Tài liệu Các biện pháp nâng cao hiệu quả luật thuế giá trị gia tăng ở nước ta hiện nay

Lêi më ®Çu Theo thèng kª cña Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) th× hiÖn nay trªn thÕ giíi cã kho¶ng h¬n 100 n-íc ®ang ¸p dông chÕ ®é thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng,mét chÕ ®é thuÕ gi¸n thu c¬ b¶n vµ ®Æc biÖt quan träng trong viÖc huy ®éng nguån thu cho Ng©n s¸ch nhµ n-íc, ®em l¹i sè thu chiÕm tû träng ®¸ng kÓ trong tæng sè thu Ng©n s¸ch nhµ n-íc.Do vËy,trong hÖ thèng ph¸p luËt thuÕ,ph¸p luËt vÒ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cã vÞ trÝ rÊt quan träng. ViÖc ¸p dông chÕ ®é thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ë ViÖt Nam thay thÕ cho chÕ ®é thuÕ doanh thu trong thêi gian qua cã t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ – x· héi.Qua ba n¨m thùc hiÖn,bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng b-íc ®Çu vµ nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ – x· héi ®¸ng ghi nhËn cña chÕ ®é thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®· chøng tá sù lùa chän ®óng ®¾n vµ sù cÇn thiÕt cña viÖc ¸p dông chÕ ®é thuÕ nµy. MÆt kh¸c,thùc tiÔn ¸p dông chÕ ®é thuÕ GTGT béc lé nh÷ng bÊt cËp trong c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®· g©y ra nh÷ng v-íng m¾c khi ¸p dông,®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ch-a cao,ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cßn thÊp,sù suy gi¶m kinh tÕ do nh÷ng t¸c ®éng vµ ¶nh h-ëng hÖ qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ thÕ giíi vµ khu vùc,cïng víi thiªn tai liªn tiÕp diÔn ra ®· cµng t¹o ra nhiÒu khã kh¨n h¬n trong viÖc triÓn khai ¸p dông trªn thùc tÕ.§iÒu ®ã ®Æt ra nhiÖm vô ph¶i nghiªn cøu ®¸nh gi¸ nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ thuÕ GTGT tõ ®ã rót ra nh÷ng g× ®· ®¹t ®-îc vµ nh÷ng g× ch-a ®¹t ®-îc nh»m môc ®Ých söa ®æi,bæ sung c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ thuÕ GTGT ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng,®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña ®êi sèng kinh tÕ lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn,b¶n th©n ph¸p luËt vµ chÊt l-îng cña nã kh«ng thÓ tù thÓ hiÖn trong ®êi sèng x· héi mµ ph¶i th«ng qua c¬ chÕ b¶o ®¶m thùc hiÖn.Do ®ã,®Ó ®¶m b¶o ph¸t huy vai trß cña chÕ ®é thuÕ GTGT th× cïng víi viÖc hoµn 1 thiÖn ph¸p luËt cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn c¬ chÕ b¶o ®¶m thùc hiÖn.Mèi liªn hÖ gi÷a ph¸p luËt vÒ thuÕ GTGT vµ c¬ chÕ b¶o ®¶m thùc hiÖn ®Æt ra yªu cÇu lµ cÇn nghiªn cøu lµm s¸ng tá nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng tíi hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng tõ ®ã ®-a ra nh÷ng biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. §Õn nay ë n-íc ta,®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu,héi th¶o,bµn luËn vÒ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng,trong sè c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®ã cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®iÓn h×nh lµ : B¸o c¸o kh¶o s¸t vÒ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ë c¸c n-íc Ph¸p,Thuþ §iÓn,Trung Quèc…(Tæng côc thuÕ,Bé tµi chÝnh,1993);M« h×nh ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ë ViÖt Nam (§Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp Bé cña Tæng côc thuÕ,Bé tµi chÝnh n¨m 1993);B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c triÓn khai thùc hiÖn c¸c LuËt thuÕ míi(Tæng côc thuÕ,Bé tµi chÝnh,5/2000);Mét sè bµi b¸o ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh… Víi mong muèn gãp søc vµo viÖc nghiªn cøu lµm s¸ng tá thùc tr¹ng vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ GTGT,t¸c gi¶ ®· lùa chän ®Ò t¯i: “C¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ë n­íc ta hiÖn nay” . Víi ®Ò tµi trªn,t¸c gi¶ luËn v¨n kh«ng m« t¶ l¹i toµn bé nh÷ng néi dung ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng,mµ viÖc nghiªn cøu nh»m ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸p luËt vÒ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ,hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng vµ c¸c nh©n tè ¶nh h-ëng tíi hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng.Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸p luËt vµ ph¸t hiÖn nh÷ng v-íng m¾c trong ¸p dông vµ nguyªn nh©n cña nã tõ ®ã kiÕn nghÞ nh÷ng biÖn ph¸p b¶o ®¶m n©ng cao hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng kÕt hîp víi c¸c ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp,®èi chiÕu,so s¸nh.Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch,so s¸nh,®èi chiÕu ®-îc sö dông nh»m lµm s¸ng tá c¸c kh¸i niÖm,c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra trong c¸c quy ®Þnh vµ thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt thuÕ 2 gi¸ trÞ gia t¨ng .Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp ®-îc sö dông chñ yÕu ®Ó ®-a ra nh÷ng nhËn xÐt mang tÝnh chÊt kh¸i qu¸t ho¸ tõ ®ã luËn chøng cho nh÷ng kiÕn nghÞ thÝch hîp. VÒ mÆt bè côc,ngoµi lêi më ®Çu,kÕt luËn,danh môc tµi liÖu tham kh¶o th× LuËn v¨n ®-îc chia lµm ba ch-¬ng : Ch-¬ng I : Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ cÊu tróc vµ hiÖu qu¶ ph¸p luËt cña thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng Ch-¬ng II : Thùc tr¹ng ph¸p luËt vµ thùc tÕ ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ë ViÖt Nam Ch-¬ng III : C¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m n©ng cao hiÖu qu¶ ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng 3 Ch-¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ cÊu tróc vµ hiÖu qu¶ ph¸p luËt cña thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng I./ Kh¸i niÖm, b¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng 1.Kh¸i niÖm thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng Cïng víi sù ra ®êi cña nhµ n-íc,sù xuÊt hiÖn cña thuÕ nh- lµ mét sù ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng b×nh th-êng cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc,bëi thuÕ lµ mét nguån thu quan träng nhÊt cña nhµ n-íc,lµ c¬ së ®Ó ®¶m b¶o chi cho ng©n s¸ch nhµ n-íc. ThuÕ ®-îc nghiªn cøu d-íi rÊt nhiÒu gi¸c ®é kh¸c nhau. ë gi¸c ®é KT – TC,thuÕ th-êng ®-îc hiÓu lµ mét kho¶n chuyÓn giao thu nhËp b¾t buéc cña c¸c thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n cho nhµ n-íc theo møc ®é vµ thêi h¹n ®-îc ph¸p luËt quy ®Þnh nh»m sö dông cho môc ®Ých c«ng céng. Cßn d-íi gi¸c ®é ph¸p lý,thuÕ lµ nghÜa vô ph¸p lý cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n ph¶i chuyÓn mét phÇn tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña m×nh vµo Ng©n s¸ch nhµ n-íc khi cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè cÊu thµnh do luËt thuÕ quy ®Þnh. Thùc tiÔn ë c¸c n-íc cho thÊy,viÖc cã ¸p dông thuÕ GTGT hay kh«ng lµ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn riªng cña tõng n-íc.§a sè n-íc ¸p dông thuÕ GTGT lµ do hÖ thèng thuÕ cò kh«ng cßn phï hîp n÷a.Mét sè n-íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh-ng ch-a ¸p dông thuÕ GTGT nh- Mü,óc.C¸c n-íc nµy ch-a ¸p dông thuÕ GTGT lý do chÝnh lµ hä ®· cã thuÕ doanh thu ®¸nh vµo kh©u b¸n lÎ,lµ kh©u cuèi cïng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh,v× vËy kh«ng bÞ ®¸nh trïng thuÕ.C¸ch thu thuÕ nµy ®-îc thu theo tõng bang ®· cã nÒ nÕp vµ thãi quen,®ang ho¹t ®éng tèt.NÕu ban hµnh thªm thuÕ GTGT ¸p dông trªn toµn liªn bang th× ph¶i thay ®æi l¹i hÖ thèng thuÕ cña c¸c bang,®iÒu nµy sÏ rÊt phøc t¹p cho nªn hä ch-a ¸p dông. 4 Còng theo kinh nghiÖm cña c¸c n-íc ¸p dông thuÕ GTGT th× thuÕ doanh thu cã nh-îc ®iÓm c¬ b¶n lµ thu thuÕ trïng lÆp qua mçi lÇn b¸n hµng;®èi víi cïng mét mÆt hµng nÕu tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau,th× sè thuÕ ph¶i nép kh¸c nhau(do mét c¬ së s¶n xuÊt thuÕ ph¶i nép mét lÇn;do nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt th× qua mçi c¬ së ®Òu ph¶i nép lµm sè thuÕ nép t¨ng)kh«ng phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr-êng,ch-a khuyÕn khÝch ®Çy ®ñ cho s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu;nhiÒu thuÕ suÊt nh-ng tiªu thøc s¾p xÕp c¸c mÆt hµng,dÞch vô vµo tõng thuÕ suÊt cô thÓ rÊt khã x¸c ®Þnh râ rµng,chÝnh x¸c,dÔ dÉn ®Õn viÖc th¾c m¾c vÒ thuÕ vµ lîi dông ®Ó trèn thuÕ,l¸ch thuÕ.Do ®ã,nh»m kh¾c phôc nh÷ng nh-îc ®iÓm trªn cña thuÕ doanh thu,c¸c n-íc ®· chuyÓn sang ¸p dông thuÕ GTGT (theo tiÕng Anh viÕt lµ Value Added Tax vµ viÕt t¾t lµ VAT). ThuÕ GTGT lµ thuÕ gi¸n thu ®-îc thu trªn gi¸ trÞ t¨ng thªm ë tõng kh©u cña qu¸ tr×nh kinh doanh(®èi t-îng nép thuÕ sÏ tÝnh sè thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ph¸t sinh khi b¸n hµng, vµ ®-îc khÊu trõ sè thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®· nép khi mua hµng ho¸ vËt t-,chØ ph¶i nép phÇn chªnh lÖch vµo ng©n s¸ch nhµ n-íc).ThuÕ GTGT ®· ®-îc ¸p dông thèng nhÊt ®èi víi c¸c lo¹i hµng ho¸ nhËp khÈu vµ hµng ho¸ s¶n xuÊt trong n-íc nh»m ®¶m b¶o tÝnh nhÊt qu¸n cña thuÕ GTGT. §èi t­îng tÝnh thuÕ GTGT l¯ gi² trÞ gia t¨ng cða h¯ng ho²,dÞch vó.”Gi² trÞ gia t¨ng “ l¯ gi² trÞ m¯ ng­êi s°n xuÊt kinh doanh l¯m t¨ng thªm v¯o gi² nguyªn vËt liÖu hay hµng ho¸ mua vµo tr-íc khi b¸n ra s¶n phÈm hay dÞch vô míi.VÒ b¶n chÊt kinh tÕ,®ã lµ chªnh lÖch gi÷a gi¸ ®Çu ra vµ gi¸ ®Çu vµo do ®¬n vÞ kinh tÕ t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt,l-u th«ng. VÒ mÆt nguyªn t¾c,nhµ n-íc chØ ®¸nh thuÕ vµo phÇn gi¸ trÞ t¨ng thªm cña hµng ho¸,dÞch vô.Tuy vËy,c¸ch hiÓu “thuÕ GTGT chØ ®²nh trªn gi² trÞ t¨ng thªm”chØ ®òng khi xÐt trªn gãc ®é mçi c«ng ®o³n s°n xuÊt hay l­u th«ng.Trªn