Tài liệu Biện pháp quản lý sử dụng thiết bị dạy học ở các trường trung học phổ thông huyện thuận thành tỉnh bắc ninh

Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ––––––––––––––– NGUYỄN VĂN SÁNG BIỆN PHÁP QUẢN LÝ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH TỈNH BẮC NINH Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60140114 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TSKH. NGUYỄN KẾ HÀO Thái Nguyên, tháng 8 - 2013 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của bản thân, được xuất phát từ công việc đang phụ trách ở đơn vị công tác hình thành hướng nghiên cứu. Quá trình nghiên cứu khoa học của tác giả có sự hướng dẫn, giúp đỡ của Nhà giáo PGS.TSKH Nguyễn Kế Hào - Người thầy đã tận tâm, tận tình chỉ dẫn tôi nghiên cứu, hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu, sơ đồ, phiếu tham khảo… phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi trong phần tài liệu tham khảo, có nguồn gốc rõ ràng được tác giả thu thập từ thực tiễn trong quá trình nghiên cứu tại các trường THPT của huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả, cơ quan tổ chức khác, và cũng được thể hiện trong phần tài liệu tham khảo. Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng, cũng như kết quả luận văn của mình. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2013 TÁC GIẢ Nguyễn Văn Sáng i Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ LỜI CẢM ƠN Quá trình thực hiện, nghiên cứu đề tài: “Biện pháp quản lý sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh” tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Nhà giáo PGS.TSKH. Nguyễn Kế Hào Người thầy đã tận tâm, tận tình và rất nghiêm túc hướng dẫn tôi nghiên cứu, hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu, tập thể thầy cô giáo Khoa sau đại học, Khoa tâm lý giáo dục Trường đại học sư phạm Thái Nguyên đã giảng dạy, tư vấn, giúp đỡ chúng tôi thực hiện đề tài. Xin trân trọng cảm ơn Ban giám đốc, lãnh đạo, chuyên viên các phòng ban, văn phòng Sở GD&ĐT Bắc Ninh, đã quan tâm và tạo điều kiện giúp đỡ chúng tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Chúng tôi chân thành cảm ơn đến Ban giám hiệu, Ban giám đốc và tập thể cán bộ giáo viên, nhân viên và học sinh các Trường THPT Thuận Thành số 1, THPT Thuận Thành số 2, THPT Thuận Thành số 3, THPT Thiên Đức, THPT Kinh Bắc và Trung tâm GDTX huyện đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo mọi điều kiện để chúng tôi hoàn thành luận văn. Cuối cùng tôi xin cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, khích lệ và tạo điều kiện về vất chất, tinh thần cho tôi trong cả quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Mặc dù đã rất cố gắng, tuy nhiên trong quá trình thực hiện đề tài sẽ không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót do năng lực bản thân… Tôi rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp. Xin chân thành cám ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2013 Tác giả Nguyễn Văn Sáng ii Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt ......................................................................................... iv Danh mục các bảng .............................................................................................. v Danh mục các biểu đồ, hình ............................................................................... vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 3.1. Khách thể nghiên cứu ................................................................................... 3 3.2. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 4 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 7. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ QUẢN LÝ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG .......................... 6 1.1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................... 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản .............................................................................. 8 1.2.1. Quản lý giáo dục ........................................................................................ 8 1.2.2. Quản lý quá trình dạy học ......................................................................... 9 1.2.3. Thiết bị dạy học ......................................................................................... 9 1.2.4. Sử dụng thiết bị dạy học .......................................................................... 10 1.2.5. Quản lý sử dụng thiết bị dạy học ............................................................. 