Tài liệu Bút ký dưới hầm

Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga Cả t p bút í nà cảnh t ong đ n tác giả c a n c nhi n ch à tư ng tư ng Tu nhi n nếu uan át nh ng hoàn h i ta đư c h nh thành th m u ngư i tương t như tác giả t p bút í nà ch ng nh ng c th mà c n nh t định phải c t ong T i mu n phác h a h i ta n t hơn b nh thư ng m t chút cho đ c giả th th i đại ừa ua m t t ong nh ng ngư i đại diện c a thế hệ c n c t n g i Dưới hầm nà nh n tđ t giới thiệu m t t ong nh ng nh n ng đến b gi tc a T ong phần đầu m nh t nh bà nh ng uan đi m c a à Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky dư ng như c ý mu n giải thích nh ng ý do hiến đư c inh a t ong hai mới chính à nh ng h i c h i chúng ta C n phần m t ài biến c t ong đ i Fiodor Mikhailovich Dostoievski 1864 Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga P ần I - 1 D T i à m t ngư i bệnh hoạn H T i à m t ngư i đ c ác T i à m t ngư i t nhạt T i ch c à t i đau gan Nhưng t i h ng biết tí g bệnh t nh c a m nh à c hi t i c ng ch ng biết th c t i đau ch nào n a T i h ng đi ch a t ị à c ng chưa bao gi đi ch a t ị m c d t i t thán ph c Th m n a t i ại à ngư i m tín inh h ng ngh a à m tín ừa đ đ t ic đ h c hám bác nđ h ng m tín thế nhưng t i n c n h m ph c ch ng ua à do tính đ c ác N i thế ch c uý ị đ u c th m hi u Nhưng t i th t i thừa biết t i đ u c th àm hại các ị bác h ng ai hác D ao t i h ng đi hám bác tính đ c ác T i đau gan ư Càng t t C cho n đau n a đi ng như đ u m i c đến gần hai ch c n m N m na t i b n mươi T ước ia t i à c ng ch c nhưng gi t i đ ngh H i đ t i à m t t n c ng ch c đ c ác T i àm ung ướng thú ui à đ hành hạ ai t i b ng iệc t i h ng đ cho h ch a t ị T i hi u hơn ai ng àm như thế t i ch àm hại chính t i ch chính à T i hoa n m tín như thư ng Kh ng t i h ng đi hi u C nhi n t i h ng th c t ngh a cho uý ị t i hành đ ng đ c ác như hết hoa à các ị bác ch đ c n nghe c ý h ng thế T i h ng n h i C u pha t th t i phải c hơi nhạt nhưng t i h ng tế nhị m nhưng úc nà a n đi c a ai hi th t m ng à c n u n t thư ng cho m nh cái a n đi Khi iết a c u nà t i tư ng úc đ ch à t àm phách m t cách h n hạ th t i ại Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky Khi c ai đến ch bàn gi t i ng i đ th tả hi hành hạ đư c ai đ m t ni m hoái ạc c ng Phần đ ng h đ u nhút nhát t n àm phách i à t ong in t đ c m t th ng cha tám tháng t i t i h n h c ới h n ch o Nhưng thưa uý ị à ch th cái àm t i đi n tiết nh t chính à ngư i ha cáu gi n c th cáu ả ah it ih t c gi n c a t i à ch c hả u t mư i à cu i c ng t i đ th ng th ng cha ao chu ện đ au c nt ch nào h ng T t cả m u ch t nga cả nh ng úc cáu gi n nh t t i u n u n cảm ng t i ch ng nh ng h ng phải à ngư i đ c ác mà th m chí c n h ng phải à à t i c thích bà t àm ngoáo p d a con nít đ t an i m nh thế th i T i i b t m p nhưng giá c ai mang cho t i con búp b ha m i t i m t tách t à đư ng à c hi t i ại ngu i ngoai nga Th m chí t i c n m i nghiến uan àm t i gh t ca gh t đ ng H n d t hoát thanh gươm đ uý ị c biết m u ch t à cảm mà Nhưng đ i hi c ng c nh ng n ệt thanh gươm m t cách hết thanh gươm n a D u h nh n a ng t n m t ới h à hầu như h ng bao gi t i h ng thành cả - đám ngư i in không chịu húm núm à úc nào c ng th i h ng dám iệc g t i thư ng nghiến ng t ả m nh à bị m t ng cả m ng à đ ng hác D tháng t i ng nga au đ t i ại cảm giác đớn h n Cái tính t i n đ ừa n t i c n i h i t ước t i à m t t n c ng ch c đ c ác à t i đ n i d i N i d i Ch ng ua đ ch à cách giải t í c a t i đ i ới b n d n chúng đến in ch th c a h ng bao gi t i c th t t ong t i T i biết u t đ i chúng à đ i ới t n n n đ c ác đư c T i u n u n nh n th t i ch a đầ nh ng ếu t tương phản nhau inh h ng T i cảm th chúng úc nào c ng úc nhúc n như thế t ong ngư i t i à đ i thoát a ngoài nhưng t i h ng hiến t i cu i c ng phải chán ng mà thưa uý ị ha uý ị tư ng t i đang n n n h i uý ị c tư ng như thế ha T i h ng nh ng h ng th t àm cho t i i t i mệt m i à chán chư ng biết chừng nào i t ước uý ị ha mu n in uý ị tha th cho đi u g ch ng T i dám ch c thế nào uý ị c ng tư ng như biết uan n t ong con ngư i cho chúng a t i c ý h ng cho chúng thoát đư c a Chúng hành hạ t i đến nh c nh phát đi n n t it c Nhưng t i in n i đ uý ị h ng t i c ng c c cần thành đ c ác mà c n ch ng th t thành cái uái g hết ch ng th ác mà c ng ch ng th hi n ch ng th đ u mà c ng ch ng th ương thiện ch ng th à anh h ng c ng ch ng th à m t con b i đ t i đang ng cho hết chu i ngà c a t i t ong cái t hu n ho c m nh b ng m t ni m an i đ c ác à t thành đư c cái g áo t i ích ng m t à ch c đ a ngu i mới c th t nà t i th ng minh th ch ng bao gi thành cái g đ mà th i ng m t Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky con ngư i th ng minh c a thế cần phải à c b n ph n đạo đ c phải à m t inh t h ng c cá tính nào hết C n con ngư i c cá tính con ngư i hành đ ng nh t thiết phải à m t h n th p à đi u t i tin tư ng u t b n mươi n m t i na N m na t i b n mươi tu i à b n mươi à u t đ i ngư i mươi à th t c đ tiện à u n í b n mươi tu i t it ả u hơn b n mươi T i đ p o T i c ng uý ị h tả i à già m i ng u hơn b n i th t thành th c cho t i biết ai i cho uý ị ch nh ng đ a ngu i đần đ n à nh ng t n ng u hơn ại mới ng n i th ng như thế ào m t m i t n già m i t n già đáng ính m i t n già n i th ng ào m t cả thế giới như thế T i c ng tới áu mươi tu i T i u n n i thế