Tài liệu Bồi dương phương pháp giải toán hóa học nhanh (hsg)_skkn thcs

SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh MUÏC LUÏC Noäi dung ñeà taøi Trang LÔØ I CAÛ M ÔN ............................................................................................................................................1 A- PHAÀN MÔÛ ÑAÀU.....................................................................................................................................................................2 I- LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI:.......................................................................................................................2 II-MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU:................................................................................................................2 III-ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU:..............................................................................2 1- Ñoái töôïng nghieân cöùu :.................................................................................................................... 2 2- Khaùch theå nghieân cöùu :.................................................................................................................... 2 IV-NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU:..............................................................................................................3 V- PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU:..................................................................................................................3 VI- PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU:......................................................................................................3 1- Phöông phaùp chuû yeáu:..................................................................................................................... 3 2-Caùc phöông phaùp hoã trôï:.................................................................................................................. 3 B- NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN......................................................................................................5 I- CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI NHANH MOÄT SOÁ BTHH.................................5 II- THÖÏC TIEÃN VEÀ TRÌNH ÑOÄ VAØ VAØ ÑIEÀU KIEÄN HOÏC TAÄP CUÛA HOÏC SINH............................6 1-Thöïc traïng chung:............................................................................................................................. 6 2- Chuaån bò thöïc hieän ñeà taøi:............................................................................................................... 6 III- KINH NGHIEÄM VAÄN DUÏNG ÑEÀ TAØI VAØO THÖÏC TIEÃN..............................................................7 Chuû ñeà 1: Phöông phaùp töï do choïn löôïng chaát.............................................................................7 Chuû ñeà 2: Phöông phaùp khoái löôïng mol trung bình....................................................................... 9 CHUÛ ÑEÀ 3 : PHÖÔNG PHAÙP TAÊNG GIAÛM KHOÁI LÖÔÏNG.........................................................................................11 CHUÛ ÑEÀ 4: PHÖÔNG PHAÙP TÍNH THEO LÖÔÏNG CUÛA NGUYEÂN TÖÛ HOAËC NHOÙM NGUYEÂN TÖÛ....................13 CHUÛ ÑEÀ 5: PHÖÔNG PHAÙP HÔÏP THÖÙC....................................................................................................................15 C - BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM VAØ KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC:...............................................................................18 I- BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM:...............................................................................................................18 II- KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC:...................................................................................................................18 D- KEÁT LUAÄN CHUNG:........................................................................................................................................................19 E- PHAÀN PHUÏ LUÏC:................................................................................................................................................................20 I- PHIEÁU ÑIEÀU TRA :...........................................................................................................................20 II- TAØI LIEÄU THAM KHAÛO:................................................................................................................21 -------------------------------- Trang 0 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh Lôø i caû m ôn Ñeà taøi naøy ñöôïc hoaøn thaønh nhôø söï giuùp ñôõ, ñoäng vieân cuûa Ban giaùm hieäu tröôøng THCS Chu Vaên An huyeän Ñak Pô vaø cuûa moät soá ñoàng nghieäp ñaõ cung caáp caùc taøi lieäu phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu. Ñoàng thôøi ñeà taøi cuõng ñöôïc söï coäng taùc nhieät tình cuûa caùc giaùo vieân trong toå boài döôõng, caùc giaùo vieân coù nhieàu kinh nghieäm vaø caùc em hoïc sinh trong ñoäi tuyeån HS gioûi huyeän Ñak Pô. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn Ban giaùm hieäu nhaø tröôøng, caùc thaày coâ giaùo ñaõ hôïp taùc trao ñoåi kinh nghieäm vaø trôï giuùp taøi lieäu; caûm ôn caùc thaày coâ giaùo vaø caùc em hoïc sinh ñaõ tham gia traû lôøi caùc caâu hoûi trong phieáu ñieàu tra, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå toâi hoaøn thaønh ñeà taøi naøy./. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn ! Ngöôøi thöïc hieän ñeà taøi Nguyeãn Ñình Haønh Trang 1 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh A- PHAÀN MÔÛ ÑAÀU I- LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI: Daïy vaø hoïc hoùa hoïc ôû caùc tröôøng hieän nay ñaõ vaø ñang ñöôïc ñoåi môùi tích cöïc nhaèm goùp phaàn thöïc hieän thaéng lôïi caùc muïc tieâu cuûa tröôøng THCS. Muïc tieâu cuûa ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc nhaèm ñaøo taïo vaø boài döôõng con ngöôøi môùi phaùt trieån toaøn dieän, coù ñuû kieán thöùc khoa hoïc, coù naêng löïc thöïc haønh vaø bieát vaän duïng kieán thöùc vaøo thöïc tieãn. Ñeå thöïc hieän muïc tieâu ñoù, caùc nhaø tröôøng luoân chuù troïng ñeán vieäc boài döôõng hoïc sinh, taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh ñöôïc reøn luyeän naêng löïc tö duy, khaû naêng saùng taïo, coù yù thöùc vaän duïng moät caùch linh hoaït caùc kieán thöùc ñaõ hoïc vaøo cuoäc soáng thöïc tieãn. Ngoaøi nhieäm vuï naâng cao chaát löôïng boài döôõng ñaïi traø nhaø tröôøng coøn phaûi chuù troïng ñeán coâng taùc boài döôõng hoïc sinh gioûi, coi troïng vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån tieàm löïc trí tueä cho hoïc sinh. Ñaây laø moät nhieäm vuï khoâng phaûi ñòa phöông naøo cuõng coù theå laøm toát vì nhieàu lyù do khaùc nhau. Coù theå neâu ra moät soá lyù do nhö: do moân hoïc môùi meû neân kieán thöùc kyõ naêng cuûa hoïc sinh coøn nhieàu choã khuyeát; coøn nhieàu giaùo vieân chöa coù ñuû caùc tö lieäu hoaëc thieáu kinh nghieäm ñeå ñaûm nhieäm coâng vieäc daïy hoïc sinh gioûi … Laø moät giaùo vieân thöôøng xuyeân tham gia coâng taùc boài döôõng hoïc sinh gioûi, toâi ñaõ coù dòp trao ñoåi kinh nghieäm vôùi nhieàu ñoàng nghieäp ( ôû An Kheâ vaø ÑakPô ), tieáp xuùc vôùi nhieàu theá heä hoïc troø toâi nhaän thaáy kinh nghieäm giaûi toaùn hoaù hoïc cuûa caùc em khi vaøo ñoäi tuyeån coøn nhieàu haïn cheá, trình baøy lôøi giaûi coøn nhieàu luùng tuùng, daøi doøng gaây maát nhieàu thôøi gian. Ñieàu ñoù laøm cho caùc em khoù ñaït keát quaû cao trong caùc kyø thi hoïc sinh gioûi. Töø nhöõng khoù khaên vöôùng maéc, vì mong muoán ñaït keát quaû cao, toâi ñaõ söu taàm caùc taøi lieäu ;tìm toøi; nghieân cöùu vaø ñaõ tích luyõ ñöôïc moät soá kinh nghieäm giuùp hoïc sinh giaûi caùc baøi toaùn hoaù hoïc moät caùch nhanh choùng vaø hieäu quaû. Vôùi nhöõng lyù do treân toâi ñaõ choïn vaø aùp duïng ñeà taøi “ BOÀI DÖÔÕNG CAÙC PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI NHANH MOÄT SOÁ BAØI TOAÙN HOAÙ HOÏC” nhaèm giuùp cho caùc em HS gioûi coù kinh nghieäm giaûi caùc baøi taäp moät caùch töï tin, nhanh choùng vaø hieäu quaû. II-MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU: 1- Nghieân cöùu moät soá phöông phaùp giaûi caùc baøi toaùn hoaù hoïc. 2-Neâu ra phöông phaùp giaûi theo töøng chuû ñeà nhaèm giuùp hoïc sinh gioûi reøn luyeän kyõ naêng, giaûi toát nhieàu baøi toaùn hoaù hoïc nhaèm naâng cao chaát löôïng ñoäi tuyeån hoïc sinh gioûi. III-ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU: 1- Ñoái töôïng nghieân cöùu : Ñeà taøi naøy nghieân cöùu 5 phöông phaùp giaûi baøi toaùn hoaù hoïc, nguyeân taéc aùp duïng cuûa moãi phöông phaùp, caùch toå chöùc boài döôõng hoïc sinh gioûi theo nguyeân taéc “ Keá thöøa - phaùt trieån - saùng taïo” 2- Khaùch theå nghieân cöùu : Khaùch theå nghieân cöùu laø hoïc sinh lôùp 9 döï thi hoïc sinh gioûi caùc caáp ( Tænh vaø huyeän) Trang 2 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh IV-NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU: Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñeà taøi nhaèm giaûi quyeát moät soá vaán ñeà cô baûn sau ñaây : 1-Nhöõng cô sôû lyù luaän veà phöông phaùp giaûi nhanh caùc baøi toaùn hoaù hoïc; neâu ra moät soá phöông phaùp cuï theå vaø nguyeân taéc aùp duïng cho moãi phöông phaùp. 2-Thöïc traïng veà trình ñoä vaø ñieàu kieän hoïc taäp cuûa hoïc sinh trong ñoäi tuyeån hoïc sinh gioûi lôùp 9 do toâi ñaûm nhieäm boài döôõng tröôùc vaø sau khi vaän duïng ñeà taøi. 3 -Töø vieäc nghieân cöùu vaän duïng ñeà taøi, ruùt ra baøi hoïc kinh nghieäm ñeå phaùt trieån thaønh dieän roäng, goùp phaàn naâng cao chaát löôïng boài döôõng hoïc sinh gioûi taïi huyeän Ñak Pô. V- PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU: Do haïn cheá veà thôøi gian vaø nguoàn löïc neân veà maët khoâng gian ñeà taøi naøy chæ nghieân cöùu giôùi haïn trong phaïm vi huyeän ÑakPô. Veà maët kieán thöùc kyõ naêng, ñeà taøi chæ nghieân cöùu 5 chuû ñeà veà caùc phöông phaùp giaûi baøi toaùn hoaù hoïc.Caùc ví duï neâu trong moãi chuû ñeà chæ ñeà caäp ñeán phaàn baøi taäp voâ cô coù noäi dung raát ngaén goïn. VI- PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: 1- Phöông phaùp chuû yeáu: Caên cöù vaøo muïc ñích vaø nhieäm vuï nghieân cöùu, toâi söû duïng phöông phaùp chuû yeáu laø toång keát kinh nghieäm, ñöôïc thöïc hieän theo caùc böôùc:  Xaùc ñònh ñoái töôïng: xuaát phaùt töø nhöõng khoù khaên vöôùng maéc trong khi laøm nhieäm vuï boài döôõng HS gioûi, toâi xaùc ñònh caàn phaûi nghieân cöùu tích luyõ kinh nghieäm veà phöông phaùp giaûi nhanh caùc baøi taäp hoaù hoïc ñeå boài döôõng cho hoïc sinh gioûi. Qua vieäc aùp duïng ñeà taøi ñeå ñuùc ruùt, toång keát kinh nghieäm.  