10 iii Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 1.3. Cơ sở hoạt động học của học sinh và quá trình sử dụng thiết bị dạy học trong dạy và học................................................................................................. 11 1.3.1. Cở sở khoa học giáo dục ......................................................................... 11 1.3.2. Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng ........................................ 13 1.3.3. Cơ sở tâm lí học của nhận thức ............................................................... 13 1.3.4. Cơ sở sinh lí của nhận thức trực quan ..................................................... 14 1.3.5. Cơ sở pháp lý ........................................................................................... 15 1.4. Quản lý sử dụng thiết bị dạy học ở trường trung học phổ thông ............... 17 1.4.1. Vị trí, mục tiêu và nhiệm vụ của trường trung học phổ thông ................ 17 1.4.2. Vai trò của thiết bị dạy học trong quá trình dạy học ............................... 18 1.4.3. Chức năng của thiết bị dạy học ............................................................... 21 1.4.4. Nguyên tắc khi sử dụng thiết bị dạy học ................................................. 21 1.4.5. Yêu cầu về thiết bị dạy học để nâng cao chất lượng dạy và học ............. 21 1.4.6. Phân loại thiết bị dạy học ........................................................................ 22 1.4.6.1. Phân loại theo hệ thống tín hiệu sử dụng gồm có: ............................... 22 1.4.6.2. Phân loại theo cách thức tiếp cận thông tin gồm có: ............................ 22 1.4.6.3. Phân loại theo nội dung chương trình sách giáo khoa gồm có: ........... 22 1.4.6.4. Phân loại theo đặc điểm, tính chất công nghệ của TBDH: .................. 22 1.5. Nội dung quản lý sử dụng thiết bị dạy học ở trường phổ thông ................ 23 1.5.1. Các loại thiết bị dạy học ở trường trung học phổ thông .......................... 23 1.5.2. Phân biệt Quản lý và Quản lý sử dụng thiết bị dạy học .......................... 24 1.5.4. Nội dung công tác quản lý sử dụng thiết bị dạy học ............................... 25 1.5.4.1. Quản lý sử dụng thiết bị dạy học đúng mục đích ................................. 25 1.5.4.2. Quản lý hình thức, cách thức tổ chức và sử dụng thiết bị dạy học ...... 25 1.5.4.3. Quản lý quy trình sử dụng thiết bị dạy học .......................................... 26 1.5.4.4. Hiệu quả quản lý sử dụng thiết bị dạy học ........................................... 29 1.5.4.5. Nội dung công tác kiểm tra sử dụng thiết bị dạy học ........................... 31 1.5.4.6. Hồ sơ quản lý sử dụng thiết bị dạy học ................................................ 31 iv Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 1.5.4.7. Cán bộ phụ trách thiết bị và cấu trúc phòng thiết bị dạy học. .............. 32 Kết luận chương 1.............................................................................................. 34 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH TỈNH BẮC NINH .......................................................................................................... 35 2.1. Khái quát chung về huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh. ........................... 35 2.1.1. Khái quát về GD&ĐT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.................... 35 2.1.2. Khái quát về thực trạng trang bị thiết bị dạy học ở các THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. ............................................................................ 36 2.1.2.1. Về cơ sở vật chất .................................................................................. 36 2.1.2.2. Về thiết bị dạy học và công tác quản lý sử dụng thiết bị dạy học ........ 36 2.2. Khảo sát thực trạng công tác quản lý sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ....................................................... 40 2.2.1. Quá trình khảo sát thực trạng .................................................................. 40 2.2.1.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 40 2.2.1.2. Đối tượng khảo sát................................................................................ 40 2.2.1.3. Nội dung khảo sát ................................................................................. 41 2.3. Quá trình thu thập và xử lý số liệu ............................................................. 42 2.4. Tình hình trang bị thiết bị dạy học ở các trường ........................................ 