à ng đến bả mươi t i chính t i đ ng đến tám mươi Khoan cho t i th cái đ Thưa uý ị ch c uý ị tư ng t i mu n pha t cho ui uý ị c ng ại ầm to T i hoàn toàn h ng phải à ngư i ui tính như uý ị tư ng ha như uý ị c th tư ng đ u Tu nhi n nếu uý ị th b c b c m nh ới t t cả nh ng t iđ à mu n ch t ba hoa hoác ác nà c a t i mà t i cảm th n em t i à th ng cha nào hạng b t T i đi àm c ng ch c ch đ ngư i h nà T ước ia t i đ từng C n ph ng t i m i a thành ph u tính u nết ch àt i Nhưng t i ha đi th c Nhưng mà nà Tả i n i n u í à gi t i ng h n đ iúp iệc cho t i à m t m nhà ng ít ti n như t i mà hơn t t cả các ị tham mưu c ại Pete bu g T i h ng ng Pete bu g th n h n ngoan à đầ i b Pete bu g T i h ng uan hệ uái g m t con ngư i t tế th thích n i g nh t nh m nh thế th t i in n i p t c t i in th i iệc à chui nà c n b à m t c n ph ng t i tàn à n m ngoái hi m t ngu đ n đ thế ngư i úc nào c ng b c n m i h i hám C ngư i t T i biết m T i c n biết nghiệm a à ch thế mà th i ng t ong cái bảo ới t i à hí h u Pete bu g h ng t t cho t i ch t th t i in thưa t i à m t t n thư í a chết đi đ ại t ong chúc thư cho t i áu ngàn úp th ng t ong cái u già iếm miếng n uý ị c t i Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm ib inh à Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga -2- Thưa uý ị b gi t i mu n ại h ng th t thành cho d ần t i áng t à m t con b thành m t con b Thưa uý ị t i in th t ạng cho uý ị d ới uý ị c ng c th c uý ị mu n nghe ha h ng c ng m c tại ao t i T i in ong t ng tu n b mà em a t i c ng h ng ới uý ị ng đ t nhi u ng đáng n a ng m t ý th c uá áng u t à m t bệnh t ạng ng m t bệnh d ng cho inh hoạt hàng ngà c a con ngư i th ch cần m t ý th c c a con ngư i b nh thư ng ngh a à ch cần m t n a ha m t phần tư cái ý th c c a con ngư i thế b t hạnh c a chúng ta nh t à c a con ngư i ch ng ma thành ph t ừu tư ng nh t c ý nh t t n m t địa cầu nà nh ng thành ph h ng c ý à đ uá đ Ch ng hạn b i ại phải ng n minh Pete bu g - cái c nh ng thành ph c ý c à uá đ hi anh c đư c cái phần ý th c mà nh ng con ngư i đư c g i à ch t phác giản dị nh ng con ngư i hành đ ng thư ng c T i đánh cu c à uý ị ngh ng t i iết a t t cả nh ng đi u nà ch à mu n àm phách c t đ m a mai nh ng con ngư i hành đ ng c ng gi ng như ch gươm như th ng cha t t c a m nh uan t i n i úc n i c n àm phách àm b a mà t i n i g thế nh th i àm phách ao t i gi phút phải i mà ch ng thế ai mà ch ng h nh diện ới bệnh t t c a m nh n tin tư ng uý ị h u c phút mà t i c Nhưng h hả n ng ý th c đư c ưa g n a hết mà ại ao ào àm nh ng iệc u a đ tiện đến n i tạm gác chu ện nà b ta thư ng n i th t i ại thư ng h ng ý th c đư c ngh a à nh ng iệc mà c cái thiện à m i cái g g i à m u ào đ ng b n nhơ c a m nh à càng cảm th ai h ng n n àm à toàn hảo t i ại càng n àng mu n ng p n hoàn toàn t ong đ nhi u Nhưng cái chính à cảm giác đ t ong t i dư ng như h ng phải t nh c thế C như đ ào nh ng nh t t t cả nh ng tinh c ng àm nhưng ại c như c t nh đến ới t i đúng úc t i biết mư i mươi à đáng ch m à h ng h ng t anh c i n a T i c i à t i ao c hiện tư ng à c như c ý tế c a cái đ p à cái cao thư ng như ngà bao nhi u bệnh ng ch ng nh ng m t ý th c uá áng u t mà nga cho t i biết đi u nà ào đúng nh ng gi mới phải Càng ý th c thanh ới n b t c ý th c nào c ng đ u à bệnh hoạn cả T i dám ch c như ang m t b n đ o Nhưng thưa uý ị c ai mà ại đi hu nh hoang biết chừng t i à m t đ a h nh diện hơn ai hết c ng n n Th i ngu Nhưng d m mà t i mà t t ếu phải à t ạng thái b nh thư ng nh t t ong t i ch tu ệt nhi n h ng phải à c n bệnh ha Bút Ký Dưới Hầm t t Dostoevsky u nào cả th m chí đến n i c ng t i hầu như tin mà c au t i ch ng c n thiết tha g ch ng ại cái th i hi t i tin th t c ng n n t i Ch thoạt ti n t i đ phải t n h nh ng ngư i hác c ng ả a như ni m bí n T i đ đi u đ th uh n a Cu i ng đ mới chính à t ạng thái b nh thư ng c a chừng nào đ ch ng ại n n n u tđ it ic nga đến b u T i h ng tin ng ới m thầm gi u ín đi u đ như gi u m t gi t i nc n uh ến m c t i c n cảm m t n i thích thú thầm ín đ tiện b t thư ng hi ào m t t ong nh ng đ m Pete bu g nhơ nhu c nh t t i t nhà àm m t iệc đ tiện cái c a m nh à c ng ý th c ng iệc m nh àm h ng c n cách g thầm t đa nghiến ch i a dà ng ngà h m na m nh ại ớt át đư c n a à thế à t i ại m m nh đến n i cu i c ng ni m ca đ ng biến thành m t cảm giác ng t ngào nh c nh đáng ngu n a à au hoái ạc T i mu n nh n mạnh đi u đ tt đư c nh ng hoái ạc như t i giải thích cho uý ị hi u cái hoái ạc bị đ thành m t hoái ạc th c hoái ạc T i phải n i a đi u biết em nh ng ngư i hác c cảm th hạ c a mi à do mi cảm th hơn đ ng đúng thế úc nào t i c ng mu n h ng chính à do mi ý th c đư c uá tới cái giới hạn cu i c ng mi biết t nh cảm nhưng ại h ng c cách g ch ng ại đư c ng mi h ng c àng h n th t à ch i thoát nào hết ng h ng bao gi mi c th t thành con ngư i hác đư c thành cái g hác đi n a th chưa ch c mi đ mu n m nh biến đ i Ho c giả nếu c mu n mi c ng b t c ch ng àm g đư c b i th c Nhưng tệ hại nh t - c t u à cu i c ng cho d mi c đ th i gi đ ng tin đ biến mi ch ng th biến thành cái g hết ic am i nđ à ch t t cả nh ng đi u đ di n a ph h p ới nh ng u t cơ bản à b nh thư ng c a m t ý th c uá áng u t ph h p ới cái tính b t ngu n t c tiếp từ nh ng u u t do đ nđ h ng ch à mi h ng th biến đ i mà đơn giản à mi h ng àm đư c t t ng g hết áo Từ đ c th u t à như thế nà phải t i à m t th