qu¶n lý nhµ níc trong kinh tÕ thÞ trêng, võa thiÕu võa cha ®ång bé l¹i chång chÐo, cha t¹o ®îc m«i trêng ph¸p lý b×nh
®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh,
tiÒn tÖ, xuÊt nhËp khÈu còng ®ang trong t×nh tr¹ng t¬ng tù.
Víi nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, c«ng nghÖ l¹c hËu, nÕu kh«ng cã chiÕn lîc b¶o
hé ®óng ®¾n th× nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt trong níc sÏ kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®îc tríc søc
Ðp c¹nh tranh gay g¾t cña hµng nhËp khÈu
§øng tríc xu híng tÊt yÕu cña tù do hãa th¬ng m¹i vµ qu¸ tr×nh héi nhËp kinh
tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam, víi n¨ng lùc c¹nh tranh yÕu kÐm cña nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt,
vÊn ®Ò ph¶i b¶o hé ®Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt trong níc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trë nªn hÕt søc
cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, viÖc b¶o hé ph¶i cã chän läc, cã ®iÒu kiÖn, cã thêi h¹n vµ ph¶i
gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng mèi quan hÖ gi÷a héi nhËp vµ b¶o hé vÒ mÆt thêi gian vµ “®é trëng thµnh” mét c¸ch chñ ®éng.
Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ hiÖn gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc c¹nh
tranh víi hµng nhËp khÈu nhng trong t¬ng lai cã thÓ cã søc c¹nh tranh cao nÕu ®îc h1
ëng nh÷ng hç trî nhÊt ®Þnh vµ ®îc b¶o hé b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch phi thuÕ thÝch hîp
trong mét thêi gian cÇn thiÕt.
Còng cÇn ph¶i b¶o hé mét sè ngµnh tuy hiÖn nay c¹nh tranh kÐm nhng tá ra cã
tiÒm n¨ng vÒ dµi h¹n. Mét mÆt, phÇn lín nh÷ng ngµnh nµy yªu cÇu hµm lîng vèn lín,
kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn dùa trªn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. MÆt kh¸c, ®©y l¹i lµ
nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp chiÕm vÞ trÝ quan träng, cÇn ®îc ®Çu t ph¸t triÓn hîp lý ®Ó
t¹o nªn x¬ng sèng cho nÒn kinh tÕ (luyÖn kim, hãa dÇu, xi m¨ng...). CÇn cã nh÷ng
biÖn ph¸p b¶o hé thÝch hîp ®Ó c¸c ngµnh nµy tr¸nh ®îc nguy c¬ ph¸ s¶n vµ dÇn dÇn
n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong t¬ng lai.
II.Ph¬ng thøc b¶o hé s¶n xuÊt trong níc.
1.C¸c biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong níc.
a.BiÖn ph¸p thuÕ quan
¦u ®iÓm:
Râ rµng
Gi¶ sö ®èi víi mét hµng hãa nhËp khÈu nµo ®ã ngoµi thuÕ quan kh«ng hÒ bÞ ¸p
dông bÊt kú mét biÖn ph¸p h¹n chÕ th¬ng m¹i nµo kh¸c th× lîi thÕ cña hµng hãa s¶n
xuÊt trong níc so víi hµng nhËp khÈu chÝnh lµ møc thuÕ nhËp khÈu.
Sù minh b¹ch, râ rµng cña thuÕ quan lµ mét u ®iÓm lín cña biÖn ph¸p b¶o hé.
Trong WTO thuÕ quan ®îc thõa nhËn lµ c«ng cô hîp ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong níc.
NTBs ph¶i ®îc xo¸ bá hoÆc thuÕ hãa.
æn ®Þnh, dÔ dù ®o¸n
Qua nhiÒu vßng ®µm ph¸n ®a ph¬ng, thuÕ quan ngµy cµng cã xu thÕ æn ®Þnh vµ
dÔ dù ®o¸n. Sau Vßng ®µm ph¸n Uruguay, tÊt c¶ c¸c níc thµnh viªn WTO ®Òu ph¶i
rµng buéc 100% c¸c dßng thuÕ ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp. §èi víi c¸c s¶n
phÈm c«ng nghiÖp, c¸c níc ph¸t triÓn ®· rµng buéc 99% c¸c dßng thuÕ, c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn rµng buéc 73% vµ c¸c níc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi rµng buéc 98%. C¸c
con sè nµy ®¶m b¶o møc ®é tiÕp cËn thÞ trêng an toµn h¬n cho c¸c nhµ ®Çu t vµ kinh
doanh quèc tÕ.
DÔ ®µm ph¸n c¾t gi¶m møc b¶o hé
V× thuÕ quan lµ c«ng cô b¶o hé mang tÝnh râ rµng h¬n c¶ nªn trong khu«n khæ
c¸c cuéc ®µm ph¸n song ph¬ng vµ ®a ph¬ng, thuÕ quan lu«n lµ ®èi tîng ®µm ph¸n c¾t
gi¶m. Mét ®iÓm ®¸ng chó ý kh¸c lµ trong khu«n khæ ®µm ph¸n ®a ph¬ng, thuÕ quan
cã thÓ ®îc tiÕn hµnh c¾t gi¶m theo c«ng thøc. Trong vµ sau Vßng ®µm ph¸n Uruguay,
trong khu«n khæ WTO cßn næi lªn xu híng c¾t gi¶m thuÕ quan theo ngµnh (vÝ dô:
møc thuÕ 0% ¸p dông cho nhiÒu s¶n phÈm cña c¸c ngµnh dîc phÈm, s¾t thÐp, s¶n
phÈm c«ng nghÖ th«ng tin...).
Nhîc ®iÓm:
Mét nhîc ®iÓm dÔ thÊy cña thuÕ quan lµ kh«ng t¹o ®îc rµo c¶n nhanh chãng.
Tríc c¸c t×nh thÕ khÈn cÊp nh hµng nhËp khÈu t¨ng nhanh g©y tæn h¹i hoÆc ®e däa g©y
tæn h¹i cho ngµnh s¶n xuÊt néi ®Þa, c¸c NTB nh cÊm nhËp khÈu, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp
nhËp khÈu kh«ng tù ®éng... tá ra h÷u hiÖu h¬n, cã kh¶ n¨ng ngay lËp tøc chÆn ®øng
dßng nhËp khÈu.
b.C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ (NTM)
Ngoµi thuÕ quan ra, tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p kh¸c, dï lµ theo quy ®Þnh ph¸p lý hay
tån t¹i trªn thùc tÕ, ¶nh hëng ®Õn møc ®é vµ ph¬ng híng nhËp khÈu ®îc gäi lµ c¸c
NTM. Mçi NTM cã thÓ cã mét hoÆc nhiÒu thuéc tÝnh nh ¸p dông t¹i biªn giíi hay néi
®Þa, ®îc duy tr× mét c¸ch chñ ®éng hay bÞ ®éng, phï hîp hoÆc kh«ng phï hîp víi
th«ng lÖ quèc tÕ, nh»m b¶o hé hay kh«ng b¶o hé...
2
¦u ®iÓm:
Phong phó vÒ h×nh thøc1: nhiÒu NTM kh¸c nhau cã thÓ ®¸p øng cïng mét
môc tiªu, ¸p dông cho cïng mét mÆt hµng
C¸c NTM trong thùc tÕ rÊt phong phó vÒ h×nh thøc nªn t¸c ®éng, kh¶ n¨ng vµ
møc ®é ®¸p øng môc tiªu cña chóng còng rÊt ®a d¹ng. Do ®ã, nÕu sö dông NTM ®Ó
phôc vô mét môc tiªu ®Ò ra th× cã thÓ cã nhiÒu sù lùa chän, kÕt hîp h¬n mµ kh«ng bÞ
gß bã chËt hÑp trong khu«n khæ mét c«ng cô duy nhÊt nh thuÕ quan. VÝ dô: ®Ó nh»m
h¹n chÕ nhËp khÈu ph©n bãn, cã thÓ ®ång thêi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p h¹n ng¹ch nhËp
khÈu, cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng, ®Çu mèi nhËp khÈu, phô thu nhËp
khÈu.
§¸p øng nhiÒu môc tiªu: mét NTM cã thÓ ®ång thêi ®¸p øng nhiÒu môc
tiªu víi hiÖu qu¶ cao
Mçi quèc gia thêng theo ®uæi nhiÒu môc tiªu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ, th¬ng
m¹i cña m×nh. C¸c môc tiªu ®ã cã thÓ lµ: (i) b¶o hé s¶n xuÊt trong níc, khuyÕn khÝch
ph¸t triÓn mét sè ngµnh nghÒ; (ii) b¶o vÖ an toµn søc kháe con ngêi, ®éng thùc vËt,
m«i trêng; (iii) h¹n chÕ tiªu dïng; (iv) ®¶m b¶o c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n; (v) b¶o
®¶m an ninh quèc gia, trËt tù an toµn x· héi, v.v... C¸c NTM cã thÓ ®ång thêi phôc vô
hiÖu qu¶ nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau khi viÖc sö dông c«ng cô thuÕ quan kh«ng kh¶ thi
hoÆc kh«ng h÷u hiÖu b»ng.
VÝ dô: quy ®Þnh vÒ vÖ sinh kiÓm dÞch ®èi víi n«ng s¶n nhËp khÈu võa ®¶m b¶o
an toµn søc kháe con ngêi, ®éng thùc vËt l¹i võa gi¸n tiÕp b¶o hé s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp trong níc mét c¸ch hîp ph¸p. Hay cÊp phÐp kh«ng tù ®éng ®èi víi dîc phÈm
nhËp khÈu võa gióp b¶o hé ngµnh dîc néi ®Þa, dµnh ®Æc quyÒn cho mét sè ®Çu mèi
nhËp khÈu nhÊt ®Þnh, qu¶n lý chuyªn ngµnh mét mÆt hµng quan träng ®èi víi søc
kháe con ngêi, ph©n biÖt ®èi xö víi mét sè níc cung cÊp nhÊt ®Þnh.
NhiÒu NTM cha bÞ cam kÕt rµng buéc c¾t gi¶m hay lo¹i bá
Do NTM thêng mang tÝnh mËp mê, møc ®é ¶nh hëng kh«ng râ rµng nh nh÷ng
thay ®æi ®Þnh lîng cña thuÕ quan, nªn t¸c ®éng cña chóng cã thÓ lín nhng l¹i lµ t¸c
®éng ngÇm, cã thÓ che ®Ëy hoÆc biÖn hé b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c. HiÖn nay c¸c
hiÖp ®Þnh cña WTO chØ míi ®iÒu chØnh viÖc sö dông mét sè NTM nhÊt ®Þnh. Trong
®ã, tÊt c¶ c¸c NTM h¹n chÕ ®Þnh lîng2 ®Òu kh«ng ®îc phÐp ¸p dông, trõ trêng hîp
ngo¹i lÖ.
Mét sè NTM kh¸c tuy cã thÓ nh»m môc tiªu h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n
xuÊt trong níc nhng vÉn ®îc WTO cho phÐp ¸p dông víi ®iÒu kiÖn tu©n thñ nh÷ng
quy ®Þnh cô thÓ, râ rµng, kh¸ch quan. Ch¼ng h¹n nh tiªu chuÈn kü thuËt, biÖn ph¸p
kiÓm dÞch ®éng thùc vËt, tù vÖ, thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, c¸c biÖn ph¸p chèng trî cÊp,
thuÕ ®èi kh¸ng, hç trî n«ng nghiÖp d¹ng hép xanh.