42 2.5. Thực trạng sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh......................................................................................... 44 2.5.1. Thực trạng nhận thức về thiết bị dạy học ................................................ 44 2.5.2. Thực trạng sử dụng thiết bị dạy học ........................................................ 47 2.5.2.1. Tình hình sử dụng thiết bị dạy học của giáo viên ................................ 47 2.5.2.2. Tần suất sử dụng ................................................................................... 49 2.5.2.3. Công tác lập kế hoạch sử dụng thiết bị dạy học của giáo viên ............ 52 2.5.2.4. Mức độ sử dụng các loại thiết bị dạy học ............................................. 56 2.5.2.5. Hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học ........................................................ 58 v Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 2.5.2.6. Những khó khăn của giáo viên khi sử dụng thiết bị dạy học ............... 60 2.6. Thực trạng quản lý sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ............................................................................. 62 2.6.1. Công tác tuyển dụng, bồi dưỡng cán bộ phụ trách thiết bị ..................... 62 2.6.2. Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cán bộ phụ trách thiết bị ..................... 64 2.6.3. Tập huấn và hướng dẫn sử dụng thiết bị dạy học .................................... 67 2.6.4. Công tác lập kế hoạch .............................................................................. 68 2.6.5. Công tác quản lý sử dụng ........................................................................ 69 2.6.6. Công tác kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm ......................................... 72 2.7. Đánh giá thực trạng, nguyên nhân dẫn đến thực trạng ............................... 73 2.7.1. Đánh giá thực trạng ................................................................................. 73 2.7.2. Nguyên nhân dẫn đến thực trạng ............................................................. 74 Kết luận chương 2.............................................................................................. 75 Chƣơng 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH .............................................................................................. 76 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................... 76 3.1.1. Nguyên tắc hệ thống ................................................................................ 76 3.1.2. Nguyên tắc mục tiêu ................................................................................ 76 3.1.3. Nguyên tắc thực tiễn ................................................................................ 77 3.1.4. Nguyên tắc khả thi và lợi ích ................................................................... 77 3.2. Một số biện pháp ........................................................................................ 77 3.2.1. Nhóm biện pháp nâng cao nhận thức, tự giác sử dụng thiết bị dạy học của giáo viên vào dạy học.................................................................................. 78 3.2.1.1. Mục đích ............................................................................................... 74 3.2.1.2. Nội dung ............................................................................................... 74 3.2.1.3. Tổ chức thực hiện ................................................................................. 74 3.2.2. Nhóm biện pháp nhằm hoàn thiện hồ sơ và lập kế hoạch sử dụng thiết bị dạy học ............................................................................................................... 80 3.2.2.1. Mục đích ............................................................................................... 76 vi Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 3.2.2.2. Nội dung ............................................................................................... 76 3.2.2.3. Tổ chức thực hiện ................................................................................. 77 3.2.3. Nhóm biện pháp nhằm khuyến khích, động viên sử dụng thiết bị dạy học vào dạy và học ................................................................................................... 83 3.2.3.1. Mục đích ............................................................................................... 