ng h n nạn Nhưng iệc t i biết t i à m t th ng h n nạn ại ch ng an i đư c t i chút nào đư c T i phải cầm bút c ng ch Như t i ch ng hạn t i c m t ha m t anh n Chúa ơi t i n i ảm đ u a Nhưng t i c t ngh a đi u thế ng t ái inh h ng T i đa nghi à d đ ng c th t i biết cách t m th à ni m hoái ạc c a tu ệt m nh iệt c a n ch Cái hoái ạc i thế mà c nh ng phút t i ngh giá c ai tát t i m t cái c thích thú T i n i th t đ nhi n đ a ch ng hạn hệ uả c a m t ý th c uá áng cái h n nạn c a t i cả Nhưng th i đ nhảm m i mà c t ngh a đư c cái g cơ ch cho u ng nhưng t ong nh t à hi ta ý th c đư c ng như m t th ng g hi t i ại thế àm hoái ạc i ng t ong iệc bị n tát tu ệt d ng c ng c nh ng hoái ạc c c àng t nh cảm tu ệt ng c a m nh C n t ong t ư ng h p bị tát ta ại càng ý th c đư c m nh iệt hơn ta bị ngư i hác hạ nh c như thế nào Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky Nh ng cái chính à t dưới b t c t ước à c nh t à cái t ic ib i i hía cạnh nào cu i c ng bao gi t i c ng đ m a à h ng phải do t i mà do nh ng u t i th ng minh hơn t t cả m i ngư i chung uanh minh hơn m i ngư i chung uanh b i i đi u đ m t m i ngư i au n a t i c theo u ới ib i d giả d t i c ng cao thư ng à u n n T ước hết úc nào t i c ng t coi t i th ng hác mà h ng dám nh n th ng ào ng cao thư ng th t th t i ý th c đư c toàn b u t t nhi n mà đ à u đư c b i i à m hi - uý ị c tin đư c h ng - m hi t i ại cảm th đến n i u t đ i t i t i c phải nh n đi ch ch càng àm t i đau h th m th àm đư c g u t t nhi n g c ích c a n h ng th tha th đư c b i n cảm th à t i biết ch c t i ch ng àm nh c t i c th đ tát t i u t t nhi n th đ u c th n i đến u t t nhi n th ta ng cao thư ng bị úc phạm tha th au hết c cho h ng th u n ng t i ch ng th m hoan h ng đi n a mà t ái ại mu n t ả th cái t n đ àm nh c t i th t i c ng ại h ng àm như đư c b i t i ch c t i h ng dám àm g cả cho d t i c th àm đư c đi ch ng n a ao t i h ng dám ư n đ nà t i c ng in c đ i i Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga -3- ới nh ng ngư i c gan t ả th iả d à n i chung biết cách t bảo ệ th h hành đ ng như thế nào m t hi ý mu n t ả th chiếm đoạt h ngoài cái ý mu n đ uý ngài nà th t ong toàn b con ngư i h in n i th m à hi đ i diện ới b c tư ng th nh ng ị nà - ngh a à nh ng con ngư i ch t phác giản dị thành th c chịu thua nga à do đ h ng hành đ ng th b c tư ng h ng phải à m t cái cớ đ tháo ui cái cớ mà chính anh bạn chúng ta c hi h ng tin nhưng i d ng n m t cách ui ướng Kh ng h th h th c t m chịu thua tư ng như c cái g ngu i dịu cái g mang tính giải pháp đạo đ c à thần bí n a Nhưng t i à nh ng con ngư i hành i ới h b c tư ng h ng phải à cái cớ thoái thác ch ng hạn như đ i ới chúng ta - nh ng con ngư i u tư àng hác ng th ng đến phía t ước như m t con b đi n chúc ừng u ng dưới à h a ch ng ch c b c tư ng mới ng n đư c anh ta đ ng - h ng c n g c dịp n i th m b c tư ng đ n n i ới h t ong b c t d t hoát th m chí c hi Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky ng chính con ngư i ch t phác giản dị như t i coi à con ngư i b nh thư ng con ngư i th c mà chính bà m tạo h a dịu dàng c a chúng ta mu n thế hi inh a anh ta ghen t c đến t n ương t đ uđ c th ới con ngư i nà H n ngu đần đúng t i h ng ch i c i Nhưng biết b nh thư ng n n h n bu c phải ngu đần th ao C th như Cái giả thu ết đ t i cho c càng đúng hơn nếu ta b p m o nào đ ngư i bị b p m o đ n i thế nghe c ại đ p c ng n n t cái phản đ c a con ngư i b nh thư ng ngh a à c a con ngư i c ý th c áng u t con ngư i h ng phải inh a từ mà từ m t t n đ i nà T i thần bí nhưng t i ng bà m thi n nhi n n ng đúng như cái con hi đ ng t ước phản đ c a h n b ng nhi n phải n p m nh ại à như ng bước đến đ chính h n phải t coi h n à m t con chu t nh t ch m t con chu t nh t c ý th c ia mới à m t con ngư i h ng phải m t con ngư i Cho d t áng u t ch ng n a th n à do đ n n à n n à n ch à con chu t nh t hu ng h Nhưng đi u đáng n i hơn cả à chính h n ng chính h n ại t coi m nh à m t con chu t nh t t ong hi ch ng ai b t h n phải t thú như cả à đ mới à đi u m u ch t nh t B gi ta th ng m em chàng chu t nh t nà t ong úc hành đ ng em ao bị úc phạm mà hầu như úc nào chàng ta c ng bị úc phạm ch t ch a t ong định h n hạ mu n ng chàng c à c ng mu n t ả th [1] Cái ý oán t ả oán t ong con ngư i chàng c th c n nung n u hơn cả t ong do cái ngu đần b m inh c a h n coi iệc t ả th ch ng ua ch à m t hành đ ng do cái ý th c uá áng u t ại ph nh n n đ bản ch t c a hành đ ng báo th đ c ng chính đáng t ong hi chàng chu t nh t ia c ng b ng đ Ngoài Ngh a à cu i c ng ta đi tới bản ch t c a đ tiện ban đầu chàng chu t nh t b t hạnh c a ịp bao b c chung uanh m nh bao nhi u cái đ tiện hác dưới h nh th c nh ng hoài nghi nh ng do d giải đáp đến m c nào đ N i h n th hi c n ớn hơn cả t ong b i chúng ta đ iả th chàng c ng đ từ hoài nghi đầu ti n o theo h ng biết bao nhi u hoài nghi hác chưa đư c h nh t ung ung uanh chàng đ h nh thành n n m t đ ng b n nhơ định mệnh đúng b n nhơ h p thành từ nh ng do d h nghi à au hết b ng t t cả nh ng b i đ m mà nh ng con ngư i th t thà ch t phác nh ng con ngư i hành đ ng đ nh n m t chàng nh ng ngạo mạn đ ng ung uanh chàng như nh ng uan t a à nh ng nhà đ c tài ớn tiếng cư i chế nhạo chàng C nhi n đến úc th chàng ch ng c n biết àm g hơn à cư i h chính chàng c ng chưa ch c đ tin hang h i hám b n th u i giả hinh b u h cúp đu i chui ào cái