1
Cã thÓ chia c¸c NTM thµnh c¸c nhãm lín sau:
C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh lîng (nh cÊm, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp);
C¸c biÖn ph¸p qu¶n lý gi¸ (nh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ quan tèi thiÓu, gi¸ nhËp khÈu tèi ®a, phÝ thay ®æi, phô thu);
C¸c biÖn ph¸p liªn quan tíi doanh nghiÖp (nh doanh nghiÖp th¬ng m¹i nhµ níc);
C¸c biÖn ph¸p kü thuËt (nh quy ®Þnh kü thuËt, tiªu chuÈn, thñ tôc x¸c ®Þnh sù phï h¬p, yªu cÇu vÒ nh·n m¸c, kiÓm
dÞch ®éng thùc vËt);
- C¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ th¬ng m¹i t¹m thêi (nh tù vÖ, trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p ®èi kh¸ng, biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸
gi¸);
- C¸c biÖn ph¸p liªn quan tíi ®Çu t (nh thuÕ suÊt thuÕ nhËp khÈu phô thuéc tû lÖ néi ®Þa hãa, h¹n chÕ tiÕp cËn ngo¹i
tÖ, yªu cÇu xuÊt khÈu, u ®·i g¾n víi thµnh tÝch xuÊt khÈu);
- C¸c biÖn ph¸p kh¸c (nh tem thuÕ, biÓu thuÕ nhËp khÈu hay thay ®æi, yªu cÇu ®¶m b¶o thanh to¸n, yªu cÇu kÕt hèi,
thñ tôc hµnh chÝnh, thñ tôc h¶i quan, mua s¾m chÝnh phñ, quy t¾c xuÊt xø).
2 C¸c NTM h¹n chÕ ®Þnh lîng nh cÊm nhËp khÈu, h¹n ng¹ch, giÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng v.v... g©y c¶n trë, bãp
mÐo th¬ng m¹i vµ thêng bÞ coi lµ c¸c NTB (NTBs).
-
3
Ngoµi ra, vÉn cã thÓ tiÕp tôc ¸p dông mµ cha bÞ yªu cÇu c¾t gi¶m hay lo¹i bá
nh÷ng NTM cha x¸c ®Þnh ®îc sù phï hîp hay kh«ng phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña
WTO. Nh÷ng NTM nµy cã thÓ do WTO cha cã quy ®Þnh ®iÒu chØnh hoÆc cã quy ®Þnh
nhng rÊt chung chung vµ trªn thùc tÕ rÊt khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc tÝnh phï hîp hay
kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh ®ã, hoÆc chóng vÉn lµ mét thùc tÕ ®îc thõa nhËn chung.
Ch¼ng h¹n nh yªu cÇu ®Æt cäc, tr¶ thuÕ nhËp khÈu tríc, v.v...
Nhîc ®iÓm:
Kh«ng râ rµng vµ khã dù ®o¸n
C¸c NTM trªn thùc tÕ thêng ®îc vËn dông dùa trªn c¬ së dù ®o¸n chñ quan,
thËm chÝ tuú tiÖn, cña nhµ chøc tr¸ch vÒ s¶n xuÊt vµ nhu cÇu tiªu thô trong níc. Ch¼ng
h¹n ®Ó x¸c ®Þnh h¹n ng¹ch nhËp khÈu ph©n bãn trong n¨m tíi, ChÝnh phñ ph¶i dù kiÕn
®îc c«ng suÊt s¶n xuÊt trong níc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®îc bao nhiªu phÇn tr¨m tæng
nhu cÇu vÒ ph©n bãn cña toµn ngµnh n«ng nghiÖp.
Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ngµy nay rÊt phøc t¹p vµ thêng xuyªn biÕn ®éng,
viÖc ®a ra mét dù ®o¸n t¬ng ®èi chÝnh x¸c lµ rÊt khã kh¨n. NÕu dù ®o¸n kh«ng chÝnh
x¸c sÏ cã ¶nh hëng xÊu ®Õn s¶n xuÊt trong níc. VÝ dô nh g©y ra thiÕu hôt trÇm träng
nguån cung cÊp ph©n bãn khi s¶n xuÊt trong níc vµo thêi vô, ®Èy gi¸ t¨ng vät (sèt
nãng) hoÆc tr¸i l¹i, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cung vît cÇu qu¸ lín trªn thÞ trêng lµm gi¸ sôt
gi¶m (sèt l¹nh). §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc c¸c quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt vµ kinh doanh
sÏ chÞu rñi ro cao h¬n.
Sö dông NTM còng thêng lµm nhiÔu tÝn hiÖu chØ dÉn quyÕt ®Þnh cña ngêi s¶n
xuÊt vµ ngêi tiªu dïng trong níc, tÝn hiÖu chØ dÉn viÖc ph©n bæ nguån lùc trong néi bé
nÒn kinh tÕ (chÝnh lµ gi¸ thÞ trêng), ph¶n ¸nh kh«ng trung thùc lîi thÕ c¹nh tranh thùc
sù. Do ®ã, kh¶ n¨ng x©y dùng kÕ ho¹ch ®Çu t s¶n xuÊt kinh doanh hiÖu qu¶ trong
trung vµ dµi h¹n cña ngêi s¶n xuÊt bÞ h¹n chÕ.
T¸c ®éng cña c¸c NTM thêng khã cã thÓ lîng hãa ®îc râ rµng nh t¸c ®éng cña
thuÕ quan. NÕu møc b¶o hé th«ng qua thuÕ quan ®èi víi mét s¶n phÈm cã thÓ dÔ dµng
®îc x¸c ®Þnh b»ng chÝnh thuÕ suÊt ®¸nh lªn s¶n phÈm ®ã th× møc ®é b¶o hé th«ng qua
NTM lµ tæng møc b¶o hé cña c¸c NTM riªng rÏ ¸p dông cho cïng mét s¶n phÈm. B¶n
th©n møc ®é b¶o hé cña mçi NTM còng chØ cã thÓ ®îc íc lîng mét c¸ch t¬ng ®èi.
Còng v× møc ®é b¶o hé cña c¸c NTM kh«ng dÔ x¸c ®Þnh nªn rÊt khã x©y dùng mét lé
tr×nh tù do hãa th¬ng m¹i râ rµng nh víi b¶o hé chØ b»ng thuÕ quan.
Khã kh¨n, tèn kÐm trong qu¶n lý
V× khã dù ®o¸n nªn c¸c NTM thêng ®ßi hái chi phÝ qu¶n lý cao vµ tiªu tèn
nh©n lùc cña nhµ níc ®Ó duy tr× hÖ thèng ®iÒu hµnh, kiÓm so¸t b»ng NTMs.
Mét sè NTM thuéc thÈm quyÒn vµ ph¹m vi qu¶n lý cña nhiÒu c¬ quan víi
nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau, ®«i khi cßn m©u thuÉn nhau, nªn cã thÓ g©y khã kh¨n cho
b¶n th©n c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, qu¶n lý, vµ c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng
kinh tÕ trong viÖc x©y dùng, sö dông, tiÕp cËn th«ng tin còng nh ®¸nh gi¸ t¸c ®éng
cña c¸c NTM nµy.
C¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt cha chó träng ®Õn tiÕp cËn th«ng tin vµ cha cã ý
thøc x©y dùng, ®Ò xuÊt c¸c NTM ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt, cßn tr«ng chê vµo nhµ níc tù
quy ®Þnh. Do ®ã, thùc tÕ lµ c¸c doanh nghiÖp thêng ph¶i tèn kÐm chi phÝ vËn ®éng
hµnh lang ®Ó c¬ quan chøc n¨ng ra quyÕt ®Þnh ¸p dông NTM nhÊt ®Þnh cã lîi cho
m×nh.
Ngoµi ra, cã nh÷ng NTM bÞ ®éng lµ nh÷ng NTM tån t¹i trªn thùc tÕ ngoµi ý
muèn cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nh bé m¸y qu¶n lý th¬ng m¹i quan liªu,
4
n¨ng lùc thÊp cña c¸c nh©n viªn h¶i quan, c¸c v¨n b¶n ph¸p lý kh«ng ®îc c«ng bè
c«ng khai,...
Nhµ níc kh«ng hoÆc Ýt thu ®îc lîi Ých tµi chÝnh
ViÖc sö dông c¸c NTM phôc vô môc tiªu h¹n chÕ nhËp khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt
trong níc hÇu nh kh«ng ®em l¹i nguån thu tµi chÝnh trùc tiÕp nµo cho nhµ níc mµ thêng chØ lµm lîi cho mét sè doanh nghiÖp hoÆc ngµnh nhÊt ®Þnh ®îc b¶o hé hoÆc ®îc
hëng u ®·i, ®Æc quyÒn, nh ®îc ph©n bæ h¹n ng¹ch, ®îc chØ ®Þnh lµm ®Çu mèi nhËp
khÈu. §iÒu nµy cßn dÉn ®Õn sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong néi bé nÒn
kinh tÕ.
c.Sù kÕt hîp gi÷a hai biÖn ph¸p ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong níc.
C¸c biÖn ph¸p thuÕ quan vµ NTM lµ hai c«ng cô b¶o hé s¶n xuÊt quan träng ®èi
víi mäi quèc gia. Do mçi c«ng cô ®Òu cã ®iÓm m¹nh, yÕu ®Æc thï nªn chóng thêng ®îc sö dông bæ sung lÉn nhau nh»m b¶o hé s¶n xuÊt trong níc. MÆc dï vÒ lý thuyÕt,
WTO vµ c¸c ®Þnh chÕ th¬ng m¹i khu vùc thêng chØ thõa nhËn thuÕ quan lµ c«ng cô
b¶o hé hîp ph¸p duy nhÊt nhng thùc tÕ ®· chøng minh r»ng c¸c níc kh«ng ngõng sö
dông c¸c NTM míi, võa ®¸p øng môc ®Ých b¶o hé, võa kh«ng tr¸i víi th«ng lÖ quèc
tÕ.
Møc ®é hiÖu qu¶ cña b¶o hé cã t¨ng lªn nhiÒu hay kh«ng cßn phô thuéc vµo
tÝnh linh ho¹t cã chän läc, cã ®Þnh híng cña chÝnh phñ c¸c níc trong viÖc ¸p dông
NTMs bæ trî cho biÖn ph¸p thuÕ quan. NÕu biÕt kÕt hîp hµi hßa vµ tinh tÕ hai c«ng cô
nµy, s¶n xuÊt trong níc sÏ ®îc b¶o hé, hç trî cã thêi h¹n ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh
nh»m tõng bíc thÝch nghi víi c¸c ®Þnh chÕ vµ nguyªn t¾c chung cña m«i trêng th¬ng
m¹i quèc tÕ.
2.C¸c NTM ®îc sö dông ®Ó b¶o hé.
C¸c NTM ®îc sö dông ®Ó b¶o hé rÊt ®a d¹ng. Tuy nhiªn, cã thÓ thÊy râ lµ tíi
nay hÇu nh kh«ng cßn níc nµo cßn c¬ héi ®Ó ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l îng nh»m môc tiªu b¶o hé s¶n xuÊt trong níc ®îc n÷a. Nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh
lîng nh cÊm nhËp khÈu hay h¹n ng¹ch nhËp khÈu chØ cßn ®îc ¸p dông trong nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt ®Ó b¶o ®¶m vµ duy tr× an ninh quèc gia, gi÷ g×n ®¹o ®øc v¨n hãa,
m«i trêng hay trong mét vµi trêng hîp ngo¹i lÖ ®Æc biÖt.
Tuy nhiªn, viÖc sö dông biÖn ph¸p h¹n ng¹ch vÉn ®îc thõa nhËn vµ ®îc nhiÒu
níc ¸p dông ®Ó b¶o hé ngµnh dÖt may. Theo HiÖp ®Þnh vÒ dÖt may cña WTO th× tíi
n¨m 2005 c¸c níc thµnh viªn WTO ph¶i lo¹i bá biÖn ph¸p nµy.
Mét biÖn ph¸p ngo¹i lÖ mang tÝnh chÊt h¹n chÕ ®Þnh lîng kh¸c còng ®îc WTO
thõa nhËn vµ ®îc ¸p dông réng r·i trªn thùc tÕ lµ biÖn ph¸p h¹n ng¹ch thuÕ quan trong
n«ng nghiÖp. BiÖn ph¸p nµy ®· ®îc c¶ c¸c níc ph¸t triÓn, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ
c¸c níc ®ang chuyÓn ®æi ¸p dông ®Ó b¶o hé nh÷ng lÜnh vùc n«ng nghiÖp nh¹y c¶m
cña m×nh. Møc h¹n ng¹ch, thuÕ suÊt trong h¹n ng¹ch, thuÕ suÊt ngoµi h¹n ng¹ch kh¸c
nhau tuú tõng níc. Mét thùc tÕ chung lµ thuÕ suÊt ngoµi h¹n ng¹ch thêng rÊt cao, cã
nhiÒu trêng hîp trªn 100%.
