Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Tiểu học Bồi dưỡng học sinh giỏi tiếng việt 5...

Tài liệu Bồi dưỡng học sinh giỏi tiếng việt 5

.DOC
22
338
73

Mô tả:

Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 MéT Sè KIÕN THøC TIÕNG VIÖT CÇN GHI NHí PHÇN 1: Tõ LO¹I 1.Danh tõ: -Kh¸i niÖm: DT lµ nh÷ng tõ chØ sù vËt (ngêi, vËt, hiÖn tîng, kh¸i niÖm hoÆc ®¬n vÞ) *Kh¶ n¨ng kÕt hîp: + VÒ phÝa tríc: DT cã thÓ kÕt hîp víi sè tõ, víi phã tõ chØ lîng, víi ®¹i tõ chØ tæng lîng. + VÒ phÝa sau: DT cã thÓ kÕt hîp víi mét nhãm tõ mét tõ, mét côm C-V. *Chøc vô ng÷ ph¸p:Chøc vô chÝnh cña DT lµ lµm chñ ng÷, ngoµi ra DT cßn cã thÓ lµm vÞ ng÷ gi¸n tiÕp, lµm bæ ng÷, ®Þnh ng÷. *Ph©n lo¹i: DT chia lµm hai lo¹i: DT chung vµ DT riªng, trong DT chung l¹i ®îc chia lµm hai lo¹i: DT tæng hîp vµ DT kh«ng tæng hîp. + DT tæng hîp chØ sù vËt, thùc thÓ mang ý nghÜa kh¸i qu¸t, tæng hîp: GiÊy bót, quª h¬ng, trêi biÓn, nhµ cöa, tre .... + DT kh«ng tæng hîp gåm: - DT chØ chÊt liÖu: g¹o, c¸t, ®Êt, níc, rîu...... - DT chØ ®¬n vÞ: chiÕc, con, th»ng, buéc, bã.... - DT chØ ®¬n vÞ tæ chøc ®Þa lÝ: TØnh, x·, ph¬ng... - DT chØ ®¬n vÞ mang ý nghÜa tËp hîp: c¨p, bÇy, ®µn, khãm..... - DT chØ ®¬n vÞ tÝnh to¸n quy íc: mÐt, tÊn, kil«gam, lÝt,miÕng... - DT chØ ®¬n vÞ chØ ph¹m vi kho¶ng thêi gian, kh«ng gian: Vïng,miÒn, kho¶nh, n¬i, chç, trªn, díi..... - DT chØ ®¬n vÞ cã ý nghÜa chØ sè liÒn cña ho¹t ®éng, sù viÖc: lÇn, lît, cuéc, c¬n, trËn, ®ît, giai ®o¹n... - DT chØ kh¸i niÖm: Lµ nhøng DT mang ý nghÜa kh¸i qu¸t,trõu tîng sèng mµ ngêi ta nhËn thøc ®îc nhng kh«ng thÓ (c¶m nhËn) tri gi¸c ®îc b»ng c¸c gi¸c quan. VD: C¸ch m¹ng, tinh thÇn, ý nghÜ.... *Mét sè ®iÓm cÇn lu ý: - C¸c DT chØ sù vËt vµ ®éng tõ cã thÓ chuyÓn thµnh DT chØ ®¬n vÞ. - C¸c DT chØ kh«ng gian chØ lµ DT khi nã chØ ®iÓm chÝnh. 2.§éng tõ: - Kh¸i niÖm: §T lµ nh÷ng tõ chØ ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i cña sù vËt. - Kh¶ n¨ng kÕt hîp: + VÒ phÝa tríc: ®éng tõ cã kh¶ n¨ng kÕt hîp víi c¸c phã tõ: ®·, sÏ, ®ang, h·y, ®õng, chí, kh«ng, cha, ch¶, còng ®iÒu, cïng.... + VÒ phÝa sau: §T cã thÓ kÕt hîp víi 1 tõ, mét nhãm tõ, 1 côm C-V. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 - Chøc vô ng÷ ph¸p: + Chøc vô chÝnh cña ®éng tõ lµ lµm vÞ ng÷ nhng cã khi ®éng tõ cßn lµm chñ ng÷ (Thi ®ua lµ yªu níc) hoÆc ®éng tõ cßn lµm bæ ng÷, ®Þnh ng÷. - Ph©n lo¹i: Dùa vµo b¶n chÊt ý nghÜa – ng÷ ph¸p cña ®éng tõ ngêi ta ph©n ®éng tõ lµm hai lo¹i: Nh÷ng ®éng tõ ®éc lËp vµ nh÷ng ®éng tõ kh«ng ®éc lËp. a. Nh÷ng ®éng tõ ®éc lËp: Lµ nh÷ng ®éng tõ tù th©n chóng ®· cã ý nghÜa, chóng cã thÓ dïng ®éc lËp, kh«ng cÇn mét ®éng tõ kh¸c ®i kÌm vµ chóng cã thÓ gi÷ chøc vô lµm thµnh phÇn chÝnh cña c©u. §T ®éc lËp cã thÓ cã c¸c tiÓu lo¹i ®éng tõ sau: 1a. §T t¸c ®éng: c¾t, gÆt, cuèc, chÆt, ¨n, b¾t, g¸nh, x¸ch, giÕt, ®äc, ®ãng.... 2a. §T mang ý nghÜa trao nhËn: tÆng, cho, biÕu, cÊp, ph¸t, tr¶, nép, vay, mîn, ®ßi, chiÕm... 3a. §T g©y khiÕn: sai b¶o, ®Ò nghÞ, yªu cÇu, cho phÐp, khiÕn, khuyªn, cÊm.... 4a. §T c¶m nghÜ nãi n¨ng (®éng tõ chØ tr¹ng th¸i, t©m lý): hiÓu, biÕt, nghe, thÊy, nhí, mong, yªu, ghÐt... 5a. §T chØ vËn ®éng di chuyÓn: ra, vµo, ®i, ch¹y, lªn, xuèng, vÒ, ®Õn...... §T vËn ®éngddi chuyÓn cã ®Æc ®iÓm riªng biÖt lµ sau ®éng tõ b¾t buéc ph¶i cã thµnh tè phô chØ n¬i chèn (bæ ng÷ chØ ®Þa ®iÓm). 6a. §T tån t¹i; cã, cßn, n¶y sinh në, mäc, lÆn, næi, sèng, chÕt, tµn, t¾t, tan t¸c..... b. Nh÷ng ®éng tõ kh«ng ®éc lËp (®éng tõ t×nh th¸i): ®îc chia lµm hai tiÓu lo¹i: 1a. §T chØ quan hÖ: - §T chØ quan hÖ ®ång nhÊt - §T chØ quan hÖ qu¸ tr×nh biÕn ho¸: trë nªn, trë thµnh. - §T chØ quan hÖ ®èi chiÕu, so s¸nh: nh, gièng, kh¸c, tùa... 2b. §T chØ t×nh th¸i: - §T t×nh th¸i chØ sù cÇn thiÕt vµ kh¶ n¨ng: nÕu, cÇn, ph¶i, cÇn ph¶i, cã thÓ, kh«ng thÓ,... - §T t×nh th¸i chØ ý chÝ, ý muèn: ®Þnh, toan, nì, mong...... - §T t×nh th¸i chØ sù chÞu ®ùng, chØ sù tiÕp thu: bÞ, ph¶i, ®îc.... *Lu ý: Mét sè ®éng tõ thêng bÞ chuyÓn lo¹i. T«i vµo nhµ. T«i ®i vµo nhµ §T §T P.tõ Hoa nh ngêi b¹n tèt. C« Êy ®Ñp nh tiªn §T Quan hÖ tõ T«i gÆp Hµ ë cæng trêng. Nhµ t«i ë gÇn trêng Quan hÖ tõ §T 3. TÝnh tõ: Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 - Kh¸i niÖm: TT lµ nh÷ng tõ miªu t¶ ®Æc ®iÓm