hang c a m nh hinh b mà đ t ong cái chàng chu t nh t bị ngư i ta chế nhạo à hạ nh c ia mới từ từ t ầm m nh Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky ào t ong n i c m h n tím ạnh đ c ác mươi n m t i nh nh t ng chàng à nh t à m t n i c m h n h ng bao gi d t c n nhớ ại úc phạm đ ới từng chi tiết nh nh t nh t nh c à c m i ần như thế ại th m th t ào nh ng chi tiết nh c nh hơn nghiến m nh m t cách ca đ c t ong tư ng tư ng Tu cảm th nhưng chàng cớ nc danh đ ng th i h ng tin chút g t ả th mà chàng ng uh a à chàng h ng tha th g hết ào cái u n đư c t ả th n nhớ ại t t cả hoàn cảnh biết đau h ng đ ào t ong Nhưng chính t ong t m ng m nh t ong cái địa ng c đầ d c ại t thành nh ng n h n phải t ong t t cả nh ng cái đ đ ch a đ ng cái ch t c t c a ni m hoái ạc t n Ni m hoái ạc tinh i đến n i chút ha th m chí cả nh ng h nh n a đến n i nh ng c hệ th ng thần inh ngh a à uý ị mu n ịch n tát n n mới t đ i t i đ cho nà d mà n i b ng gi cho t i biết d uý ị c tin ha hác n tát uá ít ng ch c n - uý ị nh ng hoái ạc à c cho à đi u nà à th i đ i C cư i mà bảo t i ng ch c h n t ong đ i t i đ bị h ng c ng m c C Nhưng uý ị h n hi t i c n tiếc à t ong t i h ng n i th m m t i nào n a chu ện àm cho uý ị hoái chí m T i ại in b nh t nh n i tiếp hả à h ch hơi tầm thư ng m t a am tư ng đến thế T i dám cá à uý ị đ ngh như t m t i chưa h bị n tát bao gi ạ mà t i đ ng ch c c ng h ng hi u đư c tí g cả ngư i nào chưa bị n tát bao gi c ng h ng th hi u n i n a ch như ng t ong mớ h n đ n nh ng dao đ ng nh ng u ết định n ng b ng ừa thành h nh tư ng như ch c ch n nhưng ch m t phút au đ n i ý th c ng u t b n mươi n m t i t ong n c n đ i chút hoài nghi đ h ng đư c th a m n à ua t à bị i t ong úc m chung t ong t ạng thái t ch n t ong c n nhà hầm mà chàng à bế t c nhưng t ả th đ mà chàng c n đau h g p t m ần ới nh ng chi tiết càng úc càng nhi u hơn ng n a hi ng t m từng tí m t thành c ng c a đ chưa ch c đ th m đ ý đến nh ng toan tính c a chàng àng ả đa nh ng tư ng tư ng t ả th b ng cách n út t t cả nh ng toan tính t ả th t ạng nh c giá b ng n a tu ệt đư c uá ả t m cách t ả th th t nhưng à chàng biết t ước t it hơi g i a c nhớ ại t t cả t bịa th m m t c u chu ện hoang đư ng hác ng chu ện đ c ng hoàn toàn c th t c th chàng u tb n nh ng ngư i c thần inh t t mà h ng hi u đư c cái tế nhị c a c d t ong m t ài t ư ng h p h c àm cho h hết a ng n như m t con b c inh d đi n a nhưng như t i đ n i hi ừng th c th p phải cái-b t- p t c hạ gi ng nga Cái-b t- hả đ t c à b c tư ng đá phải h ng B c tư ng đá nào ha t t nhi n đ à nh ng u u t c a tạo h a à nh ng ết uả c a hoa h c t nhi n à toán h c Ch ng hạn nếu c ai ch ng minh cho uý ị biết ch ng n n nh n m t àm g mà h ng th ch p nh n n như m t t uý ị à oài h th uý ị c ng th t Ha nếu c ngư i ch ng minh Bút Ký Dưới Hầm cho uý ị th Dostoevsky th c ch t m t gi t m c a uý ị phải đáng giá hơn t m ngàn gi t m c a đ ng oại uý ị ng ết u n nà à đi m t n c ng c a m i đ c tính m i b n ph n m i thị hiếu à thành iến th uý ị c ng ch ng àm đư c g hơn à ch p nh n n hai ần hai - đ à toán h c uý ị c th c i ại em Thi n hạ a ớn ào m t uý ị h a chả iệc g phải in thế th i n à n u t à cái u tc an uý ị ch p nh n cả nh ng hệ uả c a n hai ần hai à b n Tạo n bu c phải ch p nh n n t b c tư ng à m t b c tư ng n T i đ t nhưng t i cần đếch g nh ng u thích nh ng u uý ị đ u c th phản đ i h ng thích nh ng u à thế à do đ n i đi uý ị n đ u th m đ ý đến nh ng ước mu n nà n c a uý ị đến iệc uý ị c thích ha đúng như n in u t c a tạo h a hả T i m t hi hai ần hai à b n ý do nào đ t i h ng C nhi n nếu h ng c đ c mạnh th t i h ng th húc đầu ào b c tư ng đá như thế nhưng t i c ng h ng th a hiệp ới n ch b i m t b c tư ng đá à t i h ng c đ đúng à m t n chính à cái an i hai ần hai à b n à ch a đ ng m t i u g i th a hiệp h ng b ng Phi í ơi à phi í u phải à chu ện hi u đư c hết ý th c đư c hết m i đi u b t hả m i b c tư ng đá chu ện nếu anh th gh t m phải th a hiệp th đừng th a hiệp n a gích t t ếu nh t d n đến nh ng ết u n đáng gh t nh t nc i g đ t ong iệc t n tại b c tư ng đá ia m c d toàn ch ng c i g áo t i thế à anh ại m thầm nghiến đ ng mà mơ tư ng c ng đ ch ng ua ch à m t t à m t iệc ch ng a àm ao ngư i ta ch ng biết đ đánh t áo à nh ng cái ại càng đau h b t i th c đ ngươi n đau h à cái g ng anh hoàn c à hoan hoái đ ng b t ng b c tư ng đá h m tt àđ nhi u n tiếng Pháp Con ngư i c a t nhi n à c a ch n í BT à h ng bịp b m ừa d i b i à ai nhưng b t ch p m i à càng h ng biết Chú thích [1] Nguy n à dư ng như anh th t anh hi u uá ng b t u phải à n đ à từ nh ng ết h p đ tài mu n thu a anh ch ng iệc g phải t c gi n ai cả à c th ch ng bao gi c cả đ t ng t à c húc đ n àm như th m t b c tư ng đá như nào đ ch du nh t đ bao nhi u ngươi Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga -4- Ha Ha Ha C theo cái i u p u n ừa th hoái ạc đ n ch nh - uý ị - T i đáp T i bị đau i c a anh th c cư i mà bảo t i như à nh ng tiếng Ch đau ao đau ng anh c ng t m ng c ng c cái thú c a ng cả tháng t i na n n t i biết C nhi n hi đau h ng t c gi n m t cách im ng mà ngư i ta đ cả t ong n th m đ c à toàn b n đ n i n cái hoái ạc c a n Nhưng đ n đ chính à à nh ng tiếng ng ngư i ta n h ng t ung th c th m đ c nà Chính nh ng tiếng bị đau nếu h ng cảm th hoái ạc h n đ ch ng n àm g à m t thí d ha thưa uý ị t i in t i n hai n a Th nh t nh ng tiếng ích th p h