Tài liệu Biện pháp quản lý nâng cao chất lượng dạy học môn tiếng anh ở các trường trung học phổ thông huyện bắc sơn, tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌCQUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC LÊ VŨ HUY BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN BẮC SƠN, TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên nghành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 05 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Phạm Viết Nhụ HÀ NỘI - 2011 1 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Viết đầy đủ BGH Ban giám hiệu CB-CNV Cán bộ, công nhân viên CBQL Cán bộ quản lý CNH-HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá CNTT Công nghệ thông tin CSVC Cơ sở vật chất DH Dạy học GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HĐDH Hoạt động dạy học HĐH Hoạt động học HS Học sinh KHTN Khoa học tự nhiên KHXH-NV Khoa học xã hội và nhân văn KT-XH Kinh tế - xã hội NGLL Ngoài giờ lên lớp NXB Nhà xuất bản QL Quản Lý QLGD Quản Lý giáo dục SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông 3 DANH MỤC HÌNH, BẢNG BIỂU Trang Hình 1.1: Quan hệ chủ thể QL, khách thể QL và mục tiêu QL ............. 11 Hình 1.2: Mối quan hệ giữa thông tin với các chức năng trong chu trình QL .............................................................................................. 13 Hình 1.3: Quản lý các thành tố của quá trình dạy học .......................... 18 Bảng 2.1: Hệ thống, quy mô trường lớp học sinh trung học huyện Bắc Sơn năm học 2009 – 2010 ............................................................. 39 Bảng 2.2: Thống kê cơ sở vật chất các trường THPT huyện Bắc Sơn 39 Bảng 2.3: Thống kê số lượng, chất lượng đội ngũ GV huyện Bắc Sơn ....... 40 Bảng 2.4: Thống kê số lượng, chất lượng đội ngũ CBQL huyện Bắc Sơn 41 Bảng 2.5: Điểm tuyển sinh vào các trường THPT huyện Bắc Sơn năm học 2008 – 2009 và 2009 – 2010 ................................................. 42 Bảng 2.6: Kết quả xếp loại 2 mặt giáo dục các trường THPT huyện Bắc Sơn năm học 2008 – 2009 ............................................................. 42 Bảng 2.7: Kết quả xếp loại 2 mặt giáo dục các trường THPT huyện Bắc Sơn năm học 2009 – 2010 ............................................................. 43 Bảng 2.8: Thống kê đội ngũ giáo viên Tiếng Anh THPT Huyện Bắc Sơn 45 Bảng 2.9: Nhận thức của học sinh, giáo viên và CBQL huyện Bắc Sơn Lạng Sơn về vai trò của Tiếng Anh ............................................... 46 Bảng 2.11: Kết quả khảo sát hiện trạng các hoạt động giảng dạy của giáo viên ............................................................................................. 48 Bảng 2.12: Thực trạng sử dụng phương pháp và phương tiện dạy học của GV ................................................................................................. 50 Bảng 2.13: Nhu cầu và phương pháp học Tiếng Anh của HS ............... 51 Bảng 2.14. Ý kiến của học sinh về hoạt động tự học môn Tiếng Anh 55 Bảng 2.15: Kết quả thi tốt nghiệp THPT của các trường THPT huyện Bắc Sơn – Lạng Sơn các năm học 2008 – 2010 ......................... 56 Bảng 2.16: Mức độ nhận thức các biện pháp quản lý hoạt động dạy Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn .................................. 4 59 Bảng 2.17: Mức độ thực hiện các biện pháp quản lý hoạt động dạy Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn ................................. 64 Bảng 2.18: Mức độ nhận thức các biện pháp quản lý hoạt động học Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn- Lạng Sơn ................ 71 Bảng 2.19: Mức độ thực hiện các biện pháp quản lý hoạt động học Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn .................................. 72 Bảng 3.1: Mức độ cần thiết của các biện pháp ...................................... 105 Bảng 3.2: Đánh giá mức độ khả thi các biện pháp ............................... 