Phaùt trieån ñeà taøi vaø ñuùc keát kinh nghieäm : Moät soá naêm hoïc tröôùc ñaây, trong caùc ñeà thi hoïc sinh gioûi huyeän cuõng nhö tænh ñeàu coù caùc baøi taäp thuoäc noäi dung cuûa ñeà taøi toâi ñang nghieân cöùu. Luùc ñoù ñaõ coù nhieàu em beá taéc vì khoâng tìm ra höôùng giaûi, hoaëc thöïc hieän baøi giaûi quaù daøi doøng daãn ñeán vieäc khoâng coøn ñuû thôøi gian ñeå giaûi caùc phaàn khaùc trong ñeà thi. Tröôùc thöïc traïng ñoù, toâi ñaõ maïnh daïn aùp duïng ñeà taøi naøy. Trong quaù trình vaän duïng ñeà taøi, toâi ñaõ suy nghó tìm toøi, hoïc hoûi vaø aùp duïng nhieàu bieän phaùp. Ví duï nhö : toå chöùc trao ñoåi trong toå boài döôõng, troø chuyeän cuøng HS, theå nghieäm ñeà taøi, kieåm tra vaø ñaùnh giaù keát quaû daïy vaø hoïc nhöõng noäi dung trong ñeà taøi. Ñeán nay, trình ñoä kyõ naêng giaûi caùc baøi taäp hoaù hoïc cuûa caùc lôùp hoïc sinh gioûi ñöôïc naâng cao ñaùng keå. 2-Caùc phöông phaùp hoã trôï: Ngoaøi caùc phöông phaùp chuû yeáu, toâi coøn duøng moät soá phöông phaùp hoã trôï khaùc nhö phöông phaùp nghieân cöùu taøi lieäu vaø ñieàu tra nghieân cöùu: Ñoái töôïng ñieàu tra: Caùc HS gioûi ñaõ ñöôïc phoøng giaùo duïc goïi vaøo ñoäi tuyeån, ñoäi nguõ giaùo vieân tham gia boài döôõng HS gioûi, vaø moät soá giaùo vieân coù kinh nghieäm khaùc. Trang 3 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh Caâu hoûi ñieàu tra: chuû yeáu taäp trung caùc noäi dung xoay quanh vieäc daïy vaø hoïc veà caùc phöông phaùp giaûi baøi toaùn hoaù hoïc; ñieàu tra tình caûm thaùi ñoä cuûa HS khi tieáp xuùc vôùi caùc baøi taäp phöùc taïp maø chæ coù moät soá phöông phaùp ñaëc bieät môùi coù theå giaûi nhanh choùng. Trang 4 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh B- NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN I- CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ CAÙC PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI NHANH MOÄT SOÁ BAØI TOAÙN HOAÙ HOÏC. Heä thoáng caùc baøi taäp hoaù hoïc raát phong phuù vaø ña daïng. Moãi daïng baøi taäp hoaù hoïc ñeàu coù nguyeân taéc rieâng vaø coù phöông phaùp giaûi ñaëc tröng rieâng. Tuy nhieân do vieäc phaân loaïi caùc baøi taäp hoaù hoïc chæ mang tính töông ñoái, vì vaäy trong moãi loaïi baøi taäp loaïi naøy thöôøng chöùa ñöïng moät vaøi yeáu toá cuûa loaïi baøi taäp kia. Ñieàu ñoù giaûi thích taïi sao coù nhieàu baøi toaùn hoaù hoïc giaûi ñöôïc baèng nhieàu caùch giaûi khaùc nhau. Ñoái vôùi hoïc sinh gioûi khoâng phaûi chæ ñôn thuaàn laø giaûi ra ñaùp soá maø vieäc bieát giaûi kheùo leùo, tieát kieäm ñöôïc thôøi gian maø vaãn cho keát quaû chính xaùc môùi laø ñieàu quan troïng. Veà nguyeân taéc, muoán giaûi nhanh vaø chính xaùc moät baøi toaùn hoaù hoïc thì nhaát thieát hoïc sinh phaûi hieåu saâu saéc noäi dung vaø ñaëc ñieåm cuûa baøi toaùn ñoù, naém vöõng caùc moái quan heä giöõa caùc löôïng chaát cuõng nhö tính chaát cuûa caùc chaát, vieát ñuùng caùc phöông trình phaûn öùng xaûy ra. Thöïc teá coù raát nhieàu baøi toaùn raát phöùc taïp: caùc döõ kieän ñeà cho khoâng cô baûn ( toång quaùt ), hoaëc khoâng roõ, hoaëc thieáu nhieàu döõ kieän … töôûng chöøng nhö khoâng bao giôø giaûi ñöôïc. Muoán giaûi chính xaùc vaø nhanh choùng caùc baøi toaùn loaïi naøy thì phaûi choïn moät phöông phaùp phuø hôïp nhaát ( phöông phaùp giaûi thoâng minh ). Toâi nghó, giaùo vieân laøm coâng taùc boài döôõng hoïc sinh gioûi seõ khoâng ñaït ñöôïc muïc ñích neáu khoâng bieát choïn loïc nhöõng phöông phaùp giaûi toaùn thoâng minh, neâu ra ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp vaø nguyeân taéc aùp duïng. Caùc phöông phaùp naøy laø caåm nang giuùp hoïc sinh bieát tìm höôùng giaûi deã daøng, haïn cheá toái ña nhöõng sai laàm trong quaù trình giaûi baøi taäp, ñoàng thôøi phaùt trieån tìm löïc trí tueä cho hoïc sinh ( thoâng qua caùc baøi taäp töông töï maãu vaø caùc baøi taäp vöôït maãu ). Trong phaïm vi cuûa ñeà taøi naøy, toâi xin ñöôïc maïn pheùp trình baøy kinh nghieäm boài döôõng moät soá phöông phaùp giaûi nhanh caùc baøi taäp hoaù hoïc cho hoïc sinh gioûi. Noäi dung ñeà taøi ñöôïc saép xeáp theo 5 chuû ñeà, moãi chuû ñeà coù neâu nguyeân taéc aùp duïng vaø caùc ví duï minh hoaï. Sau ñaây laø teân moät soá phöông phaùp giaûi baøi taäp hoaù hoïc ñöôïc theå hieän trong ñeà taøi: 1) Phöông phaùp töï do choïn löôïng chaát. 2) Phöông phaùp khoái löôïng mol trung bình. 3) Phöông phaùp taêng giaûm khoái löôïng. 4) Phöông phaùp tính theo löôïng cuûa nguyeân töû hoaëc nhoùm nguyeân töû. 5) Phöông phaùp hôïp thöùc. Trang 5 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh II- THÖÏC TIEÃN VEÀ TRÌNH ÑOÄ VAØ VAØ ÑIEÀU KIEÄN HOÏC TAÄP CUÛA HOÏC SINH. 1-Thöïc traïng chung: Khi chuaån bò thöïc hieän ñeà taøi, naêng löïc giaûi caùc baøi toaùn hoaù hoïc cuûa hoïc sinh noùi chung laø raát yeáu. Ña soá hoïc sinh thöôøng toû ra raát meät moûi khi phaûi gaëp caùc baøi taäp phöùc taïp nhö : caùc daïng coù döõ kieän khoâng cô baûn (toång quaùt), hoaëc caùc baøi taäp quaù nhieàu phaûn öùng, hoaëc caùc baøi taäp döõ kieän ñeà cho khoâng roõ… Vì theá hoï raát thuï ñoäng trong caùc buoåi hoïc boài döôõng vaø khoâng coù höùng thuù hoïc taäp. Hoïc sinh khoâng coù saùch tham khaûo vieát veà caùc phöông phaùp neâu trong ñeà taøi. Moät soá em coù saùch tham khaûo nhöng cuõng môùi chæ laø caùc saùch “ Hoïc toát “ hoaëc “ Baøi taäp naâng cao “ chöa phuø hôïp vôùi ñoái töôïng hoïc sinh gioûi. Lyù do chuû yeáu laø do HS chöa bieát tìm mua caùc loaïi saùch hay hoaëc ñieàu kieän kinh teá gia ñình coøn quaù khoù khaên (Ña soá caùc em hoïc sinh gioûi trong huyeän laø con cuûa noâng daân ). 2- Chuaån bò thöïc hieän ñeà taøi: Ñeå aùp duïng ñeà taøi vaøo trong coâng taùc boài döôõng HS gioûi toâi ñaõ thöïc hieän moät soá khaâu quan troïng nhö sau: a) Ñieàu tra trình ñoä HS, tình caûm thaùi ñoä cuûa HS veà noäi dung cuûa ñeà taøi; ñieàu kieän hoïc taäp cuûa HS. Neâu ra yeâu caàu ñeå hoïc toát boä moân, höôùng daãn caùch söû duïng saùch tham khaûo vaø giôùi thieäu moät soá saùch hay cuûa caùc taùc giaû ñeå nhöõng HS coù ñieàu kieän tìm mua; caùc HS khoù khaên seõ möôïn saùch baïn ñeå hoïc taäp. b) Xaùc ñònh muïc tieâu, choïn loïc vaø nhoùm caùc baøi toaùn theo daïng, choïn loïc phöông phaùp, xaây döïng nguyeân taéc aùp duïng, bieân soaïn baøi taäp maãu ; caùc baøi taäp vaän duïng vaø naâng cao. Ngoaøi ra phaûi döï ñoaùn nhöõng tình huoáng coù theå xaûy ra khi boài döôõng moãi chuû ñe baøi taäp. c) Söu taàm taøi lieäu, trao ñoåi kinh nghieäm cuøng caùc ñoàng nghieäp; nghieân cöùu caùc ñeà thi HS gioûi, ñeà thi vaøo tröôøng chuyeân cuûa tænh ta vaø moät soá tænh, thaønh phoá khaùc. Troø chuyeän, giaûi ñaùp thaéc maéc cuûa hoïc sinh. d) Chuaån bò noäi dung cho moãi buoåi boài döôõng vaø laäp keá hoaïch veà thôøi löôïng cho moãi chuû ñeà ( thöôøng moãi chuû ñeà gaén lieàn vôùi moät phöông phaùp chuû yeáu ), chuaån bò caùc caâu hoûi môû ñeå HS coù theå phaùt hieän ra nhöõng caùch giaûi hay. Trang 6 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh III- KINH NGHIEÄM VAÄN DUÏNG ÑEÀ TAØI VAØO THÖÏC TIEÃN Khi thöïc hieän ñeà taøi vaøo giaûng daïy, toâi giôi thieäu cho HS caùc böôùc chung ñeå giaûi moät baøi toaùn hoaù hoïc ( sau khi ñaõ nghieân cöùu kyõ ñeà baøi cho gì ? hoûi gì ? caùc kieán thöùc hoaù hoïc coù lieân quan ? caùc moái quan heä giöõa ñieàu kieän vaø yeâu caàu ? xaùc ñònh caùch thöùc ñeå thöïc hieän caùc thao taùc ñeå hoaøn thaønh yeâu caàu cuûa ñeà baøi); goàm caùc böôùc nhö sau : -Böôùc 1: Chuyeån döõ kieän khoâng cô baûn thaønh caùc döõ kieän cô baûn ( theo soá mol ) (döõ kieän khoâng cô baûn thöôøng laø : chaát khoâng tinh khieát, caùc ñaïi löôïng chöa chuaån veà ñôn vò, … ) -Böôùc 2: Ñaët aån cho soá mol, hoaù trò, nguyeân töû khoái … ( Neáu caàn ) -Böôùc 3: Vieát ñuùng taát caû caùc phöông trình hoaù hoïc xaûy ra. -Böôùc 4: Thöïc hieän caùc kyõ naêng tính toaùn theo CTHH, theo PTHH, bieän luaän … -Böôùc 5: Kieåm tra. Tieáp theo, toâi tieán haønh boài döôõng kyõ naêng theo daïng. Möùc ñoä reøn luyeän töø minh hoïa ñeán khoù, nhaèm boài döôõng hoïc sinh phaùt trieån kyõ naêng töø bieát laøm ñeán ñaït meàm deûo, linh hoaït vaø saùng taïo. Ñeå boài döôõng moãi daïng toâi thöôøng thöïc hieän theo caùc böôùc sau: - Böôùc 1: Giôùi thieäu baøi taäp maãu vaø höôùng daãn giaûi. - Böôùc 2: Ruùt ra nguyeân taéc vaø phöông phaùp aùp duïng. - Böôùc 3: HS töï luyeän vaø naâng cao. - Böôùc 4: Kieåm tra ñaùnh giaù theo chuû ñeà. Tuyø theo ñoä khoù moãi chuû ñeà toâi coù theå hoaùn ñoåi thöù töï cuûa böôùc 1 vaø 2. Sau ñaây laø moät soá phöông phaùp giaûi baøi taäp hoaù hoïc, caùch nhaän daïng, kinh nghieäm giaûi quyeát ñaõ ñöôïc toâi thöïc hieän vaø ñuùc keát töø thöïc teá. Trong giôùi haïn cuûa ñeà taøi, toâi chæ neâu 5 chuû ñeà giôùi thieäu 5 phöông phaùp thöôøng gaëp coù taùc duïng giuùp hoïc sinh giaûi ñöôïc nhieàu baøi toaùn vôùi ñoä chính xaùc cao vaø tieát ñöôïc nhieàu thôøi gian. CHUÛ ÑEÀ 1: PHÖÔNG PHAÙP TÖÏ DO CHOÏN LÖÔÏNG CHAÁT 1) Nguyeân taéc aùp duïng: GV caàn cho HS naém ñöôïc moät soá nguyeân taéc aùp duïng cuûa phöông phaùp naøy nhaèm traùnh hieän töôïng HS tuyø tieän choïn löôïng chaát vì chöa hieåu roõ phaïm vi söû duïng cuûa noù: - Khi gaëp caùc baøi toaùn coù caùc löôïng chaát ñeà cho döôùi daïng toång quaùt ( daïng tæ leä mol, tæ leä % theo theå tích, khoái löôïng , hoaëc caùc löôïng chaát ñeà cho ñeàu coù chöùa chung moät tham soá : m (g), V(l), x(mol)…) thì caùc baøi toaùn naøy seõ coù keát quaû khoâng phuï thuoäc vaøo löôïng chaát ñaõ cho. - Phöông phaùp toái öu nhaát laø töï choïn moät löôïng chaát cuï theå theo höôùng coù lôïi cho vieäc tính toaùn, bieán baøi toaùn töø phöùc taïp trôû neân ñôn giaûn. Sau khi ñaõ choïn löôïng chaát Trang 7 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh thích hôïp thì baøi toaùn trôû thaønh moät daïng raát cô baûn, vieäc giaûi toaùn luùc naøy seõ thuaän lôïi hôn raát nhieàu. - Löu yù : Neáu baøi toaùn khaûo saùt veà % m ( hoaëc % V ) cuûa hoãn hôïp thì neân coi hoãn hôïp coù khoái löôïng 100 gam. Trong caùc phaûn öùng hoaù hoïc thì thöôøng choïn soá mol chaát baèng heä soá trong PTHH. 2) Caùc ví duï: Ví duï 1: Hoaø tan moät löôïng oxit cuûa kim loaïi R vaøo trong dd H 2SO4 4,9% ( vöøa ñuû ) thì thu ñöôïc moät dung dòch muoái coù noàng ñoä 5,87%. Xaùc ñònh CTPT cuûa oxit kim loaïi. * Gôïi yù HS: - GV: Chæ cho HS thaáy ñaây laø tröôøng hôïp löôïng chaát ñeà cho ôû daïng toång quaùt ( daïng tæ leä % ), vì vaäy baøi naøy coù theå ñöôïc töï do choïn löôïng chaát. - HS : Ñeà xuaát caùch choïn löôïng chaát : choïn mdd H2SO4  100 gam hoaëc giaû söû coù 1 mol oxit ñaõ tham gia phaûn öùng. * Giaûi : Ñaët coâng thöùc toång quaùt cuûa oxit laø R2Ox ( x laø hoaù trò cuûa R ) Giaû söû hoaø tan 1 mol R2Ox R2Ox + xH2SO4  R2 (SO4)x + xH2O 1mol x(mol) 1mol (2MR + 16x) g 98x (g) (2MR + 96x)g Theo ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng ta coù : mdd sau pö  (2 M R  16 x)  98.x � 100  (2 M R  2016 x)g 4 ,9 Phöông trình noàng ñoä % cuûa dung dòch muoái laø : 2 M R  96 x 100% 5,87 2 M R  2016 x suy ra ta coù MR = 12x Vì x laø hoaù trò cuûa kim loaïi trong oxit bazô neân : 1  x  4 Bieän luaän: x 1 2 3 4 MR 12 24 36 48 Vaäy kim loaïi laø Mg ; oxit kim loaïi laø : MgO Ví duï 2: Cho a gam dung dòch H2SO4 loaõng noàng ñoä C% taùc duïng hoaøn toaøn vôùi hoãn hôïp 2 kim loaïi K vaø Fe ( Laáy dö so vôùi löôïng phaûn öùng ). Sau phaûn öùng, khoái löôïng khí sinh ra laø 0,04694 a (g). Tìm giaù trò C% * Gôïi yù HS : - GV : gôïi yù cho HS phaùt hieän ra vì kim loaïi laáy dö neân toaøn boä löôïng axit vaø nöôùc trong dung dòch ñeàu phaûn öùng. Caùc löôïng chaát ñeàu cho döôùi daïng toång quaùt ( chöùa chung tham soá a ), vì vaäy baøi toaùn seõ khoâng phuï thuoäc vaøo löôïng a (gam ). Trang 8 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh - HS : Neâu caùch choïn löôïng chaát : choïn a = 100 gam. * Giaûi : � mH SO  c( gam) � 2 4 mH 2O  100  c( gam) Giaû söû a = 100 g  � � mH 2  4, 694( gam) � Vì hoãn hôïp kim loaïi Fe, Na laáy dö neân xaûy ra caùc phaûn öùng sau : � K2SO4 2K + H2SO4 �� + H2  (1) � FeSO4 Fe + H2SO4 �� + H2  (2) �� � 2KOH 2K (dö)+ 2H2O + H2  (3) Theo caùc ptpö (1),(2),(3) ta coù : �n H2 1  �nH 2 SO4  � nH 2O 2  31 C = 760 �  C 1 100  c 4, 694 + � ( ) 98 2 18 2 C = 24,5 Vaäy noàng ñoä dung dòch H2SO4 ñaõ duøng laø C% = 24,5% CHUÛ ÑEÀ 2: PHÖÔNG PHAÙP KHOÁI LÖÔÏNG MOL TRUNG BÌNH 1) Nguyeân taéc aùp duïng - Nguyeân taéc cuûa phöông phaùp naøy laø döïa vaøo vieäc tính khoái löôïng mol trung bình cuûa moät hoãn hôïp. Khoái löôïng mol trung bình cuûa hoãn hôïp ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc: m n M  n M  ... M  � hh  1 1 2 2 n1  n2  ... �nhh tích. +) Ñoái vôùi hoãn hôïp khí thì coù theå thay caùc soá mol n 1,n2 … baèng theå tích hoaëc % theå +) Neáu hoãn hôïp chæ coù 2 chaát khí , vôùi x% laø % theå tích cuûa khí thöù nhaát thì : M x%.M1  (100  x%).M 2 100% +) Giaù trò cuûa M naèm trong khoaûng : M1 < M < M2 ( giaû söû M1 < M2 ) - Ñaây laø phöông phaùp cho pheùp giaûi nhanh choùng nhieàu baøi toaùn hoaù hoïc phöùc taïp. Phöông phaùp naøy coù theá maïnh khi giaûi caùc baøi taäp xaùc ñònh 2 kim loaïi cuøng moät phaân nhoùm chính vaø thuoäc 2 chu kyø lieân tieáp trong baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoaù hoïc, hoaëc xaùc ñònh coâng thöùc phaân töû cuûa caùc hôïp chaát höõu cô ñoàng ñaúng lieân tieáp. Ngoaøi ra phöông phaùp naøy cuõng ñöôïc söû duïng raát hieäu quaû khi giaûi caùc baøi toaùn xaùc ñònh thaønh phaàn % cuûa moät hoãn hôïp. - Phöông phaùp chung : +) Caên cöù caùc döõ kieän ñeà cho ñeå tính M cuûa hoãn hôïp. Trang 9 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh +) Töø khoái löôïng mol trung bình coù theå tìm ñöôïc giôùi haïn khoái löôïng mol cuûa caùc nguyeân toá caàn tìm ( ñoái vôùi baøi toaùn tìm CTHH ), hoaëc giôùi haïn cuûa moät löôïng chaát. +) Töø khoái löôïng mol trung bình cuõng coù theå tìm ñöôïc thaønh phaàn % cuûa caùc chaát trong hoãn hôïp. +) Neáu hoãn hôïp goàm 2 chaát coù caáu taïo vaø tính chaát hoaù töông töï nhau ( 2 kim loaïi cuøng phaân nhoùm chính, hoaëc 2 hôïp chaát voâ cô coù cuøng coâng thöùc toång quaùt, caùc hôïp chaát höõu cô ñoàng ñaúng … ) thì coù theå ñaët moät coâng thöùc ñaïi dieän cho hoãn hôïp. Caùc ñaïi löôïng tìm ñöôïc cuûa chaát ñaïi dieän laø caùc giaù trò cuûa hoãn hôïp (mhh; nhh ; M hh ). 2) Caùc ví duï: Ví duï 1: Hoãn hôïp X goàm hai kim loaïi kieàm A vaø B thuoäc hai chu kyø lieân tieáp nhau trong baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoaù hoïc. Chia m ( gam ) hoãn hôïp X laøm 2 phaàn baèng nhau: - Phaàn 1 : Hoaø tan vaøo dung dòch HCl dö thu ñöôïc moät dung dòch Y. Coâ caïn Y ñöôïc 23,675 gam muoái khan. - Phaàn 2: Ñoát chaùy hoaøn toaøn thì phaûi duøng heát 1,96 lít khí O2 ( ñktc). a) Xaùc ñònh hai kim loaïi A,B b) Xaùc ñònh % khoái löôïng cuûa caùc kim loaïi trong hoãn hôïp X. * Gôïi yù HS: Hai kim loaïi coù hoaù trò vaø tính chaát töông töï neân ñeå ñôn giaûn coù theå ñaët moät kyù hieäu ñaïi dieän cho hoãn hôïp 2 kim loaïi. Vieát PTHH, Töø soá mol O2 vaø khoái löôïng muoái khan ta tính toaùn ñeå tìm giaù trò M hh . * Giaûi: a) Xaùc ñònh kim loaïi A,B Ñaët M laø kim loaïi ñaïi dieän cho hoãn hôïp hai kim loaïi kieàm A,B Goïi a laø soá mol cuûa hoãn hôïp ôû moãi phaàn Phöông trình hoaù hoïc: � 2 M Cl + H2 2M + 2HCl �� (1) a a �� � 2 M 2O 4M + O2 (2) a a 4 Töø (1),(2) ta coù heä phöông trình: �( M  35,5) � a  23, 675 �a=0,35 � � � �a 1,96 �M  32,14 �4  22, 4  0,0875 � Hai kim loaïi kieàm lieân tieáp coù M = 32,14 thoaõ maõn laø Na (23) vaø K(39) b) Xaùc ñònh % khoái löôïng cuûa hoãn hôïp X goïi x laø soá mol cuûa K  soá mol Na laø ( 0,35 – x ) mol AÙp duïng coâng thöùc tính khoái löôïng mol trung bình ta coù: Trang 10 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh 39 x  (0,35  x).23  32,14 0,35 � x  0, 2 Vaäy nK = 0,2 mol vaø nNa = 0,35 - 0,2 = 0,15 mol %mK  0, 2 �39 � 100%  69, 33% 0, 2 �39  0,15 �23 Suy ra: %mNa  30, 67% Ví duï 2 : Moät hoãn hôïp khí A goàm : N2, H2, NH3 coù tæ khoái hôi ñoái vôùi O2 baèng 0,425. Bieát soá mol H2 trong hoãn hôïp gaáp 3 laàn soá mol N2 trong hoãn hôïp. Tính thaønh phaàn % theo theå tích vaø theo khoái löôïng cuaû hoãn hôïp khí A. * Gôïi yù HS: - Ñoái vôùi moät hoãn hôïp khí thì % theå tích baèng % soá mol - GV taïo cô hoäi cho HS phaùt hieän ra yù nghóa cuûa caùc moái quan heä trong ñeà baøi : Töø tæ khoái hôi cuûa hoãn hôïp ta coù theå tính ñöôïc gì ? Töø quan heä soá mol H 2 vaø soá mol N2 coù theå giaûi quyeát ñöôïc ñieàu gì ? Töø ñoù xaùc ñònh caùc böôùc ñeå giaûi baèng phöông phaùp ñaïi soá. * Giaûi: Giaû söû coù 1mol hoãn hôïp khí A goàm : x mol N2 , 3x mol H2 vaø (1- 4x) mol NH3 Theo ñeà baøi ta coù : M hh = 28x + 2.3x + 17 ( 1 – 4x ) = 32.0,425 = 13,6 (1) Giaûi phöông trình (1) ñöôïc : x = 0,1 mol Thaønh phaàn % theo theå tích cuûa hoãn hôïp khí A laø: %VN 2  0,1 � 100  10% 1 Vì tæ leä theå tích cuûa caùc khí baèng tæ leä soâ mol cuûa chuùng, neân : %VH 2  3.10  30%  %VNH 3  100%  (10%  30%)  60% Thaønh phaàn % theo khoái löôïng cuûa hoãn hôïp khí A laø: 0,1� 28 � 100  20,59% 13, 6 (3 � 0,1) � 2  � 100  4, 41%  13, 6 % mN 2  %mH 2 %mNH 3  100%  (20,59  4, 41)  75% * Löu yù : Coù theå ñaët x % laø % theå tích cuûa N2 roài duøng coâng thöùc (1) vôùi toång % laø 100 % CHUÛ ÑEÀ 3 : PHÖÔNG PHAÙP TAÊNG GIAÛM KHOÁI LÖÔÏNG 1) Nguyeân taéc aùp duïng: -Nguyeân taéc cuûa phöông phaùp naøy laø döïa vaøo söï taêng hoaëc giaûm khoái löôïng trong quaù trình laøm bieán ñoåi chaát naøy thaønh chaát khaùc. Veà baûn chaát phöông phaùp naøy döïa treân cô sôû cuûa ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng, vì vaäy trong nhieàu taøi lieäu daïy hoïc hoaù hoïc nhieàu taùc giaû ví phöông phaùp naøy vaø phöông phaùp baûo toaøn khoái löôïng nhö “anh em sinh ñoâi”. Trang 11 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh -Phöông phaùp chung: +) Tìm ñoä taêng ( hoaëc giaûm ) khoái löôïng theo PTHH ( m2 ) +) Tìm ñoä taêng ( hoaëc giaûm ) khoái löôïng theo ñeà ( m1 ) +) Suy luaän ñeå tìm soá mol cuûa caùc chaát phaûn öùng vaø chaát saûn phaåm, hoaëc coù theå tìm nhanh soá mol cuûa moät chaát A theo coâng thöùc sau : nA  ñoä taêng theo ñeà (m1 ) �heä soá ñoä taêng theo ptpö (m2 ) Nhö vaäy neáu bieát ñoä taêng ( giaûm ) khoái löôïng theo ñeà baøi thì ta luoân tìm ñöôïc soá mol cuûa caùc chaát trong phaûn öùng ( vaø ngöôïc laïi ). Coøn khoái löôïng taêng ( giaûm ) theo phöông trình thì luoân tìm ñöôïc, keå caû caùc tröôøng hôïp chöa bieát CTHH cuûa chaát tham gia vaø chaát saûn phaåm. 2) Caùc ví duï: Ví duï 1: Hoaø tan hoaøn toaøn 28,4 gam moät hoãn hôïp goàm 2 muoái cacbonat cuûa 2 kim loaïi thuoäc phaân nhoùm IIA ôû 2 chu kyø lieân tieáp cuûa baûng tuaàn hoaøn trong dung dòch axit HCl, sau phaûn öùng thu ñöôïc moät dung dòch X vaø 6,72 lít khí Y ( ñktc). a) Coâ caïn dung dòch X thì thu ñöôïc bao nhieâu gam muoái khan. b) Xaùc ñònh 2 kim loaïi. * Gôïi yù HS : - GV: Ñaây laø baøi toaùn raát quen thuoäc maø HS coù theå giaûi baèng phöông phaùp baûo toaøn khoái löôïng hoaëc phöông phaùp gheùp aån soá. Tuy nhieân muoán giaûi nhanh choùng thì neân duøng phöông phaùp taêng giaûm. - HS: Vieát PTHH daïng toång quaùt vaø tìm ñoä taêng khoái löôïng cuûa muoái theo PTHH. * Giaûi: a) Ñaët coâng thöùc toång quaùt cho hoãn hôïp muoái cacbonat laø : M CO3 ( M laø khoái löôïng mol trung bình cuûa 2 kim loaïi nhoùm IIA ) Phöông trình phaûn öùng: � M Cl2 + + 2HCl �� H2O + CO2  M CO3 1mol 1mol 1mol  ( M + 60)g ( M + 71)g Theo ptpö : Cöù 1mol muoái cacbonat chuyeån thaønh 1mol muoái clorua thì khoái löôïng muoái taêng leân : 71 - 60 = 11 gam Vaäy soá mol CO2 = soá mol M CO3 = m  28, 4 6 , 72   0 ,3 mol 11 22 , 4 Suy ra : m  11 �0,3  28, 4  31, 7gam Vaäy khoái löôïng muoái khan thu ñöôïc laø 31,7 gam b)Khoái löôïng mol trung bình cuûa 2 muoái cacbonat laø : 28, 4  94 ,67 0 ,3 � M =94,67 - 60 = 34,67 Trang 12 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh Hai kim loaïi nhoùm IIA thuoäc 2 chu kyø lieân tieáp coù vaø Ca(40). M = 34,67 neân phaûi laø Mg(24) Trang 13 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh Ví duï 2: Thaû moät thanh kim loaïi Pb vaøo trong dung dòch muoái nitrat cuûa kim loaïi hoaù trò II, ñeán khi löôïng Pb khoâng ñoåi nöõa thì laáy ra khoûi dung dòch, thaáy khoái löôïng cuûa noù giaûm 28,6 gam. Thaû tieáp thanh Fe naëng 100g vaøo phaàn dung dòch coøn laïi. Ñeán khi löôïng Fe khoâng ñoåi nöõa thì laáy kim loaïi khoûi dung dòch, laøm khoâ caân naëng 130,2 gam. Tìm coâng thöùc cuûa muoái nitrat ban ñaàu. * Gôïi yù HS: -Do löôïng kim loaïi ôû 2 phaûn öùng ñaõ khoâng ñoåi ñöôïc nöõa neân R(NO 3)2 vaø Pb(NO3)2 ñaõ phaûn öùng heát.Suy ra soá mol Pb(NO3)2 ôû 2 phaûn öùng baèng nhau. -Baøi toaùn naøy vaãn coù theå giaûi ñöôïc baèng phöông phaùp ñaïi soá keát hôïp vôùi gheùp aån soá. * Giaûi: Ñaët coâng thöùc muoái nitrat ban ñaàu laø R(NO3)2 Caùc phöông trình phaûn öùng: �� � Pb(NO3)2 + R(NO3)2 + Pb R (1) �� � Fe(NO3)2 + Pb(NO3)2 + Fe Pb (2) Töø ñeà baøi nhaän thaáy : Löôïng muoái ôû 2 phaûn öùng ñeàu ñaõ phaûn öùng heát Theo (1): do khoái löôïng kim loaïi giaûm 28,6 gam, neân : 2,86 nPb ( NO )  (mol) 207  R Theo (2): do khoái löôïng kim loaïi taêng 130,2 -100 =30,2 gam, neân : 3, 02 nPb ( NO )  = 0,2 (mol) 207  56 28, 6 = 0,2 � R = 64 ( Cu ) Suy ra ta coù : 207  R Vaäy coâng thöùc phaân töû cuûa muoái nitrat : Cu(NO3)2 3 2 3 2 CHUÛ ÑEÀ 4: PHÖÔNG PHAÙP TÍNH THEO LÖÔÏNG CUÛA NGUYEÂN TÖÛ HOAËC NHOÙM NGUYEÂN TÖÛ 1)Nguyeân taéc aùp duïng: - Trong caùc phaûn öùng hoaù hoïc, “ toång soá mol nguyeân töû cuûa moät nguyeân toá hoaëc nhoùm nguyeân töû tröôùc phaûn öùng vaø sau phaûn öùng luoân baèng nhau” - YÙ nghóa cuûa phöông phaùp : Phöông phaùp naøy giuùp giaûi nhanh nhieàu baøi toaùn hoãn hôïp phöùc taïp, chaúng haïn : caùc baøi toaùn xaûy ra phaûn öùng giöõa caùc hoãn hôïp muoái, axit, bazô … Ví duï : Phaûn öùng trung hoaø hoãn hôïp axit vôùi hoãn hôïp bazô ñöôïc bieåu dieãn toång quaùt: �� � RyGx + yR(OH)x + xHyG xyH2O Theo ptpö ta coù : nH (cuûa axit) = nOH (cuûa bazô) = nH2O Vì vaäy khi bieát ñöôïc soá mol cuûa nhoùm - OH thì tìm ñöôïc soá mol H trong axit , soá mol H2O vaø ngöôïc laïi. Trang 14 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh 2- Caùc ví duï: Ví duï 1: Coù 190 ml dung dòch chöùa ñoàng thôøi KOH vaø Ba(OH) 2 coù noàng ñoä töông öùng laø 3M vaø 4M. Tính theå tích dung dòch Axit chöùa ñoàng thôøi HCl 1,98M vaø H 2SO4 1,1M ñuû ñeå trung hoaø löôïng dung dòch kieàm treân. * Gôïi yù HS: - Coù theå giaûi baøi toaùn baèng phöông phaùp gheùp aån soá, tuy nhieân phöông phaùp naøy raát phöùc taïp.Vì vaäy caàn söû duïng phöông phaùp tính theo nhoùm -OH vaø theo -H - Tìm soá mol cuûa KOH vaø Ba(OH) 2, Suy ra soá mol (OH);suy luaän theo PTHH ñeå tìm soá mol H ( cuûa axit ). * Giaûi: 4.190 3.190  0,76 mol ; nKOH   0,57 mol Ta coù : nBa (OH )2  1000 1000 Suy ra : n( OH )  2.nBa (OH )2 + nKOH  2.0, 76  0,57  2,09 mol Caùc phöông trình phaûn öùng: � KCl KOH + HCl �� + H2O � K2SO4 2KOH + H2SO4 �� + H2O � BaCl2 Ba(OH)2 + 2HCl �� + 2H2O � BaSO4 Ba(OH)2 + H2SO4 �� + 2H2O Theo caùc ptpö : n H (cua�axit) = n OH (cua�baz�) = 2,09 mol  (1) Ñaët V (l) laø theå tích dung dòch Axit  n H (cua�axit) = 2 � n H SO + n HCl  2 � 1,1V+1,98V= 4,18V (mol) 2 4 (2) Töø (1),(2) ta coù : 4,18 V = 2,09  V = 0,5 lít Ví duï 2 : Coù 1 lít dung dòch hoãn hôïp Na2CO3 0,1M vaø (NH4)2CO3 0,25M. Cho vaøo dung dòch ñoù 43 gam hoãn hôïp BaCl2 vaø CaCl2 , sau khi keát thuùc phaûn öùng thì thu ñöôïc 39,7 gam keát tuûa A vaø dung dòch B. a) Chöùng minh hoãn hôïp muoái clorua ñaõ phaûn öùng heát. b) Tính % khoái löôïng cuûa caùc chaát coù trong keát tuûa A. * Gôïi yù HS: Ñeå chöùng minh muoái clorua phaûn öùng heát ta phaûi chöùng minh hoãn hôïp muoái cacbonat coøn dö. Töùc laø soá mol goác CO3 phaûn öùng < soá mol goác CO3 ban ñaàu. Trong hoãn hôïp Na2CO3 vaø (NH4)2CO3 thì soá mol CO3 = toång soá mol 2 muoái ( vì 1 mol moãi muoái ñeàu coù 1 mol CO3 ) * Giaûi: a) Töø coâng thöùc Na2CO3 vaø (NH4)2CO3  ngoác CO3 ( ban ñaàu)  �n2muoái  0,1  0, 25 = 0,35 mol Ñaët RCl2 laø coâng thöùc ñaïi dieän cho hoãn hôïp BaCl2 vaø CaCl2 . Ta coù caùc PTPÖ : Trang 15 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh � 2NaCl Na2CO3 + RCl2 �� + RCO3  (1) � 2NH4Cl (NH4)2CO3 + RCl2 �� + RCO3  ( 2) Töø (1), (2) nhaän thaáy : Cöù 1 mol muoái clorua bieán thaønh keát tuûa RCO3 thì khoái löôïng giaûm 71 – 60 =11 g 43-39,7 n CO3 ( p.öùng)  �nNa2CO 3  n( NH 4 )2 CO 3   0,3mol < 0,35 Do ñoù : 11 Vaäy löôïng (CO3 ) coøn dö neân hoãn hôïp BaCl2 vaø CaCl2 ñaõ phaûn öùng heát. b) Goïi x, y laø soá mol cuûa BaCO3 vaø CaCO3 trong keát tuûa A, ta coù: 197 x  100 y  39, 7 � A � �x  y  0,3 Vaäy : %mBaCO  3 �x=0,1 � � �y  0, 2 0,1� 197 � 100  49, 62% 39, 7 CHUÛ ÑEÀ 5: � %mCaCO3 =50,38% PHÖÔNG PHAÙP HÔÏP THÖÙC 1) Nguyeân taéc aùp duïng: - Ñaây laø phöông phaùp ñöôïc vaän duïng chuû yeáu cho vieäc giaûi caùc baøi toaùn chöùa nhieàu PTPÖ noái tieáp nhau ( quan heä bôûi caùc chaát trung gian ). - Ngoaøi ra phöông phaùp naøy vaãn ñöôïc söû duïng raát hieäu quaû trong caùc tröôøng hôïp baøi toaùn coù nhieàu PTPÖ dieãn ra song song ( khoâng coù chaát trung gian ) neáu bieát tæ leä veà löôïng cuûa caùc chaát ôû 2 phaûn öùng khaùc nhau. - Phöông phaùp chung: +) Neáu caùc phaûn öùng noái tieáp nhau thì laäp moät sô ñoà hôïp thöùc chuyeån hoaù giöõa caùc chaát ñeà cho vaø chaát ñeà hoûi. +) Neáu caùc phaûn öùng song song maø bieát ñöôïc tæ soá mol cuûa 2 chaát ôû 2 phaûn öùng khaùc nhau thì coù theå nhaäp 2 PTPÖ thaønh moät PTPÖ, luùc naøy vieäc tính toaùn seõ nhanh vaø ñôn giaûn. Löu yù : Khi nhaäp caùc phöông trình phaûn öùng thaønh moät phöông trình phaûn öùng thì phaûi choïn heä soá cuûa caùc chaát phuø hôïp vôùi tæ leä mol ñaõ cho. 2) Caùc ví duï: Ví duï 1: Suïc 0,672 lít khí CO2 ( ñktc) vaøo trong V (lít) dung dòch Ca(OH)2 0,015M ñeán khi phaûn öùng hoaøn toaøn thì thu ñöôïc 1 muoái khoâng tan vaø 1 muoái tan coù tæ leä mol 2 : 1. Tìm V. * Gôïi yù HS: - Coù theå duøng phöông phaùp ñaïi soá ( ñaët soá mol muoái tan vaø muoái KT laàn löôït laø x mol, 2x mol ) - Ta coù theå giaûi nhanh baøi toaùn baèng caùch nhaäp 2 phaûn öùng thaønh 1 phaûn öùng theo tæ leä mol cuûa muoái laø 2: 1 *Giaûi: Trang 16 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh Soá mol cuûa CO2 = 0,672  0, 03 mol 22,4 Caùc phöông trình phaûn öùng xaûy ra: : � CaCO3  + H2O CO2 + Ca(OH)2 �� (1)  2 � Ca(HCO3 )2 2CO2 + Ca(OH)2 �� (2) Vì tæ leä mol CaCO3 : Ca(HCO3)2 = 2 : 1 neân ta coù phöông