n đ i ới ý th c c a ta toàn b n bi u toàn b cái u t c a tạo h a mà tu nh to t ào n h ng Chúng c ng phát bi u ng tu uý ị n c đau h uý ị biết à h ng c n c đau đớn như thư ng à d c bao nhi u các c a nh ng chiếc cái ng c a anh ng đau C nn th nảo agenheim[1] đi n a th ng nếu c cái b ng dưng nả n thản nhi n như đ hết nhưng uý ị uý ị h ng mu n th nh ng chiếc à cu i c ng nếu anh nc àn a ý cầu ước cho anh h i đau th h i đau nga nhưng nếu ngư i đ tiếp t c đau u t ba tháng n a n u n h ng b ng ệ pt c ng c a anh ng à tiếp t c phản háng th anh ch ng c n cách nào hác đ t an i hơn à t tát ào m t m nh ha đ m ta th t đau hơn n a ào tư ng à chính từ nh ng đi u nh c mạ giết ngư i đ biết c a ai đ b t đầu g cho anh cái cảm giác hoái ạc đ i hi đạt tới đ c c hoái Thưa uý ị t i in uý ị úc nào đ h thế úc h n bị đau ng tai nghe tiếng hi tiếng n h ng phải ch n i[2] Tiếng ng đau h ng c n gi ng tiếng u th i n h ng như m t anh nhà u th n minh Ch u u đ đ ng tới i h n cái g c à nh ng n n tảng nh n d n như b n c a h n nghe h n h c à h n thừa biết n c a con ngư i c h c th c c a nc ah nđ n mà như m t con ngư i c h c con ngư i mà m t con ngư i đ tách ngà th ng đ hai ba h m c a h m đầu ti n ngh a à h n nào đ từ nh ng tiếng cư i chế nhạo h ng n như gi ngư i ta thư ng à hầu như h ng bao gi d t đ m c ng như n như thế đ u c ích g cho h n H n biết b c m nh nh ng ngư i ung uanh à àm h h n mà th i hơn ai hết ng h n ch àm à chính h n h n c ng t hành hạ h n Bút Ký Dưới Hầm đ ch ng đư c đ b t đầu th i Dostoevsky c g hết H n thừa biết gia đ nh à hàng gh t à h ng tin chút g ào chu ện h n bị đau h n c th n hác đi giản dị hơn đừng c thế ng h n uan t ng h a à cho cả nh ng cái c ý đ m mà tiếng đ c ác đ Cái hoái ạc n m t ong chính T i àm phi n các ngư i hả t i anh h ng như t ước ia t i mu n t hơn cho mà em đ uý ị hết m i h n hạ à t t ng đ Dưới m t các ngư i t i a n a mà ch c n à m t t n đ c ác m t con ngư i th t c a t i Các ngư i n h n nạn c a t i phải h ng Cho các ngư i h chịu T i n to nà n chưa chịu hi u - Kh ng đúng à phải đạt tới t nh đ nh n th c tinh tế c a cái hoái ạc ác thịt nà nhi n nh ng c u pha t do ng tim các ngư i a hả t i àm cả nhà m t chenapan[3] Càng t t T i c n ung ướng à các ngư i đ th h chịu nghe nh ng tiếng à ai c ng thầm hi u n ầm ầm n như thế đừng c nh ng i u cách như ng hả Càng t t Th đừng ng n a N n biết à t i đang đau h ng c n à m t ng n a n c a h n nh m ào h c at i t uý ị cư i T i du n Chúng ng h ng t t ng c a t i mà a c u c mới hi u đư c t h n hạnh Thưa uý ị c i uá à nghe t giả tạo Nhưng t t cả à nào m t con ngư i c ý th c ại c th t t ng đư c d ch m t chút th i Chú thích: [1] C th đ à t n m t nha g n i ue phần ớn các nha n i tiếng th i đ h iđ C m t nhà ph b nh nghi n c u Pete bu g nh ng n m nà t eo h p thành ph - nhưng c ng c th đ à d n Do Thái Chú thích c a ND n h c chú thích như au Theo c t t cả nha c h địa ch chung c a thành ph agenheim các bảng uảng cáo mang h (Yatrau) [2] C u ha đư c nh c đến t ong cu c t anh u n gi a hai phe th c u ccidenta i te h i b [3] Ngu n à m t th ng danh nom gi n tiếng Pháp K ND ại ND Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga -5- e ophi e à phe c p tiến Bút Ký Dưới Hầm nào m t Dostoevsky đ u ết t m đi t m hoái ạc cả t ong ý th c t hạ m nh ại c th c n c chút ng t t ng đư c ch ng chung t i gh t n i i u t i ừa n i h ng phải à do m t ng tiếc h i ạ ba ba tha cho con ần au con h ng dám thế n a ị nào hết Kh ng phải à àn i t i h ng th n i đư c nh ng c u đ - t ái ại c th chính b i t i uá c th n i đư c nh ng c u như C như m t c ý t i thư ng nhả ào m t c c g n thua t ong đ hết Cái đ mới h n nạn c ng c nhi n t i ại t h n d i m c d i nga cái úc t i biết h n hoi i t i ại m i ng ại h c ng t i ch ng c n h n à cu i n h ng chút nào à đ ng ịch ch c t m h n t i phải à h c ám T ong nh ng t ư ng h p đ th đ u c th oán t ách g đư c nh ng u đ i t i đ bị nh ng u th h n nạn m đ u t đ chơi cho nhi u ới ại n c ng đ t i đ t c t i nh n a úng như i b i đ ng u t i B gi nh c ại t t cả các chu ện đ i ch nga m t ha hai phút au h n nạn nga từ h i đ ng t t cả ch à d i t á d i t á h n hạ đ ng ịch b n th u nh ng n n n nh ng cảm đ ng nh ng th b i thế T ả đau m u t t nhi n d ađ i uý ị h i tại ao t i ại hành hạ t i c u t i chán ng i hoanh ta m t ch uý ị c uan át mà em t i như n n t i mới ngh a chu ện đ hành hạ m nh uý ị th iệc ả a hệt như T it bịa a nh ng chu ện phi u ưu t i t tạo cho m nh m t cu c đ i hu n ho c đ ít nh t c th cách nà ho c cách hác Biết bao nhi u ần ch ng hạn t i đ ng đ ng n i gi n ch ng uái g áo như à c tính n i gi n cáu hết t ng m nh àm b cáu đ th m chí u h i t i đau h i đến cái đ đ m a cáu th c t i cam đoan ới uý ị như thế T ong đá mà ta ng ch ng iệc g phải u tđ it i ần m t í do n thích chơi cái h ng hai ần ch t i c g ng u t m h n ta h ng tin à ta đau n đau h như thư ng à đau h th c ta ghen tuông, à ngu n do t t cả à do bu n chán thưa uý ị chính à do bu n chán mà a hết t nh t ạng b t đ ng đ tính n biết h n hoi au t i h ng c n i m chế đư c n n a C ta c n t gi u ta à hác ta u n t í t ong hi th m t m ng n át ta đ b p ta Cái thành uả t c tiếp thành uả t nhi n c a ý th c chính à ngh a à c t nh ng i hoanh ta m t ch t n t i đ n i đến đi u nà T i in nh c ại nh c ại à nh n mạnh t t cả m i con ngư i ch t phác giản dị t t cả m i hoạt đ ng d h hành đ ng chính à b i h đần đ n à tầm thư ng