106 Bảng 3.3: Tổng hợp đánh giá về mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp ................................................................................. 5 107 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................. 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................ 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................. 4. Giả thuyết khoa học .......................................................................... 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................... 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu............................................................ 7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................. 8. Cấu trúc luận văn.............................................................................. Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ............... 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ................................................. 1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................... 1.2.1. Quản lý, chức năng quản lý ........................................................ 1.2.2. Quản lý giáo dục và quản lý nhà trường ..................................... 1.2.3. Hoạt động ................................................................................... 1.2.4. Chất lượng và chất lượng trong giáo dục ................................... 1.3. Quản lý dạy học Tiếng Anh ở trường trung học phổ thông ............ 1.3.1. Bản chất của dạy học ngoại ngữ ................................................. 1.3.2. Vị trí của môn Tiếng Anh ở trường THPT .................................. 1.3.3. Quản lý hoạt động dạy Tiếng Anh THPT của giáo viên .............. 1.3.4. Quản lý hoạt động học Tiếng Anh của học sinh THPT ............... Tiểu kết chương 1 ................................................................................ Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TIÊNG ANH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN BẮC SƠN - LẠNG SƠN ..................................................... 2.1. Vài nét về giáo dục trung học phổ thông huyện Bắc Sơn ............... 2.1.1. Khái quát chung về đặc điểm tự nhiên, tình hình dân cư và kinh tế - xã hội huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn ................................................. 2.1.2. Vài nét khái quát về tình hình giáo dục THPT huyện Bắc Sơn .. 2.1.3. Đánh giá chung........................................................................... 6 1 2 2 3 3 3 4 4 5 5 7 7 13 18 22 27 27 27 28 34 35 37 37 37 38 43 2.2. Thực trạng dạy học Tiếng Anh ở các trường trung học phổ thông huyện Bắc Sơn ..................................................................................... 2.2.1. Về đội ngũ giáo viên giảng dạy Tiếng Anh ................................ 2.2.2. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về vai trò 44 44 của bộ môn Tiếng Anh ......................................................................... 2.2.3. Về thực trạng các hoạt động giảng dạy Tiếng Anh của giáo viên 45 47 2.2.4. Thực trạng hoạt động học của học sinh ....................................... 2.2.5.Hiệu quả đào tạo .......................................................................... 2.2.6. Đánh giá thực trạng hoạt động dạy học Tiếng Anh ở các trường 50 56 trung học phổ thông huyện Bắc Sơn – Lạng Sơn ................................. 56 2.3. Thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy Tiếng Anh ở các trường trung học phổ thông huyện Bắc Sơn ........................................ 58 2.3.1. Quản lý hoạt động dạy Tiếng Anh .............................................. 58 2.3.2. Về quản lý hoạt động học Tiếng Anh của học sinh ..................... 70 2.4. Đánh giá họat động quản lý dạy học Tiếng Anh ở các trường trung học phổ thông huyện Bắc Sơn – Lạng Sơn .................................. 2.4.1. Ưu điểm...................................................................................... 2.4.2. Hạn chế ...................................................................................... 