thùc tÕ,thuÕ GTGT ®-îc tÝnh theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh trªn toµn bé gi¸ hµng 5 ho² dÞch vó cuèi cïng ®Õn ng­êi tiªu dïng.Nh­ vËy tªn gäi “thuÕ GTGT” hoµn toµn kh«ng ph¶i víi ý nghÜa lµ lo¹i thuÕ chØ ®¸nh khi ph¸t sinh gi¸ trÞ t¨ng thªm mµ nã thÓ hiÖn ph-¬ng ph¸p thu thuÕ theo phÇn trªn gi¸ trÞ gia t¨ng cña hµng ho¸,dÞch vô ë tõng c«ng ®o¹n s¶n xuÊt hoÆc l-u th«ng(®iÒu nµy còng gi¶i thÝch cho viÖc ë kh©u nhËp khÈu,thuÕ GTGT ®¸nh trªn toµn bé gi¸ trÞ hµng chø kh«ng x¸c ®Þnh trªn gi¸ trÞ t¨ng thªm).ThuÕ GTGT do tæ chøc hay c² nh©n kinh doanh ph°i nép ®­îc x²c ®Þnh trªn “gi² trÞ” ph²t sinh thªm qua mçi kh©u tõ s¶n xuÊt,l-u th«ng ®Õn tiªu dïng.Gi¸ trÞ t¨ng thªm ®ã ®-îc x¸c ®Þnh b»ng hiÖu sè gi÷a gi¸ trÞ b¸n ra ë cuèi mçi kh©u víi gi¸ trÞ mua vµo ë ®Çu mçi kh©u.Tuy nhiªn tæng sè thuÕ GTGT mµ tæ chøc hay c¸ nh©n kinh doanh ph¶i nép cho c¸c c«ng ®o¹n tõ s¶n xuÊt ®Õn chu kú l-u th«ng cuèi cïng ®óng b»ng sè thuÕ tÝnh trªn gi¸ b¸n cho ng-êi tiªu dïng cuèi cïng. 2.B¶n chÊt VÒ b¶n chÊt,thuÕ GTGT lµ mét lo¹i thuÕ gi¸n thu,lµ lo¹i thuÕ mµ nhµ n-íc sö dông nh»m ®éng viªn mét bé phËn thu nhËp cña ng-êi tiªu dïng hµng ho¸,dÞch vô th«ng qua viÖc thu thuÕ ®èi víi ng-êi s¶n xuÊt,kinh doanh hµng ho¸,dÞch vô.TÝnh gi¸n thu cña thuÕ GTGT thÓ hiÖn ë chç ng-êi nép thuÕ vµ ng-êi chÞu thuÕ kh«ng ®ång nhÊt.Ng-êi nép thuÕ lµ tæ chøc hay c¸ nh©n s¶n xuÊt,kinh doanh hµng ho¸,dÞch vô thuéc diÖn ®èi t-îng chÞu thuÕ,cßn ng-êi chÞu thuÕ chÝnh lµ ng-êi tiªu dïng nªn ng-êi nép thuÕ chØ lµ ng-êi nép thay cho ng-êi chÞu thuÕ. Khi nãi thuÕ GTGT do ng-êi tiªu dïng chÞu,cã nghÜa lµ tiÒn thuÕ mµ trªn danh nghÜa ®-îc tr¶ bëi tæ chøc hay c¸ nh©n kinh doanh b¸n hµng ho¸,cung øng dÞch vô sÏ ®-îc chuyÓn qua cho ng-êi tiªu dïng chÞu d-íi d¹ng céng thªm vµo gi¸ b¸n hµng ho¸,dÞch vô ®ã. Víi b¶n chÊt thuÕ GTGT lµ thuÕ ®¸nh vµo tiªu dïng nªn dÔ ®iÒu chØnh v× ng-êi chÞu thuÕ th-êng kh«ng c¶m nhËn ®-îc ®Çy ®ñ g¸nh nÆng cña thuÕ. 6 H¬n n÷a,thuÕ GTGT cßn gãp phÇn khuyÕn khÝch ®Çu t- vèn,vµ kÝch thÝch ph¸t triÓn kinh tÕ.Bëi v× viÖc thu thuÕ cña nhµ n-íc kh«ng ¶nh h-ëng tíi thu nhËp cña nhµ ®Çu t-. 3.§Æc ®iÓm Thø nhÊt,®èi víi thuÕ doanh thu,Nhµ n-íc ®¸nh thuÕ ®èi víi toµn bé doanh thu ph¸t sinh cña mçi kh©u s¶n xuÊt l-u th«ng.Do ®ã,nÕu c¸c s¶n phÈm chÞu thuÕ cµng qua nhiÒu kh©u th× sè thuÕ Nhµ n-íc thu còng t¨ng thªm qua c¸c kh©u.Cßn ®èi víi thuÕ GTGT,nhµ n-íc chØ ®¸nh vµo phÇn gi¸ trÞ t¨ng thªm cña s¶n phÈm ë tõng kh©u s¶n xuÊt l-u th«ng,nh- vËy tæng sè thuÕ GTGT mµ nhµ n-íc thu ®-îc kh«ng t¨ng thªm qua c¸c kh©u s¶n xuÊt,l-u th«ng. Thø hai,thuÕ GTGT cã tÝnh trung lËp,cã nghÜa lµ vÒ mÆt lý thuyÕt thuÕ GTGT kh«ng ph¶i lµ mét yÕu tè trong chi phÝ cña doanh nghiÖp.Nã kh«ng lµm ¶nh h-ëng tíi gi¸ c¶ hµng ho¸,v× khi nã ph¶i nép bëi doanh nghiÖp nµy th× nã còng ®-îc khÊu trõ ë doanh nghiÖp kh¸c,chØ cã ng-êi tiªu dïng cuèi cïng míi kh«ng ®-îc khÊu trõ. Thø ba,hiÖu qu¶ cña thuÕ GTGT kh«ng phô thuéc vµo sù tæ chøc vµ ph©n chia c¸c chu tr×nh kinh tÕ.C¸c kh©u s¶n xuÊt kinh doanh cña mét s¶n phÈm dï ®-îc tËp trung t¹i mét doanh nghiÖp hoÆc ph©n chia cho nhiÒu doanh nghiÖp kh¸c nhau th× tæng sè thuÕ Nhµ n-íc thu ®-îc lu«n b»ng víi sè thuÕ tÝnh trªn gi¸ b¸n cho ng-êi tiªu dïng cuèi cïng. Thø t-,thuÕ GTGT cã khÊu trõ sè thuÕ nép ë giai ®o¹n tr-íc.VÒ c¬ b¶n,c¸c kh©u s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸,dÞch vô trung gian kh«ng t¹o ra sè thu thuÕ GTGT cho nhµ n-íc,v× sè thuÕ nép ë nh÷ng giai ®o¹n nµy sÏ ®-îc khÊu trõ hoÆc hoµn l¹i,cho ®Õn khi s¶n phÈm cuèi cïng ®-îc tiªu dïng. Nh- vËy,thuÕ GTGT vÉn ®¶m b¶o ®-îc sè thu kÞp thêi vµ th-êng xuyªn cho Ng©n s¸ch nhµ n-íc do ®-îc thu qua tõng c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh tõ s¶n 7 xuÊt ®Õn l-u th«ng,vµ l¹i kh¾c phôc ®-îc sù ®¸nh trïng thuÕ cña thuÕ doanh thu. Thø n¨m,¸p dông thuÕ GTGT t¹o ra sù kiÓm so¸t chÆt chÏ h¬n vÒ thuÕ,gãp phÇn chèng trèn lËu thuÕ cã hiÖu qu¶.Do viÖc khÊu trõ thuÕ ®Çu vµo ph¶i dùa trªn c¬ së ho¸ ®¬n chøng tõ nªn buéc doanh nghiÖp ph¶i l-u gi÷ sæ s¸ch kÕ to¸n ®Çy ®ñ,ho¹t ®éng mua b¸n ph¶i cã ho¸ ®¬n th× míi ®-îc khÊu trõ thuÕ.Doanh thu hay gi¸ b¸n ra cña ng-êi b¸n ph¶i lµ gi¸ mua vµo hay chi phÝ cña ng-êi mua nªn c¸c ®¬n vÞ mua vµ b¸n kh«ng thÓ th«ng ®ång trèn thuÕ v× quyÒn lîi m©u thuÉn nhau. Thø s¸u,ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn,viÖc qu¶n lý thu thuÕ GTGT kh¸ phøc t¹p. §Ó thu thuÕ ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý thèng nhÊt vµ chÆt chÏ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ tr×nh ®é nghiÖp vô chuyªn m«n cña c¸n bé thuÕ ph¶i ®-îc t¨ng c-êng.Yªu cÇu c¬ b¶n lµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i ghi chÐp sæ s¸ch chøng tõ kÕ to¸n ®Çy ®ñ,minh b¹ch.C«ng viÖc kiÓm so¸t tê khai thuÕ cña ®èi t-îng nép thuÕ chi phÝ rÊt lín vµ ®ßi hái ph¶i ®-îc ®iÖn to¸n ho¸.Qu¶n lý kh«ng chÆt chÏ cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng sè thuÕ khÊu trõ vµ hoµn thuÕ cao h¬n so víi sè thu ®-îc cña Nhµ n-íc. II./ M« h×nh ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng 1.CÊu tróc ph¸p luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng 1.1.Ph¹m vi ¸p dông thuÕ GTGT Víi b¶n chÊt lµ thuÕ gi¸n thu,thuÕ GTGT kh«ng trùc tiÕp ®¸nh vµo thu nhËp vµ tµi s¶n cña ng-êi nép thuÕ mµ ®¸nh mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô,®iÒu ®ã cã nghÜa lµ ba kh²i niÖm “®èi t­îng chÞu thuÕ “, “®èi t­îng nép thuÕ” v¯ “ng­êi chÞu thuÕ” kh«ng ®ång nhÊt víi nhau.Do vËy,viÖc ph©n biÖt ba kh¸i niÖm trªn lµ rÊt quan träng vÒ ph-¬ng diÖn ph¸p lý. Ng-êi chÞu thuÕ GTGT lµ ng-êi tiªu dïng cuèi cïng hµng ho¸,dÞch vô thuéc diÖn chÞu thuÕ GTGT.Ng-êi tiªu dïng cuèi cïng lµ ng-êi sö dông hµng ho¸,dÞch vô kh«ng v× môc ®Ých t¹o ra hµng ho¸,dÞch vô kh¸c vµ lµm cho hµng 8 ho¸,dÞch vô ®ã tho¸t ra khái chu tr×nh l-u th«ng.V× vËy,ng-êi chÞu thuÕ GTGT kh«ng bÞ rµng buéc bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸p lý nh- ng-êi nép thuÕ GTGT vµ theo th«ng lÖ ng-êi chÞu thuÕ th-êng kh«ng ®-îc quy ®Þnh trong luËt thuÕ,mÆc dï hä lµ ng-êi ®· ph¶i chuyÓn mét phÇn tµi s¶n thuéc quyÒn së h÷u cña m×nh vµo Ng©n s¸ch nhµ n-íc khi thùc hiÖn hµnh vi tiªu dïng hµng ho¸,dÞch vô chÞu thuÕ GTGT. §èi t-îng nép thuÕ GTGT lµ nh÷ng c¸ nh©n,tæ chøc cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt,kinh doanh hay nhËp khÈu hµng ho¸,kinh doanh dÞch vô thuéc ®èi t-îng chÞu thuÕ.Nh- vËy,®èi t-îng nép thuÕ bao trïm lªn hÇu hÕt mäi ®èi t-îng s¶n xuÊt kinh doanh vµ kh«ng chØ bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh trong n-íc mµ cßn bao gåm c¶ c¸c tæ chøc,c¸ nh©n n-íc ngoµi cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt,kinh doanh hay nhËp khÈu hµng ho¸ thuéc diÖn chÞu thuÕ t¹i n-íc ®¸nh thuÕ. Tuy nhiªn,ë nhiÒu n-íc,®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ c«ng t¸c qu¶n lý thu thuÕ GTGT,®èi víi ®¹i bé phËn c¸c c¸ nh©n,tæ chøc s¶n xuÊt,kinh doanh ë quy m« nhá kh«ng ¸p dông thuÕ GTGT mµ ¸p dông chÕ ®é thuÕ kho¸n.DiÖn miÔn thuÕ GTGT ¸p dông cho nh÷ng ®èi t-îng kinh doanh nhá cã doanh thu hµng n¨m d-íi møc quy ®Þnh (vÝ dô : 200.000 pª x« ë Philipines; 200.000 Sek ë Thuþ §iÓn; 30.000 §« la Canada ë Canada; 100.000 DKK ë §an M¹ch; 1000.000 §« la Singapore ë Singapore; 600.000 b¹t ë Th¸i Lan ….).Quy ®Þnh kh«ng ¸p dông thuÕ GTGT mµ ¸p dông chÕ ®é thuÕ kho¸n víi mét sè ®èi t-îng trªn cã t¸c dông lµm gi¶m g¸nh nÆng qu¶n lý thu thuÕ ®èi víi c¸c ®èi t-îng kinh doanh nhá.V× c¸c ®èi t-îng nµy trong kinh doanh,viÖc thùc hiÖn chÕ ®é sæ s¸ch kÕ to¸n th-êng kh«ng ®¶m b¶o vµ chi phÝ qu¶n lý thu thuÕ GTGT th-êng kh«ng hiÖu qu¶ so víi sè thu ®-îc. Trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi tõ thuÕ doanh thu sang ¸p dông thuÕ GTGT,c¸c n-íc th-êng cã ba h×nh thøc triÓn khai ¸p dông thuÕ GTGT : 9 Thø nhÊt,¸p dông thuÕ GTGT toµn bé,cã nghÜa lµ ¸p dông ®èi víi c¸c ®èi t-îng nép thuÕ ho¹t ®éng ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt,kinh doanh,b¸n bu«n vµ b¸n lÎ.§iÓn h×nh ¸p dông h×nh thøc nµy lµ c¸c n-íc : Thuþ §iÓn,Ph¸p,Th¸i Lan,Hungari. Thø hai,¸p dông thuÕ GTGT tõng phÇn,tøc lµ ¸p dông ®Õn tõng kh©u cña qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn s¶n phÈm hµng ho¸.VÝ dô nh- In®«nªxia,Nhµ n-íc ban hµnh ®¹o luËt tõ n¨m 1983,nh-ng do tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸n bé ngµnh thuÕ vµ nhËn thøc cña ng-êi nép thuÕ nªn ®Õn 1985,®¹o luËt thuÕ míi ®-îc thi hµnh vµ thùc hiÖn theo tõng b-íc nh- sau : N¨m 1985 : §èi t-îng nép thuÕ lµ nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt N¨m 1989 : Më réng ph¹m vi ¸p dông ®èi víi c¸c ®¹i lý b¸n bu«n N¨m 1993 : Më réng ph¹m vi ¸p dông ®èi víi c¸c ®¹i lý b¸n lÎ. Thø ba,thùc hiÖn thÝ ®iÓm thuÕ GTGT ®èi víi mét sè ngµnh,®iÓn h×nh ¸p dông h×nh thøc nµy lµ Trung Quèc : B-íc thÝ ®iÓm chØ ¸p dông ®èi víi c¸c s¶n phÈm : Xe « t«,tµu biÓn,n¨m 1984 më réng diÖn ¸p dông ®èi víi c¸c s¶n phÈm xe ®¹p,qu¹t ®iÖn,kim khÝ,m¸y mãc thiÕt bÞ,phô tïng,®éng c¬,thÐp.N¨m 1986 më réng diÖn ®èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ,vËt liÖu x©y dùng,kho¸ng s¶n,kim lo¹i. Qua tæng kÕt ®¸nh gi¸ cña c¸c n-íc,trong ba h×nh thøc tiÕn hµnh thuÕ GTGT th× h×nh thøc ¸p dông mang tÝnh ®ång lo¹t lµ hiÖu qu¶ nhÊt.Tuy nhiªn,h×nh thøc nµy ®ßi hái ph¶i cã sù chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vÒ luËt,c¸c v¨n b¶n h-íng dÉn d-íi luËt,tr×nh ®é hiÓu biÕt cña ng-êi nép thuÕ,tr×nh ®é qu¶n lý cña c¬ quan thuÕ,chøng tõ ho¸ ®¬n,ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt…H×nh thøc ¸p dông thuÕ GTGT ë tõng kh©u kÕt qu¶ bÞ h¹n chÕ,cßn h×nh thøc ¸p dông thÝ ®iÓm ë ph¹m vi