Tài liệu Buôn lậu và gian lận thương mại ở việt nam, thực trạng và giải pháp

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi më ®Çu Bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i lµ mét trong nh÷ng mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nã cã t¸c ®éng vµ ¶nh h-ëng lín ®Õn kinh tÕ – x· héi. §©y lµ vÊn ®Ò nãng báng, bøc xóc vµ diÔn biÕn ngµy cµng phøc t¹p ë n-íc ta hiÖn nay, g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt trong n-íc, lµm thÊt thu ng©n s¸ch nhµ n-íc, lµm rèi lo¹n ho¹t ®éng th-¬ng m¹i g©y ra nh÷ng ¶nh h-ëng tiªu cùc trong x· héi. v× vËy ®ßi hái cÇn ph¶i tÝch cùc phßng chèng t×nh tr¹ng nµy b»ng sù ®oµn kÕt phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c cÊp, gi÷a nhµ n-íc vµ nh©n d©n. D-íi gãc ®é qu¶n lý kinh tÕ, vÊn ®Ò nµy cµng ®-îc xem xÐt nghiªn cøu kü nh»m t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó gi¶i quyÕt. ChÝnh v× vËy mµ em ®· chän ®Ò t¯i : “Bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ë ViÖt Nam, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” lµm ®Ò ¸n m«n häc chuyªn ngµnh khoa häc qu¶n lý. Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi em ®· phÇn nµo hiÓu ®-îc vµ cã c¸i nh×n râ rµng h¬n vÒ t×nh h×nh bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ë n-íc ta, ®ång thêi gióp em tr¶ lêi ®-îc mét sè c©u hái nh-: Lµm sao ®Ó h¹n chÕ bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ë ViÖt Nam?,Cã c¸c gi¶i ph¸p vµ c«ng cô nµo?, Ai lµ ng-êi cã ®ñ n¨ng lùc gi¶i quyÕt thùc hiÖn?. MÆt kh¸c trong qua tr×nh lµm ®Ò ¸n m«n häc em hiÓu s©u h¬n vÒ chuyªn ngµnh, còng nh- lÜnh vùc m×nh ®ang häc, t¹o ®iÒu kiÖn cho em ®-îc më réng kiÕn thøc, c¶ trªn lý thuyÕt lÉn thùc tiÔn, gióp cho qua tr×nh häc tËp cña em ®-îc tèt h¬n. Cuèi cïng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o NguyÔn Quang Huy ®· h-íng dÉn nhiÖt t×nh gióp em hoµn thµnh ®-îc ®Ò ¸n . 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn néi dung Ch-¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i I. kinh tÕ thÞ tr-êng - VÊn ®Ò bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i : 1. Kinh tÕ thÞ tr-êng Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ – x· héi, trong ®ã s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi tiªu dïng ®Òu g¾n chÆt víi thÞ tr-êng. S¶n xuÊt ra hµng ho¸ dÞch vô g×, khèi l-îng bao nhiªu, s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo, cho ai, tÊt c¶ nh÷ng c©u hái ®ã ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ tr-êng vµ th«ng qua thÞ tr-êng ®Ó t×m c©u tr¶ lêi. ThÞ tr-êng lµ trung t©m cña toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô cho x· héi. ThÞ tr-êng còng lµ n¬i mµ th«ng qua ®ã ng-êi b¸n vµ ng-êi mua tiÕp xóc víi nhau ®Ó trao ®åi hµng ho¸ dÞch vô, h×nh thµnh nªn quy luËt cung cÇu trªn thÞ tr-êng. Sù t-¬ng t¸c gi÷a cung vµ cÇu trªn thÞ tr-êng h×nh thµnh gi¸ c¶, thÞ tr-êng ®iÒu tiÕt cung cÇu, k×m h·m hay kÝch thÝch c¸c mèi quan hÖ gi÷a ng-êi mua vµ ng-êi b¸n, gi÷a nhµ s¶n xuÊt, cung øng vµ kh¸ch hµng th«ng qua viÖc mua b¸n b»ng tiÒn tÖ trªn thÞ tr-êng. Trong kinh tÕ thÞ tr-êng, ho¹t ®éng th-¬ng m¹i rÊt ph¸t triÓn vµ nã cã vÞ trÝ còng nh- vai trß kh«ng thÓ thiÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Th-¬ng m¹i lµ mét bé phËn hîp thµnh cña t¸i s¶n xuÊt. Th-¬ng m¹i nèi liÒn gi÷a s¶n xuÊt víi tiªu dïng. ë vÞ trÝ cÊu thµnh cña t¸i s¶n xuÊt, th-¬ng m¹i ®-îc coi nh- hÖ 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 thèng dÉn l-u t¹o ra sù liªn tôc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. NÕu kh©u nµy bÞ ¸ch t¾c, sÏ dÉn ®Õn sù ng-ng trÖ trong s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, g©y ra khñng ho¶ng trong nÒn kinh tÕ. Th-¬ng m¹i còng lµ mét lÜnh vùc kinh doanh thu hót trÝ l-c vµ tiÒn vèn cña c¸c nhµ ®Çu t- ®Ó thu hót lîi nhuËn, thËm chÝ siªu lîi nhuËn. Kinh doanh th-¬ng m¹i trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt th- hai. Th-¬ng m¹i cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, th-¬ng m¹i thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn, chÊn h-ng c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ. Qua ho¹t ®éng mua b¸n t¹ ra ®éng lùc kÝch thÝch ®èi víi ng-êi s¶n xuÊt, thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng x· héi, tæ chøc l¹i s¶n xuÊt, h×nh thµnh nªn c¸c vïng chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Th-¬ng m¹i kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, lîi nhuËn lµ môc ®Ých cña ho¹t ®éng th-¬ng maÞ. Ng-êi s¶n xuÊt t×m mäi c¸ch ®Ó c¶i tiÕn kü thuËt .¸p dông khoa häc c«ng nghÖ, nh»m h¹ chi phÝ ®Çu vµo t¨ng lîi nhuËn. §ång thêi c¹nh tranh trong th-¬ng m¹i còng ®ßi hái ng-êi s¶n xuÊt ph¶i n¨ng ®éng kh«ng ngõng n©ng cao tay nghÒ, chuyªn m«n vµ tÝnh to¸n thùc chÊt ho¹t, ®éng kinh doanh, tiÕt kiÖm c¸c nguån lùu, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. §ã lµ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng lµm cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Th-¬ng m¹i kÝch thÝch nhu cÇu vµ lu«n t¹o ra nhu cÇu míi, ng-êi tiªu dïng mua hµng ho¸ kh«ng xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m mµ b»ng lý trÝ. Lîi Ých cña s¶n phÈm hay møc ®é tho¶ m·n nhu cÇu cña s¶n phÈm sÏ t¹o ra kh¶ n¨ng t¸i t¹o nhu cÇu. Th-¬ng m¹i mét mÆt, lµm cho nhu cÇu trªn thÞ tr-îng trung thùc h¬n, mÆt kh¸c nã lµm béc lé tÝnh ®a d¹ng, phong phó cña nhu cÇu. Th-¬ng m¹i buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh, phong phó vÒ kiÓu d¸ng, mÉu m· chÊt l-îng s¶n phÈm §iÒu nµy t¸c ®éng ng-îc l¹i víi ng-êi tiªu dïng, lµm xuÊt hiÖn c¸c nhu cÇu tiÒm n¨ng. Tãm l¹i th-¬ng m¹i lµm t¨ng nhu cÇu vµ lµ nguån gèc cho sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt kinh doanh. 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ngoµi ra th-¬ng m¹i cßn gãp phÇn më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, lµm cho quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a n-íc ta víi c¸c n-íc kh«ng ngõng ph¸t triÓn. §iÒu ®ã gióp chóng ta tËn dông ®-îc -u thÕ cña thêi ®¹i, ph¸t huy ®-îc lîi thÕ so s¸nh, tøng b-íc ®-a n-íc ta héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi, biÕn n-íc ta trë thµnh bé phËn cña ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. Ngµy nay thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ n-íc lµ xo¸ bá cë chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung, chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng, chÕ ®é bao cÊp ®-îc thay b»ng th-¬ng m¹i. Th-¬ng m¹i thÓ hiÖn sù tù do mua b¸n theo gi¸ c¶ mµ thÞ tr-êng quy ®Þnh, ng-êi mua vµ ng-êi b¸n ®-îc tù do lùa chän b¹n hµng. G¾n gi÷a s¶n xuÊt víi th-¬ng m¹i, th-¬ng m¹i còng lµ mät chøc n¨ng cña s¶n xuÊt hµng ho¸, gi÷a c¸c doanh nghiÖp, c¸c vïng vµ quèc gia thùc hiÖn c¬ chÕ më trong mua b¸n hµng ho¸. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, th-¬ng m¹i ph¸t triÓn cã nh÷ng mÆt tÝch cùc song bªn c¹nh ®ã nã l¹i lµm n¶y sinh nh÷ng tiªu cùc ngay trong lßng cña nã. Trong kinh tÕ thÞ tr-êng ®ång tiªng trë thµnh ph-¬ng tiÖn cã gi¸ trÞ lµm ph¸t sinh t- t-ëng sïng b¸i ®ång tiÒn, ch¹y theo cu«c sèng sa xØ mµ kh«ng tõ bµn tay m×nh lµm ra, b»ng nh÷ng m¸nh khoÐ gian lËn trong bu«n b¸n, kh«ng t«n träng ph¸p luËt, lµm giµu bÊt chÝnh mµ mét trong nh÷ng hµnh vi ®ã lµ bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i. Tõ viÖc lîi dông c¬ chÕ tù do bu«n b¸n l-u th«ng hµng hãa mét sè ng-êi ®· kinh doanh tr¸i ph¸p luËt gian lËn trong mua b¸n ®Ó kiÕm lêi. Bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i chÝnh lµ mét s¶n phÈm tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ tr-êng, nã bãp mÐo vai trß cña th-¬ng m¹i ®i ng-îc l¹i víi b¶n chÊt cña th-¬ng m¹i. ChÝnh v× thÕ cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kh¾c phôc, h¹n chÕ vµ xo¸ bá n¹n bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o vÞ trÝ vµ vai trß cña th-¬ng m¹i. §Ó lµm ®-îc ®iÒu nµy chóng ta cÇn 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ph¶i cã nh÷ng nhËn thøc ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n vÒ n¹n bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i. 2. Kh¸i niÖm bu«n lËu. ThuËt ng÷ bu«n lËu ®-îc sö dông víi nh÷ng ý nghÜa rÊt kh¸c nhau. Tõ gãc ®é khoa häc vÒ ng«n ng÷, cóm tô “bu«n lËu” cã nghÜa lµ bu«n b¸n nh÷ng hµng ho¸ trèn thuÕ vµ hµng cÊm. §©y lµ mét kh¸i niÖm kÕ thõa nh÷ng hiÓu biÕt xua nay cña côm tõ nµy vµ kh¸ phï hîp víi quan niÖm phæ th«ng hiÖn nay. Tõ gãc ®é khoa häc ph¸p lý th× thuËt ngö “bu«ng lËu” ®­îc hiÓu cÆn kÎ h¬n, râ rµng h¬n. Khi nãi vÒ bu«n lËu, b¶n th©n nã vÒ mÆt ph¸p lý ch-a ph¶n ¸nh mét th«ng tin rµnh m¹ch nµo, Muèn hiÓu ®-îc th× ph¶i ®Æt nã vµo nh÷ng ng÷ c¶nh cô thÓ, thÝ dó:khi nãi “khëi tè bÞ can bu«n lËu” coa nghÜa l¯ nãi vÒ ®èi t-îng tham gia bu«n lËu v¯ khi ®ã thuËt ngö “bu«n lËu” ®­îc hiªu nh­ l¯ mét h¯nh vi. Cßn khi nãi “®Êu tranh chèng bu«n lËu” th× thuËt ngö “bu«n lËu” lóc nµy l¹i ®-îc hiÓu nh- lµ mét danh tõ chØ mét vÊn n¹n cña nÒn kinh tÕ. Trong Quèc triÒu H×nh luËt cña triÒu Lª (1428-1788) ®-îc xem lµ bé luËt h×nh sù hoµn chØnh nhÊt cña thÓ chÕ phong kiÕn ViÖt Nam th× téi danh bu«n lËu vÉn ch-a ®-îc quy ®Þnh, mÆc dï vËy nã cñng ®± quy ®Þnh “nhöng trang tr¹i ven bê biÓn mµ ®ãn tiÕp thuyªn bu«n ,ngÇm dì hé hµng hãa lªn bê th× bÞ xö biÕm ( c¸ch chøc ), ph¹t gÊp 3 lÇn tang vËt ®Ó xung c«ng..., Nh÷ng ng-êi b¸n ruéng ®Êt ë bê câi, binh khÝ, c¸c thø chÊt næ cã thÓ chÕ ho¶ tiÔn, ho¶ ph¸o cho ng-êi n­íc ngo¯i ®Òu ph°i téi chÏm”, “b²n m¾m muèi ra n-íc ngo¯i th× bÞ xõ ®i Ch©u Sa” . C²c mÆt h¯ng bÞ cÊm xuÊt ra n­íc ngo¯i lòc ®ã ®-îc quy ®Þnh lµ : Ruéng ®Êt ,thuèc næ, vò khÝ, s¾t, ®ång, vµng, da Tr©u, gç Lim, vá QuÕ, Tr©n ch©u, Ngµ voi....nh÷ng hµnh vi cô thÓ t¸ch biÖt nãi trªn trong tiÒm thøc x· héi ®Òu ®-îc gép chung l¹i lµ hiÖn t-îng bu«n lËu chø kh«ng cã téi danh bu«n lËu. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Tr­íc n¨m 1985, thuËt ngö “Téi bu«n lËu”®± ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong mét sè v¨n b¶n ph¸p luËt cña n-íc ta nh- ph¸p lÖnh vÒ nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n c¶u lùc l-îng C¶nh s¸t Nh©n d©n (20/7/1962); Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi ®Çu c¬, bu«n lËu, lµm hµng gi¶, kinh doanh tr¸i phÐp (10/6/1982). Song vÒ c¬ b¶n téi danh bu«n lËu ch-a ®-îc h-íng dÉn nhËn diÖn ®Çy ®ñ víi c¸c yÕu tè cÊu thµnh vµ dÊu hiÖu ph¸p lý ®¾c tr-ng. PhÇn lín ng-êi ta vÉn chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c quan niÖm truyÒn thèng cho r»ng bu«n lËu lµ bao gåm c¸c hµnh vi kinh doanh tr¸i phÐp, trèn thuÕ, ®Çu c¬ tÝch tr÷ bu«n b¸n hµng cÊm. Tõ n¨m 1985 bé luËt H×nh sù cña n-íc CHXHXN ViÖt Nam ra ®êi ®· chÝnh thøc ghi nhËn téi danh bu«n lËu: Ng-êi nµo bu«n b¸n tr¸i phÐp hoÆc vËn chuyÓn tr¸i phÐp qua biªn giíi hµng ho¸ ,tiÒn ViÖt Nam, ngo¹i tÖ, kim khÝ quý, ®¸ quý hoÆc vËt phÈm thuéc di tÝch lÞch sö, v¨n ho² th× bÞ sõ ph³t...”. B¾t ®Çu tõ ®©y téi danh bu«n lËu ®· ®-îc x¸c ®Þnh víi 4 yÕu tè cÊu thµnh téi ph¹m vµ nh÷ng dÊu hiÖu ph¸p lý ®Æc tr-ng, nªn ®· cã t¸c dông h-íng dÉn nhËn thøc còng nh- chØ ®¹o thùc thi ph¸p luËt. 3. Kh¸i niÖm vÒ gian lËn th-¬ng m¹i. Mét thuËt ngö nöa lu«n g¾n liÒn víi bu«n lËu l¯ “gian lËn th­¬ng m³i”. Gian lËn th-¬ng m¹i theo tö ®iÓn tiÕng ViÖt lµ dèi tr¸ lõa læctng ho¹t ®éng th-¬ng m¹i. Ng-êi cã hµnh vi gian lËn th-¬ng m¹i g¹i lµ gian th-¬ng tøc lµ ng-êi cã nhiÒu m-u m« lõa läc, kÎ bu«n b¸n gian lËn vµ tr¸i phÐp. Gian lËn ®-îc coi lµ hµnh vi cña con ng-êi cô thÓ cã lêi nãi hoÆc cö chØ, hµnh ®éng kh«ng ®óng víi b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn t-îng nh»m môc ®Ých ®¸nh lõa ng-êi kh¸c. Trong d©n gian gian lËn th­¬ng m³i g¾n liÒn víi th¯nh ngö “bu«n gian b²n lËn” v¯ dïng ®Ó chØ nh÷ng thñ ®o¹n m¸nh khoÐ lõa läc kh¸ch hµng hoÆc ng-êi kh¸c ®Ó thu lîi bÊt chÝnh. Hµnh vi bu«n gian b¸n lËn trong d©n gian ®-îc hiÓu bao gåm mèt sè thñ ®o¹n ®¬n gi¶n nh- : hµng xÊu nãi tèt Ýt nãi nhiÒu rÎ nãi ®¾t c©n ®o ®iªu, bu«n b¸n hµng cÊm, lÐn lót, giÊu giÕm, lËu 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 thuÕ... Hµnh vi gian l©n th-¬ng m¹i tr-íc hÕt ph¶i lµ hµnh vi gian lËn nãi chung, nh-ng hµnh vi gian lËn nµy ph¶i ®-îc thÓ hiÖn trong lÜnh vùc th-¬ng m¹i th«ng qua ®èi t-îng thÓ hiÖn lµ hµng ho¸, dÞch vô. Chñ thÓ cña hµnh vi gian lËn th-¬ng m¹i cã thÓ lµ ng-êi mua, ng-êi b¸n ho¾c cã khi lµ c¶ hai. Mét trong nh÷ng lÜnh vùc mµ qua ®ã chóng ta thÊy hÕt ®-îc b¶n chÊt còng nh- t¸c h¹i cña hµnh vi gian lËn th-¬ng m¹i ®ã lµ lÜnh vùc H¶i quan. Gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i quan lµ nh÷ng hµnh vi gian lËn cña chñ hµng thùc hiªn trong ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®Ó trèn tr¸nh sô kiÓm so¸t vµ qu¶n lý cña c¸n bé H¶i quan. VÊn ®Ò nµ ®· ®-îc Héi ®ång Hîp t¸c H¶i quan (nay lµ Tæ chøc H¶i quan thÕ giíi – WCO) chó ý tõ nh÷ng ngµy míi thµnh lËp. Trong b¶n khuyÕn nghÞ vÒ gióp ®ì hµnh chÝnh lÉn nhau do Héi ®ång ®-a ra ngµy 5/12/1953 còng ®· ®Ò cËp vÊn ®Ò gióp ®ì hµnh chÝnh lÉn nhau vÒ chèng gian lËn th-¬ng m¹i. Qua nhiÒu lÇn bæ xung, th¶o luËn, m·i ®Õn 9/6/1977 ®Þnh nghÜa vÒ gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i quan míi ®-îc Héi ®ång Hîp t¸c H¶i quan ®-a ra trong c«ng -íc quèc tÕ vÒ gióp ®ì hµnh chÝnh lÉn nhau nh»m ng¨n chÆn vµ trÊn ¸p c¸c hµnh vi vi ph¹m H¶i quan,vµ ®-îc c¸c n-íc thµnh viªn th«ng qua ký kÕt t¹i Nairobi, céng hoµ Kenya. §Þnh nghÜa ®ã ®-îc ph¸t biÓu nh- sau: “Gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i quan lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt h¶i quan trong ®ã mét c¸ nh©n lõa dèi H¶i quan ®Ó nh»m lÈn tr¸nh mét phÇn hoÆc toµn bé viÖc nép thuÕ xuÊt nhËp khÈu, viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÊm hoÆc h¹n chÕ do luËt H¶i quan quy ®Þnh, hoÆc thu ®-îc mét kho¶n lîi nµo ®ã qua h¯nh ®éng vi ph³m n¯y”. Trong ®Þnh nghÜa nµy, vÒ c¬ b¶n ®· kh¸i qu¸t ®-îc hµnh vi gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i quan. Hµnh vi ®ã ®-îc thÓ hiÖn b»ng sù lõa dèi th«ng qua hµnh ®éng lÈn tr¸nh viÖc nép thuÕ vµ viÖc tu©n thñ ph¸p luËt H¶i quan nh»m môc ®Ých thu ®-îc mét kho¶n lîi nhuËn nµo ®ã. Tuy nhiªn ®Þnh 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nghÜa nµy vÉn ch-a nªu ®-îc mét c¸ch ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c hµnh vi gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i quan, khi bèi c¶nh ho¹t ®éng th-¬ng m¹i thÕ giíi ngµy nay cã nh÷ng th¸y ®æi lín. V× vËy t¹i Héi nghÞ Quèc tÕ lÇn V vÒ chèng gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i quan do Tæ chøc H¶i quan thÕ giíi triÖu tËp t¹i Brussels (BØ)tõ ngµy 13/10/1995 ®· xem xÐt l¹i ®inh nghÜa vÒ gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i quan vµ th«ng nhÊt ®-a ra mét ®Þnh nghÜa míi hoµn chØnh h¬n. §Þnh nghÜa ®ã ®-îc ph¸t biÓu nh- sau: “Gian lËn th­¬ng m³i trong lÜnh vøc h°i quan l¯ h¯nh vi vi ph³m c²c ®iÒu kho¶n ph¸p quy hoÆc luËt H¶i quan nh»m : Trèn tr¸nh hoÆc cè ý tr«ng tr¸nh viÖc nép thuÕ h¶i quan , phÝ vµ c¸c kho¶n thu kh¸c ®èi víi viÖc di chuyÓn hµng hãa-dÞch vô th-¬ng m¹i. NhËn vµ cã ý ®Þnh nhËn viÖc hoµn tr¶ trî cÊp hoÆc phô cÊp cho hµng ho¸ kh«ng thuéc ®èi t-îng ®ã. §¹t ®-îc hoÆc cè ý ®¹t ®-îc lîi thÕ th-¬ng m¹i bÊt hîp ph¸p g©y h¹i cho c¸c nguyªn t¾c vµ ®iÒu lÖ c¹nh tranh th-¬ng m¹i ch©n chÝnh. T¹i Héi nghÞ cña tæ chøc H¶i quan quèc tÕ vÒ chèng gian lËn th-¬ng m¹i lÇn V nµy còng ®· th«ng nhÊt ph©n chia c¸c h×nh thøc gian lËn th-¬ng m¹i thµnh 16 lo¹i nh- sau : 1. Bu«n b¸n hµng cÊm qua biªn giíi hoÆc ra khái sù kiÓm so¸t cña H¶i quan. 2. Khai b¸o sai chñng lo¹i hµng ho¸. 3. Khai t¨ng, gi¶m gi¸ trÞ hµng ho¸. 4. Lîi dông chÕ ®é -u ®·i xuÊt xø hµng ho¸. 5. Lîi dông ®èi víi hµng ho¸ gia c«ng. 6. Lîi dông chÕ ®é t¹m nhËp t¸i xuÊt, t¹m xuÊt t¸i nhËp. 7. Lîi dông c¸c yªu cÇu vÒ giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu. 8. Lîi dông chÕ ®é qu¸ c¶nh ®em dïng trong n-íc. 9. Kh¸i b¸o sai vÒ chÊt l-îng, sè l-îng hµng ho¸. 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 10. Lîi dông chÕ ®é môc ®Ých sö dông, bu«n b¸n tr¸i phÐp hµng ho¸ ®-îc sö dông nhÊt ®Þnh. 11. Vi ph¹m ®¹o luËt vÒ diÔn gi¶i th-¬ng m¹i hoÆc quy ®Þnh b¶o vÖ ng-êi tiªu dïng. 12. Bu«n b¸n hµng gi¶ ,hµng ¨n c¾p mÉu m·. 13. Bu«n b¸n hµng kh«ng cã sæ s¸ch. 14. Lµm gi¶, lµm khèng viÖc hoµn hay truy hoµn thuÕ h¶i quan. 15. Kinh doanh “ma” ®Ó h­ëng tÝn dông thuÕ tr¸i phÐp. 16. Thanh lý ph¸ s¶n cã chñ ®Ých ®Ó trèn tr¸nh nghÜa vô nép thuÕ. Th¸i ®é cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi ®èi víi 16 hµnh vi nãi trªn ®Òu thèng nhÊt ë hai cung bËc ®ã lµ tuú thuéc vµo møc ®é t¸c h¹i cña hµnh vi ®ã g©y ra cho x· héi mµ bÞ sö lý hµnh chÝnh hay sö lý h×nh sù. §èi víi nhiÒu n-íc nhMü, NhËt, Ph¸p bªn c¹nh viÖc ¸p dông c¸c c«ng -íc quèc tÕ xö lý 16 hµnh vi nµy theo luËt H¶i quan cßn quy ®Þnh trong luËt h×nh sù c¸c téi danh cô thÓ t-¬ng øng víi nh÷ng hµnh vi ®ã. §èi víi n-íc ta, t×nh h×nh diÔn ra theo ba tr-êng hîp. Tr-ßng hîp thø nhÊt : Hµnh vi cã tÝnh chÊt kh«ng nghiªm träng, gi¸ trÞ tµi s¶n bu«n b¸n sai ph¹m kh«ng lín th× xö lý hµnh chÝnh theo ph¸p lÖnh H¶i quan vµ c¸c NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu. Tr-êng hîp thø hai: Mét sè hµnh vi trong sè ®ã ch-a ®-îc quy ®Þnh hoÆc kh«ng bÞ xö lý. Nh- hµnh vi vi ph¹m ®¹o luËt vÒ diÔn gi¶i th-¬ng m¹i, quy ®Þnh b¶o vÖ ng-êi tiªu dïng, chÕ ®é tÝn dông thuÕ. Tr-êng hîp thø ba: TÊt c¶ hµnh vi cã tÝnh chÊt nghiªm träng g©y ra hËu qu¶ lín ®Òu bÞ xö lý d-íi mét téi danh chung cña ®iÒu 97 lµ bu«n lËu. 4. Mèi quan hÖ gi÷a bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i Bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i lµ nh÷ng hiÖn t-îng kinh tÕ – x· héi xuÊt hiÖn trong ho¹t ®éng l-u th«ng hµng ho¸ cïng víi sù ra ®êi cña hµng rµo thuÕ quan. NÕu nh- ho¹t ®éng l-u th«ng hµng ho¸ gãp phÇn lµm c©n b»ng 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr-êng th× mét trong nh÷ng nguyªn nh©n tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña t×nh tr¹ng bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i lµ sù chªnh lÖch gi¸ c¶, nhu cÇu sö dông hµng hãa ë c¸c vïng ®Þa lý kh¸c nhau, do hµnh vi kiÕm lêi b©t chÝnh, c¹nh tranh tr¸i ph¸p luËt, kh«ng lµnh m¹nh. Doanh sè b¸n lÎ trªn thÞ tr-êng lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh nhu cÇu tiªu dïng thùc tÕ c¶u toµn x· héi. Cßn chØ sè gi¸ c¶, vµ kÌm theo ®ã lµ sù biÕn ®éng cña nã lµ chØ tiªu phµn ¸nh t-¬ng quan gi÷a hai ®¹i l-îng hµng ho¸ vµ søc mua. Nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh mèi quan hÖ cung cÇu vÒ hµng ho¸. HiÓu ®-îc b¶n chÊt kinh tÕ cña vÊn ®Ò nµy, c¸c nhµ s¶n xuÊt t×m c¸ch tiÕt kiÖm chi phÝ, h¹ gi¸ thµnh trªn c¬ së c¶i tiÕn kü thuËt, mÉu m· n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm, ®ñ søc c¹nh tranh, t¨ng doanh thu th-¬ng m¹i. §Ó lµm ®-îc ®iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ viÖc dÔ dµng vµ l¹i nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh gay g¾t hiÖn nay. Mét trong nh÷ng hiÖn t-îng c¹nh tranh, kinh doanh ®Ó kiÕm lîi nhuËn lín nh-ng tr¸i ph¸p luËt phæ biÕn hiÖn nay lµ hµnh vi bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i. Mét sè c¸ nh©n bu«n b¸n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, dï ë møc ®é kh¸c nhau ®· t×m ®ñ mäi c¸ch luån l¸ch ®Ó th¾ng trong cuéc ch¹y ®ua “mét vèn bèn lêi”. Do ch¹y theo lèi sèng giµu sang vµ sïng b¸i ®ång tiÒn nh-ng l¹i kh«ng dïng chÝnh søc lùc cña m×nh ®Ó lµm giµu mµ l¹i t×m mäi hµnh vi ®Ógian th-¬ng, bu«n b¸n bÊt hîp ph¸p ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých kiÕm lêi nhanh vµ dÔ dµng. Lîi Ých c¸ nh©n cña hä ®Æt lªn qu¸ cao mµ kh«ng nghÜ ®Õn lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých quèc gia mµ trong ®ã hä lµ mét phÇn tö thuéc nã. Tõ ®ã mµ bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ngµy cµng n¶y sinh vµ ph¸t triÓn, hµnh vi bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ngµy cµng tinh vi, diÔn biÕn phøc t¹p vµ ®ang lµ vÊn n¹n kh«ng chØ cña mét quèc gia mµ trªn toµn thÕ giíi hiÖn nay. Nhu cÇu sö dông hµng ho¸ ë c¸c vïng ®Þa lý lµ kh¸c nhau vµ hµng ho¸ cã chÊt l-îng cao, gi¸ thµnh thÊp h¬n sÏ cã xu h-íng chuyÓn ®Õn nh÷ng níi 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nµo mµ ë ®ã gi¸ thµnh cao. ®©y còng lµ quy luËt c¹nh tranh trong l-u th«ng hµng ho¸. Tuy nhiªn trong mét sè tr-êng hîp ®Ó b¶o vÖ s¶n xuÊt néi ®Þa th× Nhµ n-íc ph¶i dïng ®Õn hµng rµo thuÕ quan. Trong ®iÒu kiÖn ®ã gian th-¬ng t×m mäi c¸ch, thñ ®o¹n ®Ó tµng tr÷ bu«n b¸n, v©n chuyÓn hµng hãa qua biªn giíi, còng nh- lîi dông mäi khe hë ®Ó gian lËn sè l-îng, chñng lo¹i, tr¸o lÉn hµng ho¸...®Ó trèn thuÕ kiÕm lêi bÊt chÝnh. Mét sè hµng ho¸ Nhµ n-íc cÊm bu«n b¸n v× nh÷ng lý do nh- an ninh quèc phßng, trËt tù an toµn x· héi ... vµ nh÷ng hµng ho¸ bu«n b¸n ph¶i cã giÊy phÐp vÉn bÞ gian th-¬ng t×m mäi c¸ch ®ª bu«n b¸n v× ë nh÷ng lÜnh vùc nµy lîi nhuËn thu lìi cao. §èi víi mçi quèc gia tuú thuéc vµo chÕ ®é chÝnh trÞ, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, chÝnh s¸ch kinh tÕ ,yªu cÇu b¶o hé nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa, quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý kh¸c nhau th× quy m«, tÝnh chÊt, møc ®é bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i còng kh¸c nhau. Bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i xuÊt hiÖn lµ nh÷ng tÖ n¹n x· héi. Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng nh÷ng tÖ n¹n nµy kh«ng ngõng gia t¨ng vµ diÔn biÕn ngµy cµng phøc t¹p. NhiÒu vÊn ®Ò míi n¶y sinh lµm cho téi danh bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ngµy cµng khã kiÓm so¸t vµ xö lý. II. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i 1. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn Bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i lµ hiÖn t-îng kinh tÕ – x· héi xuÊt hiÖn trong ho¹t ®éng l-u th«ng hµng ho¸ cïng víi sù ra ®êi cña hµng rµo thuÕ quan. NÕu nh- ho¹t ®éng l-u th«ng hµng ho¸ gãp phÇn lµm c©n b»ng quan hÖ cung – cÇu trªn thÞ tr-êng, th× mét trong nh÷ng nguyªn nh©n tån t¹i vµ ngµy cµng t¨ng cña t×nh tr¹ng bu«n lËu, gian lËn th-¬ng m¹i lµ sù chªnh lÖch gi¸ c¶, nhu cÇu sö dông hµng ho¸ ë c¸c ®Þa ph-¬ng kh¸c nhau, do hµnh vi kiÕm lêi bÊt chÝnh, c¹nh tranh tr¸i ph¸p luËt, kh«ng lµnh m¹nh. 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 MÆt kh¸c vÉn cßn mét bé phËn d©n c- mang nÆng lèi suy nghÜ chØ nh×n thÊy c¸i lîi thiÓn cËn, chØ v× lîi Ých cña m×nh mµ s½n sµng lµm nh÷ng hµng ®éng g©y tæn h¹i ®Õn ng-êi kh¸c. Mét sè doanh nghiÖp ho¹t ®éng ch-a theo ®óng nguyªn t¾c thÞ tr-êng, lîi dông sù th«ng tho¸ng cña ph¸p luËt, t×m mäi thñ ®o¹n rót tiÒn tõ ng©n s¸ch cña nhµ n-íc. Thªm vµo ®ã lµ c¬ chÕ thÞ tr-êng, chÊp nhËn sù c¹nh tranh lµ mét ®iÒu kiÖn cho tÖ n¹n bu«n b¸n hµng gi¶, hµng kÐm chÊt l-îng, hµng lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ph¸t triÓn. ViÖc qu¶n lÝ s¶n xuÊt, kinh doanh cã cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c cÊp, c¸c ngµnh cã liªn quan cßn láng lÎo, thiÕu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t chÆt chÏ, kh«ng thèng nhÊt ®Æc biÖt lµ ®èi víi sù bung ra cña c¸c c«ng ty TNHH. Mét nguyªn nh©n còng kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ hÖ thèng ph¸p luËt cña n-íc ta vÒ ®Êu tranh chèng bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ch-a thËt sù ®i vµo cuéc sèng. NhiÒu quy ®Þnh ch-a chÆt chÏ, s¬ hë, thËm chÝ cßn chång chÐo g©y khã kh¨n, c¶n trë cho c«ng t¸c kiÓm tra xö lý. ViÖc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ch-a quan t©m ®óng møc vµ xÐt xö kh«ng kÞp thêi c¸c vô ¸n th-¬ng m¹i. ViÖc n©ng cao chÊt l-îng hµng ho¸ cïng lo¹i víi hµng ho¸ nhËp khÈu ph¶i tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh vÒ nh·n m¸c, chÕ ®é ho¸ ®¬n, chøng tõ... ch-a ®-îc xem xÐt chÝnh x¸c, cô thÓ, trung thùc. Bªn c¹nh ®ã cßn cã mét sè c¸n bé tho¸i ho¸ biÕn chÊt tõ c¸c ngµnh chøc n¨ng ®· tiÕp tay, ®ång lo· cho nh÷ng ®èi t-îng bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ch-¬ng II. Thùc tr¹ng vµ nh÷ng t¸c ®éng cña n¹n bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ë ViÖt Nam. I. Thùc tr¹ng vÒ bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ë ViÖt Nam HiÖn nay ho¹t ®éng bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i diÔn ra ngµy cµng tinh vi, sè vô gian lËn ngµy cµng t¨ng, ®Æc biÖt lµ trong khÊu trõ vµ hoµn thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (GTGT). C¸c ®èi t-îng bu«n lËu th-êng lîi dông danh nghÜa, t- c¸ch ph¸p nh©n cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc hoÆc c¸c c«ng ty TNHH ®Ó lµm thñ tôc nhËp khÈu hoÆc xuÊt khÈu khèng, khai b¸o sai tªn hµng, sè l-îng chñng lo¹i, xuÊt xø cña hµng ho¸ ®Ó h-ëng thuÕ suÊt thÊp hoÆc thuÕ suÊt b»ng kh«ng ®Ó trèn thuÕ. Lîi dông hoµn thuÕ GTGT ®Ó chiÕm ®o¹t thuÕ hoÆc cÊt giÊu nh÷ng hµng nhËp lËu, hµng cÊm nhËp trong l« hµng ®-îc nhËp, giÊu hµng cã gi¸ trÞ thuÕ suÊt cao trong l« hµng cång kÒnh. §Æc biÖt lµ trong thêi gian qua hµnh vi gian lËn th-¬ng m¹i trong hoµn thuÕ GTGT sau gÇn 4 n¨m thùc hiÖn luËt thuÕ GTGT ®· liªn tôc xay ra víi chiÒu h-íng ngµy cµng ra t¨ng vµ ®Õn møc b¸o ®éng. Lîi dông sù th«ng tho¸ng cña luËt doanh nghiÖp, hµng lo¹t c¸c c«ng ty ma ra ®êi chñ yÕu ®Ó mua b¸n ho¸ ®¬n tµi chÝnh råi ®em b¸n l¹i, tiÕp søc cho nh÷ng ®èi t-îng ho¹t ®éng kinh doang trèn thuÕ hoÆc lËp hå s¬ xin hoµn thuÕ GTGT rót tiÒn Nhµ n-íc víi gi¸ trÞ hµng tr¨m tû ®ång. KÕt qu¶ kiÓm tra hoµn thuÕ ë 1.302 doanh nghiÖp trong n-íc n¨m 2001 cña ngµnh thuÕ cho thÊy cø hoµn 14 tû ®ång thuÕ GTGT, Nhµ n-íc bÞ DN ¨n kh«ng 400 triÖu ®ång. Trong 3 n¨m, tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2001sè doanh nghiÖp sai ph¹m trong hoµn thuÕ GTGT chiÕm tíi 38% tæng sè doanh nghiÖp ®-îc kiÓm tra ( 933/ 2.533 ®¬n vÞ ). Theo thèng kª ch-a ®Çy ®ñ, ®Õn hÕt th¸ng 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 4/2002, lùc l-îng c¶nh s¸t kinh tÕ ®· ph¸t hiÖn 203 vô vi ph¹m hoµn thuÕ GTGT víi tæng sè tiÒn chiÕm ®o¹t trªn 300 tû ®ång. Lîi dông nh÷ng kÏ hë trong chÝnh s¸ch thuÕ, hiÖn nay t×nh tr¹ng bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i trong c¸c lÜnh vùc ®ang diÔn ra phæ biÕn vµ rÊt phøc t¹p ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc xuÊt nhËp khÈu. Theo thèng kª cña c«ng ty Sony ViÖt Nam: HiÖn nay mÆt hµng bÞ nhËp lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i nãng nhÊt lµ s¶n phÈm kü thuËt sè (KTS). Do cã ®Æc tÝnh nhá, gän nªn KTS trµn vµo thÞ tr-êng néi ®Þa chñ yÕu lµ x¸ch tay qua ®-êng hµng kh«ng, do rÊt khã ph¸t hiÖn. T¹i thÞ tr-êng ViÖt Nam, hµng nhËp lËu, hµng trèn thuÕ, kh«ng cã ho¸ ®¬n chøng tõ... chiÕm thÞ phÇn rÊt lín. Lý do khiÕn cho mÆt hµng KTS nhËp lËu m¹nh vµo thÞ tr-¬ng néi ®Þa lµ thuÕ nhËp khÈu cao: Tõ 20% ( m¸y chôp h×nh, m¸y quay) ®Õn 40% ( m¸y nghe nh¹c MP3) vµ 10 % thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. T¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh, H¶i quan C¶ng Sµi Gßn khu vùc 1 ®· lËp biªn b¶n vi ph¹m ®èi víi c«ng ty TNHH cung cÊp dÞch vô Toµn cÇu, vÒ hµnh vi gian lËn xuÊt xø. Thñ ®o¹n gian lËn cña ®¬n vÞ nµy lµ sö dông nh·n giÊy cã in chö “ made in China” d²n ®Ì lªn board m³ch cã in chö “made in Taiwan” ®Ó hîp thøc ho¸ C/O, vµ gian lËn tiÒn thuÕ h¬n 20 triÖu ®ång. T¹i C¶ng Sµi Gßn khu vùc 3, H¶i quan còng ®· lËp biªn b¶n xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh ®èi víi c«ng ty Kim TÝn vÒ hµnh vi nhËp khÈu hµng kh«ng khai b¸o sè l-îng, trÞ gi¸ hµng vi ph¹m lµ 193.593,60 USD... Còng lîi dông chÝnh s¸ch ©n h¹n thuÕ ( cho phÐp doanh nghiÖp chËm nép thuÕ ®èi víi nh÷ng mÆt hµng m¸y mãc thiÕt bÞ, nguyªn phô liÖu nhËp khÈu, c¸c lo¹i hµng nhËp khÈu d¹ng gia c«ng...) nhiÒu doanh nghiÖp ¸p dông ph-¬ng thøc chiÕm ®o¹t tiÒn thuÕ b»ng c¸ch trèn khái ®Þa chØ kinh doanh, hoÆc cè t×nh nî ch©y ú kh«ng chÞu nép thuÕ. 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ngoµi ra, còng cã nh÷ng tr-êng hîp lîi dông chÝng s¸ch cho phÐp doanh nghiÖp tù x©y dùng vµ tù quyÕt to¸n ®Þnh møc, nhiÒu doanh nghiÖp ®· h¹ch to²n kh«ng b´ng c²ch sõ dóng ho² ®¬n cða doanh nghiÖp “ma” hoÆc kh«ng khai ®óng doanh thu ®Ó trèn thuÕ, g©y khã kh¨n cho c¬ quan chøc n¨ng. TÝnh tõ ®Çu n¨m ®Õn nay, Chi côc qu¶n lý thÞ tr-êng Thµnh phè Hå ChÝ Minh phèi hîp c¸c ngµnh chøc n¨ng ®· kiÓm tra c¸c ®¬n vÞ sau ®¨ng ký kinh doanh, ph¸t hiÖn h¬n 400 c«ng ty TNHH, doanh nghiÖp t- nh©n kh«ng cã trô së ho¹t ®éng nh- ®¨ng ký... trong 6 th¸ng ®Çu n¨m ngµnh H¶i quan ph¸t hiÖn vµ b¾t gi÷ 4.353 vô vi ph¹m( bu«n lËu, vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng ho¸ qua biªn giíi, gian lËn th-¬ng m¹i, vi ph¹m thñ tôc h¶i quan...) trÞ gi¸ -íc tÝnh h¬n 338 tû ®ång. Xö lý hµng ho¸ vi ph¹m vµ thu nép ng©n s¸ch h¬n 22,5 tû. Trªn thùc tÕ, do chÝnh s¸ch thuÕ cßn nhiÒu kÏ hë nªn viÖc ¸p dông vµ qu¶n lý gi÷a c¸c ngµnh thuÕ, H¶i quan víi doanh nghiÖp cßn nhiÒu bÊt cËp. §ã còng lµ ®iÒu kiÖn ®Ó mét sè doanh nghiÖp lîi dông khe hë nµy chiÕm dông tiÒn thuÕ, g©y thÊt tho¸t ng©n s¸ch nhµ n-íc. 1. Nh÷ng ph-¬ng thøc vµ thñ ®o¹n trong bu«n lËu Thñ ®o¹n vµ ph-¬ng thøc ho¹t ®éng cña bän bu«n lËu hiÖn nay ngµy cµng tinh vi vµ nguy hiÓm h¬n, trªn rÊt nhiÒu lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ nhquay vßng ho¸ ®¬n chøng tõ, quay vßng tem hµng xuÊt khÈu, tê khai thuÕ quan, chuyÓn ®æi ph-¬ng thøc tö thuª cöu v¹n sang cho cöu v¹n vay vèn råi thu mua l¹i ®Ó rµng buéc víi hµng. Mµ nh÷ng ng-êi ph¶i lµm cöu v¹n nµy th-êng xuÊt th©n tõ nh÷ng tÇng líp ng-êi nghÌo trong x· héi. Bän bu«n lËu cßn lîi dông vËn chuyÓn hµng ho¸ vµo thêi gian vµ ®Þa ®iÓm ë nh÷ng n¬i mµ c¸c lùc l-îng thanh tra kiÓm so¸t gÆp khã kh¨n hoÆc kh«ng thÓ qu¶n lý ®-îc. MÆt kh¸c tõ ho¹t ®éng theo nhãm, bän bu«n lËu l¹i chuyÓn sang ban ngµy nhá lÎ nªn rÊt khã cho c«ng t¸c chèng bu«n lËu, bän bu«n lËu cßn lîi dông nh÷ng h«m trêi cã giã m¹nh, ®ªm tèi hoÆc m-a to ®Ó 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ho¹t ®éng. Bän bu«n lËu cßn lîi dông nhiÒu h×nh thøc chÎ nhá hµng ho¸ tõ ®Ó vËn chuyÓn s©u vµo néi ®Þa b»ng mäi ph-¬ng tiÖn, sö dông c¸c th«ng tin liªn l¹c hiÖn ®¹i ®Ó chØ ®¹o, ®iÒu hµnh c¸c hµnh ®éng bu«n b¸n vµ vËn chuyÓn hµng nhËp lËu. Hµng lËu ®-îc chuyÓn vÒ thµnh phè còng b»ng sæ s¸ch. NÕu nh- c¸n bé kiÓm tra hµng ë c¸c bÕn xe, tr¹m ga th× c¸c tay bu«n lËu lín ®· cã h¼n mét ®-êng d©y . bän chóng göi hµng tr-íc ë nh÷ng ®iÓm ven tuýªn ®-êng nµy, sau khi ®-îc tr¹m kiÓm tra l¸i xe nh­ ®­îc “ chuÈn bÞ tr­íc” ®ç l¹i ë mét ®iÓm ,thÕ lµ hµng lËu ®-îc khu©n lªn xe chuyÓn vÒ xu«i kh«ng mÊy khã kh¨n. hµng lËu ®-îc nguþ trang b»ng nhiÒu kiÓu ®Ó vËn chuyÓn. Trªn tuyÕn biÓn bu«n lËu vÉn diÔn ra s«i ®éng, bän bu«n lËu sang m¹n hµng, dïng tµu ®¸nh c¸ ®Ó chuyÓn hµng. chóng cßn dïng c¶ tµu gç nhá trùc tiÕp sang c¶ng n-íc ngoµi nhËn hµng hoÆc sao m¹n tõ c¸c tµu lín ë ngoµi kh¬i ®Ó vËn chuyÓn hµng lËu. Sau ®ã theo c¸c luång l¹ch, b·i ngang vµ lîi dông ®-a hµng lªn bê vµ vËn chuyÓn s©u vµo n«Þ ®Þa. Trªn tuyÕn hµng kh«ng, t×nh h×nh bu«n lËu còng rÊt phøc t¹p. Ph-¬ng thøc chñ yÕu mµ bän bu«n lËu sö dông lµ cÊt giÊu vµ mua chuéc c¸n bé, lîi dông chÕ ®é hµnh lý ®-îc miÔn thuÕ, ®i l¹i nhiÒu lÇn ®Ó ho¹t ®éng. Bu«n lËu d­íi h×nh th÷c “xuÊt khÈu uû th²c” lµ hiÖn t-îng kh¸ phæ biÕn. Theo h×nh thøc nµy, bän bu«n lËu th-êng t×m c¸ch lîi dông c¸c doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu cña nhµ n-íc uû th¸c cho mét sè mÆt hµng. sau khi lµm song thñ tôc h¶i quan, trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn hµng ®Õn c¶ng, c¸c ®èi t-îng tiÕn hµnh ph¸ kÑp ch×, lµm gi¶ ch× h¶i quan, thay vµo container, gia cè èc vÝt b¾t t¹i c¸c chèt liªn kÕt, cã tr-êng hîp cßn th¸o c¶ côm kho¸ cã kÑp ch×, thay hµng lËu råi l¾p l¹i nh- cò. Víi thñ ®o¹n nµy mÆt hµng d-íi danh nghÜa hîp ®ång uû th¸c ®· bÞ thay thÕ b»ng c¸c mÆt hµng kh¸c. 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Ngoµi ra cßn cã rÊt nhiÒu thñ ®o¹n bu«n lËu tinh vi phøc t¹p, b»ng nhiÒu c¸ch thøc ®Ó bän bu«n lËu sö dông trong ho¹t ®éng phi ph¸p nh»m thu lîi bÊt chÝnh cho b¶n th©n. 2. Mét sè h×nh thøc gian lËn th-¬ng m¹i phæ biÕn ë ViÖt Nam hiÖn nay 2.1. Gian lËn th-¬ng m¹i qua lîi dông chÝnh s¸ch thuÕ cña nhµ n-íc Trong c¸c ho¹t ®éng gian lËn th-¬ng m¹i cã lÏ hµnh vi gian lËn qua lîi dông chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ lo¹i h×nh gian lËn ®Æc thï nhÊt ë ViÖt Nam. V× thuÕ xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam bao gåm nhiÒu s¾c thuÕ gép l¹i lµ thuÕ quan, thuÕ doanh thu, thuÕ phô thu, thuÕ thu ®iÒu chØnh b×nh ån gi¸. Nªn thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña chóng ta th-êng cao nh- « t« du lÞch, xe m¸y, r-îi bia hµng ®iÖn tö...do thuÕ suÊt cao nªn sù chªnh lªch gi÷a gi¸ ph¶i tr¶ cho viÖc khai b¸o ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ xuÊt tr×nh trung thùc cho c¸c c¬ quan kiÓm tra kiÓm so¸t nhµ n-íc víi lîi nhuËn kiÕm ®-îc do gian lËn th-¬ng m¹i lµ rÊt lín. ThuÕ suÊt lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc hÊp dÉn gian th-¬ng, ®iÓ h×nh lµ trong thêi gian gÇn ®©y viÖc khai th¸c s¬ hë cña luËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu, c¸c gian th-¬ng ®· t×m mäi c¸ch ®Ó biÕn t-íng, g©y nhÇm lÉn trong khai b¸o m· hµng ®Ó gian lËn th-¬ng m¹i trèn thuÕ. 2.2. Gian lËn th-¬ng m¹i qua gi¸ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu Theo tÝnh to¸n cña chÝnh phñ thÊt thu thuÕ qua gi¸ lµ rÊt lín, -íc tÝnh thÊt thu thuÕ lµ kho¶ng 25% trong tæng sè thu thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Chèng gian lËn th-¬ng m¹i qua gi¸ ë n-íc ta còng nh- trªn thÕ giíi ®ang lµ vÊn ®Ò ®-îc h¶i quan c¸c n-íc ®Æc biÖt quan t©m, v× ®©y lµ ho¹t ®éng gian lËn th-¬ng m¹i tinh vi nhÊt, khã ph¸t hiÖn nhÊt. 2.3. Gian lËn th-¬ng m¹i trong viÖc khai b¸o sai sè l-îng träng l-îng, phÈm cÊp cña hµng hãa xuÊt nhËp khÈu. §©y còng lµ h×nh thøc gian lËn th-¬ng m¹i xuÊt nhËp khÈu kh¸ phæ biÕn ë ViÖt Nam. C¸cchñ hµng th-êng lîi dông chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng, më cöa cña nhµ n-íc th«ng qua viÖc c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh trong ngµnh h¶i 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 quan b»ng c¸c biÖn ph¸p ®¬n gi¶n ho¸ c¸c thñ tôc nµy. do ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, gi¶i phãng hµng ho¸ t¹i cöa khÈu. C¸c cöa khÈu víi lùc l-îng cã h¹n, tr×nh ®é c¸n bé cßn h¹n chÕ trong khi ®ã l-îng hµng ho¸ lu©n chuyÓn qua cöa khÈu ngµy cµng lín, c¸c lùc l-îng h¶i quan kh«ng thÓ kiÓm so¸t chi tiÕt tõng l« hµng ®-îc. ®©y còng lµ nguyªn nh©n ®Ó bän gian th-¬ng lîi dông b»ng c¸c thñ ®o¹n nh- khai mét phÇn, khai kh«ng ®óng. 2.4. Gian lËn th-¬ng m¹i qua viÖc cè ý x¸c ®Þnh sai xuÊt xø hµng ho¸. X¸c ®Þnh xuÊt xø hµng ho¸ lµ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn kü thuËt phøc t¹p, cã vÞ trÝ quan träng, liªn quan trùc tiÕp ®Õn lîi Ých quèc gia. §©y lµ vÊn ®Ó rÊt míi mÎ ë ViÖt Nam. XuÊt xø hµng ho¸ liªn quan ®Õn hai vÊn ®Ò chÝnh lµ: thuÕ xuÊt nhËp khÈu vµ chÝnh s¸ch -u ®·i thuÕ gi÷a c¸c n-íc thµnh viªn cã quan hÖ giµnh cho nhau. Tõ mèi liªn quan gi÷a viÖc x¸c ®Þnh xuÊt xø hoÆc xuÊt tr×nh giÊy chøng nhËn xuÊt xø gi¶, khai kh«ng ®óng xuÊt xø hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu ®Ó trèn thuÕ. 2.5. Gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc ®Çu t-. Theo quy ®Þng cña luËt ®Çu t- n-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam vµ NghÞ ®Þnh sè 18/CP ngµy 14/4/1993 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt viÖc thi hµnh luËt ®Çu t- n-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, th× c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi ®-îc miÔn thuÕ nhËp khÈu ®èi víi trang thiÕt bÞ, m¸y mãc phô tïng vµ c¸c ph-¬ng tiÖn s¶n xuÊt kinh doanh vµ c¸c nguyªn liÖu vËt t- x©y dùng c¬ b¶n h×nh thµnh xÝ nghiÖp hoÆc ®Ó t¹o tµi s¶n cè ®Þnh. §iÒu nµy cã nghÜa lµ víi nh÷ng hµng ho¸ thuéc lo¹i nµy H¶i quan kh«ng cÇn quan t©m ®Õn gi¸ trÞ hµng ho¸ (®Ó tÝnh thuÕ), vµ nh- thÕ h¶i quan dÔ dµng cho qua c¸c lo¹i hµng ho¸ nµy nhvËy ®· v« h×nh ®Ó bän gian th-¬ng lîi dông kÏ hë nµy ®Ó tiÕn hµnh hµnh vi gian lËn. Qua tiÕn hµnh gi¸m ®Þnh viÖc khai gi¸ nhËp khÈu thiÕt bÞ cña 12 xÝ nghiÖp liªn doanh ®Çu t-, th× ®· cã 6 xÝ nghiÖp cã hiÖn t-îng n©ng gi¸ thiÕt bÞ nhËp khÈu víi gi¸ trÞ cao so víi gi¸ trÞ thùc tÕ lµ 14 triÖu USD. 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 2.6. Gian lËn th-¬ng m¹i trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng gia c«ng xuÊt khÈu. Hµng lµ vËt t-, nguyªn liÖu nhËp khÈu ®Ó gia c«ng cho n-íc ngoµi råi xuÊt khÈu theo hîp ®ång ®· kÝ kÕt. Theo quy ®Þnh cña luËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu, hµng thuéc ®èi t-îng nµy ®-îc miÔn thuÕ. Trªn c¬ së c¸c hîp ®ång gia c«ng vµ v¨n b¶n cho phÐp cña Bé th-¬ng m¹i cÊp cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, H¶i quan kiÓm tra ®Þnh møc tiªu dïng nguyªn phô liÖu ®· nhËp cho ®Õn khi kÕt thóc hîp ®ång, phÇn thõa kh«ng dïng hÕt míi ph¶i nép thuÕ. Song trong thùc tÕ cã nh÷ng hîp ®ång gia c«ng kÐo dµi tõ 5 dÕn 10 n¨m, nguyªn phô liÖu nép vµo s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm gia c«ng hoµn chØnh ®-îc xuÊt khÈu ph¶i thùc hiÖn trong mét thêi gian dµi, b»ng rÊt nhiÒu chuyÕn hµng, qua nhiÒu cöa khÈu. §©y lµ kÏ hë ®Ó c¸c chñ s¶n xuÊt lîi dông. Thñ do¹n cña bän chóng lµ nhËp nguyªn phô liÖu nhiÒu nh-ng sö dông ®Ó s¶n xuÊt th× kh«ng hÕt, ®a sè phÇn lín lµ b¸n l¹i cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt kh¸c trong n-íc víi gi¸ cao h¬n ®Ó thu lîi. Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu thñ ®o¹n vµ c¸ch thøc mµ bon gian lËn sö dông nh- lîi dông chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña thuÕ,qua ho¹t ®éng cña v¨n phßng ®¹i diÖn c¸c tæ chøc kinh tÕ n-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, gian lËn th-¬ng m¹i qua hµng kinh doanh chuyÓn khÈu, hµng t¹m nhËp t¸i xuÊt, hµng ®æi hµng... Nh- vËy cã thÓ thÊy, gian lËn th-¬ng m¹i ë n-íc ta hiÖn nay hÕt søc ®a d¹ng vµ phøc t¹p khã kiÓm so¸t víi xu h-íng ngµy cµng nhiÒu c¸c ph-¬ng thøc gian lËn tinh vi. II. Nh÷ng t¸c ®éng cña n¹n bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i ®Õn kinh tÕ x· héi n-íc ta 1. T¸c ®éng ®Õn c¸c chñ thÓ kinh tÕ T×nh tr¹ng bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i x©m h¹i ®Õn chÕ ®é chÝnh s¸ch qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸. Nh- ta ®· biÕt: thuÕ quan lµ c¸c møc 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 thuÕ ®Ênh trªn hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu nh¾m môc ®Ých lµm t¨ng gi¸ cña hµng nhËp khÈu ®Ó lµm gi¶m søc c¹nh tranh víi c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n-íc hoÆc kÝch thÝch s¶n xuÊt t¹i néi ®Þa. V× vËy c¸c hµnh vi bu«n lËu,trèn thuÕ xuÊt nhËp khÈu th«ng qua ho¹t ®éng gian lËn th-¬ng m¹i, c¹nh tranh tiªu cùc phi kinh tÕ ®· x©m haÞ ®Õn chÕ ®é chÝnh s¸ch qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸. Bu«n lËu vµ gian lËn th-¬ng m¹i g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho ng-êi s¶n xuÊt trong n-íc, lµm ®iªu ®øng c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt còng nh- c¸c doanh nghiÖp th-¬ng m¹i. ®èi víi c¸c ng-êi s¶n xuÊt trong n-íc. ViÖc hµng ngo¹i trµn ngËp thÞ tr-êng víi chÊt luîng cao h¬n gi¸ rÎ h¬n, thùc sù lµ mèi ®e do¹ trùc tiÕp ®Õn t-¬ng lai cña hµng ngh×n c«ng nh©n trong c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt trong n-íc, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp míi cßn non trÎ. Nguyªn nh©n lµ nh÷mg xÝ nghiÖp s¶n xuÊt trong n-íc vÉn cßn ph¶i nhËp mét sè nguyªn phô liÖu, nhiªn liÖu... vµ ph¶i nép thuÕ nhËp khÈu sè hµng ho¸ nµy. trong qu¸ trÝnh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Ó ®em b¸n trªn thÞ tr-êng, hä cßn ph¶i nép thuÕ lîi tøc, thuÕ doanh thu. Trong khi hµng ngo¹i do trèn ®-îc thuÕ nªn gi¸ rÎ h¬n, v× vËy lµm cho hµng néi kh«ng tiªu thô ®ù¬c, dÉn ®Õn ®äng vèn, nî chång chÊt råi ®i ®Õn ph¸ s¶n. ®èi víi doanh nghiÖp th-¬ng m¹i do gi¸ c¶ hµng ho¸ mua vµo cao h¬n nªn kh«ng thÓ c¹nh tranh ®-îc víi hµng lËu trèn thuÕ. Nh÷ng doanh nghiÖp kinh doanh ®óng luËt, nép thuÕ ®Çy ®ñ bÞ nh÷ng doanh nghiÖp kinh doanh tr¸i phÐp, gian lËn trån thuÕ c¹nh tranh chÌn Ðp kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®-îc. Nãi vÒ vÊn ®Ò nµy mét sè doanh nghiÖp, c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp ®· lªn tiÕng. ¤ng §ç Quang Chiªu Phã tæng gi¸m ®èc Tæng c«ng ty ho¸ chÊt ViÖt Nam cho r´ng “s°n phÈm cða chòng t«i ph°i c³nh tranh gay g¾t víi hµng nhËp lËu tõ bªn ngoµi, ®iÒu nµy ch¼ng nh÷ng thÊt thu cho ng©n s¸ch, thiÖt h¹i ®Õn ng-êi tiªu dïng mµ cßn g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho s¶n xuÊt trong n­íc”. C«ng ty xe ®³p Thèng nhÊt dø tÝnh “mçi n¨m cã tíi 20