73 73 74 2.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại .................................................. 75 Tiểu kết chương 2 ................................................................................ 75 Chương 3: MỘT SÔ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƢỜNG THPT HUYỆN BẮC SƠN – LẠNG SƠN ......................................... 3.1. Các nguyên tác đề xuất biện pháp .................................................. 77 77 3.1.1. Nguyên tắc tính hệ thống ............................................................ 3.1.2. Nguyên tắc tính thực tiễn ............................................................ 77 77 3.1.3. Nguyên tắc tính hiệu quả ............................................................ 3.2. Các biện pháp đề xuất ................................................................... 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao trình độ cho giáo viên Tiếng Anh 78 78 của các trường THPT huyện Bắc Sơn ................................................... 78 3.2.2. Đổi mới quản lý hoạt động dạy của giáo viên ............................ 3.2.3. Tăng cường quản lý hoạt động tổ chuyên môn ngoại ngữ ........... 81 94 7 3.2.4. Quản lý hoạt động học tập môn Tiếng Anh của học sinh THPT . 96 3.2.5. Tăng cường cơ sở vật chất, thiết bị dạy học Tiếng Anh trong trường THPT ............................................................................................................ 101 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý ........................................ 3.4. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất ..................... 3.4.1. Mục đích của khảo nghiệm ......................................................... 103 104 104 3.4.2. Đối tượng lựa chọn và phạm vi khảo nghiệm ............................. 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm ................................................................. Tiểu kết chương 3 ................................................................................ 104 105 108 109 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................... 1. Kết luận ............................................................................................ 2. Khuyến nghị ..................................................................................... TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................. PHỤ LỤC 8 109 110 111 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục và đào tạo có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển của đất nước ở mọi thời đại. Ở nước ta sự nghiệp giáo dục và đào tạo đã được Đảng và Nhà nước coi trọng. Điều 35 Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã chỉ rõ "Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Nhà nước phát triển giáo dục nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài". Nghị quyết Hội nghị Trung ương II khoá VIII khẳng định "Muốn tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá thắng lợi phải phát triển mạnh giáo dục và đào tạo, phát huy nguồn lực con người, yếu tố cơ bản của sự phát triển nhanh và bền vững". Hình ảnh người công dân Việt Nam mới không những có trình độ học vấn cao, năng động, sáng tạo, có khả năng thích ứng cao với những thay đổi của cuộc sống mà còn phải biết sử dụng những phương tiện công nghệ mới và ngoại ngữ, trong đó, Tiếng Anh được xem như là ngoại ngữ phổ biến nhất, là công cụ và phương tiện không thể thiếu cho mỗi người xâm nhập vào thương mại quốc tế và giao lưu văn hóa… Nhận thức về tầm quan trọng của Tiếng Anh, đặc biệt khi nước ta gia nhập vào tổ chức Thương mại thế giới (WTO), Chính phủ đặt ra mục tiêu đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức nâng cao kiến thức, năng lực quản lý điều hành và thực thi công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH-HĐH) đất nước. Để đạt mục tiêu đó, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 