hoÆc tÝnh chÊt cña sù vËt, ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i.... - Kh¶ n¨ng kÕt hîp: TT cã thÓ kÕt hîp víi c¸c tõ chØ møc ®é: rÊt, h¬i, qu¸, l¾m, cùc kú, t¬ng ®èi (®Æc biÖt lµ tõ “rÊt”) - Chøc vô ng÷ ph¸p: chøc vô chÝnh cña TT lµ lµm vÞ ng÷ trùc tiÕp, lµm ®Þnh ng÷ ngoµi ra TT cßn lµm chñ ng÷, lµm bæ ng÷. - Ph©n lo¹i: + TT chØ ®Æc trng, tÝnh chÊt tuyÖt ®èi kh«ng ®îc ®¸nh gi¸ theo thang ®é (møc ®é): tr¾ng to¸t, ®á au, xanh lÌ, dµy cép, s©u ho¾m, c«ng, chung, t, riªng, chÝnh, phô,.... + TT chØ ®Æc trng thuéc vÒ phÈm chÊt ®îc ®¸nh gi¸ theo thang ®é (møc ®é): Xanh, ®á, chua, cay, ngät, th¬m, cøng, mÒm, ch¾c, bÒn, nh·o, n¸t, cµng, dÞu hiÒn, th«ng minh, ngay th¼ng... C¸c TT nµy cã thÓ t¹o nªn nh÷ng cÊu tróc so s¸nh. VD: §á nh son, Xanh nh tµu l¸ 4. §¹i tõ - Kh¸i niÖm: §¹i tõ lµ líp tõ chuyªn ®îc dïng ®Ó xng h« hay ®Ó thay thÕ cho DT, §T, TT (hoÆc côm DT, côm ®éng tõ, côm TT) trong c©u cho khái lÆp l¹i c¸c tõ ng÷ Êy. - Kh¶ n¨ng kÕt hîp: §¹i tõ cã kh¶ n¨ng ®øng lµm trung t©m cña mét nhãm tõ. VD: Hai chóng t«i, còng vËy. - Chøc vô ng÷ ph¸p: §¹i tõ cã thÓ lµm chñ ng÷, vÞ ng÷, ®Þnh ng÷, bæ ng÷ (®¹i tõ thay thÕ lo¹i tõ nµo th× cã thÓ mang mét nÐt ®Æc trng cña lo¹i tõ ®ã). Ph©n lo¹i: 4.1 - §¹i tõ xng h«: lµ tõ ®îc ngêi nãi dïng ®Ó tù chØ m×nh hay ngêi kh¸c khi giao tiÕp. - §¹i tõ xng h« gèc, ®Ých thùc cã 3 ng«i: + Ng«i 1: ChØ ngêi nãi: t«I, tao, tí, chóng t«I, chóng tao, chóng tí... + Ng«i 2: ChØ ngêi nghe; mµy, cËu, mi, chóng mµy, chóng bay.... + Ng«i 3: ChØ ngêi, vËt ®îc nãi tíi: h¾n, thÞ, y, g·, hä, chóng nã, bän nã,.... + §¹i tõ dïng ë c¶ 2 ng«i chØ c¶ ngêi nãi vµ ngêi nghe; ta, m×nh, chóng ta, chóng m×nh. - §¹i tõ xng h« l©m thêi: lµ c¸c DT chØ ngêi khi xng h« l©m thêi trë thµnh ®¹i tõ: c«, chó, b¸c, «ng, bµ, anh, chÞ.... 4.2 - §¹i tõ chØ ®Þnh: - §¹i tõ chØ n¬i chèn, thêi gian: nµy, kia, nä, Êy, ®ã..... 4.3 - §¹i tõ dïng ®Ó hái: ai? g×? chi? Sao? ThÕ nµo? sao sao?bao giê? Bao nhiªu? 4.4 - §¹i tõ phiÕm chØ: ai, ngêi ta, bao nhiªu, bÊy nhiªu. 4.5 - §¹i tõ chØ khèi lîng: Tæng thÓ, c¶, tÊt c¶, tÊt th¶y, hÕt th¶y. 4.6 - §¹i tõ thay thÕ: thÕ, vËy. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 5. Quan hÖ tõ: - Kh¸i niÖm: Quan hÖ tõ lµ líp tõ chuªyn dïng ®Ó nèi tõ, nèi nhãm tõ, nèi c©u, nèi ®o¹n v¨n. - Quan hÖ tõ kh«ng tham gia thµnh phÇn c©u - Mét sè quan hÖ tõ thêng dïng: + Cña: chØ quan hÖ së h÷u + Mµ: chØ quan hÖ ®Æc trng hoÆc quan hÖ môc ®Ýchcòng cã khi chØ quan hÖ ®èi lËp (Trêi ma mµ ®êng kh«ng lÇy léi) + ë : ChØ quan hÖ ®Þnh vÞ(®Þa ®iÓm, ®èi tîng) + Bëi, t¹i, do, v×: ChØ quan hÖ vÒ nguyªn nh©n. + §Ó, cho: chØ quan hÖ híng tíi môc ®Ých kÕt qu¶ cÇn ®¹t, híng tíi ®èi tîng. + Nh÷ng quan hÖ tõ biÓu thÞ quan hÖ liªn hîp: vµ, víi, cïng, hay, hoÆc, còng nh, cïng víi...... - Mét sè cÆp quan hÖ tõ thêng gÆp: + V×, nªn, do....nªn, nhê....mµ (biÓu thÞ quan hÖ nguyªn nh©n – kÕt qu¶) + NÕu ....th×, hÔ ... th×...(biÓu thÞ quan hÖ ®iÒu kiÖn gi¶ thiÕt – kÕt qu¶) + Tuy......nhng, mÆc dï......nhng, (biÓu thÞ quan hÖ t¬ng ph¶n) + Kh«ng nh÷ng.......mµ cßn, kh«ng chØ.......mµ cßn…., (biÓu thÞ quan hÖ t¨ng tiÕn 6. Sù chuyÓn lo¹i cña tõ: ChuyÓn lo¹i lµ mét hiÖn tîng chuyÓn nghÜa, mét ph¬ng thøc t¹o tõ míi. Tõ míi ®îc t¹o ra theo ph¬ng thøc chuyÓn lo¹i cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: - Gi÷ nguyªn vá ©m thanh cña tõ xuÊt ph¸t. - Mang ý nghÜa míi cã quan hÖ nhÊt ®Þnh víi nghÜa cña tõ xuÊt ph¸t. - Mang nh÷ng ®Æc ®iÓm ng÷ ph¸p míi (kh¶ n¨ng kÕt hîp thay ®æi, kh¶ n¨ng lµm thµnh phÇn c©u thay ®æi). - TiÕng viÖt thêng diÔn ra nh÷ng hiÖn tîng chuyÓn lo¹i nh sau: a. ChuyÓn thùc tõ thµnh h tõ. VD: -Trªn b¶o, díi kh«ng nghe. DT DT -ý kiÕn Êy ch¼ng dùa trªn c¬ së nµo. QHT b. ChuyÓn DT thµnh ®éng tõ vµ ngîc l¹i. VD: - DT chØ c«ng cô chuyÓn thµnh ®éng tõ chØ ho¹t ®éng sö dông c«ng cô Êy: C¸i cµy/ cµy ruéng; c¸i cuèc/cuèc ®Êt; c¸i b¬m/b¬m xe... Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 - DT trõu tîng (2 ©m tiÕt) chuyÓn thµnh ®éng tõ: Nh÷ng nhËn thøc míi/ nhËn thøc l¹i vÊn ®Ò; ph¸t triÓn t duy/ ®ang t duy. - §T chØ c¶m nghÜ nãi n¨ng (2 ©m tiÕt) chuyÓn thµnh DT: ®ang suy nghÜ/ nh÷ng suy nghÜ Êy; ®ang tÝnh to¸n/ nh÷ng tÝnh to¸n Êy ... - §T chØ ho¹t ®éng chuyÓn thµnh DT ®¬n vÞ: ®ang bã rau/hai bã rau; ®ang g¸nh níc/ ba g¸nh níc... c. ChuyÓn DT thµnh TT vµ ngîc l¹i. VD: - Lý tëng cña t«i/ rÊt lý tëng; sö dông s¾t ®¸/ s¾t ®¸ l¾m... - Gian khæ l¾m/ nh÷ng gian khæ Êy; rÊt khã kh¨n/ khã kh¨n Êy... d. ChuyÓn DT thµnh ®¹i tõ xng h«. VD: - ChÞ t«i ®i chî. DT - ChÞ tªn lµ g×? Đại Từ PHÇN 2: LO¹I Tõ(Tõ ®¬n tõ phøc) A.KiÕn thøc cÇn ghi nhí 1. Tõ ®¬n: lµ tõ cã mét tiÕng cã nghÜa. 2. Tõ phøc: lµ tõ cã tõ 2 tiÕng trë lªn ghÐp l¹i mµ cã nghÜa. Tõ phøc ®îc chia thµnh 2 lo¹i:Tõ ghÐp, tõ l¸y. a) Tõ ghÐp: -Tõ ghÐp tæng hîp (ghÐp hîp nghÜa) c¸c tiÕng ghÐp l¹i víi nhau t¹o thµnh mét nghÜa chung: VD : ®i ®øng, thóng mñng, c©y cèi… -Tõ ghÐp ph©n lo¹i (ghÐp ph©n nghÜa) cã mét tiÕng chØ lo¹i lín, mét tiÕng chØ lo¹i nhá (mang s¾c th¸i riªng). VD: xanh lÌ, xanh um, xanh biÕc… b)Tõ l¸y: lµ tõ cã mét cã mét bé phËn ®îc l¸y l¹i , lÆp l¹i.( l¸y ©m ®Çu, l¸y vÇn, l¸y tiÕng, l¸y ©m vµ vÇn) *chó ý: ®Ó ph©n biÖt tõ ®¬n, tõ ghÐp cã thÓ dïng phÐp thö thªm tõ vµo gi÷a c¸c kÕt hîp tõ. NÕu thªm ®îc th× kÕt hîp ®ã lµ 2 tõ ®¬n, cßn nÕu kh«ng thªm ®îc th× kÕt hîp ®ã lµ ®ã lµ tõ ghÐp. VD: r¸n b¸nh r¸n c¸i b¸nh (2 tõ ®¬n) b¸nh r¸n Kh«ng thªm ®îc tõ vµo gi÷a 2 kÕt hîp (tõ ghÐp) Ph©n biÖt tõ ghÐp, tõ l¸y: - Gièng nhau: ®Òu lµ tõ nhiÒu tiÕng ( 2; 3 hay 4 tiÕng) Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 - Kh¸c nhau: + Gi÷a c¸c tiÕng trong tõ ghÐp cã quan hÖ vÒ nghÜa ( C¸c tõ khi t¸ch ra thµnh tõ ®¬n ®Òu cã nghÜa (tõ ghÐp tæng hîp) hoÆc liªn kÕt víi nhau rÊt chÆt chÏ kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau ®îc) +Gi÷a c¸c tiÕng trong tõ l¸y cã quan hÖ vÒ ©m ( C¸c tõ khi t¸ch ra cã mét tiÕng cã nghÜa (nghÜa gèc), mét tiÕng kh«ng cã nghÜa (mê nghÜa)). PhÇn 3: c©u I- C¸c thµnh phÇn chÝnh cña c©u: 1- Chñ ng÷: - Chñ ng÷ lµ thµnh phÇn chÝnh thø nhÊt cña c©u. - Chñ ng÷ tr¶ lêi cho c©u hái Ai? C¸i g×? Con g×? VËt g×? - VÞ trÝ: Chñ ng÷ thêng ®óng ë ®Çu c©u tríc vÞ ng÷ nhng còng cã trêng hîp vÞ ng÷ ®øng sau chñ ng÷ (®¶o ng÷). VD: - B«ng mai nµy/ ®Ñp qu¸! CN - §· t©n t¸c/ nh÷ng bãng thï h¾c ¸m. (®¶o ng÷) CN - CÊu t¹o: Chñ ng÷ cã thÓ lµ mét tõ hay lµ mét côm tõ, chñ ng÷ thêng do DT, côm DT hoÆc ®¹i tõ ®¶m nhiÖm nhng còng cã khi vÞ ng÷ lµ do tÝnh õ (côm TT) hay ®éng tõ (côm ®éng tõ) ®¶m nhiÖm. VD: C« gi¸o líp em/ rÊt dÞu dµng. CN(lµ côm DT) Lan/ lµ líp trëng líp t«i CN(lµ DT) T«i/ rÊt yªu gia ®×nh m×nh. §¹i tõ Häc tËp/ lµ viÖc cÇn lµm suèt ®êi cña mçi con ngêi CN (lµ ®éng tõ) Ch¨m chØ, cÇn mÉn/ lµ con ®êng dÉn ®Õn thµnh c«ng. CN (lµ TT) + Chñ ng÷ cã thÓ lµ mét côm chñ vÞ. VD: C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng/ ®em l¹i ®éc lËp tù do cho d©n téc. + Chñ ng÷ lµ mét kÕt hîp gåm “cã” phiÕm ®Þnh céng DT. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 VD: Cã ngêi/ h¸ miÖng chê sung. + Chñ ng÷ lµ mét kÕt hîp gåm tõ phñ ®Þnh + DT + ®¹i tõ phiÕm chØ. VD: Ch¼ng kÎ thï nµo/ ng¨n næi bíc ch©n ta. 2. VÞ ng÷: - VÞ ng÷ lµ bé phËn chÝnh thø hai cña c©u. - VÞ ng÷ tr¶ lêi cho c©u hái: Lµm g×? thÕ nµo? lµ g×? .... - VÞ trÝ: VÞ ng÷ thêng ®óng sau chñ ng÷ nng còng cã trêng hîp vÞ ng÷ ®øng ë ®Çu c©u tríc chñ ng÷. - CÊu t¹o: + VÞ ng÷ thêng lµ ®éng tõ (côm ®éng tõ), TT (côm TT. VD: Ma/ to, giã/ lín. ChiÕc xe/ lao nhanh trªn ®êng. VN VN VN M©y/ bay, giã/ thæi. Lóa/ chÝn vµng VN VN VN + VÞ ng÷ lµ sè tõ, ®¹i tõ VD: Níc ViÖt Nam/ lµ mét. VN Ngêi vÒ ®Ých ®Çu tiªn/ lµ t«i. VN + VÞ ng÷ lµ mét côm chñ vÞ. VD: C©y cam nµy/ qu¶ to vµ ngät l¾m VN + VÞ ng÷ lµ côm DT ®øng liÒn sau chñ ng÷. VD: Anh Êy/ ngêi Kinh. Anh Êy/ sinh viªn n¨m thø hai. VN VN + VÞ ng÷ lµ kiÕn tróc “Sè tõ + DT”. VD: Nhµ nµy/ 60 mÐt vu«ng. Em nµy / 10 tuæi. VN VN + VÞ ng÷ lµ ng÷ cè ®Þnh: VD: Anh Êy/ ba voi kh«ng ®îc b¸t níc x¸o. VN II- C¸c thµnh phÇn phô cña c©u, cña tõ. 1-Tr¹ng ng÷: Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 a- Kh¸i niÖm: Tr¹ng ng÷ lµ thµnh phÇn phô cña c©u, bæ sung cho nßng cèt c©u nh÷ng chi tiÕt nh thêi gian, n¬i chèn, ®Þa ®iÓm, hoµn c¶nh, môc ®Ých, nguyªn nh©n, c¸ch thøc, ph¬ng tiÖn......tr¹ng ng÷ cã quan hÖ víi c¶ nßng cèt c©u lµm cho néi dung ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan ®îc ®Çy ®ñ h¬n, hiÖn thùc h¬n. b- VÞ trÝ: Tr¹ng ng÷ thêng n»m ë ®Çu c©u