trình phaûn öùng chung: � 2CaCO3  + Ca(HCO3)2 + 2H2O 4CO2 + 3Ca(OH)2 �� 4mol 3mol 0,03 mol  0,0225 mol Vaäy theå tích cuûa dung dòch Ca(OH)2 0,015 M ñaõ duøng laø : V n 0,0225   1,5 lít CM 0, 015 Löu yù : Neáu 0,672 lít khí laø cuûa hoãn hôïp CO2 vaø SO2 thì baøi toaùn seõ phöùc taïp. Tuy nhieân ta vaãn coù theå giaûi deã daøng neáu ñaët coâng thöùc chung cuûa 2 oxit laø RO 2 ( vì caáu taïo vaø tính chaát cuûa 2 oxit töông töï nhau ) Ví duï 2: Hoaø tan hoaøn toaøn 10,8 gam kim loaïi Al vaøo trong dung dòch HNO 3 thì sau phaûn öùng thu ñöôïc moät dung dòch X vaø hoãn hôïp khí Y goàm 2 khí NO vaø N 2O coù tæ khoái ñoái vôùi khí Hiñro baèng 19,2. Tính theå tích cuûa moãi khí trong hoãn hôïp Y ( ñktc). * Gôïi yù HS: � M hh  Töø döõ kieän : dY / H tæ leä soá mol cuûa 2 khí ( baèng phöông phaùp ñaïi soá hoaëc theo phöông phaùp ñöôøng cheùo) Bieát ñöôïc tæ soá mol cuûa 2 khí ta coù theå xaùc nhaäp 2 phaûn öùng thaønh moät phaûn öùng Töø PTPÖ : Bieát soá mol Al  soá mol cuûa caùc chaát khí. * Giaûi: Vì dY / H 2 = 19,2 � M hh  19, 2 �2  38, 4 gam/mol 2 Ta coù sô ñoà ñöôøng cheùo: Khí 1(NO): n1 30 Khí 2(N2O): n2 44 n1 5, 6 2   Suy ra ta coù : n2 8, 4 3 5,6 38,4 8,4 Caùc phöông trình phaûn öùng : � Al(NO3)3 Al + 4HNO3 �� + NO + 2H2O (1)  2 � 8Al(NO3)3 8Al + 30HNO3 �� + 3N2O + 15H2O (2) Vì tæ leä mol NO : N2O = 2 : 3 neân toång hôïp (1) vaø (2)ta coù ptpö: � 10 Al(NO3)3 + 2NO + 3N2O 10Al + 38HNO3 �� + 19H2O (3) Theo phöông trình (3) ta coù : Trang 17 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh 1 1 10,8 nNO  � nAl  �  0, 08 mol 5 5 27  VNO = 0,08  22,4 = 1,792 lít ; suy ra : 3 VN2O  � 1, 792  2, 688 lít 2 Toùm laïi : Treân ñaây chæ laø moät soá phöông phaùp giaûi baøi taäp hoaù hoïc. Ñaây chæ laø moät phaàn nhoû trong voâ soá caùc phöông phaùp giaûi baøi taäp hoaù hoïc naâng cao. Ñeå trôû thaønh moät hoïc sinh gioûi hoùa thì hoïc sinh coøn phaûi reøn luyeän nhieàu phöông phaùp khaùc. Tuy nhieân, duø aùp duïng baát kyø phöông phaùp naøo, hoïc sinh cuõng phaûi naém thaät vöõng kieán thöùc giaùo khoa veà hoùa hoïc. Khoâng ai coù theå giaûi ñuùng moät baøi toaùn neáu khoâng bieát chaéc phaûn öùng hoùa hoïc naøo xaûy ra, hoaëc neáu xaûy ra thì taïo saûn phaåm gì, ñieàu kieän phaûn öùng nhö theá naøo ?. Nhö vaäy, nhieäm vuï cuûa giaùo vieân khoâng nhöõng giuùp HS reøn kyõ naêng giaûi baøi taäp, maø coøn xaây döïng moät neàn taûng kieán thöùc vöõng chaéc, höôùng daãn caùc em bieát keát hôïp nhuaàn nhuyeãn nhöõng kieán thöùc kyõ naêng hoùa hoïc vôùi naêng löïc tö duy toaùn hoïc. Trang 18 SKKN – Nguyeãn Ñình Haønh C - BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM VAØ KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC: I- BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM: Trong quaù trình boài döôùng hoïc sinh gioûi cho huyeän, toâi ñaõ vaän duïng ñeà taøi naøy vaø ruùt ra moät soá kinh nghieäm thöïc hieän nhö sau: - Giaùo vieân phaûi chuaån bò thaät kyõ noäi dung cho moãi chuû ñeà baøi taäp caàn boài döôõng cho HS. Xaây döïng ñöôïc nguyeân taéc vaø phöông phaùp giaûi caùc baøi toaùn cuûa chuû ñeà ñoù. - Tieán trình boài döôõng kyõ naêng ñöôïc thöïc hieän theo höôùng ñaûm baûo tính keá thöøa vaø phaùt trieån vöõng chaéc. Toâi thöôøng baét ñaàu töø moät baøi taäp maãu, höôùng daãn phaân tích ñaàu baøi caën keõ ñeå hoïc sinh xaùc ñònh höôùng giaûi vaø töï giaûi, töø ñoù caùc em coù theå ruùt ra phöông phaùp chung ñeå giaûi caùc baøi toaùn cuøng loaïi. Sau ñoù toâi toå chöùc cho HS giaûi baøi taäp töông töï maãu; phaùt trieån vöôït maãu vaø cuoái cuøng neâu ra caùc baøi taäp toång hôïp. - Moãi chuû ñeà toâi ñeàu ñöa ra nguyeân taéc nhaèm giuùp caùc em deã nhaän daïng loaïi baøi taäp, xaùc ñònh phöông phaùp phuø hôïp vaø bieát vaän duïng caùc kieán thöùc, kyõ naêng moät caùch chính xaùc; haïn cheá ñöôïc nhöõng nhaàm laãn coù theå xaûy ra trong caùch nghó vaø caùch laøm cuûa hoïc sinh. - Sau moãi chuû ñeà toâi luoân chuù troïng ñeán vieäc kieåm tra, ñaùnh giaù keát quaû, söûa chöõa ruùt kinh nghieäm vaø nhaán maïnh nhöõng sai laàm maø HS thöôøng maéc phaûi. II- KEÁT QUAÛ ÑAÏT ÑÖÔÏC: Nhöõng kinh nghieäm neâu trong ñeà taøi ñaõ phaùt huy raát toát naêng löïc tö duy, ñoäc laäp suy nghó cho ñoái töôïng HS gioûi. Caùc em ñaõ tích cöïc hôn trong vieäc tham gia caùc hoaït ñoäng xaùc ñònh höôùng giaûi vaø tìm kieám lôøi giaûi cho caùc baøi taäp.Qua ñeà taøi naøy, kieán thöùc, kyõ naêng cuûa HS ñöôïc cuûng coá moät caùch vöõng chaéc, saâu saéc; keát quaû hoïc taäp cuûa HS luoân ñöôïc naâng cao. Töø choã raát luùng tuùng khi gaëp caùc baøi toaùn phöùc taïp, thì nay phaàn lôùn caùc em ñaõ töï tin hôn , bieát vaän duïng nhöõng kyõ naêng ñöôïc boài döôõng ñeå giaûi thaønh thaïo caùc baøi taäp moät caùch nhanh choùng vaø chính xaùc. Moät soá em ñaõ bieát giaûi baøi taäp hoaù hoïc moät caùch saùng taïo, coù nhieàu baøi giaûi hay, nhanh vaø thoâng minh. Keát quaû thöïc hieän ñeà taøi : Ñeà taøi naøy ñaõ goùp phaàn quan troïng vaøo keát quaû boài döôõng hoïc sinh gioûi cuûa tröôøng THCS Chu Vaên An noùi rieâng vaø huyeän Ñak Pô noùi chung. Nhìn chung tæ leä hoïc sinh ñaït giaûi ngaøy caøng cao. Naêm hoïc Tæ leä HS ñoã caáp Huyeän Soá HS cuûa tröôøng ñoã caáp Tænh 2003 -2004 2004 -2005 2005 -2006 Ñaït 9 / 12 em döï thi Ñaït 11 / 12 em döï thi Ñaït 8 / 10 em döï thi Ñaït 5 em Ñaït 5 em Ñang boài döôõng Trang 19