1400/QĐ-TTg ngày 30 tháng 9 năm 2008 phê duyệt đề án “Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008-2020”, trong đó nêu rõ mục tiêu chung là: “Đổi mới toàn diện việc dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân, triển khai chương trình dạy và học ngoại ngữ mới ở các cấp học, trình độ đào tạo, nhằm đến năm 2015 đạt được một bước tiến rõ rệt về trình độ , năng lực sử dụng ngoại ngữ của nguồn nhân lực , nhất là đối với một số lĩnh 1 vực ưu tiên ; đến năm 2020 đa số thanh niên Việt Nam tố t nghiê ̣p trung cấ p , cao đẳ ng và đại học có đủ năng lực ngoại ngữ sử dụng độc lập , tự tin trong giao tiếp, học tập, làm việc trong môi trường hội nhập, đa ngôn ngữ, đa văn hoá; biến ngoại ngữ trở thành thế mạnh của người dân Việt Nam, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”. Từ đó cho thấy, để Việt Nam có thể đi tắt, đón đầu, vươn tới tầm cao về khoa học công nghệ trong thời kỳ bùng nổ thông tin hiện nay và tiến nhanh trên con đường CNH-HĐH, con đường hiệu quả nhất là đầu tư, phát triển giáo dục và lực lượng lao động phải biết ngoại ngữ. Nhận thức sâu sắc vai trò và tầm quan trọng của việc học Tiếng Anh trong xu thế hội nhập hiện nay, các trường THPT huyện Bắc Sơn, Lạng Sơn đã có sự đầu tư, chú trọng tới việc bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên Tiếng Anh. Nhưng hiện nay phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học còn đơn điệu, chất lượng đội ngũ giáo viên Tiếng Anh còn hạn chế. Từ đó, chất lượng dạy học Tiếng Anh còn rất hạn chế. Xuất phát từ những lý do đó, chúng tôi chọn đề tài: “Biện pháp quản lý nâng cao chất lƣợng dạy học môn Tiếng Anh ở các trƣờng trung học phổ thông huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn” làm đề tài luận văn tốt nghiệp trình độ đào tạo Thạc sĩ chuyên nghành Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh, đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Anh ở các trường trung học phổ thông huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn trong giai đoạn hiện nay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn. 2 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn. 3.3. Giới hạn về khách thể khảo sát: Những giáo viên dạy Tiếng Anh và cán bộ quản lý; học sinh ở các trường THPT Vũ Lễ, THPT Bắc Sơn huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn. 4. Giả thuyết khoa học Công tác QL dạy học Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn Lạng Sơn trong những năm gần đây vẫn tồn tại nhiều bất cập. Nếu bổ sung và hoàn thiện các biện pháp QL của hiệu trưởng đối với hoạt động dạy học một cách hợp lý và thiết thực thì sẽ nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT trong huyện. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hoá cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu: Công tác quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng về quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh tại các trƣờng THPT huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn. 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh ở các trƣờng THPT huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn trong xu thế hội nhập và phát triển hiện nay. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu vấn đề quản lý hoạt động dạy - học môn Tiếng Anh đối với học sinh hệ Trung học phổ thông tại hai trường THPT của huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn: - Trường THPT Vũ Lễ - Trường THPT Bắc Sơn. (Số liệu khảo sát: từ năm 2008-2009 đến hết năm 2009-2010) 3 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1 Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: Thu thập tài liệu, nghiên cứu, phân tích, tổng hợp và so sánh, khái quát hoá các tư liệu, tài liệu, các văn bản có liên quan đến đề tài. 7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát, điều tra, phỏng vấn, quan sát, thu thập và xử lý thông tin, tổng kết kinh nghiệm, v.v… nhằm phân tích và đánh giá những số liệu, thông tin thuộc phạm vi nghiên cứu; đồng thời tiến hành khảo sát để khẳng định tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Phƣơng pháp bổ trợ: Thống kê và phân tích để xử lý các thông tin thu thập nhằm thiết lập các biểu, bảng. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, ký hiệu viết tắt và phụ lục, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở trường THPT Chƣơng 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh tại các trường THPT của huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn. Chƣơng 3: Biện pháp quản lý nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn - Lạng Sơn. 4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Đã từ lâu, giáo dục luôn thể hiện vai trò quan trọng, có tính chất quyết định đến sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của mỗi quốc gia và nền văn minh của cả nhân loại. Chính vì vậy giáo dục luôn dành được sự quan tâm của các cấp QL và toàn xã hội. Ý nghĩa, vai trò và tầm quan trọng của công tác giáo dục đã được cụ thể hóa thành đường lối, chủ trương và các chính sách cấp nhà nước. Nghị quyết lần thứ 2 Ban chấp hành trung ương Đảng khóa VIII “Về định hướng chiến lược phát triển GD&ĐT trong thời kỳ Công nghiệp hoá, Hiện đại hoá và nhiệm vụ đến năm 2000”đã nhấn mạnh: "GD&ĐT hiện nay phải có một bước chuyển nhanh chóng về chất lượng và hiệu quả đào tạo, về số lượng và quy mô đào tạo, nhất là chất lượng dạy học trong các nhà trường, nhằm nhanh chóng đưa GD&ĐT đáp ứng yêu cầu mới của đất nước. Thực hiện nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước" [5]. Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX cũng khẳng định: "Tiếp tục nâng cao chất lượng GD toàn diện, đổi mới nội dung, PPDH, hệ thống trường lớp và hệ thống QLGD, thực hiện chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá" [4]. Trong bối cảnh tri thức đã được coi là nguồn lực có tính chất then chốt đối với sự tăng trưởng của mỗi nền kinh tế, cả xã hội đều nhận thấy giáo dục và QLGD là yếu tố cơ sở để phát triển đất nước. Trong các trường học, muốn nâng cao chất lượng dạy học đòi hỏi người hiệu trưởng phải biết xây dựng, vận dụng các biện pháp QL một cách phù hợp, khoa học vì chủ yếu công việc QL của người hiệu trưởng là QL hoạt động dạy học trong nhà trường, làm sao để nâng cao được hiệu quả và chất lượng giáo dục. 5 Trong thời gian qua, nhiều nhà khoa học đã đầu tư công sức, trí tuệ và tiền của vào công việc nghiên cứu HĐDH và biện pháp QL HĐDH. Các đề tài nghiên cứu cũng hết sức đa dạng, chủ yếu các tác giả tập trung nghiên cứu về mặt lý luận như: các chức năng của QLGD; chức năng, phẩm chất, tiêu chuẩn của người QLGD; vai trò, công việc cuả người hiệu trưởng và đội ngũ cán bộ QLGD trong nhà trường ... Có thể kể tên một số tác giả tiêu biểu như: Nguyễn Văn Lê, Hồ Sĩ Thế, Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Bá Lãm, …. Quản lý giáo dục và nâng cao chất lượng dạy học trong các trường học là một vấn đề rất cần thiết và được nhiều người quan tâm. Trong quá trình nghiên cứu đề tài, các nhà nghiên cứu đứng trên các góc độ nghiên cứu khác nhau và bình diện khác nhau để tìm ra các biện pháp quản lý hoạt động dạy học nhưng đều mục đích chung là nâng cao chất lượng dạy và học trong các nhà trường. Đến nay đã có nhiều công trình, đề tài nghiên cứu khoa học, luận án, luận văn nghiên cứu về đề tài “nâng cao chất lượng dạy học”, trong có có các đề tài nghiên cứu về “nâng cao chất lượng dạy học” các môn học ở giáo dục THPT. Một số luận văn về “nâng cao chất lượng dạy học” ở THPT như: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng các trường THPT huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang của Đỗ Thị Kim Thoa, 2006; Những biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí của Hiệu trưởng Trường THPT tỉnh Long An theo yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông của Nguyễn Thị Ngọc Điệp, 2007; Một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Toán THPT phân ban của Nguyễn Văn Nguyên, 2007; Một số giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn Vật lý ở