C¸c níc ph¸t triÓn thêng ¸p dông biÖn ph¸p thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ thuÕ ®èi
kh¸ng chèng trî cÊp ®Ó b¶o hé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, ®ång thêi ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p hç trî trong níc ë møc cao ®Ó b¶o hé n«ng nghiÖp. Trong khi ®ã, c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang chuyÓn ®æi vÉn ¸p dông biÖn ph¸p cÊp phÐp kh«ng tù ®éng
®Ó b¶o hé c¶ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp.
3.Thêi gian b¶o hé.
Do nh÷ng nh©n nhîng cã ®i cã l¹i trong ®µm ph¸n th¬ng m¹i quèc tÕ, ®Æc biÖt
lµ c¸c kÕt qu¶ cña Vßng ®µm ph¸n Uruguay víi sù ra ®êi cña WTO, c¸c níc thµnh
5
viªn cña WTO còng nh nh÷ng níc ®ang ®µm ph¸n gia nhËp tæ chøc nµy kh«ng thÓ tïy
ý kÐo dµi thêi gian b¶o hé.
Th«ng thêng thêi gian ®îc quyÒn ¸p dông mçi lo¹i biÖn ph¸p b¶o hé ®îc qui
®Þnh cô thÓ trong tõng hiÖp ®Þnh cña WTO. VÝ dô thêi gian ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o
hé th«ng qua ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vi ph¹m HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu t liªn
quan ®Õn th¬ng m¹i (HiÖp ®Þnh TRIMs) kh«ng ®îc kÐo dµi qu¸ hai n¨m ®èi víi c¸c níc ph¸t triÓn vµ qu¸ n¨m n¨m ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn (kÓ tõ n¨m 1995).
4.C¸c ngµnh ®îc b¶o hé.
Tuú theo t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi cña m×nh mµ mçi níc chän ra nh÷ng ngµnh
cô thÓ cÇn ph¶i b¶o hé. Xu híng chung ®èi víi c¸c níc ph¸t triÓn lµ nh÷ng ngµnh sö
dông nhiÒu lao ®éng víi kü n¨ng kh«ng cao ®îc u tiªn b¶o hé cao nhÊt, ch¼ng h¹n nh
c¸c ngµnh dÖt may, n«ng nghiÖp. §èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn hoÆc ®ang chuyÓn
®æi th× c¸c ngµnh ®îc u tiªn b¶o hé thêng lµ nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ (« t«,
®iÖn tö, ®êng) hay nh÷ng ngµnh mµ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®ang gÆp khã kh¨n (s¾t
thÐp, xi m¨ng, c¬ khÝ).
5.Xu híng cña viÖc sö dông c¸c NTM ®Ó b¶o hé.
Xu híng chung trong viÖc sö dông c¸c NTM ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong níc lµ
chuyÓn tõ c¸c biÖn ph¸p mang tÝnh chÊt h¹n chÕ ®Þnh lîng trùc tiÕp sang c¸c biÖn
ph¸p tinh vi h¬n nh thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸, thuÕ ®èi kh¸ng, tiªu chuÈn kü thuËt, c¸c
qui ®Þnh vÒ nh·n m¸c...
KÓ tõ khi WTO ra ®êi cho tíi nay, cã thÓ thÊy râ hÇu hÕt c¸c níc thµnh viªn ®·
thÊy râ nh÷ng lîi Ých cña viÖc tu©n thñ c¸c qui ®Þnh cña tæ chøc nµy. Mét xu híng næi
bËt lµ c¸c biÖn ph¸p b¶o hé hoÆc h¹n chÕ th¬ng m¹i mang tÝnh ®¬n ph¬ng ®ang ngµy
cµng bÞ ph¶n ®èi m¹nh mÏ.
Ngoµi ra, xu híng sö dông c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu g¾n víi yªu cÇu
tu©n thñ c¸c tiªu chuÈn m«i trêng vµ lao ®éng ®ang næi lªn vµ ®îc nhiÒu níc ph¸t
triÓn hËu thuÉn m¹nh mÏ.
B.kinh nghiÖm cña mét sè níc trong qu¸ Tr×nh ¸p dông c¸c NTM ®Ó b¶o hé
s¶n xuÊt trong níc.
I.Thùc tiÔn ¸p dông c¸c NTM cña Hoa Kú.
Hoa Kú lµ mét cêng quèc kinh tÕ lín nhÊt thÕ giíi vµ lµ mét trong nh÷ng thµnh
viªn s¸ng lËp cña GATT (WTO ngµy nay). MÆc dï cã tiÒm n¨ng to lín trong hÇu hÕt
mäi lÜnh vùc s¶n xuÊt, nhng theo qui luËt vÒ lîi thÕ c¹nh tranh t¬ng ®èi, trong nh÷ng
n¨m qua, Hoa Kú ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc rÊt lín nh»m b¶o hé cho
nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt ®· suy gi¶m søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi.
1.Thùc tiÔn ¸p dông c¸c NTM cña Hoa Kú cã thÓ ®îc minh häa kh¸ râ nÐt khi
nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p ®îc ¸p dông ®Ó b¶o hé c¸c ngµnh dÖt may, n«ng nghiÖp vµ
s¾t thÐp.
DÖt may
DÖt may lµ mét ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng kh«ng ®ßi hái kü n¨ng cao. Ho¹t
®éng s¶n xuÊt cña ngµnh sÏ cã t¸c ®éng rÊt lín tíi thu nhËp, viÖc lµm vµ æn ®Þnh x·
héi cña Hoa Kú. Do ®ã, ngµnh nµy lu«n ®îc c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i
cña Hoa Kú t×m mäi c¸ch ®Ó b¶o hé, trong ®ã c«ng cô b¶o hé chÝnh lµ h¹n ng¹ch.
Theo HiÖp ®Þnh DÖt may cña WTO, Hoa Kú ph¶i lo¹i bá h¹n ng¹ch ®èi víi c¸c s¶n
phÈm dÖt vµ may vµo n¨m 2005 theo mét lé tr×nh gåm ba giai ®o¹n. Tuy nhiªn, Hoa
Kú ®· t×m nhiÒu c¸ch ®Ó lÈn tr¸nh c¸c nghÜa vô, ch¼ng h¹n nh rÊt nhiÒu s¶n phÈm chØ
®îc lo¹i bá h¹n ng¹ch vµo giai ®o¹n cuèi cïng cña HiÖp ®Þnh nµy.
6
Mét NTM kh¸c lµ qui t¾c xuÊt xø ®· ®îc Hoa Kú sö dông kh¸ tinh vi ®Ó h¹n
chÕ nhËp khÈu s¶n phÈm dÖt may tõ Trung Quèc vµ Ên §é.
N«ng nghiÖp
§iÒu kiÖn thiªn nhiªn thuËn lîi céng thªm víi tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ cao
®· gióp nÒn n«ng nghiÖp cña Hoa Kú cã n¨ng suÊt lao ®éng ®øng ®Çu thÕ giíi, cã søc
c¹nh tranh rÊt lín c¶ vÒ chÊt lîng còng nh gi¸ c¶ s¶n phÈm. Tuy nhiªn, Hoa Kú vÉn
ph¶i ¸p dông nhiÒu NTM nh»m b¶o hé cho mét sè ngµnh n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ
ngµnh s÷a vµ ®êng.
Hai biÖn ph¸p næi bËt ®îc ¸p dông ®Ó b¶o hé ngµnh s÷a vµ ®êng lµ biÖn ph¸p
h¹n ng¹ch thuÕ quan vµ hç trî gi¸. ChØ tÝnh riªng kho¶n hç trî trong níc cña Hoa Kú
vi ph¹m HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp cña WTO vµ thuéc diÖn ph¶i cam kÕt c¾t gi¶m trong
n¨m 1996 ®èi víi ngµnh s÷a ®· lªn tíi 4,7 tû USD vµ ®èi víi ngµnh ®êng lµ 0,9 tû
USD.
S¾t thÐp
ChØ míi vµi thËp kû tríc ®©y, Hoa Kú lµ níc s¶n xuÊt hµng ®Çu thÕ giíi vÒ s¾t
thÐp. Nhng nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµnh c«ng nghiÖp nµy cña Hoa Kú ph¶i ®èi mÆt víi
sù c¹nh tranh khèc liÖt cña c¸c níc kh¸c nh Trung Quèc, Nga, Hµn quèc, NhËt B¶n.
§Ó b¶o hé ngµnh c«ng nghiÖp s¾t thÐp, Hoa Kú ®· t¨ng cêng vµ thêng xuyªn sö
dông biÖn ph¸p thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸. Ngoµi ra, víi nh÷ng níc cha ph¶i lµ thµnh
viªn WTO, Hoa Kú cßn t×m c¸ch g©y søc Ðp buéc nh÷ng níc ®ã h¹n chÕ xuÊt khÈu
s¶n phÈm s¾t thÐp sang Hoa Kú. VÝ dô, n¨m 1999 Nga ®· buéc ph¶i ký víi Hoa Kú
tho¶ thuËn h¹n chÕ xuÊt khÈu tù nguyÖn mét sè lo¹i s¾t thÐp sang Hoa Kú trong vµi
n¨m tiÕp theo.
2.GÇn ®©y Hoa Kú ®ang cè g¾ng t×m mäi c¸ch ®Ó cã thÓ sö dông c¸c biÖn ph¸p
g¾n víi m«i trêng vµ tiªu chuÈn lao ®éng ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu.
Hai trêng hîp ®iÓn h×nh vÒ viÖc Hoa Kú ®¬n ph¬ng ¸p dông c¸c qui ®Þnh vÒ
m«i trêng cña m×nh ®Ó h¹n chÕ nhËp khÈu lµ trêng hîp c¸ håi vµ t«m. Trong trêng hîp
thø nhÊt, Hoa Kú cÊm nhËp khÈu c¸ håi tõ nh÷ng níc mµ Hoa Kú cho r»ng ph¬ng
ph¸p ®¸nh b¾t cña hä lµm ¶nh hëng xÊu ®Õn c¸ heo. Trong trêng hîp thø hai, viÖc
nhËp khÈu t«m tõ nh÷ng níc sö dông líi quÐt cã h¹i cho rïa biÓn còng bÞ cÊm.
3.Mét ®Æc ®iÓm næi bËt lµ Hoa Kú ®· ban hµnh luËt vµ ¸p dông trªn thùc tiÔn
nhiÒu biÖn ph¸p ®¬n ph¬ng cã t¸c dông h¹n chÕ th¬ng m¹i rÊt lín. Cã thÓ kÓ ra mét
sè biÖn ph¸p ®¸ng chó ý nhÊt nh sau:
An ninh quèc gia: víi lý do b¶o ®¶m an ninh quèc gia, Hoa Kú ®· h¹n chÕ nhËp
khÈu tõ c¸c níc bÞ coi lµ cã thÓ ®e do¹ ®Õn an ninh cña Hoa Kú, ch¼ng h¹n nh Cu ba,
Angola, Ruanda...
C¸c hµnh ®éng th¬ng m¹i ®¬n ph¬ng: §iÒu 301 cña LuËt Th¬ng m¹i Hoa Kú
(1974), Super 301, Special 301 cho phÐp Hoa Kú cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®¬n
ph¬ng h¹n chÕ th¬ng m¹i víi c¸c níc mµ Hoa Kú cho lµ cã ph¬ng h¹i tíi lîi Ých cña
m×nh. LuËt Helm-Burton h¹n chÕ kh«ng chØ c¸c c«ng ty Hoa Kú mµ thËm chÝ c¶ c¸c
c«ng ty vµ thÓ nh©n cña c¸c níc kh¸c tiÕn hµnh ®Çu t bu«n b¸n víi Cu ba. Hoa Kú
còng ban hµnh vµ thùc thi biÖn ph¸p h¹n chÕ th¬ng m¹i víi Iran.
II.Thùc tiÔn ¸p dông c¸c NTM cña Th¸i Lan.
1.H¹n ng¹ch nhËp khÈu.
H¹n ng¹ch nhËp khÈu ¸p dông ®èi víi m¸y mãc, giÊy, hãa chÊt, m¸y n«ng
nghiÖp, b×nh chøa gas ®Ó nÊu níng, m¸y ca ®Üa. Th¸i Lan ®· chuyÓn biÖn ph¸p cÊp
phÐp ®èi víi 23 nhãm n«ng s¶n sang h¹n ng¹ch thuÕ quan vµ thuÕ hãa c¸c NTM ®èi
víi c¸c n«ng s¶n nµy. HÇu hÕt chóng lµ n«ng s¶n nguyªn liÖu th« (n«ng s¶n cha chÕ
biÕn) bao gåm s÷a cha c« ®Æc, khoai t©y, hµnh, tái, cµ phª, chÌ, h¹t tiªu, ng«, g¹o, ®Ëu
7
t¬ng, l¸ thuèc l¸. ThuÕ suÊt trong h¹n ng¹ch ban ®Çu ®èi víi c¸c n«ng s¶n nµy thay
®æi tõ 20% ®Õn 60%. ThuÕ suÊt ngoµi h¹n ng¹ch thay ®æi tõ 40% ®Õn 242%.
2.CÊp phÐp nhËp khÈu.
Th¸i Lan ®· gi¶m sè nhãm hµng nhËp khÈu cÇn cã giÊy phÐp tõ 42 (n¨m 199596) xuèng cßn 23 (n¨m 1997). C¸c mÆt hµng ph¶i cã giÊy phÐp míi ®îc nhËp khÈu
bao gåm nguyªn vËt liÖu, dîc phÈm, x¨ng dÇu, hµng c«ng nghiÖp, hµng dÖt, n«ng s¶n
vµ tÊt c¶ c¸c lo¹i l¬ng thùc thùc phÈm phôc vô tiªu dïng cña con ngêi.
GiÊy phÐp nhËp khÈu kh«ng tù ®éng còng ®îc ¸p dông ®èi víi ®éng c¬, bé
phËn, phô tïng ®· qua sö dông cña xe m¸y cã dung tÝch kh«ng qu¸ 50cc, vµ b¸nh xe
cã b¸n kÝnh kh«ng qu¸ 10 inches. GiÊy phÐp nhËp khÈu chØ cÊp cho c¸c doanh nghiÖp
nhµ níc.
Bªn c¹nh yªu cÇu vÒ cÊp phÐp nhËp khÈu thuéc thÈm quyÒn cña Bé Th¬ng m¹i,
nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm l¬ng thùc thùc phÈm, thuèc men, mü phÈm, chÊt ®éc h¹i,
chÊt g©y nghiÖn, chÊt kÝch thÝch, c¸c dông cô vµ trang thiÕt bÞ y tÕ cßn ph¶i ®îc sù
chÊp thuËn cña C¬ quan qu¶n lý Thuèc vµ Thùc phÈm cña Th¸i Lan. Nh×n chung, c¸c
quy ®Þnh nhËp khÈu l¬ng thùc, thùc phÈm, thuèc men cña Th¸i Lan lµ mét rµo c¶n ®èi
víi nhËp khÈu do thêi gian chËm trÔ kÐo dµi tríc khi ®îc chÊp thuËn ®a vµo thÞ trêng
vµ hÖ thèng giÊy phÐp nhËp khÈu ®éc quyÒn.
3.X¸c ®Þnh TrÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan.
Trong giai ®o¹n 1996-1999, Côc H¶i quan Th¸i Lan thêng sö dông gi¸ hãa ®¬n
cao nhÊt cña s¶n phÈm cïng lo¹i nhËp khÈu tõ bÊt kú níc nµo trong thêi gian tríc ®ã
®Ó x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ. C¸c nh©n viªn h¶i quan Th¸i Lan sö dông c«ng thøc gi¸
CIF ®Ó tÝnh gi¸ trÞ chÞu thuÕ, hoÆc c«ng thøc gi¸ FOB + 10% cíc vËn t¶i + 5% phÝ b¶o
hiÓm.
Nh vËy cã thÓ nhËn thÊy r»ng thñ tôc vµ ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ
h¶i quan cña Th¸i Lan kh¸ tuú tiÖn, phô thuéc vµo c¸ch ¸p dông cña c¸c nh©n viªn h¶i
quan. Tuy nhiªn tõ th¸ng 5/2000, Th¸i Lan ®· sö dông ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh trÞ gi¸
tÝnh thuÕ nhËp khÈu theo trÞ gi¸ giao dÞch nh quy ®Þnh trong HiÖp ®Þnh vÒ x¸c ®Þnh trÞ
gi¸ thuÕ quan cña WTO .
4.Ch¬ng tr×nh néi ®Þa hãa.
Th¸i Lan ®a ra yªu cÇu vÒ hµm lîng néi ®Þa ®èi víi s¶n xuÊt « t« con (54%), xe
t¶i nhÑ (65-80%), xe t¶i vµ xe buýt (40-50%), xe m¸y (70%) vµ s¶n phÈm s÷a (ph¶i
mua tèi thiÓu 50 tÊn s÷a nguyªn liÖu ®Þa ph¬ng/ngµy trong n¨m ho¹t ®éng ®Çu tiªn).
Tuy nhiªn, Th¸i Lan ®· cam kÕt lo¹i bá toµn bé c¸c yªu cÇu vÒ néi ®Þa hãa vµo cuèi
n¨m 1999 theo quy ®Þnh cña HiÖp ®Þnh TRIMs cña WTO. Th¸i Lan ®· tiÕn hµnh söa
®æi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt trong níc ®Ó lo¹i bá dÇn yªu cÇu vÒ hµm lîng néi ®Þa ho¸
trong n¨m 1999, phï hîp víi thêi h¹n qu¸ ®é cho phÐp trong HiÖp ®Þnh TRIMs.
5.KhuyÕn khÝch ®Çu t.
Uû ban ®Çu t (Board of Investment-BOI) cña Th¸i Lan ®a ra nh÷ng u ®·i vµ
khuyÕn khÝch ®Çu t ®èi víi c¸c c«ng ty níc ngoµi ®¹t nh÷ng môc tiªu cô thÓ vÒ tû lÖ
xuÊt khÈu hoÆc chÊp nhËn c¸c yªu cÇu vÒ c©n b»ng th¬ng m¹i. H×nh thøc khuyÕn
khÝch cã thÓ lµ miÔn, gi¶m thuÕ, phÝ, thuÕ nhËp khÈu, quü khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ
c¸c h×nh thøc u ®·i thuÕ kh¸c. Nh»m khuyÕn khÝch ®Çu t níc ngoµi, kh¾c phôc hËu
qu¶ khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc võa qua, BOI ®· t¹m thêi níi láng nhiÒu ®iÒu kiÖn
vÒ miÔn thuÕ vµ phÝ.
Ch¬ng tr×nh khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®a ra c¸c h×nh thøc u ®·i chñ yÕu sau:
miÔn thuÕ nhËp khÈu ®èi víi c¸c nguyªn vËt liÖu nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt
khÈu, khÊu trõ 5% phÇn thu nhËp t¨ng lªn cña n¨m tríc do xuÊt khÈu khái phÇn thu
8
nhËp chÞu thuÕ, v.v... Tuy nhiªn, LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t kh«ng quy ®Þnh tiªu chuÈn
cô thÓ ®Ó ®îc hëng nh÷ng u ®·i, khuyÕn khÝch nµy.
6.Trî cÊp.
Ng©n hµng Trung ¬ng Th¸i Lan ®îc giao nhiÖm vô hç trî tµi chÝnh ®èi víi c¸c
dù ¸n u tiªn th«ng qua ch¬ng tr×nh t¸i tµi trî tÝn dông c«ng nghiÖp. Mçi c«ng ty, víi
tæng tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng vît qu¸ 200 triÖu baht ®Òu ®îc ph©n bæ ®Þnh møc tÝn dông
®Ó ph¸t hµnh lÖnh phiÕu. Tæng gi¸ trÞ t¸i tµi trî lµ 50% mÖnh gi¸ lÖnh phiÕu. Uû ban
quèc gia vÒ Xóc tiÕn ®Çu t vµ xuÊt khÈu chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ch¬ng tr×nh nµy. Ch¬ng tr×nh nµy híng môc tiªu vµo hç trî tµi chÝnh cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp phôc vô
ph¸t triÓn n«ng th«n. Tuy nhiªn, theo ®iÒu tra cña mét sè níc kh¸c, ch¬ng tr×nh nµy
còng hç trî mét sè ngµnh xuÊt khÈu.
Th¸i Lan kh«ng duy tr× trî cÊp xuÊt khÈu cho n«ng s¶n trõ Ch¬ng tr×nh tÝn dông
c¶ gãi. Th¸i Lan cho r»ng ch¬ng tr×nh nµy phï hîp víi c¸c qui ®Þnh cña WTO. Hç trî
trong níc cña Th¸i Lan tËp trung vµo g¹o, s÷a t¬i, ®êng.
III.Thùc tiÔn ¸p dông c¸c NTM cña Trung Quèc.
1.CÊp phÐp nhËp khÈu.
Trung Quèc ¸p dông giÊy phÐp nhËp khÈu cho 53 nhãm hµng tiªu dïng, nguyªn
liÖu th« vµ mét sè thiÕt bÞ s¶n xuÊt, vÝ dô nh « t«, xe m¸y vµ phô tïng, xe t¶i, lèp,
hµng dÖt, ngò cèc, ®êng, s÷a bét, b«ng. C¸c mÆt hµng nµy chiÕm 50% kim ng¹ch
nhËp khÈu cña Trung Quèc. C¬ quan qu¶n lý viÖc cÊp phÐp nhËp khÈu lµ Bé Ngo¹i th¬ng vµ Hîp t¸c Kinh tÕ (MOFTEC).
2.H¹n ng¹ch nhËp khÈu.
Trung Quèc ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu cho h¬n 400 mÆt hµng. Qui ®Þnh
ph¸p lý vÒ viÖc cÊp h¹n ng¹ch kh«ng râ rµng vµ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c ®Þnh h¹n ng¹ch
cho mét sè mÆt hµng kh«ng ®îc c«ng bè. C¸c mÆt hµng Trung Quèc ¸p dông h¹n
ng¹ch gåm cã: « t«, xe m¸y, s¶n phÈm b«ng cha chÕ biÕn, s¶n phÈm b«ng, sîi tæng
hîp. Trung Quèc dù kiÕn lo¹i bá h¹n ng¹ch vµo n¨m 2005 trong ®µm ph¸n gia nhËp
WTO.
Theo tho¶ thuËn song ph¬ng víi Hoa Kú trong ®µm ph¸n gia nhËp WTO, Trung
Quèc duy tr× ®îc biÖn ph¸p cÊp phÐp nhËp khÈu vµ h¹n ng¹ch víi rÊt nhiÒu mÆt hµng
c«ng nghiÖp, nhiÒu h¬n c¶ sè mÆt hµng ®ang ¸p dông giÊy phÐp nhËp khÈu vµ h¹n
ng¹ch cña ViÖt Nam hiÖn t¹i. Trung Quèc cam kÕt t¨ng dÇn h¹n ng¹ch 15% hµng
n¨m, thêi h¹n lo¹i bá c¸c NTB ng¾n nhÊt lµ n¨m 2000 (radio, radio catxet, phim cha
tr¸ng c¸c lo¹i), thêi h¹n dµi nhÊt lµ 2005 (« t« c¸c lo¹i).
3.Doanh nghiÖp th¬ng m¹i nhµ níc.
C¸c c«ng ty ngo¹i th¬ng nhµ níc ®îc u tiªn quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu.
VÝ dô: m¸y bay chØ ®îc nhËp khÈu qua c¬ quan mua s¾m hµng kh«ng d©n dông; viÖc
xuÊt khÈu hµng dÖt may thuéc quyÒn qu¶n lý vµ kiÓm so¸t cña c¸c c¬ quan nhµ níc
n¾m ®éc quyÒn ngo¹i th¬ng: c¸c c¬ quan nµy kiÓm so¸t nhËp khÈu vµ ph©n phèi hµng
dÖt may trong níc.
Doanh nghiÖp cã vèn níc ngoµi chØ ®îc phÐp nhËp khÈu nguyªn liÖu ®Çu vµo
phôc vô s¶n xuÊt. Doanh nghiÖp níc ngoµi kh«ng ®îc phÐp thµnh lËp chi nh¸nh ®Ó
ph©n phèi hµng hãa ë Trung Quèc. C¸c doanh nghiÖp t nh©n kh«ng ®îc kinh doanh
xuÊt nhËp khÈu trùc tiÕp. Tríc ®©y, c¸c c«ng ty ngo¹i th¬ng nhµ níc ®Òu thuéc quyÒn
qu¶n lý trùc tiÕp cña MOFTEC, nhng nay MOFTEC kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc
hµng ngµy cña c¸c c«ng ty nµy n÷a. Sè doanh nghiÖp ®îc quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp
khÈu t¨ng dÇn tõ 14 doanh nghiÖp n¨m 1979 lªn tíi trªn 8.800 hiÖn nay.
Trung Quèc kh¼ng ®Þnh r»ng tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp së h÷u nhµ níc hoÆc
doanh nghiÖp do nhµ níc ®Çu t sÏ chØ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng mua, b¸n c¨n cø theo
9
tiªu chÝ th¬ng m¹i vµ ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp cña c¸c níc thµnh viªn WTO ®îc
dµnh ®·i ngé quèc gia so víi doanh nghiÖp nhµ níc cã ®ñ c¬ héi tham gia vµo c¸c
ho¹t ®éng mua, b¸n víi c¸c doanh nghiÖp trªn cña Trung Quèc. ChÝnh phñ Trung
Quèc sÏ kh«ng can thiÖp vµo quyÕt ®Þnh th¬ng m¹i cña c¸c doanh nghiÖp trªn.
Th¸ng 7/1995 Trung Quèc th«ng b¸o sÏ dÇn dÇn lo¹i bá ®éc quyÒn ngo¹i th¬ng
trong vßng 8 n¨m sau khi gia nhËp WTO.
4.C¸c biÖn ph¸p liªn quan ®Õn ®Çu t.
Trung Quèc qui ®Þnh yªu cÇu vÒ hµm lîng néi ®Þa, thµnh tÝch xuÊt khÈu vµ yªu
cÇu c©n ®èi th¬ng m¹i ®èi víi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi vµ doanh nghiÖp
do níc ngoµi së h÷u hoµn toµn. Ngoµi ra, cßn cã nh÷ng yªu cÇu mua hµng gi¸n tiÕp
khi ký hîp ®ång mua s¾m víi c¸c c«ng ty níc ngoµi (vÝ dô: ®Ó ký ®îc hîp ®ång b¸n
m¸y bay th× c¸c nhµ cung cÊp níc ngoµi cã thÓ ph¶i mua mét sè hµng hãa kh¸c cña
Trung Quèc).
Trung Quèc cam kÕt sÏ tu©n thñ HiÖp ®Þnh TRIMs ngay khi gia nhËp WTO,
nghÜa lµ lo¹i bá c¸c yªu cÇu c©n ®èi ngo¹i tÖ, yªu cÇu vÒ hµm lîng néi ®Þa, yªu cÇu vÒ
xuÊt khÈu. Ngoµi ra, Trung Quèc cßn ®¶m b¶o viÖc cÊp phÐp nhËp khÈu, cÊp h¹n
ng¹ch, h¹n ng¹ch thuÕ quan sÏ kh«ng c¨n cø vµo c¸c yªu cÇu vÒ hµm lîng néi ®Þa,
chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕn hµnh ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn t¹i Trung Quèc.
5.X¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan.
C¬ quan h¶i quan Trung Quèc x¸c ®Þnh trÞ gi¸ hµng hãa theo hãa ®¬n b¸n hµng.
Tuy nhiªn, b¶ng gi¸ tham kh¶o kh«ng chÝnh thøc vÉn ®îc cËp nhËt thêng xuyªn. H¶i
quan Trung Quèc cßn cã thÓ ®Þnh gi¸ l¹i hµng hãa b»ng c¸ch sö dông gi¸ íc tÝnh cña
Phßng Th¬ng m¹i. C¸c qui ®Þnh ¸p dông trong viÖc x¸c ®Þnh trÞ gi¸ hµng hãa kh«ng ®îc c«ng bè. Trªn thùc tÕ, cïng mét s¶n phÈm cã thÓ chÞu thuÕ suÊt kh¸c nhau tïy
thuéc vµo cöa khÈu.
Qui ®Þnh vÒ x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ quan kh«ng râ rµng lµ mét biÖn ph¸p h¹n
chÕ nhËp khÈu cña Trung Quèc.
6.Trî cÊp.
Trung Quèc sö dông nhiÒu h×nh thøc trî cÊp xuÊt khÈu nh cho nhµ s¶n xuÊt hëng gi¸ ®iÖn thÊp; cho doanh nghiÖp nhµ níc vµ c«ng ty th¬ng m¹i nhµ níc ®îc vay
ng©n hµng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn u ®·i, trong ®ã rÊt nhiÒu kho¶n vay kh«ng ph¶i hoµn
tr¶; c¸c doanh nghiÖp ®¸p øng môc tiªu xuÊt khÈu nhÊt ®Þnh th× ®îc vay u ®·i vµ ®îc
cung cÊp c¸c ph¬ng tiÖn nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn; c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu, ®Æc
biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong c¸c ®Æc khu kinh tÕ vµ vïng ven biÓn ®îc u
®·i vÒ thuÕ. Trung Quèc ®ang tiÕn hµnh trî cÊp tµi chÝnh cho c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t
triÓn s¶n phÈm xuÊt khÈu cuèi cïng.
7.C¸c cam kÕt vÒ phi thuÕ quan trong th¬ng m¹i n«ng s¶n.
-Trõ 10 nhãm n«ng s¶n (lóa m×, ng«, g¹o, dÇu ®Ëu t¬ng, dÇu cä, dÇu h¹t c¶i, ®êng, len, len l«ng cõu, b«ng) ®îc nhËp khÈu theo c¬ chÕ h¹n ng¹ch thuÕ quan, mäi s¶n
phÈm kh¸c do doanh nghiÖp th¬ng m¹i nhµ níc hay kh«ng ph¶i doanh nghiÖp th¬ng
m¹i nhµ níc nhËp khÈu ®Òu ®îc ®·i ngé b×nh ®¼ng nh nhau (vÒ thuÕ ¸p dông, quy
®Þnh kiÓm dÞch, v.v.) vµ ®îc hëng ®·i ngé quèc gia.
- Trõ nh÷ng s¶n phÈm ®îc quy ®Þnh lµ chØ ®îc nhËp khÈu th«ng qua doanh
nghiÖp th¬ng m¹i nhµ níc (g¹o, ng«, lóa m×, dÇu ®Ëu t¬ng, dÇu cä, dÇu h¹t c¶i, ®êng,
rîu), c¸c s¶n phÈm cßn l¹i cã thÓ ®îc nhËp khÈu th«ng qua bÊt kú doanh nghiÖp nµo
cã quyÒn kinh doanh.
- C¬ chÕ ph©n bæ vµ t¸i ph©n bæ h¹n ng¹ch thuÕ quan cña Trung Quèc tu©n theo
c¸c thñ tôc vµ tiªu chÝ kh¸ch quan, minh b¹ch.
10
- Mäi chñ thÓ ®îc ph©n bæ h¹n ng¹ch thuÕ quan ®Òu ®îc quyÒn ñy th¸c nhËp
khÈu th«ng qua doanh nghiÖp th¬ng m¹i nhµ níc vµ/hoÆc th«ng qua c¸c chñ thÓ cã
quyÒn kinh doanh kh¸c, kÓ c¶ viÖc tù m×nh trùc tiÕp nhËp khÈu theo quy ®Þnh t¹i v¨n
b¶n cÊp h¹n ng¹ch phï hîp víi c¸c tiªu chÝ ®Æt ra.
- Thêi gian më réng h¹n ng¹ch thuÕ quan ®èi víi hÇu hÕt c¸c n«ng s¶n lµ n¨m
2004 (trõ dÇu ®Ëu t¬ng ®îc më réng h¹n ng¹ch vµo n¨m 2005 vµ ®îc tù do kinh
doanh tõ 1/1/2006).
- Rîu: tõ 1/1/2000 lo¹i bá giÊy phÐp nhËp khÈu vµ gi¶m thuÕ quan tõ 65%
xuèng 54%.
- X× gµ, thuèc l¸ ®iÕu: tõ 1/1/2000 lo¹i bá giÊy phÐp nhËp khÈu, h¹n ng¹ch vµ
gi¶m thuÕ quan tõ 40% xuèng 34%.
Díi ®©y lµ danh môc cô thÓ c¸c n«ng s¶n Trung Quèc ¸p dông h¹n ng¹ch thuÕ
quan vµ thêi h¹n më réng h¹n ng¹ch:
B¶ng 1: Danh môc c¸c n«ng s¶n Trung Quèc ¸p dông h¹n ng¹ch thuÕ quan
(HNTQ) vµ thêi h¹n më réng h¹n ng¹ch
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
MÆt hµng
Lóa mú
Ng«
G¹o
DÇu ®Ëu t¬ng
DÇu cä
DÇu h¹t c¶i dÇu
§êng
Len
Len l«ng cõu
(wool top)
B«ng
Lé tr×nh më réng HNTQ cña Trung
Quèc
2000-2004
2000-2004
2000-2004
2000-2005
2000-2004
2000-2004
2000-2004
2000-2004
2000-2004
2000-2004
B¶ng 2: Danh môc c¸c mÆt hµng Trung Quèc duy tr× giÊy phÐp nhËp khÈu (GP),
h¹n ng¹ch (HN) vµ lé tr×nh lo¹i bá
STT MÆt hµng
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
X¨ng dÇu
Ph©n bãn
Mét sè hãa chÊt
Phim cha tr¸ng
Cao su tù nhiªn
Lèp cao su
V¶i, nguyªn liÖu v¶i
§éng c¬, m¸y kÐo
M¸y ®iÒu hßa, tñ l¹nh
M¸y giÆt gia ®×nh
M¸y ch¹y ®Üa compact, m¸y ghi b¨ng tõ vµ t¸i
t¹o ©m thanh, m¸y thu vµ ph¸t video vµ phô
tïng
11
BiÖn
ph¸p
GP, HN
GP, HN
GP
GP
GP, HN
GP, HN
GP, HN
GP, HN
GP, HN
GP, HN
GP, HN
Lé tr×nh
lo¹i bá
2004
2002
2002
2000
2004
2004
2000, 2001
2003
2001
2001
2001, 2002
12
13
14
15
16
17
M¸y thu kÕt hîp víi thiÕt bÞ thu ph¸t ©m thanh
M¸y thu h×nh, mµn h×nh TV
¤ t« c¸c lo¹i
Xe m¸y c¸c lo¹i vµ phô tïng
Camera
§ång hå ®eo tay c¸c lo¹i
GP, HN
GP, HN
GP, HN
GP, HN
GP, HN
GP, HN
2000
2001, 2002
2004, 2005
2004
2003
2003
Nguån: HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i tiÕp cËn thÞ trêng song ph¬ng Hoa Kú-Trung
Quèc.
Ch¬ng II
c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ cña viÖt nam
trong thêi kú 1996-2000
A.Thùc tr¹ng Kinh tÕ -th¬ng m¹i vµ tæng quan kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña
ViÖt Nam.
I.Tæng quan thùc tr¹ng Kinh tÕ-Th¬ng m¹i ViÖt Nam thêi
kú 1996-2000
1.Tæng quan thùc tr¹ng kinh tÕ ViÖt Nam.
Trong c¸c n¨m 1996 - 2000, mÆc dï tèc ®é t¨ng trëng Tæng s¶n phÈm quèc néi
(GDP) b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t ®îc ë møc ®é t¬ng ®èi cao (7%), nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam ®· tr¶i qua mét giai ®o¹n khã kh¨n víi sù suy gi¶m liªn tôc tõ møc rÊt cao 9,3%
n¨m 1996, ®· gi¶m dÇn xuèng chØ cßn 4,8% n¨m 1999 vµ n¨m 2000 dù kiÕn 6,6% 6,7%.