79 3.2.3.2. Nội dung ............................................................................................... 79 3.2.3.3. Tổ chức thực hiện ................................................................................. 79 3.2.4. Nhóm biện pháp nhằm nâng cao kỹ năng và chất lượng sử dụng thiết bị dạy học ............................................................................................................... 84 3.2.4.1. Mục đích ............................................................................................... 80 3.2.4.2. Nội dung ............................................................................................... 80 3.2.4.3. Tổ chức thực hiện ................................................................................. 80 3.2.5. Nhóm biện pháp đảm bảo các điều kiện sử dụng thiết bị dạy học .......... 86 3.2.5.1. Mục đích ............................................................................................... 81 3.2.5.2. Nội dung ............................................................................................... 81 3.2.5.3. Tổ chức thực hiện ................................................................................. 82 3.3. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...... 89 3.3.1. Đối tượng và nội dung trưng cầu ý kiến chuyên gia .............................. 89 3.3.2. Kết quả trưng cầu ý kiến chuyên gia ...................................................... 89 3.3.3. Phân tích kết quả trưng cầu ..................................................................... 89 3.3.3.1. Tính cấp thiết ........................................................................................ 91 3.3.3.2. Tính khả thi ........................................................................................... 92 Kết luận chương 3.............................................................................................. 93 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 94 1. Kết luận .......................................................................................................... 94 2. Khuyến nghị................................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 101 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 106 vii Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt TT Nội dung đầy đủ 1 CBQL Cán bộ quản lý 2 CBPT.TB Cán bộ phụ trách thiết bị 3 CNH-HĐH Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá 4 CNTT Công nghệ thông tin 5 CSVC Cơ sở vật chất 6 DH Dạy học 7 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 8 KH&CN Khoa học và công nghệ 9 QLGD Quản lý giáo dục 10 Nxb Nhà xuất bản 11 TBDH Thiết bị dạy học 12 THCS Trung học cơ sở 13 THPT Trung học phổ thông 14 TTGDTX Trung tâm giáo dục thường xuyên 15 XHCN Xã hội chủ nghĩa iv Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Phân biệt quản lý và quản lý sử dụng............................................... 24 Bảng 2.1: Số liệu tỉ lệ sử dụng TBDH từ năm học 2010-2011 đến nay ........... 37 Bảng 2.2: Số liệu tần suất sử dụng các TBDH cơ bản...................................... 38 Bảng 2.3: Thống kê phiếu điều tra ở các đơn vị trường học ............................ 40 Bảng 2.4: Số liệu đánh giá về tình hình trang bị TBDH các nhà trường.......... 42 Bảng 2.5: Số liệu đánh giá về tầm quan trọng của TBDH ............................... 44 Bảng 2.6: Số liệu đánh giá thái độ của học sinh ............................................... 46 Bảng 2.7: Số liệu đánh giá về tình hình sử dụng TBDH .................................. 47 Bảng 2.8: Số liệu đánh giá về mức độ tần suất sử dụng TBDH ...................... 50 Bảng 2.9: Số liệu đánh giá về mức độ sử dụng TBDH trong các giờ dạy ........ 52 Bảng 2.10: Đánh giá về việc lập kế hoạch sử dụng TBDH của giáo viên ....... 54 Bảng 2.11: Đánh giá về mức độ sử dụng các loại TBDH ............................... 56 Bảng 2.12: Số liệu đánh giá về hiệu quả sử dụng TBDH. ............................... 59 Bảng 2.13: Số liệu đánh giá trình độ của giáo viên khi sử dụng TBDH .......... 60 Bảng 2.14: Số liệu đánh giá về quyền tự chủ trong công tác tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng CBPT.TB ................................................................................... 63 Bảng 2.15: Đánh giá của CBQL về CBPT.TB ................................................ 64 Bảng 2.16: Đánh giá của CBQL về trình độ, nghiệp vụ CBPT.TB................. 64 Bảng 2.17: Số liệu đánh giá về kỹ năng làm việc của CBPT.TB ..................... 65 Bảng 2.18: Đánh giá về công tác hướng dẫn và tập huấn sử dụng TBDH ...... 