trường THPT huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa của Nguyễn Đình Điền, 2008; Một số giải pháp quản lý nâng cao chất lượng dạy học môn Thể dục ở trường THCS thành phố Tam Kì, tỉnh Quảng Nam của Nguyễn Thị Thuận, 2010; Giải pháp quản lý nâng cao chất lượng dạy học ở các trường THPT huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa của Đặng 6 Quang Thanh, 2010; v.v… Song đối với môn Tiếng Anh ở các trường THPT huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn thì chưa có đề tài nào được nghiên cứu. 1.2. Một số khái niệm cơ bản: 1.2.1. Quản lý, chức năng quản lý 1.2.1.1. Khái niệm Quản lý QL xuất hiện, phát triển cùng với sự phát triển của xã hội loài người. Đây là một trong những loại hình lao động lâu đời và quan trọng nhất của con người, là công vệc cần thiết trong hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội, có tính chất quyết định đến sự phát triển của toàn xã hội. Song chỉ những năm gần đây người ta mới thừa nhận tính chất khoa học của nó và QL mới được coi là một ngành khoa học theo đúng nghĩa. Bất kì một tổ chức, một tập thể nào cũng đều có yếu tố QL trong đó và điều đó quyết định tới hiệu qủa hoạt động của tổ chức theo mục tiêu đề ra. Hiện nay có nhiều cách hiểu khác nhau về QL tùy theo quan điểm và cách tiếp cận. Có người cho rằng QL là sự chỉ huy, lãnh đạo, sự cai quản, sự điều khiển, điều chỉnh… Tuy nhiên có thể nêu lên một số quan điểm có tính chất cốt lõi của một số tác giả như sau: K.Marx cho rằng: “Tất cả mọi lao động xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hoà những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể sản xuất khác với sự vận động của những khí quan độc lập của nó. Một người độc tấu vĩ cầm tự điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có một nhạc trưởng” [25]. Như vậy bản chất của QL là một hoạt động lao động có tính tất yếu, vô cùng quan trọng trong quá trình lao động, phát triển của loài người. Henry Fayol (1841 – 1925) nhấn mạnh: QL là một hệ thống phát huy tác dụng có tính chất độc lập không thể thay thế. Theo ông: “quản lý là lập kế hoạch, tổ chức, chỉ huy, phối hợp và kiểm tra” [24, tr.17] 7 Mary ParKer Follett (1868 - 1933) nổi tiếng với thuyết hành vi trong quản lý cho rằng: “Quản lý là một quá trình lao động, liên tục, kế tiếp nhau chứ không tĩnh tại” [24, tr.24]. Tác giả H. Koontz cũng nhấn mạnh: “Quản lý là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo sự phối hợp những nỗ lực của cá nhân nhằm đạt được mục đích của nhóm (tổ chức). Mục đích của mọi nhà quản lý là hình thành môi trường mà trong đó con người có thể đạt được các mục đích của mình với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất” [22, tr.33]. Các tác giả Việt Nam cũng có nhiều công trình nghiên cứu về khoa học QL và thể hiện nhiều quan điểm về vấn đề này như sau: Tác giả Nguyễn Ngọc Quang cho rằng “Quản lý là sự tác động có mục đích tới tập thể những người lao động nhằm đạt được những kết quả nhất định và mục đích đã định trước” [27, tr.33]. Theo tác giả Nguyễn Văn Lê: “Quản lý với tư cách là một hệ thống xã hội, là khoa học và nghệ thuật tác động vào từng thành tố của hệ bằng các phương pháp thích hợp, nhằm đạt các mục tiêu đề ra cho hệ và cho từng thành tố của hệ” [23, tr.28]. Tác giả Phạm Văn Kha khẳng định: “Quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra công việc của các thành viên thuộc một hệ thống đơn vị và việc sử dụng các nguồn lực phù hợp để đạt được các mục đích đã định” [20, tr.6]. Theo các tác giả Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ thì: “Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu, quản lý có hệ thống là quá trình tác động đến hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định. Những mục tiêu này đặc trưng cho trạng thái mới của hệ thống mà người quản lý mong muốn” [19, tr.17]. Theo các tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc thì hoạt động quản lý là: “tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý 8 (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) – trong một tổ chức – nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức” [10, tr.1]. Còn tác giả Đặng Quốc Bảo thì khẳng định : Bản chất của hoạt động QL nhằm làm cho hệ thống vận hành theo mục tiêu đặt ra và tiến đến các trạng thái có tính chất lượng mới”.