àm ao c t ngh a đư c đi u đ ph nà b i đầu c h nh h p n n h coi nh ng ngu n nh n ngu n nh n t c tiếp à nh ng ngu n nh n chính à c n d dàng hơn nhanh hơn hác h Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky tư ng ng đ t m th nh ng í do ng ch c c n bản cho hành đ ng c a h mà đ à đi u chính uả thế mu n hành đ ng đư c th t ước hết phải c m t h ng c n m t hoài nghi nào n a Nhưng àm ao t i đạt tới đư c cái đ u a nh ng ngu n nh n cơ bản đ d a ào T i t p u tư ng à ngu n nh n hác u a hơn c n bản hơn i ta ại đ ng tới nh ng u n chính à cái đ uý ị h nhớ ại t i c n i tới chưa hi u đư c hết Ngư i ta n i con ngư i báo th b i đ t m đư c th toàn tư ng đi t m n p t m đ t ả th đ c ác c th th ng đư c m i do d bản chính b i đ c ác n à cu i c ng ết uả à g t ả th t i ch c uý ị à đúng Ngh a à h n à c ng í Cho n n h n cảm th c thanh thản à thành c ng b i m i hoài nghi g à chính đáng à như thế c th đư c coi như m t í do c n u t h n nạn đ c a ý th c mà c i h ng c n t m th t c a định mệnh m t cái g gi ng như n ại ch c n chính cái i thoát đ c ác c a t i phải inh ua m t ng h ng h đ n đo à u ngh đi u úc phạm h ng c n à đi u úc phạm mà à m t cái đau ng t ong đ - t c à đ m ta h ng ai à ào tư ng Ta giả b c i i cu i c ng hinh b h ng h t m iếm í do gạt b ý th c ta ang d m t chu ện hác Th gh t ho c ch m nh t-ngươi b t đầu t ph n ng th oán th n đ biến đi m t m i í do t m đư c ngu n nh n đầu ti n C n nếu ta giao ph đư c ta cho t nh cảm m t cách m u mến đi ch đừng ng i hoanh ta m t ch hinh b ngươi h ng th uáng à m t phút th đ à ến ngà ia-là đ c t nh ừa d i ngươi Kết uả à bong b ng à c B m uý ị c th t i t cho m nh à m tt n u h n tin th đ hoàn toàn à do ác ý c a t i mà th i C nhi n ừa mới ph n biệt đư c a đ i tư ng c a ti u tán đi h i hoàn h ng phải à m t í do Nhưng àm ao đư c nếu t i h ng đ nga đến cả nh ng u giải h a h c th n i u nà t i đ n i úc đầu Chính b i ph ng à ch nào o theo au n m t ng h n àm m t iệc chính đáng à th ng th n Nhưng t i th t i ch ng th à t t Cho n n nếu t i c T itm chính à bản ch t c a m i h n cho như cái ngu n nh n c n bản cho h n c th đ n ngu i à àm cái hành đ ng t ả th đ hết hạn u t c a t nhi n ừa n nt m- n nt mh nđ u à n n m ng c a t i T i à c như thế tới h n nt mh n à i t ong t i c m i m t ngu n nh n đầu ti n ại p t c tư du m i ý th c Thế Th ại B i ha t đ i th ng minh ch b i à u t đ i t i chưa bao gi c ết thúc đư c m t cái g B i thế t i ch à m t t n tán áo m t t n tán áo hại ầ như m i ngư i chúng ta Nhưng biết àm ao đư c thưa uý ị nếu uả th c cái mệnh du nh t c a m i con ngư i th ng minh à ng i n i áo ngh a à ch t m ng i đ nước ào Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky cái rây. Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga -6- T i iá t i h ng àm đư c iệc g ch chính b i ư i th c phải t i đ ph c t i biết m ít nh t t i đ c th ư i đư c b i th t tin ào m nh H i ị m Như à à ai áp ít nh t t i đ c đư c m t tính cách nh t định đ c t th ng ư i ư c nghe ai g i như thế ch c phải à thú à t i đ đư c định danh đ c cái g đ n i tước ị m t ch c ph n m t T i ph c t i nghiệp thưa uý ị t i t th ng ư i uý ị chớ cư i Th t đ àm t - Như ch c t i c cái u n h i i n c a m t h i ớn nh t thế giới à úc nào t i c ng ch àm m i m t iệc à chi m ngư ng t i T i biết m t ị u t đ i t hào à tính nà c a ng à m t đ c tính h ng nh ng ương t m đ ch n đư c cho t i m t t ư ng t uý báu à h ng bao gi ng n n mà c n đ c ý n a uý ị th ng ta cho cái đ c c g m nh cả à ng ta đ hoàn toàn c ng ta chết đi í Như ch c t i đ nghiệp ch c t i đ à m t th ng ư i à m t th ng ham n nhưng không phải à m t th ng ham n tầm thư ng mà à m t thư ng ư u afitte ham thích t t cả nh ng cái g đ p à cao thế nào T i đ ngh đến chu ện nà từ u i Cái đ p à cái cao thư ng đ đ n ng t u t n đầu t i từ h i t i b n mươi Từ h i t i b n mươi tu i Nhưng t ước đ c àm t chu ện hác h n Ch c t i đ t m đư c cho t i m t h nh th c hoạt đ ng ph h p ới tư ch t c a t i thí d u ng ư u chúc mừng t t cả nh ng g đ p à cao thư ng T i n m m i cơ h i đ n ng i chúc mừng cái đ p cái cao thư ng nh t à au hi đ nh m t gi t ệ ào i ư u T i àm m i th t thành đ p à cao thư ng t i t ong nh ng đ ng ác h i th i nh t t i ch ng hạn nh hám phá a cái đ p à cái cao thư ng nga cả ệ đầm đ a như m t cái h n th m nước m t b c t anh c a h [1] à t i n ng ch n chúc mừng h a thích t t cả nh ng g đ p à cao thư ng t thi t c t i n ng ch n chúc mừng m i ngư i b i t i m i ngư i phải ính t ng t i đi u đ T i đ đ th a pt c b it i iết bài thơ Hãy mặc ý ỗ gườ [2] u thích cái đ p cái cao thư ng tu t à t i chết u nghi Thế mới à đi u tu ệt diệu ch nào h ng t n t ng t i T i thế mới à tao nh ch à it i u it i ng p đ i n n đ m t cái Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky b ng th t bệ ệ m t cái c m bạnh a ba ng n m t cái m i th t b ng nh phải eo n đ ai t ng th mới à m t con ngư i đích th c m t con ngư i đáng ính ngh thế nào th ngh ch đư c nghe ai n i m nh b ng nh ng nh n t đ th c ng uý ị mu n uả à c th d chịu th c t ong cái th i bu i ti u c c nà Chú thích: [1] H a hiện th c à đạo đ c n i tiếng đ [2] Thơ c a Ne a o nhi u ch n dung đ c biệt à c a To toi ND (ND). Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga -7- Nhưng đ ch à nh ng gi c m ng àng mà th i mà nà i à ngư i đầu ti n đ phát bi u ngư i đầu ti n đ tu n b đi u h n nạn ch b i m m t cho h n nh n th th pt ch n b i nh ng u n ic ah n à nếu ai oi áng cho h n nếu ai i th c th c a h n nh ng u n th i h ng àm nh ng đi u h n nạn n a à p t c m t hi đ đư c hoa h c oi áng cho à đ hi u nh ng u n t m th t ong cái thiện u n Ng h n h ng biết đến nh ng tư m i ng con ngư i àm nh ng i c a h n Cho t i b nh thư ng c a h n thành t t à th ng th n i th c c a m nh th h n ng h ng ai c th hành đ ng c t nh ch ng ại i c a chính m nh đư c cho n n con ngư i t t nhi n phải àm đi u thiện i con nít àm ao thơ àm ao Nhưng c bao gi i Ta t ả i àm ao đư c hàng t iệu đư c đ u à u n hác h n đầ t ong u t bao nhi u ngàn n m na c bao gi con ngư i ch hành đ ng theo tư iện ch ng minh i c a m nh ại đem đ t n ào hàng th ng con ngư i t ong hi n ý th c ếu à đ m đầu ào m t con đư ng i o à ngu hi m Kh ng phải à h n bị b t bu c àm như thế nhưng h nh như h n mu n c t nh t ánh con đư ng đ hoáng m t con đư ng hác đầ ạch a đ t m nh ạch h m t cách t do m t cách ph ng h n m t con đư ng phi í h mà nh n a m mịt Chính Bút Ký Dưới Hầm b i cái t do à tư i ị Dostoevsky dưới m t h n c nhi u c d n d hơn à nh ng tư uý ị c dám định ngh a cho th t đúng h t i tư n i ao nếu m t ngà ia tư ả a th cả cái ngu n í c a uý ị h ng phải à cái pđ Tư i Thế nào i c a con ngư i à thế nào h ng i c a con ngư i t ong m t ài t ư ng h p mà nhi u hi ại c n phải à ham mu n cái hại ch nà ic ah n uý h ng nh ng c th i Nếu thế nếu c t ư ng h p uý ị ngh ao C th c t ư ng h p đ đư c không? uý ị cư i uý ị c cư i đi nhưng in t ả i t i đ ta c đếm đư c chính ác nh ng tư ic a con ngư i h ng C cái nào h ng c t ong bảng ph n oại c a uý ị à c cái nào h ng th ph n oại đư c h ng B i theo t i biết t ung b nh c a th ng uý ị đ thiết p cái bảng tư à nh ng định th c inh tế - hoa h c g m c phú uý tài ản b nh n t do tính bài ích cái bảng ph n oại đ n n à các b c hi n t iết à các ị nh n ái đ bảng tính nh ng tư mà n uý ị à cả t i n a d n ch ngh a phải h ng C đúng thế h ng đ th ng i con ngư i đ theo nh ng con tư n à nếu coi đ i con ngư i theo uý ị nào h ng gi u giếm à m t th ng đi n m t ngu Nhưng c m t đi u à àm thế nào mà các nhà ại u n u n gạt m t th c tư i đ c biệt a ngoài cái i c a con ngư i Th m chí h c ng ch ng mu n tính đến n t ong dạng th c a phải tính đến mà đi u nà c tính ch t u ết định đến ết uả tính toán C ng ch ng phải à m t iệc h ào h n g th tại ao h ng àm cho hết cái bảng đ đi tại ao h ng cho cái ếu t đ Nhưng đi u ngu hại à ếu t tư i áng u t h ng th c ch t ong m t bảng ph n oại nào à h ng th ghi đư c ào m t bảng nào hết Ch ng hạn t i c m t ng bạn i àc mà t i nhớ uý ị c ng biết ng ta mà C ai mà h ng biết ng ta cơ ch Khi p a hành đ ng ng bạn đ b t đầu c t ngh a cho ta đại ng ng ta phải hành đ ng a ao đ ph h p ới í t í u n a m t cách úc đ ng a nhạo m ưa nh ng tư uáng c a nh ng biết g đến cái giá t ị th c i th c t b ng nh ng c u n i đ p đ ới ch n í Hơn thế n a ng ta à b nh thư ng c a nh n oại ngu i h ng hi u g nh ng u n à thảo ng ta chế i th c c a m nh c ng ch ng c a ph m hạnh Nhưng ch mư i m phút au ch ng m t ngu n cớ đ t u t b n ngoài nào mà ch do m t đ ng cơ nào đ b n t ong mạnh hơn cả m i tính toán à u n i ng ta àm m t iệc nh ng u t c mà ng đ t ước cho uý ị biết bịch b bạ nào đ iện d n a ch ng ại cả í t í cả tư ng ng bạn t i à m t nh n m t m nh đư c Chính đ ta ừa mới n i tới t t p th i ch ng ại t t cả à đ i ới ta ại h ng c m t cái uan t ng hơn à c i ớn ao nh t ha ch ng đ i ới ta ại ao N i hác đi đ i nào cái ngư i ta đ b i hơn t t cả cái Nhưng t i báo t h mà u t ách ng ta à cái đi u t i mu n n i tới thưa uý ị Th t h ng c m t cái g đáng uý hơn cả nh ng u n gích ch ng à thế à ng ta hành đ ng ch ng h n ại i hác m t cái h i phá ang m t b n cái mà i mà con ngư i nếu cần Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky n àng hành đ ng ch ng ại m i u t c ngh a à ch ng ại í t í hi inh danh d phúc n i t m ại t t cả nh ng g đ p đ m i i cơ bản nh t c - C ch - uý ị i nh t ng t àc i c a m nh đi à đ i ới anh ta à uý giá nh t ha i - nhưng c ng n à tư cái tư i nà d tu ệt i chính à T m ại n g t ngại cho m i th à t i in tu n b h ng phải à t hạnh phúc c a con ngư i đ d ng n n thế t i mạnh dạn uả u ết thành c i đ cho uý ị th ng t t cả nh ng hệ th ng nđ gích h c ết u n nà m t cách hết d t i c thí d nà b i n áu chả từng u i mà chả n minh àm ta dịu dàng Ngoài a h ng c g à m t thí d ui uá ng nh ng àb ih mbanh đại à toàn b cái th ừa à c a ngà na àB c à ch n dung h i hài c a Schleswig Holstein[2] n minh ch àm phát t i n nơi ta cái đa tạp c a cảm giác mà à nh phát t i n cái đa tạp đ ả ại c th iđ nà c ng đ ả hát máu tinh tế nh t bao gi c ng à nh ng ị ới h th nh ng ttia [3] nh ng t n a azin[4] đư c đ ý đến m n àng nh m m t th nh n chung uanh uý ị th à Napo on - ừa à cu i c ng đ hác àng H à hác c như à ư u ch nào th t đi gích c a m nh đư c m t hoái ạc nào đ t ong iệc đ máu c ng n n uý ị c đ ý n minh àm cho con ngư i dịu n àng c t nh àm ai h n nà c a chúng ta t ong đ c Buc e nh c u ng i đích gích t i tin thế Nhưng con ngư i a m nh ng hệ th ng nh ng th t ch đ biện minh cho m t i n bang gích h c đơn thuần n n ít hát máu hơn ít hiếu chiến hơn Buc e đ tới đư c gích t ừu tư ng đến n i h n bịt tai t ước ng iđ - cải tạo con ngư i c th đạt đư c b ng cách àm cho h n biết nh ng tư à do đ con ngư i dần dần t di n dịch i b nh thư ng c a ng nh n ái à cao thư ng t ong úc đạt tới nh ng tư th c c a h n theo t i gi ng như c ng nh