67 Bảng 2.19: Đánh giá về công tác tập huấn sử dụng TBDH .............................. 68 Bảng 2.20: Số liệu đánh giá về công tác lập kế hoạch sử dụng TBDH ............ 69 Bảng 2.21: Số liệu đánh giá việc quản lý sử dụng TBDH ................................ 70 Bảng 2.22: Số liệu về công tác kiểm tra, đánh giá, rút kinh nghiệm ................ 72 v Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH Hình 1.1: Mối quan hệ của 3 thành tố (MTDH, NDDH và PPDH) ................. 11 Hình 1.2: Mối quan hệ 3 nhân tố (Giáo viên, học sinh và THDH) ................. 11 Hình 1.3a: Mối quan hệ giữa 6 thành tố trong quá trình dạy và học ............... 12 Hình 1.3b: Mối quan hệ của quá trình dạy và học trong môi trường tự nhiên, xã hội. ................................................................................................................ 12 Hình 1.4: Quy trình sử dụng TBDH trong nhà trường ..................................... 29 Biểu đồ 2.1: Biểu hiện tỉ lệ sử dụng TBDH từ năm học 2010-2011đến nay ... 38 Biểu đồ 2.2: Biểu thị tần suất các TBDH từ năm học 2010-2011đến nay ....... 39 Bảng 2.3: Thống kê phiếu điều tra ở các đơn vị trường học ............................ 39 Biểu đồ 2.4: Biểu thị sự đánh giá về mức độ trang bị TBDH .......................... 43 Biểu đồ 2.5: Biểu thị sự đánh giá vai trò của TBDH đối với quá trình dạy học ......45 Biểu đồ 2.6: Biểu hiện thái độ của học sinh ..................................................... 46 Biểu đồ 2.7: Biểu hiện khả năng sử dụng TBDH của giáo viên....................... 48 Biểu đồ 2.8: Đánh giá về tần suất sử dụng TBDH ........................................... 50 Biểu đồ 2.9: So sánh về mức độ sử dụng TBDH trong các giờ dạy ................. 53 Biểu đồ 2.10: Tỉ lệ về việc lập kế hoạch sử dụng TBDH của giáo viên .......... 55 Bảng 2.11: Đánh giá về mức độ sử dụng các loại TBDH ............................... 54 Biểu đồ 2.12: Biểu hiện sự đánh giá hiệu quả sử dụng TBDH ........................ 59 Biểu đồ 2.13: Trình độ sử dụng TBDH của giáo viên ...................................... 62 vi Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) trong mọi thời đại luôn có vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia trên thế giới. Thực tế cho thấy những bài học về sự phát triển thần kỳ của các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapo… và một số nước khác đều bắt đầu từ việc đầu tư để phát triển GD&ĐT và con người. Đó là những bài học quý báu cho Việt Nam chúng ta trong việc phát triển để hội nhập với thế giới trong những năm đầu thế kỷ XXI. Vì vậy, quan tâm đầu tư để phát triển GD&ĐT và con người là nhiệm vụ chiến lược, trọng tâm, then chốt có tính chất quyết định của Đảng và Nhà nước ta. Những năm đầu thế kỷ XXI trong xu thế hội nhập quốc tế, yếu tố con người có vai trò quyết định đối với sự phát triển của mỗi quốc gia. Nguồn nhân lực có chất lượng cao về trí tuệ và kỹ năng trở thành lợi thế không nhỏ trong sự phát triển đó. Vì thế, việc ưu tiên phát triển sự nghiệp giáo dục để đào tạo nguồn nhân lực đã trở thành nhiệm vụ chiến lược hàng đầu của nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam. Giáo dục trở thành nhân tố quyết định đối với sự phát triển kinh tế - xã hội [36]. Trên cơ sở nhận thức đó, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng việc phát triển GD&ĐT. Trong báo cáo của Ban chấp hành trung ương Đảng khoá VIII được trình bày tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX có đoạn: “Tăng cường cơ sở vật chất và từng bước hiện đại hoá nhà trường lớp học, sân chơi, bài tập, máy tính nối mạng Internet, thiết bị học tập và giảng dạy hiện đại, thư viện, ký túc xá…” và "Đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tư duy sáng tạo và năng lực tự đào tạo của người học, coi trọng thực hành, thực nghiệm, ngoại khoá, làm chủ kiến thức, tránh nhồi nhét, học vẹt, học chay”. Đảng ta khẳng định: 1 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ “Con người và nguồn nhân lực là yếu tố quyết định sự phát triển đất nước trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa (CNH-HĐH), cần tạo chuyển biến cơ bản, toàn diện về GD&ĐT”. Đây là yêu cầu cấp bách đối với toàn xã hội, mà ngành GD&ĐT giữ vai trò quan trọng nhất. Để làm được điều này vấn đề cấp thiết đặt ra cho giáo dục là phải “Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy học”. Thực hiện chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước trong những năm qua Bộ GD&ĐT đã và đang triển khai thực hiện công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục nước nhà. Cùng với việc đổi mới nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy, thì việc đầu tư cơ sở vật chất (CSVC) và thiết bị dạy học (TBDH) phục vụ cho công cuộc đổi mới được quan tâm chỉ đạo thực hiện. Bởi vì, CSVC và TBDH là một trong những điều kiện quan trọng để thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục góp phần thực hiện thành công công cuộc đổi mới giáo dục hiện nay. Để phục vụ tốt cho công tác dạy và học, Sở GD&ĐT tỉnh Bắc Ninh đã luôn chú trọng đến việc đầu tư mua sắm trang thiết bị phục vụ cho công tác dạy và học, đặc biệt là sau khi Bộ GD&ĐT triển khai thực hiện chương trình thí điểm và thay sách giáo khoa mới, vấn đề này càng được quan tâm chú trọng hơn. Bên cạnh đó, để nâng cao chất lượng dạy và học, hầu hết các trường trung học phổ thông (THPT) trong tỉnh Bắc Ninh đã tự đầu tư mua sắm bổ sung TBDH. Đến nay, cơ bản các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh đã có một lượng TBDH đảm bảo đủ phục vụ cho công tác dạy học của giáo viên và học sinh [34]. Tuy nhiên, trên thực tế vấn đề về thiết bị và đồ dùng dạy học ở các nhà trường hiện nay đã và đang nảy sinh những bất cập trong quản lý, quản lý sử dụng mà nhiều cán bộ quản lý (CBQL) ngành giáo dục của huyện Thuận Thành và tỉnh Bắc Ninh đang hết sức quan tâm để tìm hướng khắc phục và giải quyết cho có hiệu quả giáo dục một cách tối đa. Đó là thực tế ở các trường THPT tỉnh Bắc Ninh nói chung và huyện Thuận Thành nói riêng tình trạng TBDH phục vụ 2 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ cho công tác dạy và học ít được giáo viên quan tâm sử dụng hoặc sử dụng đúng mục đích để phát huy hết hiệu quả và tác dụng của TBDH trong quá trình dạy học. Đó cũng là hạn chế khá phổ biến trong cán bộ giáo viên và học sinh việc sử dụng TBDH. Vấn đề đặt ra là làm sao quản lý sử dụng TBDH của giáo viên để phát huy hiệu quả giáo dục, góp phần tích cực vào việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay… là vấn đề mà đang được các cấp quản lý giáo dục (QLGD) ở huyện Thuận Thành và tỉnh Bắc Ninh quan tâm. Đây cũng là vấn đề cơ bản và cốt lõi của toàn bộ công tác quản lý, quản lý sử dụng TBDH phục vụ cho công tác dạy và học ở trường THPT hiện nay. Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Biện pháp quản lý sử dụng thiết bị dạy học ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh” để nghiên cứu làm luận văn thạc sỹ. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng công tác quản lý sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường THPT trong giai đoạn hiện nay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý sử dụng TBDH theo yêu cầu đổi mới giáo dục ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý sử dụng TBDH ở trường THPT trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay. 4. Giả thuyết khoa học Các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh xây dựng được hệ thống các biện pháp quản lý sử dụng TBDH, sẽ thúc đẩy việc sử dụng TBDH 3 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ của giáo viên, học sinh trong dạy và học đạt hiệu quả giáo dục cao hơn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học trong các nhà trường. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lý luận của công tác quản lý và quản lý sử dụng TBDH ở trường phổ thông hiện nay. 5.2. Khảo sát thực trạng và chỉ ra nguyên nhân hạn chế của công tác quản lý sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý sử dụng TBDH, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Tìm hiểu, nghiên cứu, phân tích, tổng hợp các văn bản, tài liệu và các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài. 6.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Xây dựng hệ thống phiếu hỏi để khảo sát thực trạng quản lý sử dụng TBDH tại các trường THPT trên địa bàn huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 6.3. Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến của chuyên gia, các nhà QLGD, các nhà giáo có nhiều kinh nghiệm. 6.4. Phương pháp quan sát: Tham khảo công tác quản lý của CBQL, dự giờ dạy sử dụng TBDH của giáo viên và học sinh để thu thập thông tin liên quan đến đề tài nghiên cứu. 6.5. Các phương pháp nghiên cứu hỗ trợ: Xử lí kết quả điều tra bằng phương pháp toán thống kê, phân tích số liệu, lập biểu đồ minh họa… 7. Phạm vi nghiên cứu 7.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu Đề tài chỉ nghiên cứu thực trạng và đề ra một số các biện pháp quản lý sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. 4 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ 7.2. Giới hạn không gian nghiên cứu Đề tài được nghiên cứu tại các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, gồm các trường: THPT Thuận Thành số 1; THPT Thuận Thành số 2; THPT Thuận Thành số 3; THPT Thiên Đức; THPT Kinh Bắc; TTGDTX huyện Thuận Thành (03 trường công lập, 02 trường tư thục, 01 trung tâm GDTX). 7.3. Giới hạn thời gian nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các nội dung về quản lý sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh từ năm học 2010-2011 đến học kỳ I, năm học 2012-2013. 7.4. Giới hạn khách thể điều tra Số người tham gia điều tra, khảo sát gồm: - 06 hiệu trưởng và giám đốc; 10 phó hiệu trưởng và phó giám đốc; - 10 Cán bộ phụ trách thiết bị; - 06 tổ trưởng chuyên môn; 09 nhóm trưởng bộ môn với tổng cộng 232 giáo viên; - 870 học sinh các khối lớp của 05 trường và 01 Trung tâm GDTX. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, phụ lục, nội dung của luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của công tác quản lý sử dụng TBDH ở trường phổ thông; Chương 2: Thực trạng của công tác quản lý sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh; Chương 3: Một số biện pháp tăng cường quản lý sử dụng TBDH ở các trường THPT huyện Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh. 5 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ QUẢN LÝ SỬ DỤNG THIẾT BỊ DẠY HỌC Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG 1.1. Sơ lƣợc lịch sử nghiên cứu vấn đề Với tư cách là bộ phận cấu thành của hoạt động giáo dục trong nhà trường phổ thông, TBDH là một thành tố của quá trình dạy học nói riêng và quá trình giáo dục nói chung. TBDH được được hình thành và phát triển thông qua nhu cầu vận động và phát triển của của hai quá trình này trong nhà trường phổ thông. Lúc đầu khi xã hội còn ở trình độ phát triển thấp nhà trường ở trạng thái giản đơn CSVC và TBDH mang nội hàm đơn giản. Khi kinh tế, văn hóa và giáo dục cùng phát triển với xã hội thì TBDH ngày càng phát triển nhiều về số lượng, đa dạng về mẫu mã và chủng loại. Khi đó, vấn đề đặt ra là làm sao để tổ chức quản lý sử dụng TBDH trong quá trình dạy học có hiệu quả và đạt chất lượng giáo dục cao nhất. Điều đó được coi là nhiệm vụ cơ bản và quan trọng đối với các cấp QLGD, mà trực tiếp là những nhà quản lý ở các cơ sở giáo dục hiện nay. Vấn đề quản lý CSVC ở các nhà trường phổ thông nói chung và quản lý sử dụng TBDH nói riêng đã được nhiều tổ chức và cá nhân nghiên cứu. Tác giả Trần Quốc Bảo với đề tài: “Các biện pháp quản lý của hiệu trưởng nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng CSVC và kỹ thuật phục vụ cho việc dạy và học ở trường THPT công lập Thành phố Hồ Chí Minh” qua đề tài tác giả khảo sát và phân tích thực trạng quản lý CSVC và kỹ thuật ở một số trường THPT ở thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý của hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng sử dụng CSVC và kỹ thuật, đặc biệt là việc sử dụng TBDH phục vụ cho việc dạy và học ở trường THPT công lập. Tác giả Tô Xuân Giáp với công trình nghiên cứu “Phương tiện dạy học hướng dẫn chế tạo và sử 6 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ dụng” [19] lại đề cập việc sử dụng TBDH theo hướng trang bị kỹ năng tác nghiệp cho người học. Ở công trình nghiên cứu này, tác giả đã đưa ra những cơ sở phân loại và phân loại phương tiện dạy học, cách thức lựa chọn, thiết kế, chế tạo, sử dụng phương tiện dạy học và các điều kiện để đảm bảo sử dụng có hiệu quả phương tiện dạy học. Theo tác giả: “Phương tiện dạy học được sử dụng đúng, có tác dụng làm tăng hiệu quả sư phạm của nội dung và phương pháp dạy học lên rất nhiều” [19, tr.43]. Với tác giả Nguyễn Văn Tùng qua đề tài: “Sử dụng đa phương tiện trong dạy học môn Giáo dục học cho sinh viên Cao đẳng sư phạm khu vực Đồng bằng sông Cửu Long”. Tác giả đã nghiên cứu cơ sở lý luận của việc sử dụng đa phương tiện trong dạy học và xây dựng quy trình sử dụng đa phương tiện trong dạy học môn Giáo dục học cho sinh viên cao đẳng sư phạm ở khu vực này. Trong cuốn: “Một số vấn đề lí luận và thực tiễn của việc xây dựng sử dụng cơ sở vật chất và thiết bị dạy học ở trường phổ thông Việt Nam” [16], tác giả Trần Quốc Đắc chủ biên, đã đưa ra các quan điểm làm cơ sở cho việc sử dụng TBDH, xác định vị trí, vai trò của CSVC và TBDH ở nhà trường phổ thông. Các tác giả trong công trình nghiên cứu trên đã nhận định: “TBDH phải được sử dụng, hiệu quả sử dụng là mục tiêu cơ bản nhất và là mục tiêu duy nhất của toàn bộ công tác thiết bị trường học. Sử dụng có hiệu quả TBDH là một nhiệm vụ nặng nề, khó khăn của