Sù suy gi¶m tèc ®é t¨ng trëng GDP nãi trªn lµ do sù suy gi¶m ®¸ng kÓ trong
s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ c¶ trong c¸c ngµnh dÞch vô mÆc dï tèc ®é t¨ng trëng trong
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· cã sù gia t¨ng trong c¶ giai ®o¹n: Tèc ®é t¨ng trëng n«ng
nghiÖp ®· t¨ng tõ 4,4% n¨m 1996 lªn 5,2% n¨m 1999 vµ n¨m 2000 (mÆc dï liªn tôc
bÞ lò, lôt) dù kiÕn t¨ng 4,3%. Trong khi ®ã tèc ®é t¨ng trëng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp
®· gi¶m tõ 13,9% n¨m 1996 xuèng cßn 9,3% n¨m 1999 vµ n¨m 2000 dù kiÕn 15% 15,5%. Tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c ngµnh dÞch vô cßn suy gi¶m mét c¸ch nghiªm träng
h¬n, tõ 9,9% n¨m 1996 xuèng cßn 2,3% n¨m 1999 vµ n¨m 2000 dù kiÕn 6,2%.
Trong sù suy gi¶m tèc ®é t¨ng trëng GDP ®ã cã sù ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ, tõ khu vùc Nhµ níc cho ®Õn khu vùc t nh©n vµ khu vùc ®Çu t níc
ngoµi. Khu vùc kinh tÕ Nhµ níc gãp mét phÇn ®¸ng kÓ, tõ chç t¨ng trëng 11,3% n¨m
1996, xuèng cßn 4,3% n¨m 1999. Khu vùc kinh tÕ t nh©n còng suy gi¶m liªn tôc
trong giai ®o¹n nµy, tõ chç t¨ng trëng 14,4% n¨m 1996 chØ cßn 6,2% n¨m 1999.
Møc t¨ng trëng chËm l¹i cña khu vùc c«ng nghiÖp lµ do sù gi¶m sót cña ngµnh
c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ ngµnh s¶n xuÊt ®iÖn, khÝ ®èt vµ níc. Tèc ®é t¨ng trëng cña
ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®· gi¶m tõ 12,8% n¨m 1996 xuèng cßn 7,5% n¨m 1999.
Ngµnh s¶n xuÊt ®iÖn, khÝ ®èt vµ níc cßn gÆp sù suy gi¶m m¹nh h¬n, tõ 14,7% n¨m
1996 xuèng chØ cßn 7% n¨m 1999.
Sù suy gi¶m trong ngµnh dÞch vô thÓ hiÖn b»ng t×nh tr¹ng suy gi¶m cña tÊt c¶
c¸c ph©n ngµnh, nhng chñ yÕu lµ do sù suy gi¶m trong ngµnh x©y dùng. Tèc ®é t¨ng
trëng cña ngµnh x©y dùng ®· gi¶m tõ 16,1% n¨m 1996 xuèng cßn 2,4% n¨m 1999,
®Æc biÖt n¨m 1998, tèc ®é t¨ng trëng cña ngµnh nµy ë møc ©m (-0,5%).
KÕt qu¶ kh¶ quan cña ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong giai ®o¹n nµy lµ nhê
møc t¨ng trëng cao trong s¶n xuÊt lóa g¹o, thñy s¶n vµ ch¨n nu«i. S¶n lîng thãc ®·
t¨ng kh«ng ngõng tõ 27 triÖu tÊn n¨m 1997 lªn 29 triÖu tÊn n¨m 1998 vµ 31 triÖu tÊn
n¨m 1999 vµ n¨m 2000 dù kiÕn 32 triÖu tÊn. Do ®ã, xuÊt khÈu g¹o ®· ®¹t møc kû lôc
4,2 triÖu tÊn vµo n¨m 1999 vµ n¨m 2000 dù kiÕn 3,6 triÖu tÊn. S¶n lîng ch¨n nu«i
12
còng duy tr× møc t¨ng trëng t¬ng ®èi nhanh; S¶n lîng thuû, h¶i s¶n còng cã sù phôc
håi vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ (mét phÇn lµ do nhu cÇu xuÊt khÈu t¨ng).
B¶ng 3: T×nh h×nh t¨ng trëng kinh tÕ giai ®o¹n 1996-1999
Tèc ®é t¨ng trëng GDP
Nhµ níc
TËp thÓ
T nh©n
C¸ thÓ
Hçn hîp
§Çu t níc ngoµi
N«ng nghiÖp
C«ng nghiÖp
DÞch vô
1996
1997
1998
1999
9,3%
8,2%
5,8%
4,8%
5,6%
3,5%
7,9%
3,4%
4,1%
19,1%
4,3%
3,6%
6,2%
3,9%
-1,3%
13,4%
3,5%
11,3%
4,2%
5,2%
9,3%
2,3%
Theo thµnh phÇn kinh tÕ
11,3%
9,7%
3,6%
2,6%
14,4%
9,8%
6,6%
5,6%
8,1%
3,5%
19,4%
20,8%
Theo ngµnh kinh tÕ
4,4%
4,3%
13,9%
13,1%
9,9%
7,8%
Nguån: Tæng côc Thèng kª, Niªn gi¸m thèng kª 1999, Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª.
Ghi chó: - N«ng nghiÖp bao gåm c¶ s¶n xuÊt l©m nghiÖp vµ thuû s¶n
- C«ng nghiÖp bao gåm khai th¸c má, c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt,
ph©n phèi ®iÖn, khÝ ®èt vµ níc
- DÞch vô bao gåm c¶ x©y dùng vµ c¸c ho¹t ®éng §¶ng, ®oµn thÓ vµ x·
héi.
Nguyªn nh©n chÝnh cña t×nh tr¹ng suy gi¶m kinh tÕ nãi trªn lµ do ®Çu t sôt
gi¶m trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc. Theo ®¸nh gi¸ cña Ng©n hµng ThÕ giíi, tû träng ®Çu
t theo GDP ®· gi¶m m¹nh tõ 29% n¨m 1997 xuèng 21% n¨m 1999, ®Æc biÖt lµ do sù
suy gi¶m trong ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi trong c¸c n¨m 1998 vµ 1999. Sau thêi kú mçi
n¨m ®¹t b×nh qu©n 2 tû USD trong giai ®o¹n 3 n¨m 1995 - 1997, ®Çu t níc ngoµi ®·
gi¶m xuèng cßn 800 triÖu USD n¨m 1998 vµ n¨m 1999 chØ cßn 600 triÖu USD. Sù sôt
gi¶m nhiÒu nhÊt lµ tõ c¸c nhµ ®Çu t NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan vµ c¸c níc §«ng
Nam ¸, lµ nh÷ng níc bÞ ¶nh hëng nhiÒu nhÊt cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh x¶y ra
tõ gi÷a n¨m 1997 ®Õn ®Çu n¨m 1999.
§Çu t tõ c¸c nguån trong níc còng suy gi¶m. §Çu t cña c¸c doanh nghiÖp t
nh©n vµ cña c¸c hé gia ®×nh trong níc n¨m 1999 ®· gi¶m kho¶ng gÇn 2%. §Çu t cña
c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc vµ ®Çu t tõ nguån tµi trî ODA còng gi¶m sót.
2.T×nh h×nh xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu.
Tr¸i víi t×nh h×nh suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ nãi chung nh nªu ë trªn, trong giai
®o¹n 1996 - 2000 ngo¹i th¬ng ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc sù ph¸t triÓn rÊt ®¸ng khÝch lÖ c¶
vÒ quy m«, tèc ®é t¨ng trëng vµ diÖn mÆt hµng, ®ãng gãp tÝch cùc vµo GDP, thóc ®Èy
13
sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong níc, phôc vô tèt cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong níc, vµ gãp
phÇn t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ®éng.
2.1.XuÊt khÈu.
XuÊt khÈu trong thêi kú 1996 - 2000 ®· ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng t¬ng ®èi cao,
b×nh qu©n 20,8% mét n¨m (trong ®ã n¨m 2000 dù kiÕn t¨ng 21,3%). Tæng kim ng¹ch
xuÊt khÈu cña c¶ giai ®o¹n ®· ®¹t 51,34 tû USD (trong ®ã n¨m 2000 dù kiÕn ®¹t 14 tû
USD), ®a møc xuÊt khÈu b×nh qu©n ®Çu ngêi t¨ng lªn 151,2 USD/ngêi vµo n¨m 1999
vµ dù kiÕn 180 USD/ngêi vµo n¨m 2000.
Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña xuÊt khÈu ®¹t ®îc lµ do sù më réng kh«ng
ngõng diÖn mÆt hµng xuÊt khÈu, sù t¨ng trëng còng nh sù ph¸t triÓn vÒ quy m« cña
tõng nhãm mÆt hµng.
N¨m 1991 ViÖt Nam míi cã 4 nhãm mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc ®¹t kim ng¹ch
tõ 100 triÖu USD/n¨m trë lªn, nhng ®Õn n¨m 2000 sè nhãm mÆt hµng nµy ®· t¨ng lªn
15 nhãm. Cã nhiÒu mÆt hµng ®· ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ 1 tû USD ®Õn 2 tû USD
nh dÇu th«, dÖt may, giÇy dÐp, thñy s¶n, g¹o.
Trong 5 n¨m 1996 - 2000 tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c mÆt hµng chñ lùc kh¸ cao,
b×nh qu©n 19,7%/n¨m; trong ®ã cã nh÷ng mÆt hµng tèc ®é t¨ng trëng nh¶y vät nh
giÇy dÐp t¨ng 6,7 lÇn; hµng thñ c«ng mü nghÖ t¨ng 3,2 lÇn; hµng dÖt may t¨ng 1,76
lÇn; vµ thñy, h¶i s¶n t¨ng 1,5 lÇn. Nhãm hµng n«ng, l©m, thuû, h¶i s¶n t¨ng 64%,
trong ®ã g¹o, cao su, cµ phª,... ®Òu t¨ng tõ 65% ®Õn 103%. Nhãm hµng c«ng nghiÖp
nÆng vµ kho¸ng s¶n t¨ng 109%, trong ®ã chñ yÕu lµ dÇu th« vµ than ®¸.
§¸ng lu ý trong sè c¸c nhãm mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc, nhãm ®iÖn tö vµ linh
kiÖn m¸y tÝnh cã tèc ®é ph¸t triÓn kh¸ nhanh: mÆc dï n¨m 1996 míi b¾t ®Çu xuÊt
khÈu ®¹t kim ng¹ch 89 triÖu USD, tõ n¨m 1997 ®· liªn tôc t¨ng trëng nhanh, ®Õn n¨m
1999 ®· ®¹t 700 triÖu USD, t¨ng gÇn 7 lÇn so víi n¨m 1996 vµ n¨m 2000 dù kiÕn ®¹t
750 triÖu USD.
ThÞ trêng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1996 - 2000 còng ®· më
réng ®¸ng kÓ víi sù gia t¨ng kh«ng ngõng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo tõng khu vùc thÞ
trêng. Trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2000:
ThÞ trêng khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D¬ng chiÕm tû träng 64,6%, trong ®ã n¨m
1996: 71,3%, n¨m 1997: 66,6%, n¨m 1998: 62,9%, n¨m 1999: 62,4% vµ n¨m 2000
dù kiÕn 61,5%; tèc ®é t¨ng trëng xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam vµo khu vùc nµy
®¹t 15%/n¨m.
ThÞ trêng khu vùc ASEAN chiÕm tû träng 23,3%, n¨m 1996: 24,5%, n¨m 1997:
22%, n¨m 1998: 25,1%, n¨m 1999: 21,3% vµ n¨m 2000 dù kiÕn 24,1%; tèc ®é t¨ng
trëng xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam vµo khu vùc nµy ®¹t 22,6%/n¨m.
ThÞ trêng khu vùc ¢u - Mü chiÕm tû träng 30,7%, thÞ trêng khu vùc nµy còng
ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ quan träng ®èi víi hµng hãa xuÊt khÈu cña ViÖt Nam: n¨m
1996 chiÕm 20,8%, n¨m 1997: 28,9%, n¨m 1998: 34,5%, n¨m 1999: 31,9% vµ n¨m
2000 dù kiÕn 33,9%. Tèc ®é t¨ng trëng xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam vµo khu
vùc nµy ®¹t 28,8%/n¨m. Trong thÞ trêng khu vùc ¢u - Mü, thÞ trêng EU lµ thÞ trêng
quan träng nhÊt, chiÕm tû träng 20% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ cã
tèc ®é t¨ng trëng 34,3%/n¨m, cao h¬n nhiÒu so víi c¸c thÞ trêng kh¸c trong khu vùc
¢u - Mü.
ThÞ trêng khu vùc ch©u Phi-T©y Nam ¸ chiÕm tû träng 3,2%, trong ®ã n¨m
1996 chiÕm 2,8%, n¨m 1997: 2,5%, n¨m 1998: 2,7%, n¨m 1999: 3% vµ dù kiÕn n¨m
2000 lµ 4,5%; tèc ®é t¨ng trëng xuÊt khÈu b×nh qu©n cña ViÖt Nam vµo khu vùc nµy
lµ 40,7%/n¨m.
14
ThÞ trêng kh¸c chiÕm tû träng 1,5%.
Díi ®©y lµ b¶ng thèng kª tû träng vµ tèc ®é t¨ng trëng xuÊt khÈu vµo 10 thÞ trêng chñ yÕu trong giai ®o¹n 1996 - 2000:
15
B¶ng 4: Tû träng vµ tèc ®é t¨ng trëng xuÊt khÈu vµo 10 thÞ trêng chñ yÕu giai
®o¹n 1996 - 2000
ThÞ trêng
NhËt B¶n
Xinh-ga-po
§µi Loan
Trung Quèc
§øc
óc
Hoa Kú
Hµn Quèc
Phi-lip-pin
Hång K«ng
Tû träng (%)
Tèc ®é t¨ng trëng (%)
16,1
10,4
6,9
6,4
5,3
4,2
4,1
3,7
3,4
3,4
3,6
- 10,6
9,2
34,8
36,9
70,7
28,7
- 11,0
42,9
6,5
Trong giai ®o¹n 1996 - 2000:
- Sè lîng doanh nghiÖp trùc tiÕp kinh doanh xuÊt, nhËp khÈu ngµy cµng t¨ng vµ
cã sù chuyÓn dÞch râ nÐt trong c¬ cÊu chñ thÓ tham gia kinh doanh, ®Æc biÖt lµ sau khi
ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 57/1998/ N§-CP ngµy 31/7/1998, sè lîng doanh
nghiÖp võa vµ nhá tham gia xuÊt, nhËp khÈu t¨ng nhanh. N¨m 1980 chØ cã 13 doanh
nghiÖp thuéc Bé Ngo¹i Th¬ng; N¨m 1991 cã 495 doanh nghiÖp thuéc 14 Bé, Ngµnh,
c¬ quan ®oµn thÓ chÝnh trÞ, 42 tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng; §Õn n¨m 2000 cã
kho¶ng 13.000 doanh nghiÖp vµ chi nh¸nh ®¨ng ký trùc tiÕp xuÊt, nhËp khÈu hµng
ho¸.
- XuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi t¨ng trëng kh¸ nhanh
c¶ vÒ quy m« vµ tèc ®é so víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t trong níc, cô thÓ lµ:
khèi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi xuÊt khÈu ®¹t 19,8 tû USD (kÓ c¶ dÇu
th«), chiÕm tû träng 38,6%, t¨ng trëng b×nh qu©n 34,9%/n¨m; c¸c doanh nghiÖp
100% vèn ®Çu t trong níc xuÊt khÈu ®¹t 31,54 tû USD (kh«ng kÓ dÇu th«), chiÕm tû
träng 61,4%, t¨ng trëng b×nh qu©n 13,3%/n¨m.
2.2.NhËp khÈu.
Trong giai ®o¹n 1996 - 2000, kim ng¹ch vµ c¬ cÊu hµng nhËp khÈu ®· gãp phÇn
b¶o ®¶m ®îc nhu cÇu tiªu dïng, nhÊt lµ vÒ m¸y mãc, thiÕt bÞ, phô tïng, vËt t, nguyªn
liÖu cho s¶n xuÊt vµ cho tiªu dïng thiÕt yÕu, gãp phÇn ®Çy ®ñ vµ phong phó thªm
hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng néi ®Þa.
Tæng kim ng¹ch nhËp khÈu trong thêi kú nµy ®¹t 60,7 tû USD, víi tèc ®é b×nh
qu©n hµng n¨m t¨ng 12,2%. Tuy nhiªn, tèc ®é t¨ng trëng kim ng¹ch nhËp khÈu cã
chiÒu híng gi¶m dÇn, ®Æc biÖt hai n¨m 1998 vµ 1999 kim ng¹ch nhËp khÈu gÇn nh
kh«ng t¨ng ®· lµm gi¶m tèc ®é chung cña c¶ thêi kú, ®Õn n¨m 2000 l¹i t¨ng nhanh,
dù kiÕn ®¹t 14,8 tû USD, t¨ng 27,3%.
Thêi kú nµy, c¸c mÆt hµng phôc vô s¶n xuÊt lu«n lu«n chiÕm tû träng cao trong
tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam, cô thÓ lµ: Nhãm m¸y mãc, thiÕt bÞ, phô
tïng vµ nguyªn, nhiªn, vËt liÖu chiÕm tû träng 91,3% vµ ®· t¨ng tõ 83,5% n¨m 1995
lªn 94,8% n¨m 1999 vµ n¨m 2000 dù kiÕn ®¹t 92%; Nhãm hµng tiªu dïng thêi kú nµy
chiÕm 8,7% vµ gi¶m dÇn tõ 16,5% n¨m 1995 xuèng 5,2% n¨m 1999 vµ n¨m 2000 dù
kiÕn 8,7%. VÒ tèc ®é t¨ng trëng: Nhãm m¸y mãc, thiÕt bÞ, phô tïng vµ nguyªn, nhiªn,
16
vËt liÖu t¨ng b×nh qu©n 14,1%/n¨m, trong ®ã n¨m 2000 dù kiÕn t¨ng 21%. Nhãm
hµng tiªu dïng gi¶m b×nh qu©n 2%/n¨m, trong ®ã n¨m 2000 dù kiÕn t¨ng tíi 90%.
Mét ®iÒu ®¸ng chó ý lµ trong giai ®o¹n nµy, c¸n c©n ngo¹i th¬ng cña ViÖt Nam
lu«n trong t×nh tr¹ng nhËp siªu, tuy nhiªn møc nhËp siªu ®· gi¶m ®¸ng kÓ vµo c¸c
n¨m cuèi giai ®o¹n. So víi kim ng¹ch xuÊt khÈu, møc nhËp siªu thêi kú 1996 - 1999
®¹t kho¶ng 8,5 tû USD, b»ng 22,8 %. Tuy nhiªn, møc nhËp siªu ®· gi¶m ®¸ng kÓ: tõ
3,9 tû USD n¨m 1996 (b»ng 53,6% kim ng¹ch xuÊt khÈu) xuèng 82 triÖu USD n¨m
1999 (chØ cßn b»ng 0,7% kim ng¹ch xuÊt khÈu) vµ n¨m 2000 dù kiÕn 800 tû USD
(b»ng 5,7% kim ng¹ch xuÊt khÈu). Mét trong c¸c nguyªn nh©n lµm gi¶m nhËp siªu lµ
do kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng m¹nh. Ngoµi ra cßn do kim ng¹ch nhËp khÈu trong hai
n¨m 1998, 1999 hÇu nh kh«ng t¨ng.
VÒ c¬ cÊu thÞ trêng nhËp khÈu
C¸c n¨m 1996 - 2000 khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D¬ng lu«n lµ thÞ trêng nhËp
khÈu quan träng nhÊt cña ViÖt Nam, chiÕm tû träng b×nh qu©n 78,3% vµ cã tèc ®é
t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 9,7%. Trong khu vùc nµy, ViÖt Nam nhËp khÈu chñ
yÕu tõ Xinh-ga-po, Hµn Quèc, NhËt B¶n vµ §µi Loan, bèn thÞ trêng nµy chiÕm tû
träng ®Õn 54% - 56%. Khèi c¸c níc ASEAN chiÕm tû träng 28,5%, trong ®ã chñ yÕu
lµ Xinh-ga-po.
Khu vùc ¢u-Mü chØ chiÕm vÞ trÝ khiªm tèn víi tû träng 17,2%. Tuy nhiªn, khu
vùc nµy còng ®ang dÇn trë thµnh thÞ trêng nhËp khÈu quan träng h¬n, víi tèc ®é t¨ng
trëng b×nh qu©n 1996 - 2000 lµ 12,6%/n¨m, cao h¬n khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng. C¸c thÞ trêng chñ yÕu trong khu vùc nµy lµ Ph¸p, §øc vµ Hoa Kú;
Khu vùc ch©u Phi - T©y Nam ¸ chØ chiÕm tû träng 2,2%, nhng thêi kú 1996 2000 ®¹t tèc ®é t¨ng kh¸ cao 22,5%/n¨m.
ThÞ trêng kh¸c chiÕm tû träng 2,3%.
Díi ®©y lµ b¶ng thèng kª tû träng vµ tèc ®é t¨ng trëng cña 10 thÞ trêng nhËp
khÈu chñ yÕu trong giai ®o¹n 1996 - 2000:
B¶ng 5: Tû träng vµ tèc ®é t¨ng trëng cña 10 thÞ trêng nhËp khÈu chñ yÕu giai
®o¹n 1996 - 2000
Níc/thÞ trêng
Xinh-ga-po
Hµn Quèc
NhËt B¶n
§µi Loan
Hång K«ng
Th¸i Lan
Trung Quèc
Ph¸p
§øc
Hoa Kú
Tû träng (%)
Tèc ®é t¨ng trëng (%)
18,2
13,5
12,5
12,2
5,6
5,0
4,2
3,6
2,7
2,5
7,0
3,5
12,7
13,5
8,8
6,1
2,0
2,1
11,5
26,6
17
3.T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu ®Õn kÕt qu¶ th¬ng m¹i thêi kú 19962000.
3.1.§èi víi lu th«ng trong níc.
- ThÞ trêng ph¸t triÓn liªn tôc, ph¸t huy ®îc søc m¹nh tæng hîp cña nhiÒu thµnh
phÇn kinh tÕ, gãp phÇn t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c trong sù ph¸t triÓn vµ chuyÓn
dÞch c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc d©n;
- ThÞ trêng lµ mét thÓ thèng nhÊt, ®îc chuyÓn ®æi mét c¸ch c¨n b¶n viÖc mua
b¸n hµng hãa tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa hµnh chÝnh tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, chñ thÓ kinh doanh t¨ng trëng m¹nh vµ cã sù chuyÓn
dÞch kh¸ râ trong c¬ cÊu;
- Qu¶n lý Nhµ níc vÒ th¬ng m¹i cã tiÕn bé trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÜ
m« vµ ®iÒu hµnh, t¹o m«i trêng ph¸p lý vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt vµ lu
th«ng ph¸t triÓn;
- ThÞ trêng n«ng th«n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa ®îc quan t©m ®óng møc, cã
nhiÒu tiÕn bé.
3.2.§èi víi xuÊt, nhËp khÈu.
- Quy m« vµ tèc ®é xuÊt, nhËp khÈu trong 5 n¨m qua ®· liªn tôc ®îc më réng
vµ t¨ng trëng kh«ng ngõng, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong níc, gãp phÇn h×nh
thµnh nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt, nhiÒu ®¬n vÞ s¶n xuÊt míi; t¹o thªm viÖc lµm cho ngêi
lao ®éng vµ ®ãng gãp tÝch cùc vµo GDP;
- C¬ cÊu nhãm, mÆt hµng vµ thÞ trêng xuÊt khÈu ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn nhÊt
®Þnh, gãp phÇn tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ híng xuÊt khÈu;
- Sè lîng mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu ngµy cµng ®îc më réng, chÊt lîng hµng
xuÊt khÈu ®· n©ng lªn ®¸ng kÓ;
- Sè lîng doanh nghiÖp trùc tiÕp kinh doanh xuÊt-nhËp khÈu ngµy cµng t¨ng vµ
cã sù chuyÓn dÞch râ nÐt trong c¬ cÊu chñ thÓ;
- XuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi t¨ng trëng kh¸ nhanh
c¶ vÒ quy m« vµ tèc ®é;
- Kim ng¹ch vµ c¬ cÊu hµng nhËp khÈu b¶o ®¶m ®îc nhu cÇu tiªu dïng nhÊt lµ
vÒ m¸y mãc, thiÕt bÞ, vËt t, nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt vµ cho tiªu dïng thiÕt yÕu, gãp
phÇn cung øng ®Çy ®ñ vµ lµm phong phó thªm lîng hµng lu th«ng trªn thÞ trêng.
3.3.T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch thÞ trêng ngoµi níc ®Õn sù ph¸t triÓn th¬ng m¹i
song ph¬ng vµ ®a ph¬ng.
Trong nh÷ng n¨m qua, c«ng t¸c thÞ trêng níc ngoµi ®· ®ãng gãp tÝch cùc vµ
trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp trong níc; c¸c cam kÕt
song ph¬ng, ®a ph¬ng ®· t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu thÞ trêng, mÆt
hµng xuÊt nhËp khÈu.
Tõ 1996 ®Õn 2000 ®· cã nhiÒu bíc tiÕn quan träng trong quan hÖ th¬ng m¹i víi
c¸c níc, nhÊt c¸c níc trong khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng: ViÖt Nam chÝnh thøc
tham gia ASEAN (1995), ASEM (1996) vµ APEC (1998); ®· ký c¸c HiÖp ®Þnh th¬ng
m¹i víi c¸c níc: óc, Niu Dil©n, Malaysia, Th¸i Lan, Brun©y, Hµn Quèc, Hoa Kú...
ThÞ trêng ch©u ¢u, ch©u Mü vµ ch©u Phi ®Òu cã nh÷ng bíc tiÕn triÓn m¹nh mÏ.
ii.Tæng quan kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam thêi kú
1996-2000.
Thêi kú 1996 - 2000, ViÖt Nam tiÕp tôc thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ
chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ víi bíc ®i thÝch hîp. Thùc tÕ thêi kú võa qua cho thÊy qu¸
tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ ®· ngµy cµng t¨ng cêng
18
kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn tèc ®é t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña
ViÖt Nam diÔn ra cßn chËm so víi yªu cÇu.
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cã thÓ ®îc ph©n biÖt ë 3 cÊp ®é: Quèc gia, Doanh
nghiÖp/Ngµnh vµ S¶n phÈm. VÒ mÆt s¶n phÈm cô thÓ bao gåm: hµng hãa vµ dÞch vô,
sau ®©y xin chØ ®Ò cËp tíi hµng hãa.
1.Kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia cña ViÖt Nam.
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia cã thÓ ®îc hiÓu lµ viÖc x©y dùng mét m«i trêng
kinh tÕ chung, ®¶m b¶o ph©n bè c¸c nguån lùc, ®¹t vµ duy tr× møc t¨ng trëng cao, bÒn
v÷ng. M«i trêng c¹nh tranh kinh tÕ chung cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi viÖc thóc ®Èy qu¸
tr×nh tù ®iÒu chØnh, lùa chän cña c¸c nhµ kinh doanh theo tÝn hiÖu cña thÞ trêng ®îc
th«ng tin ®Çy ®ñ. Sù dÞch chuyÓn c¬ cÊu kinh tÕ theo híng ngµy cµng hiÖu qu¶ h¬n víi
tèc ®é t¨ng trëng nhanh, phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù n¨ng ®éng cña c¸c doanh
nghiÖp/ngµnh.
Cho ®Õn nay ViÖt Nam vÉn ®îc ®¸nh gi¸ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia thÊp.
Theo ®¸nh gi¸ cña DiÔn ®µn Kinh tÕ thÕ giíi (WEF), xÐt theo tÝnh c¹nh tranh tÇm
quèc gia th×:
- N¨m 1997 ViÖt Nam ®øng thø 49 trong 53 níc ®îc ph©n h¹ng.
- N¨m 1998 ViÖt Nam ®øng thø 39 trong 53 níc ®îc ph©n h¹ng (ChØ sè kh¶
n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt Nam ®îc n©ng lªn chñ yÕu do sù gi¶m sót kinh tÕ cña
nhiÒu níc do bÞ khñng ho¶ng, cha ph¶i lµ do kÕt qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt
Nam mang l¹i.)
- N¨m 1999 ViÖt Nam ®øng thø 48 trong 59 níc ®îc ph©n h¹ng.
Tuy nhiªn, còng cÇn thÊy ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc ®i tÝch cùc ®Ó n©ng cao
kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña toµn quèc gia, vµ trªn thùc tÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ViÖt
Nam ®· Ýt nhiÒu ®îc c¶i thiÖn. Nh÷ng bíc ®i ®ã phÇn nµo ®îc thÓ hiÖn b»ng viÖc c¶i
thiÖn ®¸ng kÓ chÕ ®é qu¶n lý th¬ng m¹i trong thêi kú 1996-2000 theo híng níi láng
bít qu¶n lý cña nhµ níc, t¹o ®iÒu kiÖn cho th¬ng m¹i ph¸t triÓn. Cô thÓ nh sau:
- So víi thêi kú tríc 1996, biÓu thuÕ nhËp khÈu ®· ®îc hoµn thiÖn dÇn víi viÖc
¸p dông hÖ thèng m· HS, cÊu tróc biÓu thuÕ ®· ®îc ®¬n gi¶n hãa rÊt nhiÒu vµ kh¸ æn
®Þnh, thÓ hiÖn b»ng viÖc gi¶m sè møc thuÕ. ThuÕ suÊt cña rÊt nhiÒu mÆt hµng ®· ®îc
c¾t gi¶m phï hîp víi c¸c cam kÕt quèc tÕ vµ yªu cÇu cña tiÕn tr×nh héi nhËp. Thùc tÕ
hiÖn nay cho thÊy hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu ®Òu cã
møc thuÕ nhËp khÈu danh nghÜa thÊp hoÆc kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ.
- C¸c NTM còng dÇn ®îc níi láng, cô thÓ nh sau:
+
Danh môc hµng hãa cÊm nhËp khÈu, hµng hãa nhËp khÈu ph¶i cã giÊy
phÐp hoÆc h¹n ng¹ch ®· ®îc thu hÑp dÇn. ChÕ ®é ph©n bæ h¹n ng¹ch vµ
cÊp phÐp ®· ®îc c¶i tiÕn theo nguyªn t¾c ph©n bæ phï hîp víi kh¶ n¨ng
s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c
doanh nghiÖp ph¸t triÓn;
+
Tõ chç chØ mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp ®îc phÐp kinh doanh xuÊt - nhËp
khÈu, ®Õn nay tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®· ®îc phÐp, trõ mét sè mÆt hµng
chiÕn lîc ph¶i th«ng qua ®Çu mèi nh x¨ng dÇu, ph©n bãn, g¹o, xi-m¨ng;
+
NhiÒu biÖn ph¸p qu¶n lý míi cã tÝnh kh¸ch quan h¬n vµ Ýt c¶n trë th¬ng
m¹i ®· ®îc ®a vµo sö dông, ch¼ng h¹n c¸c biÖn ph¸p tiªu chuÈn kü thuËt
vµ chÊt lîng, kiÓm dÞch ®éng thùc vËt, c¸c thñ tôc h¶i quan phï hîp víi
quy ®Þnh vµ th«ng lÖ quèc tÕ;
+
C¸c thñ tôc qu¶n lý hµnh chÝnh ®· dÇn dÇn ®îc hoµn chØnh vµ ®¬n gi¶n
hãa h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng
kinh doanh ®îc thuËn lîi.
19
C¸c yÕu tè vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn kh¶ n¨ng
c¹nh tranh cña doanh nghiÖp/ngµnh, ®Õn thu hót ®Çu t níc ngoµi trong ®iÒu kiÖn c¹nh
tranh quèc tÕ ngµy cµng gay g¾t. ViÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc gia vµ duy
tr× kh¶ n¨ng ®ã lµ yªu cÇu quan träng ®èi víi mçi nÒn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn héi nhËp
quèc tÕ.
2.Kh¶ n¨ng c¹nh tranh doanh nghiÖp/ngµnh cña ViÖt Nam.
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh doanh nghiÖp/ngµnh ®îc thÓ hiÖn b»ng kh¶ n¨ng bï ®¾p
chi phÝ, duy tr× lîi nhuËn vµ ®îc ®o b»ng thÞ phÇn s¶n phÈm vµ dÞch vô cña doanh
nghiÖp trªn thÞ trêng.
§¸nh gi¸ mét c¸ch tæng quan, c¸c doanh nghiÖp/ngµnh cña ViÖt Nam cã kh¶
n¨ng c¹nh tranh rÊt thÊp c¶ ë thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ.
Tríc hÕt, c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t trong níc cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh kÐm
h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi, ®îc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt sau:
+
HiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh thÊp;
+
Phæ biÕn ë t×nh tr¹ng c«ng nghÖ l¹c hËu;
+
ChËm ®æi míi ph¬ng thøc qu¶n lý vµ kinh doanh;
+
Cha x©y dùng ®îc hÖ thèng m¹ng líi b¹n hµng vµ kh¶ n¨ng tiªu thô;
+
KÐm n¨ng ®éng do û l¹i vµo sù b¶o hé cña Nhµ níc. Chó träng qu¸ møc
®Õn "th¸i ®é cña Nhµ níc" vµ coi ®ã lµ nh©n tè ®¶m b¶o kinh doanh, v×
vËy cã t×nh tr¹ng cè giµnh ®îc giÊy phÐp, h¹n ng¹ch... ®Ó h¹ gi¸ thµnh,
mµ kh«ng chó ý gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò b¶n chÊt cña h¹ gi¸ thµnh;
+
Cha cã chiÕn lîc vµ qui ho¹ch tæng thÓ cho sù ph¸t triÓn hoÆc kÐm tÝnh
kh¶ thi. Kh¸ nhiÒu doanh nghiÖp/ngµnh chØ chó träng ®Õn môc tiªu ng¾n
h¹n;
+
Ýt ®Çu t cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn tiÕp thÞ vµ ®µo t¹o huÊn luyÖn...
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t trong níc, trong ®ã
chñ yÕu lµ gi÷a doanh nghiÖp Nhµ níc vµ doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c, cã t×nh tr¹ng chñ yÕu lµ,
+
Doanh nghiÖp Nhµ níc cã kh¶ n¨ng ®Çu t vµ c¹nh tranh lín h¬n ë mét sè
mÆt hµng, ngµnh hµng thiÕt yÕu nh: x¨ng dÇu, ph©n bãn, thÐp, xi m¨ng,
«t«, thiÕt bÞ ®éng lùc,... do cã u thÕ vÒ vèn vµ ®Çu t ®æi míi c«ng nghÖ...;
+
Doanh nghiÖp Nhµ níc cã hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp h¬n, chñ yÕu do bé
m¸y cång kÒnh, c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ kinh doanh cha t¹o ra ®éng
lùc ®Ó thu hót ngêi lao ®éng vµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.
3.Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng hãa ViÖt Nam.
§Ó thÊy ®îc thùc tr¹ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng hãa ViÖt Nam cã thÓ c¨n
cø vµo c¸c yÕu tè cÊu thµnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh nh ®· ®Ò cËp. Trªn c¬ së ®ã cã thÓ
ph©n lo¹i hµng ho¸ cña ViÖt Nam thµnh 3 nhãm: nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, nhãm
cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cã ®iÒu kiÖn vµ nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp.
- Nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ cµ phª, ®iÒu, g¹o, tiªu, mét sè tr¸i c©y ®Æc
s¶n (soµi, døa, bëi, ...), thuû, h¶i s¶n, hµng dÖt may, giµy dÐp, ®éng c¬ diesel lo¹i
c«ng suÊt nhá...;
- Nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi ®iÒu kiÖn ®îc hç trî cã thêi h¹n vµ tÝch cùc
n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ chÌ, cao su, rau, thÞt lîn, l¾p r¸p ®iÖn tö, c¬ khÝ, hãa
chÊt, xi m¨ng, ...;
- Nhãm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp lµ ®êng mÝa, b«ng, ®ç t¬ng, ng«, qu¶ cã
mói, hoa, s÷a bß, gµ, thÐp...
20
- Xem thêm -
.DOC 
68 
23530 
75 