n ới Buc e[1] dàng đi chơi ch mà à t t cả nh ng bảng ph n oại c a ta à đảo u nh n oại ng t t cả nh ng cái đ ch à m t hi c ng nh n th i đ t t cả nh ng í thu ết giải ngh a cho nh n oại biết đ u à nh ng tư m nh đ nh n oại p t c t ới tới cái ao Nhưng t ước hi ch đích danh cái tư t i mu n t bu c cá nh n t i ào đ đ pđ nđ n phá h n t t cả nh ng hệ th ng do nh ng ngư i hác hơn à ch đ i như thư ng Nhưng in mạn ph p uý ị cho t i giảng ngh a th m ch h ng g n n hạnh uá nhi u à ta đ ch ng th m ào đ u uen đi i Nhưng d con ngư i a i n minh nh t d nh ng ị đ ao nếu tm à o h ng n minh h ng àm cho con ngư i hát máu hơn th ch c ch n n c ng àm cho hát máu m t cách h n nạn hơn h n hạ hơn Ngà n ưa con ngư i cho n n - b t c ai h n ng m nh c u n àm đ máu t à đáng chết C n ngà na m c d à h n th ti u - mà ương t m n cho ng đ máu à m t hành Bút Ký Dưới Hầm đ ng Dostoevsky u ngư i ta c tệ hơn h ng t ong n giết ngư i như thư ng th m chí c n giết thư ng u n hơn ngà in uý ị t phán a giải t í b ng cách à u n uại th ng thế đ i ngư i ta c ng uý ị ch c bảo chúng ta c ng h n đ m im ào thịt ngư i àng hơn h n h c Nhưng d Ngư i ta n i in iđ ệ c a bà à hi th ng chu ện đ c n man b i ả thí d nà chúng a th t n a t ong m t th i c ng n i m t cách tương ng con ngư i m c d đ h c nh n biết tm t n c n u mới h c đư c cách hành đ ng theo nh ng u t c í t í à hoa ao uý ị n hoàn toàn tin tư ng h n đ hoàn toàn a b đư c ài hu nh hướng ng h n uc ah n hoàn toàn cải hu n đư c bản tính con ngư i à ái n ch c ng C opat e im đ m ào ú b n n àm thích chí m tương đ i c n man cách t ưa Cái đ ng chừng đ con ngư i uen ới nh ng u t c đ chừng nào à chừng nào phải à hoa h c đ ào m t con đư ng b nh thư ng uý ị th i t ngu ện ầm n à b t giác h ng c n mu n tách tin i ý chí ới nh ng ý thích b nh thư ng c a h n n a Hơn thế n a m t a uý ị ph m bảo chừng đ ích hoa h c dạ cho con ngư i biết nhưng theo ý t i đ ng h n chưa bao gi c ý chí ha nh ng tính hí b t thư ng hết t ung h n ch à m t cái phím dương cầm m t cái pédale đại phong cầm b i àm h ng phải à do h n mu n hám phá a nh ng u u tđ cu c đ i đ i ới h n mà à ph h p ới nh ng u à con ngư i u t t nhi n Cho n n ch cần h ng c n t ách nhiệm g hành i c a h n à i c th c n c ào toán h c mà tính a à ếp ào bảng như nh ng bảng oga ít tính đến cho in nh ng cu n ách th t dà b àt u thế b t c cái g h n c ng d chịu T t cả nh ng hành i nh n oại c nhi n c ho c t t hơn n a ta à i ghi ào m c đại oại như nh ng từ đi n bách hoa c a ta t ong đ cái g c ng đ đư c tính toán à đoán t ước àng đến n i t n thế giới nà ch ng th c n phi u ưu ch ng c n đến cả hành đ ng g hết à i- n theo ác toán h c đ i à đảm b i ta gi i uý ị - nh ng tương uan inh tế mới c ng im i nđ biến m t nga d ng m t u đài pha àt in i ng cu c đ i cái g c ng đ tính toán à định t ước cả i a pt c b i th Chim đư c thiết p theo m t chính giản dị à ta đ t m a m i giải đáp a à c th con ngư i Nhưng như thế c ng c n chưa ao c ng thích thú nếu c đư c nh ng c ơn hơn h n Ch ng hạn t i phúc đ b ng c m t ngài m t hết cả c n biết àm g nếu i nhưng đư c cái m i ngư i đ u t n n h n ngoan chính bu n chán n i u tệ hại à im àng t ong ta u n ngu u n inh h ng ha đúng hơn h n h ng ngu u n b ng t nào T t nhi n đ u c bảo h ng bu n chán inh h ng th t hết C nhi n bu n chán c ng c th đưa đến nhi u chu ện h ng ha đ m im àng ào thịt ngư i i ơn ch àm ta n it i con ngư i ngu h mà t m đư c inh h ng ngạc nhi n tí nào nếu nga gi a cái úc t i đa hạnh ịch b m t phản đ ng à cư i c t đ ng ph t n hai Bút Ký Dưới Hầm Dostoevsky ta ch ng nạnh n i ới ta B m các ngài ch u ng đ t đ mà t ng h m nh ng c hơn h ng Như thế c ng ha ga ít đ đi đ ại b t đầu h ng đáng nh c tới chút nào cả mà a đ đ à ới u n T t cả à do m t cái thích ng ng c a ta t nà thế nào i c ng t m t tầm thư ng m t cái con ngư i ta b t c h n à ai bao gi ng đư c hành đ ng theo ý h n mu n ch ý mu n c a ta c th ng theo cái n c n à nh Cái đáng gi n hơn à nh n đư c nhi u đ đệ cho mà em Con ngư i à hát à ta đá uách cái hạnh phúc h n ngoan đ à đ u c ng h ng theo nh ng mệnh ệnh c a í t í à tư à đ i hi b t bu c phải đ i à à ý iến i ng c a t i b t bu c phải đi ngư c i c a ta Cái ý mu n t do c a t i cái t ý c a t i cái tính hí b t thư ng c a t i cho d n đi n h ng đến m cái ng ng cu ng hích đ ng tới m t đ đi n oạn đ c a t i - à cái mà ngư i ta đ gạt ang m t b n đ chính à cái tư c a uý ị n h ng h c đư c m t ch ic ng đ chính i nh t t ong nh ng bảng ph n oại đ chính à cái n b g a t m ngàn mảnh n m i hệ th ng m i í thu ết C nc ào đ u mà t t cả các nhà th ng thái b nh thư ng à đ c hạnh Tại ao h tư ại cho ại tư ng đư c ng con ngư i ta cần phải c m t d c ng ng con ngư i b t bu c phải c m t d c ng i áng u t Con ngư i ch cần m t cái du nh t à d c h u uả a ao Nhưng c n d c ng th ch c u thần ma ng đ c p ới b t c giá nào b t ch p a mới biết đư c n a ao Chú thích: [1] gia ngư i nh mu n d ng n n nh ng u ong c hai b [3] định iết cu n ịch u t phát t i n nh n oại Buc e h ng hoàn thành tác ph m à an iết t p Bút Kí nà ạch t anh giành hai u n ch e wig à Ho tein ả ng à ch iết ND [4] Ngư i cầm đầu u n n i oạn Koza h hào nh n d n mi n t n m 7 a t ong úc ND nh t d n Hun chinh ph c a e i Bị n minh nh u c t ong đ ND [2] Chiến t anh gi a Ph Do toie t - ng Nga n i d ND Dostoevsky Bút Ký Dưới Hầm Thạch Chương dịch từ tiếng Pháp Thái Hà hiệu đính theo bản tiếng Nga -8- ch ng Nga hoàng