hÑp,ë mét sè ngµnh lµ kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶. Theo th«ng lÖ chung cña c¸c n-íc ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng th× ®èi t-îng chÞu thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng lµ hµng ho¸,dÞch vô tiªu dïng néi ®Þa bao gåm c¶ hµng ho¸ nhËp khÈu.VÒ ®èi t-îng kh«ng chÞu thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ,c¸c 10 n-íc cã quy ®Þnh kh¸c nhau,th-êng lµ nh÷ng hµng ho¸,dÞch vô tiªu dïng phôc vô thiÕt yÕu cho con ng-êi vµ phôc vô cho lîi Ých c«ng céng x· héi vµ an ninh quèc phßng kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh v× lîi nhuËn.Sè l-îng nhãm hµng ho¸,dÞch vô kh«ng chÞu thuÕ tuú theo luËt cña tõng n-íc quy ®Þnh.VÝ dô : ë §µi Loan quy ®Þnh 30 nhãm hµng ho¸,dÞch vô kh«ng chÞu thuÕ;ë In®«nªxia quy ®Þnh cã 15 nhãm hµng ho¸,dÞch vô kh«ng chÞu thuÕ;ë Hungari quy ®Þnh cã 5 nhãm hµng ho¸ dÞch vô kh«ng chÞu thuÕ. 1.2.C¨n cø tÝnh thuÕ GTGT VÒ gi¸ tÝnh thuÕ GTGT cã hai c¸ch x¸c ®Þnh nh- sau : C¸ch thø nhÊt,gi¸ tÝnh thuÕ lµ gi¸ ®· bao gåm thuÕ GTGT.VÝ dô nh- ë Ph¸p, thuÕ GTGT ®-îc tÝnh vµo gi¸ b¸n vµ lµ yÕu tè cÊu thµnh gi¸ b¸n s¶n phÈm hµng ho¸.Cã nghÜa lµ thuÕ ®-îc tÝnh trªn gi¸ b¸n ®· bao gåm thuÕ. C¸ch thø hai,gi¸ tÝnh thuÕ lµ gi¸ ch-a bao gåm thuÕ.C¸ch tÝnh nµy ¸p dông ë hÇu hÕt c¸c n-íc.C¸ch tÝnh nµy lµm cho bªn mua vµ bªn b¸n thÊy râ rµng h¬n gi¸ ch-a cã thuÕ vµ sè thuÕ GTGT. Trong tr-êng gi¸ thùc vµ gi¸ ghi trªn ho¸ ®¬n,chøng tõ cã sù kh¸c biÖt th× xÐt vÒ ph-¬ng diÖn ph¸p lý chõng nµo ch-a chøng minh ®-îc gi¸ ghi trªn ho¸ ®¬n chøng tõ lµ kh«ng phï hîp víi gi¸ thùc th× vÉn ph¶i dùa vµo gi¸ ghi trªn ho¸ ®¬n chøng tõ ®Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi møc ®é nghÜa vô thuÕ GTGT.Cßn ng-îc l¹i, nÕu chøng minh ®-îc th× ph¶i dùa vµo gi¸ thùc ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é nghÜa vô thuÕ GTGT ®ång thêi chñ thÓ vi ph¹m ph¶i g¸nh chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lý vÒ hµnh vi gian lËn cña m×nh. Thêi ®iÓm tÝnh thuÕ th«ng th-êng ®-îc x¸c ®Þnh khi mét trong c¸c yÕu tè sau ph¸t sinh : giao hµng,chuyÓn giao quyÒn së h÷u,nhËn thanh to¸n,ph¸t hµnh ho¸ ®¬n GTGT,sö dông hµng ho¸,dÞch vô.Nh-ng th«ng th-êng ®èi víi hµng ho¸ lµ khi hµng ho¸ ®-îc b¸n,cßn ®èi víi dÞch vô lµ khi ng-êi cung cÊp dÞch vô nhËn ®-îc tiÒn tr¶ cho dÞch vô. 11 ThuÕ suÊt lµ ®¹i l-îng x¸c ®Þnh møc ®é,ph¹m vi nghÜa vô nép thuÕ trªn mét ®¬n vÞ cña ®èi t-îng chÞu thuÕ.Hay nãi c¸ch kh¸c thuÕ suÊt lµ ®Þnh møc thu thuÕ(møc thuÕ ph¶i thu)trªn mét ®¬n vÞ cña ®èi t-îng chÞu thuÕ.§©y chÝnh lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña ng-êi nép thuÕ.V× vËy, viÖc x¸c ®Þnh thuÕ suÊt ph¶i qu¸n triÖt ®-îc quan ®iÓm võa coi träng lîi Ých chung cña quèc gia võa ph¶i chó ý ®Õn lîi Ých cña ng-êi nép thuÕ. Mçi n-íc tuú vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ – x· héi vµ chÕ ®é thu thuÕ doanh thu tr-íc ®ã mµ cã c¸c quy ®Þnh vÒ thuÕ suÊt thuÕ GTGT cho phï hîp.HÇu hÕt c¸c n-íc ®Òu ¸p dông thuÕ suÊt 0% ®èi víi hµng ho¸ xuÊt khÈu.§èi t-îng ¸p dông thuÕ suÊt 0% ®-îc tho¸i tr¶ l¹i sè thuÕ GTGT ®· chÞu trªn hµng ho¸ ®Çu vµo.BiÖn ph¸p nµy ®-îc ®¸nh gi¸ lµ h÷u hiÖu nhÊt ®èi víi viÖc khuyÕn khÝch xuÊt khÈu.Còng cã mét sè n-íc ¸p dông thuÕ suÊt 0% ®èi víi c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô kh¸c nh- Thuþ §iÓn(®èi víi b¸o chÝ xuÊt b¶n hµng ngµy,x¨ng m¸y bay ph¶n lùc),Canada(®èi víi l-¬ng thùc,thùc phÈm,c¸c dÞch vô tµi chÝnh quèc tÕ).Bªn c¹nh ®ã,còng cã n-íc kh«ng ¸p dông thuÕ suÊt 0% nh- §an M¹ch vµ Trung Quèc. HiÖn nay ë c¸c n-íc hai lo¹i c¬ cÊu thuÕ suÊt thuÕ GTGT : Thø nhÊt,lo¹i h×nh ¸p dông mét thuÕ suÊt(kh«ng kÓ thuÕ suÊt 0% ¸p dông víi xuÊt khÈu vµ mét sè mÆt hµng thiÕt yÕu) : Theo thèng kª th× trong sè 100 n-íc th× cã 44 n-íc ¸p dông thuÕ GTGT víi c¬ chÕ mét thuÕ suÊt,trong ®ã §an M¹ch lµ mét n-íc cã møc thuÕ suÊt cao nhÊt(32%);NhËt,Singapore lµ n-íc cã møc thuÕ suÊt thÊp nhÊt(3%). Thø hai,lo¹i h×nh ¸p dông nhiÒu thuÕ suÊt(kh«ng kÓ thuÕ suÊt 0%) : Ngoµi c¸c n-íc ¸p dông mét thuÕ suÊt,c¸c n-íc cßn l¹i ¸p dông thuÕ GTGT víi nhiÒu møc thuÕ suÊt vµ sè l-îng thuÕ suÊt kho¶ng tõ 2 ®Õn 5 thuÕ suÊt(tr-êng hîp C«l«mbia 5 thuÕ suÊt);thuÕ suÊt thÊp nhÊt lµ 1% (BØ,Thæ NhÜ Kú),2%(Hµn Quèc) vµ thuÕ suÊt cao nhÊt lµ 50%(Senegal),45% (Trung Quèc),38%(ý) vµ 36%(Hy L¹p).PhÇn lín c¸c n-íc ¸p dông c¬ chÕ 3 thuÕ 12 suÊt,chØ mét sè n-íc ¸p dông c¬ chÕ 5 thuÕ suÊt(BØ vµ C«l«mbia),c¬ chÕ 4 thuÕ suÊt(ý),c¬ chÕ 2 thuÕ suÊt(§øc vµ NhËt).Víi c¸c n-íc ¸p dông c¬ chÕ nhiÒu thuÕ suÊt,th× møc thuÕ suÊt tiªu chuÈn ®-îc ¸p dông cho hÇu hÕt c¸c hµng ho¸,dÞch vô.Møc thuÕ suÊt thÊp nhÊt ®-îc ¸p dông cho c¸c hµng ho¸ dÞch vô thiÕt yÕu,cÇn khuyÕn khÝch.Cßn møc thuÕ suÊt cao nhÊt ®-îc ¸p dông cho hµng ho¸,dÞch vô cÇn h¹n chÕ. Trong hai d¹ng c¬ chÕ trªn