người giáo viên. Điều này đòi hỏi người giáo viên phải có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao với yêu cầu sử dụng TBDH. Người giáo viên không những cần hiểu biết về các TBDH, về kỹ thuật sử dụng chúng mà còn hiểu sâu về phương pháp dạy học với yêu cầu về kỹ năng sử dụng TBDH như: sử dụng TBDH với mục đích gì, lúc nào, liều lượng bao nhiêu, đặc điểm tâm lí học sinh ra sao; học sinh cần tham gia hoạt động như thế nào khi dạy học có sử dụng TBDH, sử dụng TBDH như thế nào để khơi dậy lòng say mê học tập, phát huy tính tích cực, năng lực sáng tạo và bồi dưỡng nhân cách cho học sinh” [16, tr.29]. Trong cuốn: “Quản lý giáo dục” [23] do tác giả Bùi Minh Hiền chủ biên, ở chương 10 đã đề cập đến các vấn đề 7 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ lí luận về vai trò của TBDH trong sự phát triển hệ thống giáo dục quốc dân, phân loại các nhóm TBDH mà người quản lý cần bao quát và đưa ra một số nguyên tắc và giải pháp quản lý việc sử dụng TBDH ở nhà trường THPT trong giai đoạn hiện nay. Trong bài viết: “Nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH trường THCS” [43] của tác giả Trần Đức Vượng thuộc Viện Chiến lược và Chương trình giáo dục, đề cập đến công tác quản lý sử dụng TBDH của CBQL đối với giáo viên dạy. Qua khảo sát việc sử dụng TBDH ở nhiều địa phương tác giả đã chỉ ra nguyên nhân dẫn đến việc sử dụng không hiệu quả TBDH: “Trình độ sử dụng TBDH của giáo viên còn thấp, đội ngũ CBQL ở một số địa phương chưa thật sự chú trọng chỉ đạo việc sử dụng có hiệu quả TBDH” [43, tr.39]. Đồng thời tác giả cũng đã đề ra các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý sử dụng TBDH trong các trường phổ thông… Nhìn chung, những công trình nêu trên, các tác giả đã nghiên cứu khá đầy đủ và chi tiết về các mặt lí luận và thực tiễn sử dụng TBDH trong các bậc học của hệ thống giáo dục quốc dân. Đồng thời các tác giả cũng đã đề ra những giải pháp về quản lý CSVC và nâng cao hiệu quả sử dụng TBDH trong hoạt động dạy học của giáo viên hoặc đi sâu vào nghiên cứu sử dụng một loại phương tiện cụ thể để giảng dạy một môn học cụ thể… Tuy vậy, vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào về vấn đề quản lý sử dụng TBDH của giáo viên ở trường THPT. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý giáo dục QLGD hiểu theo nghĩa rộng là hoạt động thực hiện việc quản lý trong lĩnh vực giáo dục; theo nghĩa hẹp là QLGD thế hệ trẻ, giáo dục nhà trường, giáo dục người học trong hệ thống giáo dục quốc dân. Nguyễn Ngọc Quang: “QLGD là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ thống vận hành theo đường lối và nguyên lí giáo dục của Đảng thực hiện được các tiêu chí của nhà trường xã hội chủ nghĩa 8 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/ Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học, giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ thống giáo dục tới mục tiêu dự kiến tiến lên trạng thái mới về chất.”[31]. Từ những cách hiểu trên ta có thể khái quát: QLGD là sự tác động, là hoạt động có tổ chức, có định hướng phù hợp với quy luật khách quan của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đưa hoạt động giáo dục ở từng cơ sở giáo dục và của toàn bộ hệ thống giáo dục đạt tới mục tiêu đã định. 1.2.2. Quản lý quá trình dạy học Là sự tác động có mục đích của người quản lý lên quá trình dạy học của giáo viên và học sinh nhằm thực hiện tốt các khâu: Nhận thức, truyền thụ tri thức và lĩnh hội tri thức, rèn luyện kỹ năng - kỹ xảo, thúc đẩy và nâng cao chất lượng hiệu quả của quá trình dạy học. 1.2.3. Thiết bị dạy học Trong hoạt động dạy và học ngoài các thành tố như giáo viên, học sinh, nội dung, chương trình, phương pháp dạy học… TBDH là một bộ phận không thể thiếu. TBDH là một bộ phận của CSVC trường học trực tiếp có mặt trong các giờ học được thầy và trò cùng sử dụng vì mục đích chung là truyền thụ và lĩnh hội tri thức. Trên thực tế có nhiều quan niệm khác nhau về TBDH: Theo Lotx Kinbơ thì “TBDH là tất cả những phương tiện vật chất cần thiết giúp cho giáo viên và học sinh tổ chức và tiến hành hợp lí có hiệu quả quá trình giáo dưỡng và giáo dục ở các môn học, cấp học”. Còn theo tác giả Vũ Trọng Rỹ “TBDH là thuật ngữ chỉ một vật thể hoặc một tập hợp đối tượng vật chất mà người giáo viên sử dụng với tư cách là phương tiện điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh. Còn đối với học sinh thì đó là nguồn tri thức, là phương tiện giúp học sinh lĩnh hội các khái niệm, định luật… hình thành ở họ các kỹ năng, kỹ xảo đảm bảo việc giáo dục, phục vụ mục đích dạy học và giáo dục”. [33]. 9