nhng còng cã khi tr¹ng ng÷ ®øng ë gi÷a c©u, cuèi c©u. nÕu ®øng ë gi÷a c©u hoÆc cuèi c©u nã ph¶i ®îc nhÊn m¹nh t¸ch rêi b»ng ng÷ ®iÖu khi nãi, dÊu phÈy khi viÕt vµ cã thÓ kÌm theo mét kÕt tõ thÝch hîp. NÕu kh«ng ®îc nhÊn m¹nh, t¸ch rêi nã sÏ lµ thµnh phÇn phô cña tõ. VD: Ngêi trong xãm, vµo mét buæi chiÒu bçng thÊy Mai trë vÒ. Tr¹ng ng÷ B¾c ®· vît lªn ®Çu líp, nhê siªng n¨ng, cÇn cï. TN c- CÊu t¹o: tr¹ng ng÷ cã thÓ lµ mét tõ, cã thÓ lµ mét nhãm tõ hoÆc mét côm chñ – vÞ. VD: Tay x¸ch chiÕc cÆp da lín, «ng gi¸o bíc vµo líp. TN MÆt buån rêi rîi, c« bÐ ngÈng lªn chµo t«i TN d- Ph©n lo¹i: a.Tr¹ng ng÷ chØ thêi gian Tr¹ng ng÷ chØ thêi gian: tr¶ lêi cho c©u hái: Bao giê? Khi nµo? MÊy giê? Lóc nµo? ...... VD: Mïa xu©n, c©y g¹o gäi ®Õn bao nhiªu lµ chim. TN Suèt nh÷ng n¨m th¸ng tuæi th¬, t«i sèng ë ®©y. TN 2-Tr¹ng ng÷ chØ n¬i chèn (®Þa ®iÓm): tr¶ lêi cho c©u hái ë ®©u? ë chç nµo?.... VD: Trªn cµnh c©y, chim hãt lÝu lo. TN Trong nhµ, ®Ìn th¾p s¸ng trng. TN 3.Tr¹ng ng÷ chØ nguyªn nh©n: tr¶ lêi cho c©u hái: V× sao? Nhê ®©u? T¹i ®©u? Do ®©u? VD: Do chñ quan, t«i ®· lµm sai bµi thi häc kú m«n to¸n. TN Con gµ tèt m· v× l«ng. TN R¨ng ®en v× thuèc, rîu nång v× men. TN Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 4-Tr¹ng ng÷ chØ môc ®Ých tr¶ lêi cho c©u hái: §Ó lµm g×? Nh»m môc ®Ých g×? V× c¸i g×? VD: §Ó cã kÕt qu¶ cao trong häc tËp, chóng ta ph¶i cè g¾ng. TN V× ngµy mai lËp nghiÖp, thanh niªn ph¶i ra søc häc tËp vµ rÌn luyÖn. TN 5-Tr¹ng ng÷ chØ ph¬ng tiÖn thêng më ®Çu b»ng c¸c tõ: b»ng, víi tr¶ lêi cho c©u hái “b»ng c¸i g×”? víi c¸i g×? VD: Hå chñ tÞch, b»ng thiªn tµi trÝ tuÖ vµ sù ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña m×nh, TN ®· kÞp thêi ®¸p øng nhu cÇu bøc thiÕt cña lÞch sö. -Víi ®«i bµn tay khÐo lÐo, Hµ ®· gÊp xong mét chó chim c©u xinh x¾n. TN 6-Tr¹ng ng÷ chØ t×nh huèng: VD: Tíi cæng trêng, quÇn ¸o võa ít võa kh«. TN VD: Døt lêi lý trëng, quan phñ gi¬ng ®«i m¾t tr¨ng d· nh×n anh DËu. TN 7-Tr¹ng ng÷ chØ ý nhîng bé: VD: Tuy nghÌo, nhng hä rÊt tèt bông. TN Hä rÊt tèt bông, tuy nghÌo. TN Hä, tuy nghÌo, nhng rÊt tèt bông. TN 8-Tr¹ng ng÷ chØ ®iÒu kiÖn/gi¶ thiÕt: VD: C¸ nµy ngon, nÕu r¸n kü. Bµi nµy, nÕu h¸t nhanh th× hay. TN TN 9- Tr¹ng tõ chØ c¸ch thøc: Vd: SÊp ngöa, chÞ ch¹y vµo cæng TN 2.§Þnh ng÷(thµnh phÇn phô cña tõ) -Kh¸i niÖm: §Þnh ng÷ lµ thµnh phÇn phô bæ sung ý nghÜa cho DT trong c©u. -VÞ trÝ: §Þnh ng÷ cã thÓ ®øng tríc hoÆc sau DT trong c©u. DT nµo trong c©u còng cã thÓ cã ®Þnh ng÷. NÕu cã nhiÒu ®Þnh ng÷ th× c¸c ®Þnh ng÷ ®îc s¾p xÕp theo thø tù sau: §Þnh ng÷ ®øng tríc – DT - ®Þnh ng÷ ®øng sau. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 VD: S¸ng nay, c« gi¸o em ch÷a bµi tËp TiÕng viÖt §N §N §N TÊt c¶ häc sinh líp t«i ®Òu ®i häc ®óng giê. §N §N - Ph©n lo¹i: cã 2 lo¹i ®Þnh ng÷: + §Þnh ng÷ ®øng tríc DT chØ sè lîng, chØ lîng. ChØ sè lîng: mét, hai, ba....nh÷ng, c¸c, mäi, mçi, tõng..... + ChØ tæng lîng: TÊt c¶, c¶, toµn bé, phÇn lín .... + §Þnh ng÷ ®øng sau DT: §Þnh ng÷ miªu t¶ chØ ®Æc ®iÓm cña sù vËt, chØ vµo sù vËt. VD: Häc sinh ®éi tuyÓn TiÕng viÖt ®îc khen §N Häc sinh Êy ®îc khen. §N Mét buæi chiÒu mïa hÌ..... §N §N 3. Bæ ng÷ (thµnh phÇn phô cña tõ) - Kh¸i niÖm: Bæ ng÷ lµ thµnh phÇn phô bæ sung ý nghÜa cho ®éng tõ trong c©u. - VÞ trÝ: Bæ ng÷ cã thÓ ®øng tríc ®éng tõ (TT) hay ®øng sau ®éng tõ (TT) §T hoÆc TT nµo trong c©u còng thÓ cã bæ ng÷. - Ph©n lo¹i: + Bæ ng÷ ®øng tr¬cs thêng lµ c¸c tõ: ChØ thêi gian: ®·, sÏ, dang, võa, míi, tõng. ChØ sù tiÕp diÔn hoÆc sù t¬ng tù: vÉn, còng, cßn, cø, ®Òu.... ChØ sù phñ ®Þnh: kh«ng, cha, ch¼ng,... ChØ mÖnh lÖnh, yªu cÇu: H·y, ®õng, chí... ChØ møc ®é: RÊt, kh¸, h¬i... + Bæ ng÷ ®óng sau cã thÓ lµ; DT ®øng mét m×nh hoÆc kÌm thÕm bæ ng÷ tõ chØ quan hÖ. VD: Lan gièng chÞ. Lan gièng nh chÞ cña em. BN BN §T ®øng mét m×nhoÆc kÌm thªm bæ ng÷ vµ tõ chØ quan hÖ Em ®i xem. Em ®i ®Ó xem phim. BN BN §¹i tõ ®øng mét m×nh hoÆc kÌm thªm bæ ng÷ vµ tõ chØ quan hÖ VD: Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 C« gi¸o d¹y nã. C« gi¸o d¹y cho nã. BN BN Bæ ng÷ ®øng sau cßn cã thÓ cã d¹ng mét côm chñ vÞ. VD: Em nghe c« gi¸o gi¶ng bµi. Bæ ng÷ b¾t buéc lµ lo¹i kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong c©u VD: Dßng