th× c¬ chÕ mét thuÕ suÊt ®-îc coi lµ c¬ chÕ lý t-ëng,nhiÒu -u ®iÓm.Theo nh- ý kiÕn kh«ng chÝnh thøc cña Phßng th-¬ng m¹i §øc trong thêi gian ®Çu ¸p dông thuÕ GTGT ®· cho r»ng kho¶ng 80% sù phøc t¹p t¹o ra ®èi víi doanh nghiÖp lµ do ¸p dông c¬ cÊu nhiÒu thuÕ suÊt1.C¸c n-íc ®Òu cè g¾ng gi¶m sè l-îng thuÕ suÊt ¸p dông,nh- n-íc Anh ban ®Çu chuyÓn tõ c¬ chÕ mét thuÕ suÊt sang hai thuÕ suÊt råi l¹i ph¶i quay trë l¹i ¸p dông c¬ chÕ mét thuÕ suÊt thèng nhÊt. C¬ chÕ nhiÒu thuÕ suÊt chØ ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ ë giai ®o¹n ®Çu khi chuyÓn tõ chÕ ®é thuÕ doanh thu(nhiÒu møc thuÕ suÊt)sang ¸p dông chÕ ®é thuÕ GTGT, nh-ng c¬ chÕ nµy cã nh-îc ®iÓm,®ã lµ kh«ng ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng,c«ng b»ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau,bëi v× cïng mét gi¸ trÞ t¨ng thªm nh-ng ë mçi ngµnh nghÒ kh¸c nhau l¹i ¸p dông møc thuÕ suÊt kh¸c nhau do ®ã sè thuÕ ph¶i nép cao thÊp kh¸c nhau. Ngoµi viÖc ph¶n ¸nh ®óng chÝnh s¸ch thuÕ trong viÖc x¸c ®Þnh sè l-îng thuÕ suÊt vµ møc thuÕ suÊt th× ph¸p luËt thuÕ GTGT cÇn x¸c ®Þnh thËt râ rµng c¸c tiªu chÝ ®Ó ph©n ®Þnh danh môc hµng ho¸,dÞch vô trong biÓu thuÕ, lµm thÕ nµo ®Ó mét mÆt hµng hay dÞch vô chØ cã thÓ ¸p dông vµo mét lo¹i thuÕ suÊt chø kh«ng thÓ lµ hai hoÆc ba møc.§©y lµ néi dung hÕt søc quan träng vÒ ph-¬ng diÖn ph¸p lý ®Ó x¸c ®Þnh ®óng ph¹m vi møc ®é cña nghÜa vô thuÕ GTGT. 1 Theo”The Value – Added Tax,the UK position and the European experience”,trang 9,David Stout 13 1.3.Ph-¬ng ph¸p tÝnh thuÕ GTGT Ph-¬ng ph¸p tÝnh thuÕ GTGT lµ nh÷ng c¸ch thøc tÝnh to¸n sè thuÕ GTGT ph¶i nép cña c¸c ®èi t-îng nép thuÕ vµo Ng©n s¸ch nhµ n-íc. §Ó tÝnh sè thuÕ GTGT mµ tæ chøc hay c¸ nh©n kinh doanh ph¶i nép ®-îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së c¨n cø tÝnh thuÕ(thu nhËp,doanh thu,gi¸ trÞ tµi s¶n,vèn….) vµ ¸p dông thuÕ suÊt ®èi víi gi¸ trÞ ®ã.Gi¸ trÞ gia t¨ng cã thÓ ®-îc tÝnh b»ng hai c¸ch : Gi¸ trÞ gia t¨ng = TiÒn c«ng + Lîi nhuËn hay Gi¸ trÞ gia t¨ng = Gi¸ ®Çu ra – Gi¸ ®Çu vµo Nh- vËy nÕu gäi t% lµ thuÕ suÊt th× ta cã thÓ cã bèn c¸ch tÝnh thuÕ GTGT nh- sau1 : 1)ThuÕ GTGT = t x(tiÒn c«ng + lîi nhuËn) (ph-¬ng ph¸p céng trùc tiÕp) 2)ThuÕ GTGT = t x(tiÒn c«ng) + t x(lîi nhuËn) (ph-¬ng ph¸p céng gi¸n tiÕp) 3)ThuÕ GTGT = t x(Gi¸ ®Çu ra – Gi¸ ®Çu vµo) (ph-¬ng ph¸p trõ trùc tiÕp) 4)ThuÕ GTGT = t x(Gi¸ ®Çu ra) – t x(Gi¸ ®Çu vµo) (ph-¬ng ph¸p trõ gi¸n tiÕp) Trong bèn ph-¬ng ph¸p trªn th× ph-¬ng ph¸p 1 vµ 3 lµ c¸c ph-¬ng ph¸p kÕ to¸n,v× vËy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®-îc lîi nhuËn,gi¸ ®Çu ra vµ ®Çu vµo cña tõng kú nép thuÕ.Trªn thùc tÕ,®iÒu nµy lµ rÊt phøc t¹p,nhÊt lµ ®èi víi tr-êng hîp nhiÒu nguyªn vËt liÖu ®Çu vµo kh¸c nhau,møc tiªu hao kh¸c nhau vµ cßn ph¶i chia doanh thu b¸n hµng cña tõng lo¹i s¶n phÈm cã thuÕ suÊt ¸p dông kh¸c nhau.C¸c c¸ch tÝnh nµy kh«ng ¸p dông ®-îc nÕu sö dông thuÕ GTGT cã nhiÒu thuÕ suÊt.V× vËy,c¸c ph-¬ng ph¸p nµy chØ tån t¹i vÒ mÆt lý thuyÕt.Ph-¬ng ph¸p 2 còng lµ ph-¬ng ph¸p lý thuyÕt v× viÖc ph¶i x¸c ®Þnh lîi nhuËn kÞp thêi lµ kh«ng kh¶ thi. 1 Xem “ThuÕ gi² trÞ gia t¨ng”,T¯i liÖu tham kh°o,Bé T¯i ChÝnh,1993.Tr3 – Tr5 14 Thùc tÕ ¸p dông thuÕ GTGT ë c¸c n-íc cho thÊy chØ cã ph-¬ng ph¸p thø t- lµ mang tÝnh thùc tÕ h¬n c¶.Bëi v×,chØ cÇn x¸c ®Þnh tæng sè thuÕ nép trªn doanh thu b¸n ra vµ tæng sè thuÕ nép trªn hµng ho¸ dÞch vô mua vµo(bÊt kÓ thuÕ suÊt ¸p dông lµ bao nhiªu),chªnh lÖch gi÷a hai tæng trªn chÝnh lµ sè thuÕ ph¶i nép vµo cuèi kú.Ph-¬ng ph¸p nµy cßn gäi lµ ph-¬ng ph¸p khÊu trõ hay ph-¬ng ph¸p ho¸ ®¬n,nhê ®ã cã thÓ dÔ dµng tÝnh ®-îc nghÜa vô thuÕ mét c¸ch kÞp thêi theo tõng th¸ng,tõng quý hoÆc tõng n¨m,vµ cho phÐp ¸p dông nhiÒu lo¹i thuÕ suÊt. ë c¸c n-íc ®· thùc hiÖn thuÕ GTGT hiÖn nay ¸p dông mét trong hai ph-¬ng ph¸p tÝnh thuÕ GTGT lµ ph-¬ng ph¸p khÊu trõ theo ho¸ ®¬n vµ ph-¬ng ph¸p tÝnh chªnh lÖch theo b¸o c¸o kÕ to¸n. Theo ph-¬ng ph¸p khÊu trõ theo ho¸ ®¬n th× sè thuÕ ph¶i nép b»ng sè thuÕ ®Çu ra trõ ®i sè thuÕ ®Çu vµo.NÕu kÕt qu¶ lµ mét sè d-¬ng th× ®ã lµ sè thuÕ GTGT ph¶i nép vµo Ng©n s¸ch nhµ n-íc trong th¸ng ®ã,nÕu kÕt qu¶ lµ mét sè ©m th× ®-îc chuyÓn bï trõ vµo sè thuÕ GTGT ph¶i nép cña th¸ng sau hoÆc ®Ò nghÞ c¬ quan thuÕ hoµn l¹i theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trong ph-¬ng ph¸p khÊu trõ,sè thuÕ ®Çu ra b»ng gi¸ tÝnh thuÕ cña hµng ho¸ b¸n ra nh©n víi thuÕ suÊt(®-îc ghi trªn ho¸ ®¬n GTGT ®Çu ra),cßn sè thuÕ ®Çu vµo ®-îc tÝnh b»ng gi¸ tÝnh thuÕ cña hµng ho¸ mua vµo nh©n víi thuÕ suÊt (còng ®-îc ghi trªn ho¸ ®¬n). ViÖc x¸c ®Þnh nghÜa vô thuÕ GTGT theo ph-¬ng ph¸p khÊu trõ hoµn toµn lo¹i trõ kh¶ n¨ng tÝnh thuÕ chång lªn thuÕ, v× vËy hÇu hÕt c¸c n-íc ®Òu ¸p dông ph-¬ng ph¸p nµy.Së dÜ vËy, bëi v× : Thø nhÊt,tÝnh thuÕ dùa vµo ho¸ ®¬n ®¶m b¶o x¸c ®Þnh thuÕ cã c¬ së vµ cã c¨n cø ®Ó kiÓm tra thuÕ bëi gi¸ tÝnh thuÕ,thuÕ suÊt còng nh- sè thuÕ ph¶i nép ®-îc ghi rÊt râ rµng trªn ho¸ ®¬n. 15 Thø hai,cã thÓ ¸p dông chÝnh s¸ch thuÕ víi nhiÒu thuÕ suÊt(nÕu thu thuÕ theo ph-¬ng ph¸p tÝnh chªnh lÖch theo b¸o c¸o kÕ to¸n chØ cã thÓ ¸p dông 1 thuÕ suÊt) Thø ba,cã thÓ tÝnh thuÕ GTGT thu thuÕ theo thêi gian Ên ®Þnh mét th¸ng,mét quý thËm chÝ lµ mét n¨m. Ph-¬ng ph¸p thu thuÕ GTGT trªn chªnh lÖch theo b¸o c¸o kÕ to¸n : Ph-¬ng ph¸p nµy x¸c ®Þnh thuÕ ph¶i dùa vµo sè liÖu b¸o c¸o kÕ to¸n cña ®¬n vÞ. ¸p dông ph-¬ng ph¸p nµy sÏ n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò sau : Thø nhÊt,c¸c xÝ nghiÖp coi thuÕ GTGT chØ lµ thuÕ bæ sung ®¸nh vµo lîi nhuËn,cßn c¸c nh©n viªn cña hä th× coi ®ã lµ l¹i thªm mét thø thuÕ n÷a ®¸nh vµo quü tiÒn l-¬ng. Thø hai,b¸o c¸o chØ kÕt thóc mét lÇn trong n¨m,vËy lµ tÊt c¶ c¸c kho¶n thanh to¸n thuÕ GTGT ph¶i dùa vµo sè quyÕt to¸n n¨m. Thø ba,khã kiÓm tra thuÕ ph¶i nép tõng kú so víi ph-¬ng ph¸p sö dông ho¸ ®¬n vµ kh«ng cã c¬ së ®Ó tiÕn hµnh c¸c cuéc kiÓm tra chÐo thuÕ gi÷a ®¬n vÞ mua vµ b¸n. M« h×nh thuÕ GTGT NhËt B¶n ®-îc sö dông theo ph-¬ng ph¸p nµy 1/4/1989 : Thu thuÕ GTGT trªn c¬ së b¸o c¸o kÕ to¸n víi mét thuÕ suÊt lµ 3% vµ ®· quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh lªn 5% ®Ó thi hµnh tõ th¸ng 4/1997.NhËt B¶n kh«ng ph¸t hµnh ho¸ ®¬n ¸p dông riªng ®èi víi thuÕ GTGT v× c¸c doanh nghiÖp ph¶n øng,theo ph-¬ng ph¸p tÝnh thuÕ hiÖn hµnh c¸c doanh nghiÖp tù tÝnh vµ nép thuÕ.C¸c doanh nghiÖp nhá kh«ng ph¶i nép thuÕ GTGT. Trong thùc tÕ vËn hµnh thuÕ GTGT t¹i c¸c n-íc ph¸t triÓn,luËt chØ quy ®Þnh duy nhÊt mét ph-¬ng ph¸p tÝnh thuÕ GTGT lµ : ThuÕ GTGT ph¶i nép b»ng thuÕ GTGT thu khi b¸n hµng trõ ®i thuÕ GTGT ph¶i tr¶ khi mua hµng theo tõng kú h¹ch to¸n.VÒ b¶n chÊt ®©y chÝnh lµ ph-¬ng ph¸p khÊu trõ. 1.4.VÊn ®Ò qu¶n lý thu,nép thuÕ GTGT 1.4.1.VÒ ®¨ng ký thuÕ 16 Sù kiÖn lµm ph¸t sinh nghÜa vô ®¨ng ký thuÕ GTGT lµ sù ra ®êi,thay ®æi hoÆc chÊm døt cña chñ thÓ kinh doanh.Thêi ®iÓm ph¸t sinh nghÜa vô nµy ®-îc x¸c ®Þnh kÓ tõ ngµy ®èi t-îng nép thuÕ ®-îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh.Kho¶ng thêi gian mµ ®èi t-îng nép thuÕ ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô ®¨ng ký thuÕ,®-îc gäi lµ thêi h¹n thùc hiÖn nghÜa vô ®¨ng ký thuÕ,kho¶ng thêi gian nµy tuú vµo sù quy ®Þnh ph¸p luËt cña mçi n-íc,song ®Òu lÊy thêi ®iÓm cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh ®Ó tÝnh thêi h¹n thùc hiÖn nghÜa vô ®¨ng ký thuÕ.KÕt qu¶ cña ®¨ng ký thuÕ lµ mçi mét ®èi t-îng nép thuÕ ®-îc cÊp mét m· sè thuÕ. ViÖc ®¨ng ký thuÕ ph¶i tu©n theo quy tr×nh sau : C¸c ®èi t-îng nép thuÕ ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô ®Çu tiªn lµ ®¨ng ký thuÕ t¹i c¸c c¬ quan thuÕ ®Þa ph-¬ng n¬i ®Æt trô së hoÆc n¬i c- tró cña m×nh theo mÉu thèng nhÊt do c¬ quan thuÕ cung cÊp.C¬ quan thuÕ cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký nép thuÕ cho ®èi t-îng nép thuÕ.Trong giÊy chøng nhËn cã sè ®¨ng ký thuÕ GTGT quy ®Þnh riªng cho ®èi t-îng nép thuÕ ®ã.Ngoµi c¸ch th«ng th-êng lµ quy ®Þnh sè ®¨ng ký míi(m· sè thuÕ míi) cho tõng ®èi t-îng nép thuÕ, mét sè n-íc sö dông m· sè ®¨ng ký thuÕ cò(thuÕ doanh thu) vµ thªm vµo ®u«i cña d·y sè ®¨ng ký mét sè bæ sung ®Ó chØ râ lµ sè ®¨ng ký thuÕ GTGT. Riªng NhËt B¶n kh«ng sö dông hÖ thèng m· ho¸ vµ sè ®¨ng ký trong c«ng t¸c qu¶n lý thuÕ GTGT. VÒ nguyªn t¾c c¬ quan thuÕ chØ cÊp mét m· sè thuÕ duy nhÊt cho ®èi t-îng nép thuÕ vµ khi ®èi t-îng nµy kh«ng cßn ho¹t ®éng n÷a th× m· sè thuÕ ®· ®-îc cÊp sÏ kh«ng ®-îc sö dông vµ kh«ng ®-îc dïng l¹i ®Ó cÊp cho ®èi t-îng nép thuÕ kh¸c.C¸c ®èi t-îng sau khi ®· chÊm døt ho¹t ®éng mµ ho¹t ®éng trë l¹i th× ph¶i thùc hiÖn l¹i viÖc ®¨ng ký thuÕ vµ ®-îc cÊp m· sè thuÕ míi. 1.4.2.VÒ vÊn ®Ò nép thuÕ 17 Nép thuÕ GTGT lµ viÖc ng-êi cung cÊp hµng ho¸,dÞch vô chuyÓn sè thuÕ ®· thu hé nhµ n-íc do ng-êi tiªu dïng tr¶ th«ng qua c¬ chÕ gi¸ khi mua hµng ho¸,dÞch vô thuéc diÖn chÞu thuÕ GTGT vµo Kho b¹c nhµ n-íc. Cã hai h×nh thøc nép thuÕ : Thø nhÊt,®èi t-îng nép thuÕ nép trùc tiÕp cho c¬ quan thuÕ,h×nh thøc nµy cã -u ®iÓm lµ c¬ quan thuÕ dÔ kiÓm tra gi÷a sè thùc nép vµ sè ph¶i nép.Song h×nh thøc nµy biÓu lé nhiÒu nh-îc ®iÓm nh- bé m¸y hµnh chÝnh thuÕ cång kÒnh, hiÖn t-îng x©m tiªu thuÕ dÔ ph¸t sinh. Thø hai,®èi t-îng nép thuÕ nép gi¸n tiÕp th«ng qua ng©n hµng hoÆc kho b¹c nhµ n-íc.H×nh thøc nµy kh¾c phôc ®-îc nh-îc ®iÓm cña h×nh thøc trªn nh-ng nã l¹i cã mét nh-îc ®iÓm ®ã lµ khã kiÓm so¸t ®-îc sè thuÕ thùc nép vµ sè thuÕ ph¶i nép, nÕu mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan thuÕ víi ng©n hµng,kho b¹c thiÕu sù chÆt chÏ. Cã hai c¬ chÕ nép thuÕ : Thø nhÊt,c¸c ®èi t-îng nép thuÕ tù tÝnh thuÕ vµ nép thuÕ.C¬ chÕ nµy cã nhiÒu -u ®iÓm: 1. N©ng cao tÝnh tù chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc ph¸p luËt cña ®èi t-îng nép thuÕ; 2. Gi¶m khèi l-îng c«ng viÖc cho c¬ quan thuÕ còng nh- chi phÝ qu¶n lý hµnh chÝnh thuÕ; 3. Ph©n ®Þnh r¹ch rßi tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan thuÕ,cña ®èi t-îng nép thuÕ trong viÖc thùc hiÖn nghÜa vô nép thuÕ GTGT. Thø hai,c¸c ®èi t-îng nép thuÕ theo th«ng b¸o cña c¬ quan thuÕ.C¬ chÕ nµy chØ phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh bao cÊp, cßn trong c¬ chÕ thÞ tr-êng th× viÖc nép thuÕ theo th«ng b¸o béc lé râ sù thiÕu phï hîp.Do vËy, c¬ chÕ nµy chØ ®-îc ¸p dông khi c¸c ®èi t-îng cã gian lËn trong qu¸ tr×nh tù kª khai nép thuÕ hoÆc c¸c ®èi t-îng kh«ng thÓ nµo tù tÝnh ®óng sè thuÕ ph¶i nép cña m×nh. §a sè c¸c n-íc ¸p dông thuÕ GTGT thùc hiÖn nép thuÕ theo c¬ chÕ tù kª khai,tÝnh vµ nép thuÕ theo mÉu in s½n do c¬ quan thuÕ cung cÊp,c¸c ®èi t-îng nép thuÕ ph¶i nép tê khai vµ thanh to¸n thuÕ theo ®Þnh kú th¸ng,quý(tuú 18 theo chÕ ®é nép thuÕ quy ®Þnh cho tõng lo¹i ®èi t-îng).Thuþ §iÓn lµ n-íc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ tù kª khai nép thuÕ GTGT1 1.4.3.VÒ vÊn ®Ò hoµn thuÕ vµ khÊu trõ thuÕ ViÖc hoµn thuÕ(tho¸i thuÕ) ®-îc giao cho c¬ quan thu thuÕ,trong tr-êng hîp sè thuÕ ®-îc khÊu trõ lín(xuÊt khÈu hµng ho¸ hoÆc mua s¾m tµi s¶n gi¸ trÞ lín)®èi t-îng kinh doanh cã quyÒn kª khai ®Ò nghÞ c¬ quan thuÕ tho¸i tr¶ tiÒn thuÕ ®· tr¶ kh©u tr-íc.C¬ quan thuÕ kiÓm tra vµ tho¸i tr¶ thuÕ cho c¬ së ngay mét lÇn hoÆc tho¸i tr¶ dÇn trong mét thêi gian tuú theo quy ®Þnh cña tõng n-íc vµ kh¶ n¨ng ng©n s¸ch cña mçi n-íc.Theo c¸ch nµy c¬ quan thuÕ th-êng cã mét tµi kho¶n thu thuÕ GTGT vµ sö dông nguån thu ®Ó tho¸i thuÕ,kho¶n cßn l¹i nép vµo Ng©n s¸ch nhµ n-íc. TÝnh chÊt cña hoµn thuÕ : Thø nhÊt,hoµn thuÕ lµ quyÒn ph¸p lý cña ®èi t-îng nép thuÕ ®-îc xuÊt hiÖn trªn c¬ së yÕu tè luËt ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan. §èi t-îng nép thuÕ chØ lµ ng-êi trung gian trong quan hÖ nép thuÕ,lîi Ých cña hä sÏ kh«ng bÞ ¶nh h-ëng g× nÕu sè thuÕ ®óng,nÕu sè thuÕ sai th× hä sÏ ph¶i nép l¹i sè thuÕ cßn thiÕu hoÆc ®-îc nhËn l¹i sè thuÕ ®· nép thõa do nhµ n-íc tr¶ theo chÕ ®é hoµn thuÕ.VÊn ®Ò nµy ®-îc ph¸p luËt ®a sè c¸c n-íc thõa nhËn vµ coi ®ã lµ mét quyÒn ph¸p lý cña ®èi t-îng nép thuÕ. Thø hai,hoµn thuÕ GTGT mang tÝnh chÊt -u ®·i,tµi trî cña Nhµ n-íc. Kh«ng ph¶i bÊt cø chñ thÓ nµo còng cã quyÒn ®-îc hoµn thuÕ mµ chØ nh÷ng chñ thÓ nµo mµ Nhµ n-íc cÇn khuyÕn khÝch míi ®-îc hoµn thuÕ. Víi tÝnh chÊt -u ®·i,tµi trî cña Nhµ n-íc,hoµn thuÕ còng lµ mét kho¶n chi cña Ng©n s¸ch nhµ n-íc.Do vËy,quyÕt ®Þnh hoµn thuÕ cña c¬ quan thuÕ ®-îc coi nh- mét lÖnh chi.Kho b¹c nhµ n-íc c¨n cø vµo quyÕt ®Þnh hoµn thuÕ cña c¬ quan thuÕ thùc hiÖn chi hoµn thuÕ. 1 Theo b¸o c¸o kh¶o s¸t cña Tæng côc thuÕ n¨m 1993 19 Ph¹m vi hoµn thuÕ vµ ®iÒu kiÖn hoµn thuÕ tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý thuÕ cña tõng n-íc.Nãi chung,c¸c n-íc th-êng ¸p dông hoµn thuÕ cho c¸c ®èi t-îng lµ hµng ho¸,dÞch vô xuÊt khÈu nh»m khuyÕn khÝch xuÊt khÈu. Trªn thùc tÕ vÊn ®Ò hoµn thuÕ GTGT còng ®-îc quy ®Þnh kh¸c nhau ë mçi n-íc,nh- theo quy ®Þnh cña LuËt thuÕ GTGT cña Th¸i Lan,bÊt kú th¸ng nµo mµ thuÕ ®Çu vµo lín h¬n sè thuÕ ®Çu ra th× ®Òu ®-îc quyÒn xin hoµn thuÕ,hoÆc tõng lÇn ®èi víi kinh doanh xuÊt khÈu.§èi t-îng nép thuÕ ®-îc lùa chän xin hoµn thuÕ hoÆc khÊu trõ vµo kú sau.ThuÕ ®Çu vµo ph¸t sinh trong th¸ng mµ ch-a khÊu trõ cã thÓ ®-îc khÊu trõ vµo sè thuÕ ®Çu ra trong vßng 3 n¨m tiÕp theo,víi ®iÒu kiÖn ®-îc phÐp cña gi¸m ®èc Së thuÕ. Theo LuËt thuÕ GTGT ë Ph¸p th× nÕu nh- trong th¸ng sè thuÕ ph¶i nép nhá h¬n sè thuÕ ®-îc khÊu trõ th× sè thuÕ kh«ng ®-îc khÊu trõ sÏ ®-îc chuyÓn dÇn sang c¸c th¸ng sau.ViÖc hoµn thuÕ cã thÓ ®-îc thùc hiÖn vµo ®Çu n¨m sau cho sè thuÕ nép qu¸ cña n¨m tr-íc,hoÆc ®-îc hoµn theo quý,nÕu sè tiÒn ch-a ®-îc khÊu trõ lín h¬n mét møc nhÊt ®Þnh. KhÊu trõ thuÕ GTGT cã thÓ ®-îc tæng qu¸t nh- sau : §Ó s¶n xuÊt mét lo¹i hµng ho¸ hay cung øng mét dÞch vô th× cÇn ph¶i cã c¸c chi phÝ ®Çu vµo,®èi víi nh÷ng chi phÝ ®Çu vµo trùc tiÕp cÊu thµnh lªn gi¸ thµnh cña hµng ho¸ th× khi tÝnh sè thuÕ ph¶i nép,®èi t-îng nép thuÕ ®-îc quyÒn trõ kho¶n thuÕ nµy tõ sè thuÕ mµ hä thu ®-îc ghi trªn ho¸ ®¬n cho kh¸ch hµng,cã nghÜa lµ ®èi t-îng nép thuÕ chØ ph¶i nép phÇn chªnh lÖch gi÷a sè thuÕ ®· thÓ hiÖn trªn ho¸ ®¬n vµ sè thuÕ ®-îc khÊu trõ. Ph¹m vi ¸p dông khÊu trõ thuÕ GTGT : KhÊu trõ thuÕ GTGT chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng chi phÝ ®Çu vµo trùc tiÕp phôc vô cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh nªn s¶n phÈm chÞu thuÕ GTGT.§èi víi c¸c chi phÝ lµ tµi s¶n cè ®Þnh th× tû lÖ khÊu trõ theo phÇn ¸p dông cho mäi tµi s¶n cè ®Þnh ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch so s¸nh gi÷a kho¶n tiÒn doanh thu hµng n¨m vµ tæng doanh thu ®¹t ®-îc. 20