[6] Quản lý = Quản + Lý Trong đó : - Quản là chăm sóc, giữ gìn sự ổn định . - Lý là sửa sang, sắp xếp, đổi mới phát triển. Hệ ổn định mà không phát triển thì tất yếu dẫn đến suy thoái. Hệ phát triển mà không ổn định tất yếu dẫn đến rối ren. Vậy: Quản lý = ổn định + phát triển Theo từ điển tiếng việt thì QL là hoạt động của con người tác động vào tập thể người khác để phối hợp, điều chỉnh, phân công thực hiện mục tiêu chung. Từ rất nhiều quan điểm khác nhau nêu trên, chúng ta có thể hiểu khái quát về QL như sau: QL là sự tác động, chỉ huy điều khiển hướng dẫn các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người, nhằm đạt được mục đích đề ra. Sự tác động của QL bằng cách nào đó để người bị QL luôn tự giác, phấn khởi đem hết năng lực, trí tuệ của mình tạo nên lợi ích cho bản thân, cho tổ chức và cả xã hội. Khái niệm QL bao hàm những khía cạnh sau: Đối tượng tác động của QL là một hệ thống xã hội hoàn chỉnh như một cơ thể sống gồm nhiều yếu tố liên kết hữu cơ theo một quy luật nhất định, tồn tại trong không gian, thời gian cụ thể. Hệ thống QL gồm hai phân hệ: Chủ thể QL và khách thể QL, giữa chúng có sự tác động tương hỗ, biện chứng với nhau. QL bao giờ cũng là một tác động hướng đích, có mục tiêu xác định. Tác động quản lí thường mang tính tổng hợp, bao gồm nhiều phương pháp khác nhau. 9 QL là sự tác động mang tính chủ quan nhưng phải phù hợp quy luật khách quan. Đó là các hoạt động trí tuệ mang tính sáng tạo bằng những quyết định đúng quy luật và có hiệu quả, nhưng cũng phải tuân theo những nguyên tắc nhất định, hướng đến mục tiêu. QL xét đến cùng, bao giờ cũng là QL con người. Mục tiêu cuối cùng của QL là chất lượng, sản phẩm vì lợi ích phục vụ con người. Người QL tựu chung lại là nghiên cứu khoa học, nghệ thuật giải quyết các mối quan hệ giữa con người với nhau vô cùng phức tạp, không chỉ giữa chủ thể và khách thể trong hệ thống mà còn là mối quan hệ tương tác với các hệ thống khác. Như vậy QL thể hiện rõ bản chất khoa học ở chỗ: hoạt động này luôn có tính tổ chức, dựa trên những quy luật, nguyên tắc và phương pháp hoạt động nhất định. Đồng thời hoạt động QL cũng chứa đựng sự sáng tạo, mềm dẻo, linh hoạt trong việc xử lí tình huống với các điều kiện, hoàn cảnh cụ thể, để đạt được mục tiêu đề ra. Điều này cho thấy QL cũng có tính nghệ thuật, đòi hỏi người QL phải không ngừng học tập, trau dồi, tích lũy kinh nghiệm, rèn luyện các kĩ năng cần thiết. Nếu mổ xẻ khái niệm QL ta cần phải thấy được đầy đủ các thành tố sau đây: Chủ thể quản lý: là một cá nhân, một nhóm người hay tổ chức tạo ra những tác động quản lý. Nó trả lời câu hỏi: ai quản lý ? Khách thể quản lý: là đối tượng tiếp nhận các tác động quản lý. Khách thể quản lý có thể là người (trả lời câu hỏi: quản lý ai?), là vật (trả lời câu hỏi: quản lý cái gì?) hoặc sự việc (trả lời câu hỏi: quản lý việc gì?) Mục tiêu quản lý là quỹ đạo đặt ra cho các đối tượng và chủ thể, chính mục tiêu là căn cứ cho chủ thể tạo ra các tác động quản lý. Nói một cách tổng quát QL là một quá trình tác động gây ảnh hưởng của chủ thể QL đến khách thể QL nhằm đạt được mục tiêu chung. 10 Các yếu tố trên có quan hệ tác động qua lại với nhau, ràng buộc chặt chẽ với nhau thành một chỉnh thể toàn vẹn. Mỗi yếu tố đều giữ một vai trò quan trọng tham gia quyết định đến hiệu quả và chất lượng của cả quá trình. Mối quan hệ này có thể được sơ đồ hóa như sau: CÔNG CỤ KHÁCH THỂ QUẢN LÝ CHỦ THỂ QUẢN LÝ MỤC TIÊU PHƢƠNG PHÁP Hình 1.1: Quan hệ chủ thể QL, khách thể QL và mục tiêu QL 1.2.1.2. Chức năng quản lý Chức năng của quản lí là hình thức biểu hiện sự tác động có chủ định của chủ thể QL lên đối tượng QL. Đó là tập hợp những nhiệm vụ khác nhau mà chủ thể QL phải tiến hành trong quá trình QL. Có thể hiểu chức năng QL là một nội dung cơ bản trong quá trình QL, là nhiệm vụ trọng tâm của người QL. Nói tới các chức năng chủ yếu của QL, hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau nhưng nhìn chung đa số các tác giả đều thống nhất ở bốn chức năng sau: * Kế hoạch hoá: Đây là chức năng cơ bản nhất trong các chức năng QL. Kế hoạch hoá bao gồm việc XD mục tiêu, chương trình hành động và quyết định cách thức, phương tiện cần thiết trong một thời gian nhất định của một hệ thống QL để đạt được mục tiêu. Kế hoạch hoá giúp nhà QL có cái nhìn tổng thể, toàn diện, từ đó thấy được hoạt động tương tác giữa các bộ phận. Việc lập kế hoạch cho phép lựa chọn những phương án tối ưu, tiết kiệm nguồn lực, tạo hiệu quả hoạt động cho toàn bộ tổ chức và có khả năng ứng 11 phó với sự thay đổi. Ngoài ra, nó còn tạo điều kiện dễ dàng cho việc kiểm tra. Không có kế hoạch sẽ không thể xác định được tổ chức hướng đúng hay chệch mục tiêu và không biết khi nào đạt được mục tiêu. Do đó, kiểm tra trở thành vô căn cứ. Nhà QL thông qua kế hoạch có thể nhìn thấy tương lai, có thể điều chỉnh những quyết định trước đó, bảo đảm hướng vào mục tiêu đã định. * Tổ chức: Tổ chức là việc biến những ý tưởng trừu tượng của kế hoạch thành hiện thực. Xét về mặt chức năng QL, tổ chức là quá trình hình thành nên cấu trúc các quan hệ giữa các thành viên, giữa các bộ phận trong tổ chức nhằm làm cho họ thực hiện thành công các kế hoạch và đạt được mục tiêu tổng thể của tổ chức. Tổ chức làm cho các chức năng khác của hoạt động QL thực hiện có hiệu quả. Thành tựu của một tổ chức phụ thuộc rất nhiều vào năng lực của người QL. Họ cần thiết kế cơ cấu các bộ phận, sử dụng các nguồn nhân lực và vật lực sao cho phù hợp với mục tiêu của tổ chức. * Chỉ đạo: Đây là quá trình sử dụng quyền lực QL để tác động đến đối tượng bị QL một cách có chủ đích nhằm phát huy hết tiềm năng của họ hướng vào mục tiêu chung. Chỉ đạo là chức năng thể hiện năng lực của người QL. Việc chỉ đạo không chỉ bắt đầu sau việc lập kế hoạch và cơ cấu tổ chức đã hoàn tất, mà nó hoà quyện và ảnh hưởng đến hai chức năng kia. * Kiểm tra: Đây là chức năng quan trọng xuyên suốt quá trình QL. Mục đích của KT nhằm bảo đảm các kế hoạch thành công, phát hiện kịp thời những sai lệch, tìm nguyên nhân và biện pháp điều chỉnh các sai lệch nhằm làm cho toàn bộ hệ thống đạt mục tiêu đã định. KT là một quá trình bao gồm các bước: xây dựng các tiêu chuẩn; đo lường việc thực hiện; đánh giá các tiêu chuẩn so với các kế hoạch. KT là “tai mắt” của QL, là việc làm bình thường, không được cản trở đối tượng thực hiện mục tiêu. Tất cả các chức năng trên đều cần đến yếu tố thông tin. Thông tin đầy đủ, kịp thời, chính xác là một căn cứ để hoạch định kế hoạch. Thông tin cũng cần cho các bộ phận trong cơ cấu tổ chức, nó tạo nên mối quan hệ giữa các bộ 12 phận trong tổ chức. Nó giúp truyền tải mệnh lệnh chỉ đạo và phản hồi hai chiều trong một tổ chức, giúp người QL thực hiện các chức năng của mình nhằm đạt được mục tiêu của tổ chức. Lập kế hoạch Kiểm tra Thông tin Tổ chức Lãnh đạo/Chỉ đạo Hình 1.2: Mối quan hệ giữa thông tin với các chức năng trong chu trình QL 1.2.2. Quản lý giáo dục và quản lý nhà trƣờng 1.2.2.1. Quản lý giáo dục Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về lí thuyết QLGD và thực tế cho thấy cũng có nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này, có thể kể đến một số quan điểm chủ yếu sau : Theo P.V.Khuđôminxki (nhà lý luận của Liên xô trước đây) thì: QLGD là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và có mục đích của chủ thể QL ở các cấp khác nhau đến các khâu của hệ thống GD (từ bộ đến trường) nhằm mục đích đảm bảo việc GD Chủ nghĩa cộng sản cho thế hệ trẻ, đảm bảo phát triển toàn diện và hài hoà cho thế hệ trẻ. Tác giả M.I.Kônđacốp, một chuyên gia GD khác của Liên xô cũ cho rằng: QLGD là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể QL ở các cấp khác nhau đến tất cả các mắt xích của hệ thống (từ bộ đến trường) nhằm mục đích đảm bảo việc hình thành nhân cách cho thế hệ 13