suèi xuyªn rõng, H¶i gièng anh. BN BN Bæ ng÷ tù do lµ lo¹i kh«ng b¾t buéc ph¶i cã. VD: Em ®ang lµm bµi. Hoa ®Ñp nh tranh vÏ BN BN III- C©u ph©n lo¹i theo cÊu t¹o: 1. C©u ®¬n: - Kh¸i niÖm: C©u ®¬n lµ c©u chØ cã mét côm chñ - vÞ lµm nßng cèt c©u vµ c©u chØ cã mét côm chñ vÞ duy nhÊt th«ng b¸o mét hiÖn thùc. M« h×nh cÊu t¹o cña c©u ®¬n chñ ng÷ - vÞ ng÷. Vd: Trêi// n¾ng chang chang CN VN §µn tr©u hiÒn lµnh// ®ang gÆm cá. CN VN - Ph©n lo¹i: C©u ®¬n ®ùoc chia lµm hai lo¹i C©u ®¬n b×nh thêng lµ c©u ®Çy ®ñ 2 thµnh phÇn (Chñ ng÷ - VÞ ng÷). C©u rót gän còng thuéc c©u ®¬n thµnh phÇn. VD: C¸nh ®ång lóa quª t«i// thËt ®Ñp. CN VN C©u rót gän còng lµ c©u ®¬n hai thµnh phÇn + C©u ®¬n ®Æc biÖt lµ lo¹i c©u ®¬n chØ cã mét trung t©m có ph¸p chÝnh. CÊu t¹o cña c©u ®¬n ®Æc biÖt chØ do mét tõ, mét nhãm tõ ®¶m nhËn (c©u mét thµnh phÇn) VD: Ng·! Ch¸y nhµ! Im lÆng qu¸! Ngµy mïng 2/9/1945. 2. C©u ghÐp a- Kh¸i niÖm: C©u ghÐp lµ c©u cã nhiÒu vÕ c©u ghÐp l¹i víi nhau. Mçi vÕ cña c©u ghÐp thêng cã cÊu t¹o gièng mét c©u ®¬n (Cã ®ñ CN –VN) vµ thÓ hiÖn mét ý cã quan hÖchÆt chÏ víi ý cña c¸c vÕ c©u kh¸c. b- M« h×nh cÊu t¹o cña c©u ghÐp: CN – VN, CN –VN... c- Cã hai c¸ch nèi c¸c vÕ cña c©u ghÐp. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 + Nèi trùc tiÐp (kh«ng dïng tõ nèi), gi÷a c¸c vÒ c©u cÇn cã d©u phÈy, dÊu chÊm phÈy hoÆc dÊu hai chÊm. + Nèi b»ng nh÷ng tõ ng÷ cã t¸c dông nèi: nèi b»ng c¸c quan hÖ tõ, b»ng cÆp tõ h« øng..... - §Ó thÓ hiÖn quan hÖ nguyªn nh©n – kÕt qu¶ gi÷a 2 vÕ c©u ghÐp, ta cã thÓ nèi chóng b»ng: + Mét quan hÖ tõ: V×, bëi v×, cho nªn,.... Mét cÆp quan hÖ tõ: v×...nªn; nhê ...mµ; do....mµ.... - §Ó thÓ hiÖn quan hÖ ®iÒu kiÖn (gi¶ thiÕt) – kÕt qu¶ gi÷a 2 vÕ c©u ghÐp ta cã thÓ nèi chóng b»ng +Mét quan hÖ tõ: NÕu, hÔ, gi¸, th×.... + Mét cÆp quan hÖ tõ: NÕu... th×...., nÕu nh.....th×..., hÔ....th×...., hÔ mµ... th×..., gi¸...th×.. - §Ó thÓ hiÖn quan hÖ t¬ng ph¶n gi÷a hai vÕ c©u ghÐp cã thÓ nèi chøng b»ng: + Mét quan hÖ tõ: tuy, dï, mÆc dï, nhng .... + Mét cÆp quan hÖ tõ: Tuy... nhng, mÆc dï... nhng... - ThÓ hiÖn quan hÖ t¨ng tiÕn cã c¸c cÆp quan hÖ tõ: Kh«ng nh÷ng....mµ..., kh«ng chØ...mµ..., .... - ThÓ hiÖn quan hÖ vÒ nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u ghÐp cßn cã thÓ nèi b»ng mét sè cÆp tõ h« øng: Võa... ®·..., cha...®·..., míi ...®·..., .. VD: Trêi/ ma, ®êng/ rÊt tr¬n. CN1 VN1 CN2 VN2 Lan/ ®i häc cßn mÑ/ ®i lµm. CN1 VN1 CN2 VN2 Nhê trêi/ ma nªn lóa/ lªn xanh tèt. CN1 VN1 CN2 VN2 Dï nhµ/ khã kh¨n nhng Lan/ vÉn häc giái. CN1 VN1 CN2 VN2 IV- Ph©n lo¹i c©u theo môc ®Ých nãi: 1.C©u hái: a. Kh¸i niÖm: C©u hái lµ c©u dïng ®Ó hái vÒ nh÷ng ®iÒu cha biÕt b. §Æc ®iÓm: Trong c©u hái thêng cã c¸c tõ nghi vÊn (dïng ®Ó hái): ai, g×, nµo, sao, kh«ng... khi viÕt cuèi c©u hái thêng cã dÊu chÊm hái . VD: B¹n cã thÝch ®äc s¸ch kh«ng? c. NhiÒu khi c©u hái cßn ®îc dïng víi môc ®Ých kh¸c: VD: Sao chÞ tµi thÕ? Sao em chËm thÕ? - Dïng ®Ó kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 VD: Ch¬i cê còng hay ®Êy chø? T«i mµ l¹i d¹i dét thÕ µ? - Dïng ®Ó thÓ hiÖn yªu cÇu hoÆc mong muèn. VD: B¹n ®ãng cöa sæ gióp tí ®îc kh«ng? 2.C©u kÓ: a.Kh¸i niÖm: C©u kÓ lµ nh÷ng c©u dïng ®Ó kÓ, t¶ hoÆc giíi thiÖu vÒ sù vËt, sù viÖc, hoÆc nãi lªn t©m t, t×nh c¶m ý kiÕn cña mçi ngêi. b. §Æc ®iÓm: C©u kÓ ®îc nãi víi giäng b×nh thêng, cuèi c©u cã dÊu chÊm. c. c¸c kiÓu c©u kÓ: 3 kiÓu c©u - C©u kÓ ai lµm g×? VÞ ng÷ tr¶ lêi c©u hái lµm g×, VN thêng lµ ®éng tõ (côm ®éng tõ) VD: H«m qua, chóng t«i ®i tham quan Ao Vua. - C©u kÓ ai thÕ nµo? VN tr¶ lêi c©u hái thÕ nµo? VN thêng lµ ®éng tõ (côm TT) VD: c©y g¹o sõng x÷ng nh mét th¸p ®Ìn khæng lå. - C©u kÓ Ai lµ g×? VN tr¶ lêi cho c©u hái lµ g×? VN thêng lµ DT (côm DT) VD: Sen lµ mét loµi hoa tîng trng cho sù thanh cao. 3. C©u khiÕn: a. Kh¸i niÖm: lµ c©u dïng ®Ó nªu yªu cÇu, ®Ò nghÞ, mong muèn cña ngêi nãi, ngêi viÕt víi ngêi kh¸c. b. §Æc ®iÓm: Trong c©u khiÕn thêng dïng c¸c tõ h·y, ®õng, chí, lªn, ®i, th«i, nµo, ®Ò nghÞ, xin, mong,.....cuèi c©u cã dÊu chÊm than hoÆc dÊu chÊm. (víi nh÷ng c©u cã yªu cÇu ®Ò nghÞ nhÑ nhµng thêng dïng dÊu chÊm cuèi c©u) Vd: Con h·y cè g¾ng häc tËp cho tèt nhÐ! §Ò nghÞ c¸c quý vÞ im lÆng c. C¸ch ®Æt c©u khiÕn: Muèn ®Æt c©u khiÕn cã thÓ dïng c¸c c¸ch sau: - Thªm c¸c tõ: H·y, ®õng, chí, nªn, ph¶i,....vµo tríc ®éng tõ. - Thªm c¸c tõ: Lªn, ®i, th«i, nµo,...vµo cuèi c©u. - Thªm c¸c tõ: ®Ò nghÞ, mong, xin,...vµo ®Çu c©u. VD: Chóng ta ®i th«i. Anh nªn suy nghÜ l¹i! Xin quý vÞ chó ý l¾ng nghe! 4. C©u c¶m: a. Kh¸i niÖm: c©u c¶m lµ c©u dïng ®Ó béc lé c¶m xóc (vui mõng, buån, ®au xãt, ng¹c nhiªn...) cña ngêi nãi. b. §Æc ®iÓm: Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 Trong c©u c¶m thêng dïng c¸c tõ: «i, trêi, thËt, qu¸, l¾m, chao «i, å, biÕt bao,.... cuèi c©u c¶m thêng cã dÊu chÊm than. VD: Chµ, trêi l¹nh thËt! A, mÑ ®· vÒ! Thêi tiÕt míi ®Ñp lµm sao! V.C¸c dÊu c©u: 1. DÊu chÊm: DÊu chÊm ®Æt ë cuèi c©u kÓ ®Ó kÕt thóc c©u kÓ nhng còng cã khi dÊu chÊm ®îc ®Æt ë cuèi c©u khiÕn. 2. DÊu chÊm hái ®Æt ë cuèi c©u hái ®Ó kÕt thóc c©u hái. 3. DÊu chÊm than: ®Æt ë cuèi c©u c¶m hoÆc c©u khiÕn ®Ó kÕt thóc c©u c¶m hoÆc c©u khiÕn. VD: Chµ, cËu giái th©t! (c©u c¶m) Em h·y tù giÆt quÇn ¸o ®i! (C©u khiÕn) 4. DÊu phÈy: DÊu phÈy cã 3 t¸c dông: - Dïng ®Ó ng¨n c¸ch c¸c bé phËn cïng chøc vô trong c©u: VD: Mai, Lan, Hång cïng ®i ch¬i. - Dïng ®Ó ng¨n c¸ch tr¹ng ng÷ víi CN vµ VN - Dïng ®Ó ng¨n c¸ch c¸c vÕ trong c©u ghÐp VD: Mïa xu©n ®Õn, c©y cèi ®©m chåi, n¶y léc. 5. DÊu hai chÊm: Dïng ®Ó b¸o hiÖu bé phËn c©u ®øng sau nã lµ lêi nãi cña mét nh©n vËt hoÆc lµ lêi gi¶i thÝch cho bé phËn ®øng tríc VD: C¶nh vËt xung quanh t«i ®ang cã sù thay ®æi lín: h«m nay t«i ®i häc. Khi b¸o hiÖu lêi nãi cña nh©n vËt, dÊu hai chÊm ®îc dïng phèi hîp víi dÊu ngoÆc kÐp hay dÊu g¹ch ®Çu dßng. 6. DÊu ngoÆc kÐp: DÊu ngoÆc kÐp thêng ®îc dïng ®Ó dÉn lêi nãi trùc tiÐp cña nh©n vËt hoÆc cña ngêi ®îc c©u v¨n nh¾c tíi. NÕu lêi nãi trùc tiÕp lµ mét c©u trän vÑn hay mét ®o¹n v¨n th× tríc dÊu ngoÆc kÐp ta thêng ph¶i thªm dÊu hai chÊm. - DÊu ngoÆc kÐp cßn ®îc dïng ®Ó ®¸nh dÊu nh÷ng tõ ng÷ ®îc dïng víi ý nghÜa ®Æc biÖt Vd: Cã chó T¾c kÌ hoa X©y “lÇu” trªn c©y ®a 7. DÊu g¹ch ngang: DÊu g¹ch ngang dïng ®Ó: - §¸nh dÊu chç b¾t ®Çu lêi nãi cña nh©n vËt trong ®èi tho¹i Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 - Dïng ®Ó ®¸nh dÊu phÇn chó thÝch trong c©u - Dïng ®Ó ®¸nh dÊu c¸c ý trong mét ®o¹n liÖt kª. PhÇn 4: C¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt trong tiÕng viÖt 1- So s¸nh lµ ®èi chiÕu sù vËt, sù viÖc nµy víi sù vËt, sù viÖc kh¸c cã nÐt t¬ng ®ång ®Ó lµm t¨ng søc gîi h×nh, gîi c¶m cho sù diÔn ®¹t. - M« h×nh cÊu t¹o ®Êy ®ñ cña mét phÐp so s¸nh gåm: + VÕ A( nªu tªn sù vËt, sù viÖc ®îc so s¸nh) + VÕ B ( nªu tªn sù vËt, sù viÖc dïng ®Ó so s¸nh víi sù vËt, sù viÖc nãi ë vÕ A) + Tõ ng÷ chØ ph¬ng diÖn so s¸nh + Tõ ng÷ chØ ý so s¸nh (gäi t¾t lµ tõ so s¸nh) - Trong thùc tÕ, m« h×nh cÊu t¹o nãi trªn cã thÓ biÕn ®æi Ýt nhiÒu: + C¸c tõ ng÷ chØ ph¬ng tiÖn so s¸nh vµ chØ ý so s¸nh cã thÓ ®îc lîc bít. + VÕ B cã thÓ ®îc ®¶o lªn tríc vÕ A cïng víi tõ so s¸nh. 2. Nh©n ho¸: lµ gäi hoÆc t¶ con vËt, ®å vËt... b»ng nh÷ng tõ ng÷ vèn ®îc dïng ®Ó gäi hoÆc t¶ con ngêi; lµm cho thÕ giíi loµi vËt, c©y cèi, ®å vËt... trë nªn gÇn gòi víi con ngêi, biÓu thÞ ®îc nh÷ng suy nghÜ, t×nh c¶m cña con ngêi. - C¸c kiÓu nh©n ho¸ thêng gÆp lµ: + Dïng nh÷ng tõ ng÷ gäi ngêi ®Ó gäi vËt. (Tõ ®ã, l·o MiÖng, b¸c Tai, c« m¾t, cËu ch©n, cËu tay l¹i th©n mËt sèng víi nhau, mçi ngêi mét viÖc, kh«ng ai tÞ ai c¶. + Dïng nh÷ng tõ vèn chØ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt cña ngêi ®Ó chØ ho¹t ®éng, tÝnh chÊt cña vËt. (GËy tre, ch«ng tre chèng l¹i s¾t thÐp cña qu©n thï. Tre xung phong...) + Trß chuyÖn, xng h« víi vËt nh ®èi víi ngêi: Tr©u ¬i ta b¶o... Phần 5: Một số mẹo phân biệt chính tả về phụ âm đầu Phân biệt L/ N Mẹo 1: L đứng trước âm đệm nhưng N lại không đứng trước âm đệm. Nghĩa là: chữ N không bao giờ đứng trước một vần bắt đầu bằng oa, oă, uâ, oe, uê, uy, chỉ có chữ L đứng trước những chữ ấy. chói loà, loá mắt, loã xoã, loạc choạc, loan báo, loãng, một loáng, loạng choạng, loè loẹt, luân phiên, luỹ tre, liên luỵ, luyến tiếc… Về mặt láy âm, L và N đối lập nhau. L láy âm rộng rãi nhất. N không láy âm với âm đầu nào khác, chỉ điệp âm đầu mà thôi. Cũng không có hiện tượng L láy âm với N. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 Mẹo 2: Gặp một từ láy mà hai âm đầu đọc giống nhau, không rõ là l hay n, thì chúng hoặc cùng là l hoặc cùng là n. Biết một từ sẽ suy ra từ kia. L láy với rất nhiều âm đầu khác nhau và l đứng ở vị trí thứ nhất . Còn n thì không . no nê, nao núng, nợ nần, náo nức, nườm nượp, nỗi niềm, nương náu, nô nức… lo lắng, lặn lội, lăm le, lơ lửng, lao lưng, lanh lẹn, lanh lợi, lành lặn… Mẹo 3: Gặp một chữ mà không phân biệt được là l hay n thì nếu có thể tạo ra một từ láy không điệp âm đầu mà từ ấy đứng trước, thì từ ấy phải là l. lệt bệt, lùng bùng, lõm bõm, lạch bạch, lang bang, lúng búng, lăng băng… lò cò, la cà, lấc cấc, lỉnh kỉnh…liu hiu, lúi húi, loay hoay…, lổ đổ, lộp độp, lẻo đẻo, lẹt đẹt, linh đình, lận đận…, lai dai, lở dở… lanh chanh, lần chần… le te, lon ton… lầm rầm, lỏn rỏn, líu ríu…lớ vớ, lởn vởn…lảm nhảm, lổn nhổn, lùng nhùng… lừng khừng, lênh khênh, lọm khọm…láo quáo, loăng quăng, luýnh quýnh…, lơ ngơ, lêu nghêu, loằng ngoằng Mẹo 4 (về từ láy âm mà n/l đứng ở vị trí thứ hai): Với n, chỉ có hai kiểu láy gi – n ( gian nan, gieo neo, giẫy nẩy… ) và  - n ( ảo não, ăn năn, áy náy…). Ngoại lệ: khúm núm, khệ nệ Với l, các phụ âm đầu còn lại: khệ nệ, khoác lác, khét lẹt…, bông lông, bảng lảng…, chói lọi, cheo leo, chìm lỉm… Có khoảng 40 từ đồng nghĩa chỉ khác nhau âm đầu l/nh. Lài/nhài, lanh/nhanh, lăm le/nhăm nhe, chuột nhắt/chuột lắt, lấp láy/nhấp nháy, lỡ làng/nhỡ nhàng, lời/nhời, lẽ/nhẽ, lố lăng/nhố nhăng, lợt lạt/nhợt nhạt, lấp láy/nhấp nháy… Mẹo 5: Có rất nhiều từ gần nghĩa cùng vần và chỉ khác nhau phụ âm đầu : n/đ, n/k. Nấy/đấy, nạo/cạo, kẹp/nẹp, cạy/nạy Lưu ý: + Những từ chỉ trỏ viết với n: nầy, này, ni, nọ, nớ, nào, nẫy, nó. + Những từ chỉ sự ẩn nấp viết với n: nấp, náu, né, nép, nương. Phân biệt TR/CH Mẹo 1: Tr không thể đứng trước trong những chữ có vần oa, oă, oe, uê. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 choáng mắt, ôm choàng, loắt choắt, chim chích choè, nông choèn choẹt… Mẹo 2: Gặp từ Hán- Việt mà ta không phân biệt được tr/ch, nhưng nếu từ ấy viết với dấu nặng hay huyền thì chữ ấy là TR. Trà (chè), trình, trừ phi (chừa ra), trị giá, thổ trạch, trịch thượng, tiền trạm, trào lưu, trù bị, trừng phạt… Mẹo 3: Không bao giờ TR láy âm với CH. Gặp từ láy loại này thì đó là điệp âm đầu, hoặc TR hoặc CH. Ít từ láy tr – tr . Nhiều từ láy Ch – Ch, (khoảng 180 từ). Mẹo 4: Nếu một chữ có thể tạo nên một từ láy âm không điệp âm đầu, đó là một chữ với ch, chứ không phải với tr. Chênh hênh, châng hẩng, chò hõ, chành bành, chẹp bẹp, chèo queo, chạu bạu, chàng màng, chểnh mảng, chênh vênh, chán vạn, chờn vờn, chán ngán, chồng ngồng, chộn rộn, chàng ràng… Ngoại lệ: trọc lóc, trót lọt, trẹt lét, trụi lũi. Mẹo 5: Nếu một chữ có hai hình thức, một hình thức với gi còn hình thức kia không rõ là ch, hay tr, thì đó là hình thức với tr. trời/giời, tro/gi, trầu/giầu, trồng/giồng, trăng/giăng, trề môi/giề môi, trùn/giun, tráo trở/giáo giở Mẹo từ vựng : Những chữ chỉ quan hệ gia đình đều viết với Ch,: cha, chồng, chàng, cháu, chắt, chút,.. Những đồ dùng trong nhà nông dân đều viết với Ch,: chày giã gạo, chõng tre, chiếu, chảo… Người nói theo phương ngữ Bắc Bộ không phân biệt được ch/tr, hai từ chống và trống đều phát âm như nhau. Do vậy dễ dẫn đến sự hiểu lầm những thành ngữ, tục ngữ. Có chuyện sau: Chiều 16.5.99, trên đài truyền hình trung ương, nhạc sĩ HK giới thiệu về chèo, ông nói: nếu hát chèo có dở nhưng nếu có tiếng trống đệm hay, thì sẽ cứu vãn được cho ca sĩ. Đó là vụng chèo khéo trống. (dẫn theo VN, 04.7.99). Giải thích như vậy không đứng vững được vì Nam Bộ có hát chèo đâu mà thành ngữ này vẫn dùng rất phổ biến. Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 Thực ra ai cũng hiểu thành ngữ đúng phải là vụng chèo khéo chống. Chèo, chống liên quan đến mái chèo và cây sào, nghĩa đen của thành ngữ này nói về chuyện đi lại trên sông nước, còn nghĩa bóng lại là "làm thì dở, kém nhưng lại khéo biện bạch, chống chế". Tuy nhiên, một thành ngữ hay tục ngữ trong quá trình sử dụng nhiều khi được biến đổi theo kiểu “từ nguyên dân gian" cho phù hợp, thích hợp với những ngành nghề, những công việc nhất định. Vì vậy, quả là trong ngành biểu diễn người ta hay nói vụng chèo khéo trống. Thế là thành ngữ vụng chèo khéo chống có một biến thể mới. Con đường hình thành nhiều biến thể của một tục ngữ, thành ngữ phải chăng là như vậy ? Cứ lối giải thích này, với thành ngữ trên người ta có thể "sáng tác" ra những biến thể mới: Vụng trèo (cây) nhưng khéo chống (thang), vụng trèo (cột mỡ) nhưng khéo trống (đánh trống để cổ vũ)!! Phân biệt S/X Mẹo 1) S không đi với các vần bắt đầu bằng oa, oă, oe, uê. Ngoại lệ: soát lại, rà soát Mẹo 2) Láy điệp âm đầu: S: sắc sảo, suy suyển, sờ soạng, sồ sề, sục sạo, sung sướng, sỗ sàng,… X: xao xuyến, xôn xao, xàm xỡ, xanh xao, xì xào, xí xoá, xấp xỉ, xoèn xoẹt… X láy được với những chữ âm đầu khác, còn S thì không . Liểng xiểng, loăn xoăn, loà xoà, lộn xộn,… Bung xung, bờm xơm, bụng xụng,… Xoi mói, xích mích,… Ngoại lệ: lụp sụp/lụp xụp, đồ sộ, sáng láng. Nhận xét: Có một số chữ, s có thể thay thế bằng một từ đồng nghĩa có âm đầu là l: lạp (bạch lạp)/sáp, liên/sen, lực /sức, (đầu) lâu/sọ 3) Mẹo từ vựng : Các tên thức ăn, đồ dùng trong việc ăn uống thường là X : xôi, xốt vang, xá xíu, xúc xích, cái xanh, cái xoong, lạp xường, xiên nướng thịt… Còn lại, các danh từ phần lớn viết S: Người : nguyên soái, sứ thần, sư, sãi, Hiện tượng tự nhiên : sao, suối, hòn sỏi, giọt sương, Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 Đồ vật: song cửa, cái sọt, cái sườn, sợi dây, súc vải, cái siêu thuốc… Cây cối: cây sen, cây sim, Động vật: cá sấu, con sò, con sên, con sóc, con sếu, … [Ngoại lệ: Mùa xuân đi xuồng gỗ xoan mang xoài đến xã, đổi xẻng ở xưởng để đem đến trạm xá, và xương, xe] Những chữ chỉ hơi đi ra viết với X: xì, xỉu, xuỳ, xọp, xẹp Những chữ chỉ nghĩa sụp xuống viết với S: sa cơ thất thế, sẩy chân, sặc sụa, sút kém… Những chữ về công cụ ngữ pháp viết với S mà không với X: sự, sẽ, song le, sẵn, sắp,… Phân biệt Gi/D Gi không đứng trước các vần bắt đầu bằng oa, oă, uâ, oe, uê, uy. Trái lại, D thì có thể . Hậu duệ, doãng ra, doạ nạt, doanh trại, duyệt binh… Trong từ Hán Việt : D đi với dấu ngã, nặng ( mẹo "dưỡng dục"): diễn viên, hấp dẫn, bình dị, mậu dịch, tiêu diệt, kì diệu, dĩnh ngộ, dũng cảm, thảo dã, dược phẩm, can dự, dĩ nhiên, hãnh diện, nhật dạ,… Gi đi với dấu sắc, hỏi (mẹo "giảm giá"): giải thích, can gián, giảng giải, giá cả, giám sát, giới thiệu, giáp trụ, tam giác, giản lược, giả định, giá thú,… Mẹo "già giang": một từ Hán Việt có dấu huyền hay không dấu khi có nguyên âm a sẽ viết với Gi. Gian xảo, giao chiến, giai nhân, tăng gia, gia nhân, "Già giang một lão một trai" (tả việc nha lại gông Vương Ông và Vương Quan, Truyện Kiều) Mẹo "di dân": một từ Hán Việt có dấu huyền hay không dấu khi có nguyên âm khác a sẽ viết với D. Di dân, du dương, tuổi dần, do thám, dương liễu, dư dật, thung dung, dung nha, phiêu diêu, LÁY: Bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng Việt 5 Gi, D, đều có thể điệp âm đầu [ngoại lệ :giậm doạ] Giặc giã, giây giướng, giẹo giọ, giệch giạc, gióng giả, giấm giúi,… Dai dẳng, dài dặc, dãi dầu, dan díu, dạn dầy, dạn dĩ, dào dạt, dầm dề,.. Gi không láy với l, nhưng D, thì có thể : Lai dai, líu díu, lở dở, lâm dâm… QUAN HỆ NGUỒN GỐC : Mẹo "Giao tranh cho tôi cầm": những chữ có Gi có cùng nguồn gốc với những chữ có gi/ tr/ ch/ t / c giềng mối, giường mối, giẫm chân, giập đầu… trả-giả, giáo giở- tráo trở… giặm/chêm, giằng gịt/chằng chịt, giẽ lúa/chẽ lúa… ngày giỗ/ngày kị, gian nhà/căn nhà, giải giáp/cởi giáp, Mẹo "Dặn đến nhà thương": những chữ có D có cùng nguồn gốc với những chữ có d/ đ / nh / th dùng/dụng, dễ dàng/ dị, dời chỗ/di chuyển, ngao du/ dạo chơi, dứt / đứt, con dao/ thanh đao, đầy đặn/ dầy dặn,.. dử/nhử, một dúm/ một nhúm,..dư/thừa Phân biệt R với Gi và D R, cũng giống như Gi, không đứng trước các vần bắt đầu bằng oa, oă, uâ, oe, uê, uy. Không có chữ Hán Việt nào đi với R. Nhưng vẫn có một số từ điển viết lầm. LÁY ÂM: R không láy với Gi và D, nhưng có thể điệp âm đầu R. Thường để : Mô phỏng tiếng động:ra rả, rả rích, rào rạo, rầm rập, réo rắt, rỉ rả, Chỉ sự rung động:run rẩy, rung rinh, rưng rức, rùng rợn, rón rén, Có sắc thái ánh sáng: rừng rực, rờm rợp, rần rật, rạng rỡ, B, C/K láy với R mà không láy với Gi, D. bứt rứt, bộn rộn, bã rã, bịn rịn,
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan