Tài liệu Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng ở các trường thcs huyện yên phong, tỉnh bắc ninh

Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 1lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đại hội §¶ng toµn quèc lÇn thø XI võa qua đã chỉ rõ: “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo: Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, lối sống, năng lực sáng tạo, kĩ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội. Đề cao trách nhiệm của gia đình và xã hội, phối hợp chặt chẽ với nhà trường trong giáo dục thế hệ trẻ”. [14;tr 216]. Trong thời gian gần đây, chất lượng giáo dục đã được sự quan tâm, chú ý của xã hội. Giáo dục ngày càng phát triển cả về qui mô, phương thức giáo dục và mạng lưới cơ sở giáo dục. Đối với công tác giáo dục và đào tạo thì đội ngũ giáo viên đóng một vai trò quan trọng. Điều 15 Luật giáo dục năm 2005 đã ghi: "Nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục". [25]. Ở cấp THCS, người GVCNL có vai trò quan trọng, vì các em học sinh ở cấp học này đang bước sang lứa tuổi thanh thiếu niên, ở lứa tuổi các em đang muốn tự khẳng định mình, ưa cái mới lạ nhưng cũng rất dễ bị tổn thương, rất cần có sự giúp đỡ và định hướng của người lớn, nên GVCNL cần nắm vững tâm sinh lý lứa tuổi các em để từ đó lựa chọn phương pháp giáo dục cho phù hợp. Ở lứa tuổi từ 11 tuổi đến 15 tuổi thì với vốn kinh nghiệm sống ít ỏi của mình, các em dễ bị những ảnh hưởng không lành mạnh, nhất là ảnh hưởng của mặt trái nền kinh tế thị trường hiện nay ở nước ta. Trong nhà trường phổ thông thì người GVCNL được coi là người thay mặt Hiệu trưởng làm công tác quản lý và giáo dục học sinh của một lớp học, là người gần gũi thân mật với học sinh, là người cố vấn tin cậy của tËp thÓ lớp. GVCNL có trách nhiệm quản lý, điều hành mọi hoạt động của tập thể lớp và có tác động đến sự phát triển nhân cách của mỗi học sinh trong tập thể đó, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 2lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh chịu trách nhiệm trước nhà trường về chất lượng giáo dục của lớp mình phụ trách. Công tác CNL là một bộ phận quan trọng trong tổng thể các hoạt động của trường phổ thông nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh. Để hoạt động này mang lại hiệu quả cao thì không chỉ có sự nỗ lực của đội ngũ GVCN mà cần phải có sự quản lý, chỉ đạo phù hợp của Ban giám hiệu mà trực tiếp là của Hiệu trưởng nhà trường. Quản lý công tác CNL là nhiệm vụ, quyền hạn của người Hiệu trưởng. Vì vậy, nếu Hiệu trưởng triển khai linh hoạt và sáng tạo các biện pháp quản lý công tác CNL thì sẽ góp phần to lớn vào việc nâng cao hiệu quả của công tác này. Mặt khác, nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý nhà trường, người Hiệu trưởng cần phải quan tâm đến đội ngũ GVCNL, đây là lực lượng chủ đạo trong công tác giáo dục học sinh của nhà trường. Thực tế ở huyện Yên Phong, thuộc tỉnh Bắc Ninh Hiệu trưởng các trường THCS đã có những đổi mới nhất định về quản lý công tác CNL, song kết quả đạt được chưa cao. Những biện pháp quản lý công tác CNL mà các Hiệu trưởng đã áp dụng vào hoạt động quản lý của mình chủ yếu là do kinh nghiệm bản thân và tự học hỏi. Ở bậc THCS rất ít tác giả có đề tài nghiên cứu đầy đủ, khoa học về hoạt động quản lý của Hiệu trưởng đối với công tác CNL. Với những lý do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: "Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của Hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh" làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học chuyên ngành Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý công tác chủ nhiệm lớp ở cấp THCS để đề xuất một số biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của Hiệu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 3lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh trưởng các trường THCS ở huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay nhằm nâng cao hiệu quả công tác CNL, góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh THCS huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động quản lý của Hiệu trưởng ở trường THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của Hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Quản lý công tác chủ nhiệm lớp là một trong những việc làm quan trọng thường xuyên của Hiệu trưởng các nhà trường. Việc quản lý công tác CNL của Hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên Phong đã thu được một số kết quả nhất định. Tuy vậy, trong quá trình thực hiện còn có những biện pháp chưa phù hợp và chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục THCS. Nếu đề xuất một số biện pháp quản lý công tác CNL của Hiệu trưởng phù hợp với nhà trường sẽ góp phần nâng cao kết quả quản lý, giáo dục toàn diện học sinh trong các trường THCS của địa phương trong giai đoạn hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu lý luận về quản lý công tác CNL ở trường THCS. 5.2. Nghiên cứu và đánh giá thực trạng công tác CNL, thực trạng quản lý công tác chủ nhiệm của Hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý công tác CNL phù hợp, góp phần nâng cao kết quả quản lý, giáo dục toàn diện học sinh của các trường THCS huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 4lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh Trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi sử dụng kết hợp các nhóm phương pháp nghiên cứu sau : 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Tham khảo các Văn kiện của Đảng, Nhà nước, Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, nghiên cứu sách, tài liệu khoa học có liên quan đến đề tài. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát: Quan sát thu thập dữ liệu từ thực tiễn công tác CNL và thực tiễn quản lý công tác CNL. - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Xây dựng các phiếu điều tra bằng hệ thống câu hỏi để khảo sát các đối tượng: Cán bộ quản lý, GVCNL, Tổ trưởng tổ chuyên môn và một số đối tượng có liên quan. - Phương pháp chuyên gia. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm công tác CNL từ những GVCNL và kinh nghiệm quản lý công tác CNL của các Cán bộ quản lý giáo dục, đặc biệt là những người đang làm quản lý ở các trường THCS. 6.3. Nhóm phương pháp xử lý kết quả nghiên cứu Dùng phương pháp thống kê toán học để xử lý, tổng hợp số liệu, sử dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận để rút ra kết luận vừa có ý nghĩa định tính, vừa có ý nghĩa định lượng. 7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 7.1. Giới hạn nghiên cứu Một số biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của Hiệu trưởng trường THCS. 7.2. Phạm vi nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 5lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh Đề tài được nghiên cứu trên địa bàn của 5 trường THCS thuộc huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh về công tác chủ nhiệm lớp trong ba năm học (2008-2009; 2009-2010; 2010-2011). 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiÕn nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được trình bày trong 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý công tác chủ nhiệm lớp cña HiÖu trưởng trường THCS. Chƣơng 2: Thực trạng công tác chủ nhiệm lớp và quản lý công tác chủ nhiệm của Hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. Chƣơng 3: §Ò xuÊt biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của Hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 6lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP CỦA HIỆU TRƢỞNG TRƢỜNG THCS 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Tại Chỉ thị số 40/CT-TW ngày 15.6.2004 Ban bí thư Trung ương Đảng nhấn mạnh: “Mục tiêu là xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục được chuẩn hóa, đảm bảo chất lượng, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu... đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Muốn phát triển kinh tế xã hội thì trước hết phải xây dựng và thực hiện tốt chiến lược phát triển toàn diện con người. Nguồn lực con người là sự kết hợp hài hoà giữa trí lực, thể lực, nhân cách, kinh nghiệm thùc tÕ, kü n¨ng sống. Vì thế trong nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực luôn đặt ra mục tiêu phát triển con người. Có con người phát triển đầy đủ và toàn diện thì mới có nhân lực chất lượng cao. Ở nước ta hiện nay, khi chuyển sang nền kinh tế thÞ tr-êng, đời sống vật chất của nhân dân ta đã được cải thiện và ngày càng được nâng cao, nhân cách con người đã có những biến đổi, bên cạnh mặt tích cực, cũng đã xuất hiện một số mặt tiêu cực, có ảnh hưởng đến công tác giáo dục trong nhà trường. Vì vậy nhà trường, gia đình, xã hội cần có sự liên kết chặt chẽ trong việc giáo dục học sinh. Trong nhà trường vai trò chính để giáo dục học sinh là đội ngũ giáo viên và đặc biệt là đội ngũ GVCNL. Khi đề cập đến công tác CNL đã có nhiều tài liệu công trình nghiên cứu, tìm hiểu, phân tích có thể kể đến các công trình tiêu biểu như: Giáo dục học 2004 (Chương XVI, Người GVCN) của Phạm Viết Vượng- NXB Đại học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 7lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh quốc gia Hà Nội; Phương pháp công tác của người GVCN ở trường THPT của Hà Nhật Thăng (chủ biên) NXB Đại học quốc gia Hà Nội, 2004. Trong lĩnh vực quản lý công tác CNL đã có nhiều nhà nghiên cứu khoa học giáo dục quan tâm. Các vấn đề về lý luận và thực tiễn quản lý công tác CNL đã được đề cập ở cả góc độ vĩ mô và vi mô. Nhiều hội thảo khoa học về công tác CNL đã được tổ chức. Những năm gần đây, nhiều luận văn tốt nghiệp thạc sĩ đã chọn đề tài nghiên cứu thuộc lĩnh vực quản lý nhân lực trong giáo dục, trong đó có vấn đề quản lý công tác CNL. Nghiên cứu về biện pháp quản lý công tác CNL có: Một số biện pháp tăng cường quản lý của Hiệu trưởng đối với công tác CNL trong các trường THPT tỉnh Bắc Ninh- 2005 của Nguyễn Khắc Hiền; Một số giải pháp tăng cường quản lý của Hiệu trưởng đối với hoạt động CNL trong các trường THPT huyện Thuận Châu- Sơn La, 2010 của Phạm Thành Đông; Biện pháp quản lý công tác CNL ở các trường THPT thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai, 2011 của Lê Văn Dũng. Các tác giả nghiên cứu về vấn đề quản lý công tác CNL theo bậc học, vùng miền khác nhau. Các tác giả đã tập trung nghiên cứu về cơ sở lý luận, tìm hiểu và đánh giá thực trạng về đội ngũ GVCNL và công tác quản lý đội ngũ GVCNL; đề ra các giải pháp, biện pháp quản lý công tác CNL phù hợp với tình hình thực tiễn của các nhà trường, của địa phương nơi các tác giả công tác. Đối với ngành GD&ĐT của huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh thì công tác CNL trong trường THCS thường được Hiệu trưởng các trường THCS quan tâm, song các biện pháp quản lý chỉ đạo thì chỉ tồn tại ở dạng những kinh nghiệm trên báo cáo sơ kết, tổng kết năm học của các nhà trường, chưa có tác giả nào, đề tài nào nghiên cứu đầy đủ, khoa học về quản lý công tác CNL ở cấp THCS. Cho đến nay, theo những tài liệu mà chúng tôi có được vẫn còn thiếu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 8lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh những công trình đề cập đến các biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp ở trường THCS một cách đầy đủ và hệ thống. Chính vì vậy, quản lý công tác CNL ở các trường THCS huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay là một vấn đề cần được quan tâm, nghiên cứu một cách khoa học. Trong khuôn khổ của luận văn này, chúng tôi muốn đi sâu hơn để xác định cơ sở lý luận, khảo sát thực tiễn và trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong các trường THCS trên địa bàn huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 1.2. Những khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường 1.2.1.1. Quản lý * Khái niệm quản lý Trong quá trình tồn tại và phát triển của quản lý, đặc biệt trong quá trình xây dựng lý luận về quản lý, khái niệm quản lý được nhiều nhà lý luận đưa ra, nó thường phụ thuộc vào lĩnh vực hoạt động, nghiên cứu của mỗi người. Chẳng hạn: Theo Đại từ điển tiếng Việt, quản lý là: “Tổ chức, điều khiển hoạt động của một đơn vị, một cơ quan: quản lý lao động, quản lý cán bộ, quản lý công việc’’ hoặc quản lý là: “Trông coi, giữ gìn, theo dõi việc gì: quản lý hồ sơ lý lịch, quản lý vật tư.”[33- tr 1363] Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt cho rằng: “Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu, quản lý một hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định”[15]. Quan điểm của Nguyễn Văn Lê: “Quản lý là một hệ thống xã hội khoa học và nghệ thuật tác động vào từng thành tố của hệ bằng phương pháp thích hợp nhằm đạt các mục tiêu đặt ra cho hệ và từng thành tố của hệ” [20]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm 9lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh Từ các định nghĩ trên có thể rút ra một số điểm chung: - Quản lý là hoạt động lao động, hoạt động này để điều khiển lao động, hoạt động khác. - Trong quản lý, bao giờ cũng có chủ thể quản lý và đối tượng quản lý, quan hệ với nhau bằng những tác động quản lý. Những tác động quản lý chính là những quyết định quản lý, là những nội dung chủ thể quản lý yêu cầu đối với đối tượng quản lý. - Quản lý là một thuộc tính bất biến nội tại của một quá trình lao động xã hội. Lao động quản lý là điều kiện quan trọng để làm cho xã hội loài người tồn tại, vận hành và phát triển. Như vậy, ta có thể hiểu quản lý là sự tác động thích hợp của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trong một tổ chức nhằm cho tổ chức phát triển và đạt được mục tiêu quản lý đề ra. * Các chức năng quản lý - Chức năng kế hoạch hoá. Chức năng kế hoạch hoá là quá trình xác định mục tiêu và quyết định những biện pháp tốt nhất để thực hiện mục tiêu đó. Như vậy, thực chất của kế hoạch hoá là đưa toàn bộ những hoạt động vào công tác kế hoạch hoá, với mục đích, biện pháp rõ ràng, bước đi cụ thể và ấn định tường minh các điều kiện cung ứng cho việc thực hiện mục tiêu. - Chức năng tổ chức. Nhờ chức năng tổ chức mà hệ thống quản lý trở nên có hiệu quả, cho phép các cá nhân góp phần tốt nhất vào mục tiêu chung. Tổ chức được coi là điều kiện của quản lý. Thực chất của tổ chức là thiết lập mối quan hệ bền vững giữa con người với con người, giữa các bộ phận với nhau trong hệ thống quản lý. Tổ chức tốt sẽ khơi nguồn các động lực, tổ chức không tốt sẽ mlàm triệt tiêu động lực và giảm sút hiệu quả quản lý. - Chức năng chỉ đạo. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm10 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh Chỉ đạo là quá trình tác động ảnh hưởng của chủ thể quản lý đến hành vi và thái độ của những người khác. Chỉ đạo thể hiện quá trình ảnh hưởng qua lại giữa chủ thể quản lý và mọi thành viên trong tổ chức nhằm góp phần thực hiện tốt các mục tiêu đã đặt ra. Chức năng chỉ đạo, xét cho cùng là sự tác động lên con người, khơi dậy động lực của nhân tố con người trong hệ thống quản lý, thể hiện mối quan hệ giữa con người với con người và quá trình giải quyết những mối quan hệ đó để họ tự nguyện và nhiệt tình phấn đấu. - Chức năng kiểm tra. Sau khi xác định các mục tiêu, quyết định những biện pháp tốt nhất để đạt tới các mục tiêu và triển khai các chức năng tổ chức, chỉ đạo để thực hiện các mục tiêu đó cần phải tiến hành những hoạt động kiểm tra để xem xét việc triển khai các quyết định trong thực tiễn, từ đó có những điều chỉnh cần thiết trong các hoạt động để góp phần đạt tới mục tiêu đã xác định. Như vậy, kiểm tra có vị trí quan trọng trong việc đổi mới công tác quản lý như đổi mới công tác kế hoạch hoá, công tác tổ chức, chỉ đạo cũng như đổi mới cơ chế quản lý, phương pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý. Tóm lại: Sự phân công và chuyên môn hoá trong hoạt động quản lý đã hình thành nên các chức năng quản lý, đó là chức năng kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Các chức năng này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, bổ sung cho nhau để cho bộ máy tổ chức phát triển và đạt được mục tiêu quản lý đã đặt ra. 1.2.1.2. Quản lý giáo dục * Khái niệm giáo dục Giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc biệt, bản chất của nó là sự truyền đạt và lĩnh hội kinh nghiệm lịch sử - xã hội của các thế hệ loài người, nhờ có giáo dục mà các thế hệ nối tiếp nhau phát triển, tinh hoa văn hoá dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm11 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh tộc, nhân loại được kế thừa, bổ sung và trên cơ sở đó xã hội loài người không ngừng phát triển. * Khái niệm quản lý giáo dục Đã có nhiều nghiên cứu về quản lý nói chung cho nên cũng có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý giáo dục. Theo Phạm Viết Vượng: “Quản lý trường học là hoạt động của các cơ quan quản lý nhằm tập hợp và tổ chức các hoạt động của giáo viên, học sinh và các lực lượng giáo dục khác, cũng như huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trong nhà trường”[32-tr 205]. Theo Phạm Minh Hạc: “Quản lý giáo dục là quản lý trường học, thực hiện đường lối của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình. Tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh…” [18- tr 71]. Theo tác giả Trần Kiểm khái niệm quản lý giáo dục được đưa ra như sau: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống tác động tự giác (có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp với quy luật) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, công nhân viên, học sinh, cha mẹ học sinh, các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trường [19-tr 27]. Từ những quan niệm trên chúng ta có thể khái quát rằng: Quản lý giáo dục là hoạt động điều hành, phối hợp các lực lượng giáo dục nhằm đẩy mạnh công tác giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu phát triển xã hội. Quản lý giáo dục là sự tác động có mục đích, có ý thức của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đưa các hoạt động của hệ thống giáo dục đạt được kết quả cao nhất. 1.2.1.3. Quản lý nhà trường Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm12 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh Quản lý nhà trường là quản lý theo nghĩa hẹp, là quá trình tác động có định hướng, có kế hoạch của Hiệu trưởng lên tất cả các nguồn lực nhằm đưa nhà trường tới ổn định và phát triển, đạt được mục tiêu giáo dục đề ra. Bản chất của việc quản lý nhà trường là quản lý hoạt động dạy - học, tức là làm sao đưa hoạt động đó từ trạng thái này sang trạng thái khác để dần dần tiến tới mục tiêu giáo dục [19-tr 73]. Theo Nguyễn Ngọc Quang cho rằng: Quản lý nhà trường là: “Tập hợp những tác động tối ưu (cộng tác, tham gia, hỗ trợ, phối hợp, huy động, can thiệp, …) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, học sinh và các cán bộ khác… Thực hiện có chất lượng mục tiêu và kế hoạch đào tạo, đưa nhà trường tiến lên trạng thái mới” [23]. Quản lý nhà trường bao gồm hai loại tác động sau: Tác động của những chủ thể quản lý cấp trên và ở ngoài nhà trường (đó là những tác động quản lý của các cơ quan QLGD cấp trên nhằm hướng dẫn và tạo điều kiện cho hoạt động giảng dạy, học tập, giáo dục của nhà trường, hoặc những chỉ dẫn, những quyết định của các lực lượng ở ngoài nhà trường nhưng có liên quan trực tiếp đến nhà trường như cộng đồng được đại diện dưới hình thức Hội đồng giáo dục nhằm định hướng sự phát triển của nhà trường và hỗ trợ, tạo điều kiện cho việc thực hiện phương hướng phát triển đó); Tác động của những chủ thể quản lý ở trong nhà trường, bao gồm các hoạt động: Quản lý giáo viên, quản lý học sinh, quản lý quá trình dạy học – giáo dục, quản lý cơ sở vật chất trang thiết bị trường học, quản lý tài chính trường học, quản lý mối quan hệ giữa nhà trường với cộng đồng. Mục đích của quản lý nhà trường là đưa nhà trường từ trạng thái đang có tiến lên một trạng thái phát triển mới bằng phương thức xây dựng và phát triển mạnh mẽ các nguồn lực phục vụ cho việc tăng cường chất lượng giáo dục. Mục đích cuối cùng của QLGD là tổ chức quá trình giáo dục có hiệu quả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm13 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh để đào tạo lớp trẻ thông minh, sáng tạo, năng động, tự chủ, biết sống và phấn đấu vì hạnh phúc của bản thân và của xã hội. Tóm lại: Nhà trường là một thành tố cơ bản của hệ thống giáo dục nên quản lý nhà trường cũng được hiểu như là một bộ phận của QLGD. Thực chất của quản lý nhà trường, suy cho cùng là tạo điều kiện cho các hoạt động trong nhà trường vận hành theo đúng mục tiêu, tính chất của nhà trường XHCN ở Việt Nam. 1.2.2. Biện pháp quản lý Khi bàn về việc nâng cao chất lượng giáo dục, các nhà khoa học đều rất quan tâm đến việc tìm kiếm các con đường, các biện pháp tác động đến quá trình dạy học ở trên lớp và hoạt động ở ngoài giờ lên lớp, quá trình giáo dục con người. - Vậy biện pháp là gì? Đó là: “Cách làm, cách tiến hành, cách giải quyết một vấn đề cụ thể” [33- tr 161]. Từ cách hiểu về biện pháp như trên ta suy ra: - Biện pháp quản lý là cách quản lý, cách giải quyết những vấn đề liên quan đến quản lý nhằm đạt được mục tiêu quản lý. Biện pháp quản lý chính là cách triển khai thực hiện hoạt động quản lý một đối tượng cụ thể trong những hoàn cảnh cụ thể. - Biện pháp quản lý là những cách thức cụ thể để thực hiện phương pháp quản lý. Vì đối tượng quản lý là con người nên các mối quan hệ rất đa dạng, phức tạp, đòi hỏi các biện pháp quản lý phải linh hoạt và phong phú, phù hợp với đối tượng quản lý. Các biện pháp quản lý có liên quan chặt chẽ với nhau, tạo thành một hệ thống các biện pháp của mỗi phương pháp quản lý nhất định. Các biện pháp quản lý này sẽ giúp cho nhà quản lý thực hiện tốt phương thức quản lý của mình mang lại hiệu quả hoạt động tối ưu của bộ máy. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm14 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh - Biện pháp quản lý công tác CNL là cách thức điều khiển, tổ chức, chỉ đạo của Hiệu trưởng đối với đội ngũ GVCNL và tổ chức những hoạt động giáo dục của GVCNL nhằm phát triển nhân cách học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong nhà trường. 1.2.3. Công tác chủ nhiệm lớp 1.2.3.1. Khái niệm công tác CNL Trong hệ thống tổ chức của các trường phổ thông, đơn vị cơ bản được tổ chức để giảng dạy và giáo dục học sinh là lớp học. Hình thức tổ chức dạy học, giáo dục theo lớp được hình thành từ thế kỷ XVI do nhà giáo dục Tiệp Khắc Comenxki đề xướng. Để quản lý lớp học, nhà trường cử ra một trong những giáo viên đang giảng dạy làm GVCNL. GVCN được Hiệu trưởng lựa chọn từ những giáo viên có kinh nghiệm giáo dục, có uy tín trong học sinh, được hội đồng giáo dục nhà trường nhất trí phân công làm chủ nhiệm các lớp học xác định, để thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà trường. Như vậy, khi nói đến người GVCNL là đề cập đến vị trí, vai trò, chức năng của người làm công tác CNL. Khi nói đến công tác CNL trong nhà trường nói chung và trong trường THCS nói riêng là đề cập đến những nhiệm vụ, nội dung công việc GVCNL cần làm và nên làm. 1.2.3.2. Vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của người GVCNL trong nhà trường phổ thông a) Vị trí, vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp Trong nhà trường phổ thông người GVCNL có vị trí,vai trò quan trọng: - GVCNL là người thay mặt Hiệu trưởng thực hiện nguyên lí giáo dục của Đảng, Nhà nước và mục tiêu, kế hoạch của ngành giáo dục và đào tạo trong một lớp học - đơn vị cơ bản của nhà trường . - GVCNL là người trực tiếp quản lí giáo dục toàn diện học sinh trong một lớp học: cụ thể hoá mục tiêu, kế hoạch và chương trình hành Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm15 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh động của nhà trường ở từng lớp học. GVCNL có trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo, đôn đốc và kiểm tra các hoạt động của lớp mình, chịu trách nhiệm trước nhà trường về chất lượng giáo dục toàn diện của lớp mình. - GVCNL là đầu mối của sự phối hợp việc hình thành và phát triển nhân cách của học sinh trong lớp học, thống nhất mối liên hệ và mọi tác động giáo dục, liên kết, phối hợp với giáo viên bộ môn, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Đội TNTP HCM, Hội cha mẹ học sinh và các lực lượng xã hội khác để thống nhất các biện pháp giáo dục học sinh trong lớp. - GVCNL là cầu nối giữa nhà trường và các lực lượng giáo dục khác, với tập thể học sinh và mỗi cá nhân học sinh, truyền đạt và tổ chức thực hiện những kế hoạch, nội qui, nề nếp, các chỉ thị, yêu cầu của Hiệu trưởng đến từng học sinh trong lớp học. Đồng thời GVCNL cũng báo cáo cho Hiệu trưởng những thông tin từ phía học sinh, phản ánh kịp thời và đầy đủ diễn biến của tập thể học sinh và từng cá nhân học sinh về những tâm tư nguyện vọng, đề đạt kiến nghị của học sinh để giúp Hiệu trưởng quản lí có hiệu quả hơn. - GVCNL còn phải biết dự báo xu hướng phát triển nhân cách của học sinh trong lớp để có phương hướng tổ chức hoạt động giáo dục, dạy học, phù hợp với điều kiện và khả năng của từng học sinh. b) Chức năng của giáo viên chủ nhiệm lớp * Chức năng quản lý GVCNL là người thay mặt Hiệu trưởng làm nhiệm vụ quản lý toàn diện học sinh của một lớp học bao gồm: soạn thảo kế hoạch giáo dục, tổ chức thực hiện kế hoạch, xây dựng tập thể học sinh tự quản trong mọi hoạt động; kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kế hoạch thông qua kết quả rèn luyện của mỗi học sinh và của tập thể lớp, điều chỉnh kế hoạch…Như vậy để đạt được mục tiêu quản lý một tập thể học sinh, GVCNL phải thực hiện các chức năng: Lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm16 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh * Chức năng giáo dục GVCNL trước hết phải là một nhà giáo dục, thông qua việc tổ chức các hoạt động của một tập thể lớp mà giáo dục những phẩm chất, nhân cách của mỗi học sinh. Qua các hoạt động đa dạng và phong phú, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa học sinh và học sinh, giữa học sinh với những người khác, hướng vào việc hình thành cho học sinh những thói quen, hành vi phù hợp với các chuẩn mực đạo đức của xã hội. Muốn thực hiện chức năng quản lý giáo dục toàn diện, GVCNL phải có những tri thức cơ bản về Tâm lý học, Giáo dục học và phải có hàng loạt kỹ năng sư phạm như: kỹ năng tiếp cận đối tượng học sinh, kỹ năng nghiên cứu tâm lý lứa tuổi, xã hội, kỹ năng đánh giá, kỹ năng lập kế hoạch công tác CNL và phải có nhạy cảm sư phạm để có dự đoán chính xác sự phát triển nhân cách của học sinh…, định hướng và giúp các em lường trước những khó khăn, thuận lợi, đưa ra những dự định để chúng tự hoàn thiện về mọi mặt. * Chức năng đại diện Người GVCNL đại diện cho Hiệu trưởng truyền đạt những yêu cầu đối với học sinh với phương pháp thuyết phục, thái độ nghiêm túc để mỗi học sinh và tập thể lớp ý thức được đầy đủ trách nhiệm phải tuân thủ và tự giác thực hiện. Người GVCNL còn là người đại diện cho quyền lợi chính đáng của học sinh trong lớp, bảo vệ học sinh một cách hợp pháp. Phản ánh kịp thời với Hiệu trưởng, các giáo viên bộ môn, với gia đình học sinh, các đoàn thể trong và ngoài nhà trường về những nguyện vọng chính đáng của học sinh và của tập thể lớp để có các biện pháp giải quyết phù hợp có tác dụng giáo dục. Đối với học sinh THCS, người GVCNL cần xác định mình chỉ là cố vấn cho tập thể lớp. Điều đó có nghĩa là GVCNL không nên làm thay đội ngũ tự quản (ban cán sự lớp, ban chỉ huy chi đội, tổ trưởng, tổ phó, những em được phân công phụ trách từng mặt hoạt động của lớp như văn nghệ, thể dục, hoạt động ngoài giờ…) mà nhiệm vụ chủ yếu là bồi dưỡng năng lực tự quản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm17 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh cho học sinh. Những GVCNL có kinh nghiệm thường thu hút hầu hết học sinh của lớp vào các hoạt động. Đội ngũ tự quản thường chiếm khoảng 30% số học sinh của lớp và mỗi năm luân phiên đội ngũ tự quản khoảng 20% để sau một cấp học, các em có thể được huấn luyện tự quản nhiều lần, từ đơn giản đến phức tạp. Ngoài ra người GVCNL còn là người đại diện cho nhà trường trong việc phối hợp với các tổ chức xã hội để thống nhất biện pháp giáo dục học sinh. Trong hoàn cảnh hiện nay, do tác động của kinh tế thị trường, học sinh sống trong xã hội có nhiều phức tạp; học sinh THCS luôn nhạy cảm với cái mới, cái lạ, trong đó có cái tốt và cả cái xấu. GVCNL cần có ý thức sâu sắc trong việc giúp các em thiết lập quan hệ đúng đắn, lành mạnh với mọi người. Đó là nhiệm vụ không những không đơn giản mà còn rất cần thiết đối với công tác chủ nhiệm lớp. GVCNL cần xác định rằng giáo dục nhà trường có vai trò định hướng, tạo ra sự thống nhất tác động đến thế hệ trẻ (trong đó có gia đình và các tổ chức xã hội khác). Cần khẳng định rằng gia đình và giáo dục gia đình là môi trường gần gũi các em nhất trong quá trình hình thành, phát triển nhân cách của các em. c) Nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường Trung học phổ thông Người GVCNL phải thực hiện tốt nhiệm vụ của người thầy giáo nói chung đó là: mẫu mực về đạo đức, gương mẫu chấp hành mọi chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, nắm vững mục tiêu giáo dục, đào tạo, kế hoạch, chương trình hoạt động của nhà trường (gồm mục tiêu cấp học, chỉ thị của ngành, chương trình giảng dạy các môn học, kế hoạch năm học, các văn bản hướng dẫn liên quan đến vấn đề giáo dục và dạy học) để có cơ sở xây dựng kế hoạch hoạt động của bản thân nhằm đảm bảo hiệu quả giáo dục. Ngoài công tác chủ nhiệm lớp, GVCNL còn đảm nhận giảng dạy một môn học ở lớp mình và các lớp khác do đó cần xác định rằng giảng dạy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm18 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh tốt là điều kiện cần thiết để tạo ra uy tín của người GVCNL trước tập thể và cá nhân học sinh, làm tăng hiệu quả của công tác CNL. * Theo điều 29 của Điều lệ trường phổ thông, người GVCNL có 4 nhiệm vụ: - Tìm hiểu và nắm vững học sinh trong lớp về mọi mặt để có biện pháp tổ chức giáo dục sát đối tượng, nhằm thúc đẩy sự tiến bộ của cả lớp. - Cộng tác chặt chẽ với phụ huynh học sinh; chủ động phối hợp với các giáo viên bộ môn, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí minh, Đội thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh, các tổ chức xã hội có liên quan trong hoạt động giảng dạy và giáo dục học sinh; - Nhận xét, đánh giá và xếp loại học sinh cuối học kỳ và cuối năm học; đề nghị khen thưởng và kỷ luật học sinh; đề xuất danh sách học sinh được lên lớp thẳng, phải thi lại, phải rèn luyện thêm về hạnh kiểm trong hè, phải ở lại lớp; hoàn chỉnh việc ghi vào sổ điểm và học bạ học sinh; - Báo cáo thường kỳ hoặc đột xuất (nếu có tình hình đặc biệt) về tình hình của lớp với hiệu trưởng. Muốn hoàn thành tốt các nhiệm vụ trên, người GVCNL phải thường xuyên rèn luyện phẩm chất nhân cách của người thầy giáo, không ngừng học tập chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm. Không những thế, người GVCNL phải thực hiện mọi nhiệm vụ tốt hơn, tự rèn luyện mình ở mức cao hơn, thường xuyên hơn; đổi mới công tác giáo dục, dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện ở nhà trường phổ thông. 1.2.4. Quản lý công tác CNL Quản lý công tác CNL là một nội dung trong hệ thống công tác quản lý nhà trường của Hiệu trưởng, đây là một công việc mang tính chiến lược thường xuyên, lâu dài. Để làm tốt công tác này người Hiệu trưởng phải căn cứ vào tình hình giáo dục thực tiễn của nhà trường, số lượng học sinh, địa bàn nhà trường, số lượng giáo viên, đội ngũ GVCNL, … để lên kế hoạch cho từng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm19 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh công việc cụ thể và thời gian để thực hiện những công việc này rồi tiến hành tổ chức, chỉ đạo đội ngũ GVCNL thực hiện từng công việc hoặc thực hiện đồng thời các công việc theo đặc trưng từng khối lớp. Cùng với đó, kiểm tra đánh giá việc thực hiện các công việc này của đội ngũ GVCNL nhằm phát hiện kịp thời các sai lệch, yếu kém ,từ đó Hiệu trưởng có các biện pháp tư vấn, giúp đỡ GVCNL khắc phục, giải quyết các tồn tại để hoàn thiện đồng bộ công tác CNL, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện học sinh trong nhà trường phổ thông. 1.3. Lý luận về quản lý công tác chủ nhiệm lớp của Hiệu trƣởng trƣờng THCS 1.3.1. Vị trí, vai trò, nhiệm vụ và quyền hạn của Hiệu trưởng trường THCS 1.3.1.1. Vị trí của người Hiệu trưởng nhà trường Luật Giáo dục năm 2005, Điều 54 qui định: - Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm quản lý các hoạt động của nhà trường, do cơ quan nhà nước có thẩm quyền bổ nhiệm, công nhận. - Hiệu trưởng các trường thuộc hệ thống giáo dục quốc dân phải được đào tạo, bồi dưỡng về nghiệp vụ quản lý trường học. - Tiêu chuẩn, nhiệm vụ và quyền hạn của Hiệu trưởng; thủ tục bổ nhiệm, công nhận Hiệu trưởng trường đại học do thủ tướng Chính phủ quy định; đối với các trường ở cấp học khác do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định; đối với cơ sở dạy nghề do Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước về dạy nghề quy định. Như vậy, người Hiệu trưởng là người đứng đầu tổ chức, chịu trách nhiệm trước Đảng và Nhà nước về việc đảm bảo chất lượng giáo dục ở trường của mình đang quản lý. 1.3.1.2. Vai trò của người Hiệu trưởng nhà trường Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm20 lớp của hiệu trưởng ở các trường THCS huyện Yên phong – tỉnh Bắc ninh – Lê thị ngọc khánh Trong các nhà trường cần xây dựng những mô hình quản lý có tính mềm dẻo, linh hoạt. Mô hình quản lý ''hợp tác", ''cộng tác" cần được hình thành và phát triển mạnh mẽ hơn, trên cơ sở tính năng động và sáng tạo của người Hiệu trưởng. Nhờ đó người Hiệu trưởng có thể đảm đương vai trò ''người lãnh đạo chuyên môn" và người quản lý cao nhất. Mặt khác, Hiệu trưởng là người đại diện chức trách hành chính, là người quản lý và lãnh đạo cộng đồng giáo dục, có trách nhiệm và thẩm quyền cao nhất về hành chính và chuyên môn, chịu trách nhiệm trước nhà nước và nhân dân, tổ chức và quản lý mọi hoạt động của nhà trường theo đường lối giáo dục của Đảng đề ra. Với tư cách là nhà quản lý, Hiệu trưởng có trách nhiệm quản lý mọi hoạt động của nhà trường, quản lý mọi tổ chức trong nhà trường. Hoạt động giáo dục của nhà trường chỉ có kết quả cao khi Hiệu trưởng biết huy động sự tham gia đồng bộ, nhịp nhàng ăn khớp của các bộ phận trong và ngoài trường, trong đó có đội ngũ GVCNL. 1.3.1.3. Nhiệm vụ và quyền hạn của người hiệu trưởng nhà trường Khi đề cập đến nhiệm vụ và quyền hạn của Hiệu trưởng, Điều 19 – Điều lệ trường trung học (2007) quy định: - Xây dựng và tổ chức bộ máy nhà trường. - Thực hiện các Nghị quyết của Hội đồng trường. - Xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện nhiệm vụ năm học. - Quản lý giáo viên, nhân viên, quản lý chuyên môn, quản lý công tác kiểm tra, đánh giá xếp loại. Thực hiện công tác khen thưởng, kỉ luật giáo viên, nhân viên theo quy định, quản lý và tuyển dụng giáo viên, nhân viên. - Quản lý học sinh và các hoạt động của học sinh do nhà trường tổ chức, xét duyệt kết quả đánh giá, xếp loại học sinh, ký xác nhận Học bạ, ký xác nhận các giấy tờ khác có liên quan và Quyết định khen thưởng, kỉ luật học sinh theo Quy định của Bộ GD&ĐT. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn