Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi nãi ®Çu
Qu¸ tr×nh më cöa héi nhËp vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc trong khu vùc
vµ quèc tÕ trong nh÷ng n¨m qua ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ.
NÒn kinh tÕ ®· cã dÊu hiÖu t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn. §êi sèng ng-êi d©n
ngµy cµng c¶i thiÖn vµ n©ng cao h¬n n÷a.
Hµng ho¸ ViÖt Nam ®a d¹ng, ph¸t triÓn theo nhÞp ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ,
mÉu m· vµ chÊt l-îng hµng ViÖt Nam ®-îc n©ng cao vµ kh«ng ngõng c¶i tiÕn,
s¸nh ngang víi c¸c hµng ngo¹i nhËp vÒ gi¸ c¶ vµ chÊt l-îng, mÉu m·.
ThÞ tr-êng hµng ho¸ ViÖt Nam ®-îc më réng kh«ng nh÷ng trong khu vùc
mµ cßn ph¸t triÓn trªn toµn thÕ giíi, cã ch©n trong c¸c thÞ tr-êng néi tiÕng khã tÝnh
nh-: NhËt B¶n, Anh, Mü vµ mét sè n-íc §«ng ¢u, T©y ¢u. ASEAN
ChÝnh v× vËy mµ viÖc nghiªn cøu “ BiÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh
tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ” lµ mét h-íng nghiªn cøu
hÕt søc quan träng kh«ng nh÷ng ë cÊp ®é vi m« (Doanh nghiÖp) mµ cßn ë cÊp ®é vÜ
m« gióp chóng ta hiÓu vÒ thùc tr¹ng chÊt l-îng, mÉu m·, gi¸ c¶ cña hµng ViÖt
Nam hiÖn nay, tõ ®ã gióp ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch hç trî ph¸t triÓn nh»m môc ®Ých
n©ng cao h¬n n÷a chÊt l-îng cña hµng ViÖt Nam, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña
hµng ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ.
§Èy m¹nh xuÊt khÈu lµ chñ tr-¬ng kinh tÕ lín cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta. Chñ
tr-¬ng nµy ®· ®-îc kh¼ng ®Þnh trong V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø
VIII, IX víi môc tiªu chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ h-íng vÒ xuÊt khÈu. §Ó thùc hiÖn ®-îc chñ tr-¬ng cña §¶ng cïng víi viÖc
®Èy m¹nh tiÕn tr×nh C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, chóng ta cÇn ph¶i t¨ng c-êng
më réng thÞ tr-êng xuÊt khÈu, ®©y lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch hiÖn nay. Do
vËy viÖc nghiªn cøu “ BiÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸
ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ” chóng t«i tËp chung vµo mét sè néi dung sau:
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
* Thø nhÊt lµ: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¹nh tranh vµ n©ng cao kh¶ n¨ng
c¹nh tranh cña hµnh ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ
* Thø hai lµ: Thùc tr¹ng cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ
* Thø ba lµ: BiÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ViÖt Nam
trªn thÞ tr-êng quèc tÕ.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I
Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n
vÒ c¹nh tranh vµ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh
cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ
I. Kh¸i qu¸t vÒ c¹nh tranh vµ c¸c lo¹i h×nh c¹nh tranh
C¹nh tranh lµ mét vÊn ®Ò xuÊt hiÖn ngay, khi nÒn kinh tÕ chuyÓn tõ h×nh thøc
nÒn kinh tÕ tËp chung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Cã thÓ nãi c¹nh tranh lµ
mét vÊn ®Ò g¾n liÒn víi nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, víi c¬ chÕ thÞ tr-êng.
Chóng ta cã thÓ hiÓu c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng lµ trong ®ã c¶ ng-êi mua lÉn
ng-êi b¸n ®Òu kh«ng cã søc m¹nh thÞ tr-êng.
C¹nh tranh trªn thÞ tr-êng sÏ bao gåm nhiÒu h·ng vµ kh«ng h·ng nµo chiÕm
phÇn quan träng trong tæng s¶n l-îng.
C¸c s¶n phÈm ®Òu ®ång nhÊt, s¶n phÈm cña mét h·ng hÇu nh- kh«ng kh¸c
biÖt víi s¶n phÈm cña c¸c h·ng kh¸c.
TÊt c¶ c¸c h·ng c¹nh tranh sÏ t×m c¸ch më réng s¶n l-îng cho tíi khi chi phÝ
cËn biªn b»ng gi¸ c¶ bëi v× gi¸ c¶ vµ doanh thu cËn biªn lµ nh- nhau ®íi víi c¸c
h·ng nµy.
C¸c trë ng¹i ®èi víi viÖc gia nhËp thÞ tr-êng lµ kh«ng ®¸ng kÓ. NÕu cã thÓ
thu ®-îc lîi nhuËn kinh tÕ th× nhiÒu h·ng sÏ muèn ra tham gia kinh doanh.
Xu h-íng më réng s¶n xuÊt vµ cung cÊp trªn thÞ tr-êng khi cã lîi nhuËn cao
sÏ g©y ra søc Ðp lín ®èi víi gi¸ vµ lîi nhuËn trong c¸c ngµnh c¹nh tranh. Lîi nhuËn
kinh tÕ sÏ tiÕn tíi kh«ng, khi gi¸ gi¶m xuèng møc chi phÝ b×nh qu©n tèi thiÓu.
Khi nh×n thÊy lîi nhuËn, nhiÒu nhµ kinh doanh sÏ nh¶y vµo c¹nh tranh sù
xuÊt hiÖn thªm c¸c nhµ kinh doanh míi sÏ lµm t¨ng cung, vµ kÕt qu¶ lµ ®-êng cung
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
dÞch chuyÓn vÒ bªn ph¶i, møc c©n b»ng míi ®-îc thiÕt lËp, gi¸ b¸n gi¶m xuèng. C¸c gi¸
®ã lµ gi¸ c¹nh tranh ®-îc h×nh thµnh th«ng qua c¹nh tranh khèc liÖt trªn thÞ tr-êng.
* C¸c lo¹i h×nh c¹nh tranh.
Cã thÓ nãi ¸p lùc c¹nh tranh cña thÞ tr-êng lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn c¹nh
tranh sÏ dÉn ®Õn gi¶m chi phÝ, t¨ng cung, gi¶m gi¸ b¸n, c¶i tiÕn c«ng nghÖ, chÊt
l-îng s¶n phÈm. Ng-êi tiªu dïng sÏ ®-îc léc trong thÞ tr-êng c¹nh tranh. Hä sÏ cã
nhiÒu s¶n phÈm h¬n møc hä mong muèn víi gi¸ ngµy cµng gi¶m.
Bëi vËy, viÖc x¸c lËp c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i c¸c h×nh th¸i thÞ tr-ênglu«n cã
mét ý nghÜa vµ tÇm quan träng ®Æc biÖt.
C¨n cø vµo tÝnh chÊt vµ møc ®é can thiÖp cña c«ng quyÒn vµo ®êi sèng kinh
tÕ, ng-êi ta ph©n thÞ tr-êng thµnh hai h×nh th¸i: C¹nh tranh tù do vµ c¹nh tranh cã
sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc.
* C¹nh tranh tù do lµ mét h×nh th¸i thÞ tr-êng tho¸t khái mäi sù can thiÖp
cña Nhµ n-íc. D©y lµ mét quy luËt ®Æc thï cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt t- b¶n thÕ
kûXIX ®Çu thÕ kû XX, khi mµ gi¸ c¶ tù do vËn ®éng lªn xuèng theo sù chi phèi cña
quan hÖ cung cÇu, cña c¸c thÕ lùc trªn thÞ tr-êng. §©y lµ thêi kú mµ t- t-ëng tù do
kinh tÕ ®ang th¾ng thÕ t¹o ®iÒu kiÖn tÝch tô vµ tËp trung t- b¶n trªn nÒn t¶ng “ tù do
®-îc nu«i d-ëng bëi chÝnh tù do” . XuÊt ph¸t trªn nÒn t¶ng t- t-ëng Êy, häc thuyÕt
“ Bµn tay v« h×nh” cña Adam Smith ®· chØ ra r»ng: trong khi ch¹y theo t- lîi th× cã
mét ” Bµn tay v« h×nh” buéc con ng-êi kinh tÕ ®ång thêi ph¶i thùc hiÖn mét nhiÖm
vô kh«ng n»m trong dù kiÕn lµ ®¸p øng lîi Ých x· héi vµ ®«i khi hä cßn ®¸p øng lîi
Ých x· héi tèt h¬n ngay c¶ khi hä cã ý ®Þnh lµm ®iÒu ddo¸ tõ tr-íc . “ Bµn tay v«
h×nh” ®ã chÝnh lµ c¸c quy luËt kinh tÕ tù ph¸t, chi phèi ho¹t ®éng cña con ng-êi. Do
®ã, viÖc Nhµ n-íc can thiÖp vµo kinh tÕ sÏ lµm gi¶m bít sù t¨ng tr-ëng cña c¶i vµ
sö dông kh«ng hîp lý tµi nguyªn. Nãi kh¸c ®i, trong thêi kú nµy Nhµ n-íc vµ ph¸p
luËt lµ kÎ thï cña c¹nh tranh, cña ®êi sèng kinh tÕ mµ K. Marx m« t¶ lµ “ tõ ®Çu ®Õn
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ch©n ®Òu vÊy m¸u” , v× khi ®ã kh«ng cã “ Bµn tay h÷u h×nh” , kh«ng cã sù ®iÒu tiÕt
nªn mäi “ khuyÕt tËt” cña thÞ tr-êng tha hå mµ hoµnh hµnh vµ g©y t¸c h¹i. Nh- vËy,
nÒn kinh tÕ lóc ®ã kh«ng cã sù kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt c¹nh tranh vµ v× vËy ch-a thÓ
cã ph¸p luËt c¹nh tranh.
* C¹nh tranh cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc lµ h×nh th¸i thi tr-êng cña c¸c
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi 1929 – 1933 ®·
chøng kiÕn sù sôp ®æ cña h×nh th¸i thÞ tr-êng c¹nh tranh tù do vµ häc thuyÕt “ Bµn
tay v« h×nh” cña Adam Smith. Trong giai ®o¹n nµy, c¹nh tranh tù do ®· béc lé
nh÷ng mÆt tr¸i cña nã: thÊt nghiÖp, sù ph¸ s¶n hµng lo¹t, sù l·ng phÝ tµi nguyªn....
Cã thÓ nãi, khuyÕt tËt, mÆt tr¸i vµ thiÕu ®Þnh h-íng tæng thÓ lµ c¨n bÖnh cè h÷u cña
quy luËt gi¸ trÞ . Bëi vËy, b¶n th©n c¬ chÕ thi tr-êng hiÓu theo nghÜa v¨n minh vµ
nh©n ®¹o, cã nhu cÇu ®-îc ®iÒu tiÕt. Trªn tinh th© f ®ã d· ®Õn lóc Nhµ n-íc kh«ng
thÓ ®øng trªn vµ ®øng ngoµi ®êi sènga kinh tÕ – x· héi. QuyÒn lùc Nhµ n-íc ®·
xuÊt hiÖn ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng, ®Ó b¶o vÖ tù do
c¹nh tranh - ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Ó thùc hÖn môc tiªu kinh tÕ cña b¶n th©n
Nhµ n-íc vµ giai cÊp thoãng trÞ. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ, tù do c¹nh tranh trong
h×nh th¸i thÞ tr-êng nµy ®-îc b¶o vÖ, nu«i d-ìng vµ giíi h¹n bëi c¸c thÓ chÕ, chÝnh
s¸ch vµ ph¸p luËt cña Nhµ n-íc.
- C¨n cø vµ c¬ cÊu doanh nghiÖp vµ møc ®é tËp trung trong mét ngµnh, lÜnh
vùc kinh tÕ, ng-êi ta ph©n thÞ tr-êng thµnh c¸c h×nh th¸i: C¹nh tranh hoµn h¶o vµ
c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o, ®éc quyÒn
* C¹nh tranh hoµn h¶o: ThÞ tr-êng c¹nh tranh hoµn h¶o lµ thÞ tr-êng, trong
®ã c¶ ng-êi mua vµ ng-êi b¸n ®Òu cho r»ng c¸c quyÕt ®Þnh mua b¸n cña hä kh«ng
¶nh h-ëng g× ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr-êng. Nh- vËy, c¹nh tranh hoµn h¶o chØ cã thÓ diÕn ra
khi héi tô ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau:
Thø nhÊt lµ, s¶n phÈm cña mçi doanh nghiÖp trong thÞ tr-êng c¹nh tranh
hoµn h¶o ph¶i trïng hîp víi s¶n phÈm cña bÊt kú mét doanh nghiÖp nµo kh¸c ®Õn
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
møc kh«ng thÓ ph©n biÖt ®-îc. Nãi c¸ch kh¸c, s¶n phÈm cña mçi doanh nghiÖp lµ
®ång nhÊt hay ®-îc tªu chuÈn ho¸ hoµn h¶o.
Thø hai lµ, mçi doanh nghiÖpk trong ngµnh ph¶i chiÕm mét thÞ phÇn rÊt nhá.
§iÒu ®ã cã nghÜa lµ sù thay ®æi s¶n l-îng cña mét h·ng hoµn toµn kh«ng cã ¶nh
h-ëng g× ®Õn gi¸ thÞ tr-êng. T-¬ng tù, ng-êi mua còng qu¸ nhá ®Ó cã thÓ ®ßi hái
ng-êi b¸n nh÷ng ®iÒu nh- ph¶i gi¶m gi¸ khi mua nhiÒu hay b¸n chÞu......
Thø ba lµ, mäi yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt ®Òu tù do dÞch chuyÓn ®Ó ph¶n
øng nhanh chãng víi nh÷ng thay ®æi ®Ó kh«ng cã mét ®Çu vµo nµo lµ s¶n phÈm ®éc
quyÒn: vÒ l©u dµi, c¸c s¶n phÈm, hµng ho¸ ®Òu cã thÓ gia nhËp vµ ®i khái thÞ tr-êng
mét c¸ch dÔ dµng.
Thø t- lµ, ng-êi tiªu dïng vµ c¸c doanh nghiÖp cã kiÕn thøc hoµn h¶o vÒ gi¸
hiÖn t¹i, gi¸ t-¬ng lai, chi phÝ vµ nh÷ng c¬ héi kinh tÕ. Bëi vËy, gi¸ c¶ hµng ho¸
trong thÞ tr-êng nµy nh- ®· ®-îc ®Þnh tr-íc.
* C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o lµ h×nh thøc c¹nh tranh chiÕm -u thÕ trong
c¸c ngµnh s¶n xuÊt mµ ë ®ã c¸c c¸ nh©n b¸n hµng hoÆc c¸c nhµ s¶n xuÊt cã ®ñ søc
m¹nh ®Ó chi phèi gi¸ c¶ s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr-êng. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh
lµ, c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o chø kh«ng ph¶i lµ h×nh th¸i chÝnh trong c¸c ngµnh
kinh tÕ cña c¸c quèc gia cã nÒ kinh tÕ thÞ tr-êng. Së dÜ cã thùc tr¹ng nµy lµ v× môc
®Ých tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh ®· thóc
®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t- b¶n, ph©n bè c¸c doanh nghiÖp diÔn ra kh«ng
®Òu ë c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau. Tr-íc ®iÒu kiÖn vÒ chi phÝ nhËp
nghµnh vµ yªu cÇu c«ng nghÖ cao ®· lµm cho s¶n phÈm mét nghµnh chØ do mét sè
Ýt c¸c doanh nghiÖp cung cÊp. Trong c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o cã hai lo¹i: §éc
quyÒn nhãm vµ c¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn.
* §éc quyÒn nhãm lµ h×nh th¸i thÞ tr-êng mµ trong ®ã chØ cã mét sè Ýt c¸c
nhµ s¶n xuÊt, mçi ng-êi nhËn thøc ®-îc r»ng gi¸ c¶ cña m×nh kh«ng chØ phô thuéc
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
vµo n¨ng suÊt cña chÝnh m×nh mµ cßn phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña c¸c nhµ c¹nh
tranh quan träng trong ngÇnh ®ã.
Nh- vËy, t×nh tr¹ng ®éc quyÒn nhãm chØ xuÊt hiÖn ë mét sè ngµnh c«ng
nghiÖp mµ c«ng nghÖ cña nã ®ßi hái quy m« tèi thiÓu cã hiÖu qu¶ lín ®Õn møc chØ
cã mét sè l-îng nhá c¸c doanh nghiÖp cã thÓ tham gia ®aµu t-. ë c¸c n-íc t- b¶n
ph¸t triÓn, h×nh th¸i nµy th-êng gÆp ë c¸c ngµnh: s¶n xuÊt «t«, cao xu, xi m¨ng,
thÐp. v.v..
* C¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn lµ h×nh th¸i thÞ tr-êng cã nhiÒu ng-êi
b¸n s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cã thÓ dÔ dµng thay thÕ cho nhau. Mçi h·ng chØ cã
kh¶ n¨ng h¹n chÕ ¶nh h-ëng tíi gi¸ c¶ s¶n phÈm cña m×nh. So víi h×nh th¸i
c¹nh tranh hoµn h¶o, c¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn còng cã nhiÒu h·ng míi ®i
vµo thÞ tr-êng kh«ng h¹n chÕ. Nh-ng nã kh¸c víi c¹nh tranh hoµn h¶o ë chç s¶n
phÈm ®-îc ph©n ho¸ cao ®é - mçi h·ng ®Òu cã mét lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau vÒ
h×nh d¸ng, kÝch th-íc, nh·n m¸c, chÊt l-îng vµ danh tiÕng, mçi h·ng lµ ng-êi duy
nhÊt s¶n xuÊt lo¹i hµng ho¸ riªng cña m×nh. L-îng thÕ lùc ®éc quyÒn mµ h·ng cã
phô thuéc vµo møc thµnh c«ng cña nã trong lÜnh vùc ph©n ho¸ s¶n phÈm cña m×nh
víi s¶n phÈm cña h·ng kh¸c. H×nh th¸i thÞ tr-êng nµy th-êng thÊy ë c¸c ngµnh
kinh tÕ nh-: Thuèc ®¸nh r¨ng, bét giÆt, n-íc hoa...
* §éc quyÒn: Lµ h×nh th¸i thÞ tr-êng trong ®ã mét doanh nghiÖp duy nhÊt
b¸n mét s¶n phÈm mµ kh«ng cã ss¶n phÈm thay thÕ gÇn gièng víi nã. ViÖc th©m
nhËp vµo ngµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm nµy rÊt khã kh¨n hoÆc kh«ng thÓ ®-îc.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, c¹nh tranh gay g¾t tÊt yÕu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng
®éc quyÒ, mÆt kh¸c do môc ®Ýnh tèi ®a ho¸ lîi nhuËn còng hinmhf thµnh nªn c¸c tæ
chøc, thÕ lùc ®éc quyÒn.Khi míi xuÊt hiÖn ®éc quyÒn còng cã nh÷ng ý nghÜa tÝch
cùc nhÊt ®Þnh. §Ó dµnh ®-îc vÞ trÝ ®éc quyÒn, c¸c doanh nghiÖp ph¶i c¶i tiÕn tæ
chøc, qu¶n lý, ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thu©t, tËp trung mäi nguå lùc, t¹o søc
m¹nh ®Ó dµnh vÞ trÝ ®éc quyÒn. Bëi vËy, ®éc quyÒn cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc thóc
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung c¸c nguån lùc ®Ó ph¸at triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ
mòi nhän, lu«n ®i ®Çu vÒ mÆt kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Sau khi ®· gi÷ v÷ng vÞ trÝ th×
c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn l¹i t×m c¸c duy tr× ®Þa vÞ ®éc t«n cña m×nh b»ng c¸ch
th«n tÝnh tiªu diÖt c¸c ®èi thñ, hoÆc ng¨n c¶n sù nhËp cuéc cña c¸c doanh nghiÖp
tiÒm n¨ng b»ng c¸c thñ ph¸p kh«ng chÝnh ®¸ng, mµ kh«ng chó träng c¶i thiÖn c¸c
®iÒu kiÖn c¹nh tranh cña chÝnh m×nh nh-: gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, tËn dông lao ®éng,
c¶i tiÕn kü thuËt.... MÆc dï ®éc quyÒn g©y nhiÒu hËu qu¶ tiªu cùc cho x· héi, ë mét
sè ngµnh ®Æc biÖt (s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô c«ng céng, ¶nh h-ëng tíi an ninh
quèc gia) nhiÒu n-íc ®· ph¶i duy tr× t×nh tr¹ng ®éc quyÒn ë møc ®é nhÊt ®Þnh ®Ó
®¶m b¶o lîi Ých cña ng-êi tiªu dïng vµ chi phÝ s¶n xuÊt x· héi ë møc hîp lý do tÝnh
kinh tÕ cu¶ quy m« s¶n xuÊt lín.
Ngoµi nguyªn nh©n c¹nh tranh khèc liÖt dÉn ®Õn ®éc quyÒn cã thÓ chØ ra ba
nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®éc quyÒn: ®ã lµ ®Æc thï cña c«ng nghÖ s¶n
xuÊt s¶n phÈm, sù th«ng ®ång ngÇm gi÷a c¸c doanh nghiÖp ë trong ngµnh vµ nh÷ng
c¶n trë ®èi víi viÖc nhËp cuéc cña c¸c doanh nghiÖp tiÒm n¨ng.
§éc quyÒn tù nhiªn xuÊt hiÖn tho¸t ly ý thøc chñ quan cña nhµ kinh doanh.
Tù nhiªn ë ®©y nãi lªn r»ng, c¬ cÊu ®éc quyÒn lµ do ®Æc ®iÒm c«ng nghÖ vµ nhu
cÇu ®èi víi s¶n phÈm cña ngµnh t¹o ra ch- kh«ng ph¶i lµ yÕu tè lÞch sö hay ¶nh
h-ëng cña c¬ chÕ chÝnh s¸ch kinh tÕ. Hay nãi c¸ch kh¸c, trong nhui÷ng ®iÒu kiÖn
vÒ c«ng nghÖ vµ nhu cÇu nh- vËy, sù tån t¹i cña ®éc quyÒn lµ kh¸ch quan vµ do ®ã
biÖn ph¸p duy nhÊt mµ nhµ n-íc cã thÓ lµm lµ ®iÒu tiÕt nh÷ng ®éc quyÒn ®ã. H×nh
th¸i ®éc quyÒn tù nhiªn th-êng gÆp trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ nh-: ®iÖn, khÝ ®èt,
n-íc s¹ch, viÔn th«ng .. .
§éc quyÒn cßn xuÊt hiÖn víi tÝnh c¸c lµ hËu qu¶ cña thñ ph¸p th«ng ®ång
ngÇm gi÷a c¸c doanh nghiÖp vÒ gi¸, s¶n l-îng, kh¸ch hµng hoÆc vïng tiªu thô
nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhËn cña m×nh. §iÒu ®¸ng l-u ý lµ, c¸c doanh nghiÖp tham gia
Cartel ngÇm nãi chung lµ kh«ng bÒn v÷ng, trõ phi mçi doanh nghiÖp ®Òu cã mét kÕ
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ho¹ch lµm ¨n l©u dµi trªn thÞ tr-êng ®ã, coi träng lîi nhuËn thu ®-îc trong t-¬ng
lai vµ Cartel ph¶i cã mét c¬ chÕ trõng ph¹t thÝch hîp ®èi víi viÖc thµnh viªn bÝ mËt
vi ph¹m tho¶ thuËn ngÇm. Bëi vËy, ®Ó chèng l¹i nh÷ng Cartel ngÇm, mét mÆt ChÝnh
phñ ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ph¹t nÆng nÕu ph¸t hiÖn ra sù tån t¹i cña chóng mÆt
kh¸c, ph¶i t¹o ra mét c¬ cÊu ngµnh mÒm dÎo víi kh¶ n¨ng nhËp cuéc cña c¸c
doanh nghiÖp míi vµ kh¶ n¨ng bá cuéc cña c¸c doanh nghiÖp ®· cã mÆt trªn thÞ
tr-êng ®-îc dÔ dµng. CÇn nhÊn m¹nh lµ, viÖc ph¸t hiÖn Cartel ngÇm lµ rÊt khã
kh¨n, do ®ã biÖn ph¸p chñ yÕu mµ chÝnh phñ cã thÓ sö dông ®Ó chèng l¹i nã lµ
nh÷ng biÖn ph¸p gi¸n tiÕp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng biÖn ph¸p mang tÝnh c¬ cÊu.
§éc quyÒn cßn xuÊt hiÖn do sù tån t¹i cña nh÷ng vËt c¶n ®èi víi kh¶ n¨ng
nhËp cuéc cña c¸c doanh nghiÖp tiÒm n¨ng. §ã lµ nh÷ng vËt c¶n mang tÝnh ph¸p lý,
hµnh chÝnh vµ nh÷ng vËt c¶n mang tÝnh kinh tÕ. Nh÷ng vËt c¶n mang tÝnh ph¸p lý
chÝnh lµ nh÷ng ®iÒu luËt lo¹i bá hoµn toµn sù nhËp cuéc cña c¸c doanh nghiÖp tiÒm
n¨ng vµo mét ngµnh kinh tÕ trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Mét vÝ dô phæ biÕn nhÊt
trong thùc tÕ lµ lÜnh vùc b¶o hé viÖc ®éc quyÒn khai th¸c c¸c ®èi t-îng thuéc quyÒn
së h÷u c«ng nghiÖp cña chñ v¨n b»ng b¶o hé. ViÖc lµm nµy, mét mÆt khuyÕn khÝch
®Çu t- cho khoa häc kü thuËt, mÆt kh¸c l¹i g©y ra sù thiÖt h¹i cho x· héi do cã sù
®éc quyÒn. Bëi vËy, ph¸p luËt ph¶i t×m ®-îc thêi h¹n tèi -u cho viÖc khai th¸c ®éc
quyÒn c¸c ®èi t-îng cña quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp cña chñ v¨n b»ng b¶o hé.
* C¨n cø vµo môc ®Ých, tÝnh chÊt cña c¸c ph-¬ng thøc c¹nh tranh, ng-êi ta
ph©n nhãm c¸c hµnh vi c¹nh tranh trªn c¸c h×nh th¸i thÞ tr-êng gåm hai lo¹i: C¹nh
tranh lµnh m¹nh vµ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh.
* C¹nh tranh lµnh m¹nh: lµ h×nh thøc c¹nh tranh ®Ñp vµ trong s¸ng, c¹nh
tranh b»ng nh÷ng tiÒm n¨ng vèn cã cña b¶n th©n doanh nghiÖp. §ã lµ nh÷ng ho¹t
®éng nh»m thu hót kh¸ch hµng mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm vµ phï hîp víi tËp qu¸n
th-¬ng m¹i vµ ®¹o ®øc kinh doanh truyÒn thènga nh-: ®¨ng ký nh·n hiÖu th-¬ng
phÈm, h¹ gi¸ b¸n hµng ho¸ trªn c¬ së ®æi míi c«ng nghÖ, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, chi
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phÝ l-u th«ng, n©ng cao chÊt l-îng phôc vô kh¸ch hµng, liªn tôc ®æi míi ph-¬ng
thøc giao tiÕp víi kh¸ch hµng...
* C¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ nh÷ng hµnh vi cô thÓ cña mét chñ thÓ
kinh doanh nh»m môc ®Ých c¹nh tranh, lu«n thÓ hiÖn tÝnh kh«ng lµnh m¹nh (chø
kh«ng ph¶i tr¸i ph¸p luËt) vµ v« t×nh hay cè ý g©y thiÖt h¹i cho mét ®èi thñ c¹nh
tranh hay mét ®èi thñ cô thÓ.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét sè nhµ nghiªn cøu Trung quèc ®· cho r»ng
tr×nh ®é b×nh ®¼ng trong c¬ héi c¹nh tranh lµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ møc ®é chÝn muåi
cña kinh tÕ thÞ tr-êng. Trªn nÒn t¶ng nµy, hä d· ®-a ra kh¸i niÖm “ thÓ chÕ c¹nh
tranh b×nh ®¼ng” thÓ chÕ c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi tiÒn ®Ò thõa nhËn cã sù chªnh
lÖch ë khëi ®iÓm c¹nh tranh nh-ng ®ßi hái b×nh ®¼ng trong ho¹t ®éng, c«ng b»ng
trong quy t¾c, minh b¹ch trong qu¸ tr×nh, cã hiÖu qu¶ trong c¹nh tranh.
Tham gia trong c¹nh tranh lµ quyÒn lîi cña mçi chñ thÓ vi m«. QuyÒn lîi
nµy cã thÓ bÞ chñ thÓ tõ bá xong tr-íc hÕt chñ thÓ ®ã ph¶i ®-îc h-ëng quyÒn lîi ®ã
II. Nh÷ng biÖn ph¸p chung vÒ n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh
cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ
Nãi ®Õn c¹nh tranh lµ chóng ta cã thÓ nghÜ tíi: ChÊt l-îng vµ gi¸ c¶ cña s¶n
phÈm. Mét hµng ho¸ khi ®em giao b¸n trªn thÞ tr-êng, muèn cã chç ®øng trªn thÞ
tr-êng, chiÕm lÜnh thÞ tr-êng ®ßi hái hµng ho¸ ®ã ph¶i cã chÊt l-îng tèt, gi¸ c¶ hîp
lý vµ ®-îc ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn. Mét doanh nghiÖp khi s¶n xuÊt s¶n phÈm
hµng ho¸ ®¸p øng nhu cÇu cña ng-êi tiªu dïng. §iÒu ®Çu tiªn hä nghÜ tíi lµ chÊt
l-îng vµ gi¸ c¶, mong t×m cho m×nh mét vÞ trÝ trªn th-¬ng tr-êng, thÞ tr-êng quyÕt
®Þnh sù sèng cßn cña hµng ho¸. Mét hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt ra ngay tõ ®Çu ®· ph¶i
®ãi phã víi sù c¹nh tranh cña cïng lo¹i hµng ho¸ ®ã nh-ng do h·ng kh¸c s¶n xuÊt.
Muèn ®-îc thÞ tr-êng ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn nã ph¶i c¹nh tranh ®Ó t×m cho
m×nh mét vÞ trÝ. Cã thÓ nãi sù c¹nh tranh diÔn ra lµ v« cïng kh¾c nghiÖt quyÕt ®Þnh
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
sù sèng cßn cña s¶n phÈm. ChÝnh v× vËy mµ mét s¶n phÈm chÊt l-îng tèt gi¸ c¶ hîp
lý, ch¾c ch¾n nã sÏ ®-îc ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn tõ ®ã, nã sÏ dÔ dµng cã ®-îc
søc m¹nh thÞ tr-êng, ®ñ søc c¹nh tranh víi c¸c s¶n phÈm kh¸c.
V× vËy, ®Ó cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, tõng doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸
ph¶i tù v-¬n lªn nh»m ®¹t lîi nhuËn cao vµ n¾m ®-îc thÞ phÇn trong n-íc, tõng
b-íc ®ét ph¸, ®Æt ch©n vµo thÞ tr-êng thÕ giíi cô thÓ lµ doanh nghiÖp ViÖt Nam
cÇn khai th¸c tèt nh÷ng s¶n phÈm mµ ViÖt Nam cã lîi thÕ, cã tÝnh ®éc ®¸o, ®Æc s¾c
vµ cã chÊt l-îng cao, ph¶i tÝnh to¸n sao cho gi¸ thµnh hîp lý ®ñ søc c¹nh tranh víi
c¸c s¶n phÈm cïng lo¹i trªn th-¬ng tr-êng, ph¶i cã sù chuyªn m«n ho¸ cao ®Ó cã
sù lùa chän s¶n phÈm mµ kh«ng c¹nh tranh triÖt tiªu nhau: Ph¶i ®Çu t- ®æi míi
nhanh thiÕt bÞ c«ng nghÖ ®i ®«i víi x©y dùng vµ thùc hiÖn chiÕn l-îc nghiªn cøu
triÓn khai ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm ®¹t chÊt l-îng cao phï hîp víi thÞ hiÕu cña kh¸ch
hµng, ph¶i coi ®µo t¹o nguån nh©n lùc sö dông thµnh c«ng míi nh- mét yÕu tè
quyÕt ®Þnh ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh. Cuèi cïng tËp chung gi¶i quyÕt kh©u tiÕp thÞ kh©u yÕu nhÊt hiÖn nay.
VÒ gi¸ qu¶n lý vÜ m«, ®iÒu cÇn thiÕt lµ c¶i thiÖn m«i tr-êng kinh doanh ®Ó ai
còng cã thÓ kinh doanh theo ph¸p luËt mét c¸ch thuËn lîi vµ ®-îc h-ëng c¸c dÞch
vô c«ng râ rµng. §Æc biÖt, Nhµ n-íc hç trî tÝch cùc doanh nghiÖp vÒ nghiªn cøu
triÓn khai tiÕp thÞ, xuÊt khÈu vµ ®¹o t¹o nguån lùc con ng-êi.
Tãm l¹i, chØ cã ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp tõ 2 phÝa (Nhµ n-íc vµ doanh
nghiÖp) th× míi t¨ng ®-îc søc c¹nh tranh cña hµng ViÖt Nam. §ã lµ ®ßi hái cña
cuéc sèng ®Ó chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ th¾ng lîi.
III. C¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña
hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi chÞu sù ¶nh h-ëng hai chiÒu cña
c¸c yÕu tè khi tham gia thÞ tr-êng thÕ giíi còng nh- sù c¹nh tranh cña c¸c lo¹i
hµng ho¸ kh¸c trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. Chóng ta cã thÓ kÓ ra rÊt nhiÒu yÕu tè ¶nh
h-ëng ®Õn hµng ho¸ ViÖt Nam khi gia nhËp thÞ tr-êng quèc tÕ nh-ng nh×n chung
l¹i, cã 3 nh©n tè chÝnh t¸c ®éng trùc tiÕp lªn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt
Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi: §ã lµ:
+ M«i tr-êng kinh tÕ
+ ChÝnh s¸ch hç trî cña nhµ n-íc
+ Khoa häc c«ng nghÖ
C¶ ba yÕu tè trªn ®Òu t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn chÊt l-îng, gi¸ c¶ vµ kh¶ n¨ng
còng nh- sù thuËn lîi cña hµng ho¸ ViÖt Nam khi gia nhËp thÞ tr-êng quèc tÕ, lµm
t¨ng hay gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ViÖt Nam. Mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt
hµng ho¸ nÕu biÕt tró träng, tËn dông nh÷ng thuËn lîi cña 3 yÕu tè trªn ch¾c ch¾n
sÏ thµnh tronng viÖc chiÕm lÜnh thÞ tr-êng, t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸.
M«i tr-êng kinh tÕ:
M«i tr-êng kinh tÕ tr-íc hÕt ph¶n ¸nh qua tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ chung
vÒ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ, c¬ cÊu vïng. T×nh h×nh ®ã cã thÓ t¹o nªn tÝnh hÊp dÉn vÒ
thÞ tr-êng vµ søc mua kh¸c nhau ®èi víi cc thÞ tr-êng hµng ho¸ kh¸c.
M«i tr-êng kinh tÕ còng bao gåm c¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn søc mua vµ c¬
cÊu chi tiªu cña ng-ßi tiªu dïng. C¸c nhµ ho¹t ®éng thÞ tr-êng ®Òu quan t©m ®Õn
søc mua vµ viÖc ph©n bæ thu nhËp ®Ó mua s¾m c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô kh¸c
nhau. Tæng sè søc mua l¹i phô thuéc vµo nhiÒu nh©n tè nh- thu nhËp hiÖn t¹i, gi¸
c¶ hµng ho¸ dÞch vô, c¸c kho¶n tiÕt kiÖm, tÝn dông.
Khi nÒn kinh tÕ ë vµo giai ®o¹n khñng ho¶ng, tû lÖ l¹m ph¸t còng nh- thuÕ
kho¸ t¨ng ¶nh h-ëng ®Õn gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ søc mua cña ng-êi tiªu dïng. T×nh
tr¹ng tr¸i ng-îc l¹i lµm cho nhÞp vµ chu kú kinh doanh trë nªn phån thÞnh.
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
NÒn kinh tÕ thÕ giíi vÉn ®· vµ ®ang diÔn ra xu h-íng vËn ®éng nhiÒu chiÒu,
sù ph©n ho¸ giÇu nghÌo gi÷a c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn vµ c¸c quèc gai ph¸t
triÓn theo h-íng “ DÞch vô hËu c«ng nghiÖp ” xu thÕ toµn cÇu ho¸, nh÷ng næ lùc
c¹nh tranh vµ hîp t¸c ®ang lµm thay ®æi bé mÆt ®êi sèng kinh tÕ tõng vïng, tõng
khu vùc.
ChÝnh v× vËy, viÖc n¾m b¾t t×nh h×nh kinh tÕ thÕ giíi sÏ gÆp cho c¸c nhµ ho¹t
®éng thÞ tr-êng cã nhiÒu c¬ héi trong lÜnh vùc kinh doanh s¶n xuÊt hµng ho¸, chiÕn
l-îc Marketing toµn cÇu, ®a quèc gia, xuyªn quèc gia lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu, mét
thµnh thùc ®èi víi c¸c nhµ ho¹t ®éng thÞ tr-êng nh»m môc ®Ých t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh
tranh cña hµng ho¸ khi gia nhËp thÞ tr-êng quèc tÕ vµ c¸c n-íc trong khu vùc.
+ Nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî cña nhµ n-íc
ë gãc ®é C«ng ty, c¬ së s¶n xuÊt, chóng ta ®Òu biÕt r»ng vÞ thÕ c¹nh tranh
tuú thuéc mét phÇn vµo quy m« s¶n xuÊt, mét phÇn vµo kh¶ n¨ng vÒ vèn dåi dµo ®Ó
vßng quay vèn liªn tôc. Trong quan hÖ quèc tÕ c¹nh tranh gay g¾t ®Æt ra nhiÒu vÊn
®Ò c¹nh tranh quèc tÕ ë nh÷ng khÝa c¸nhau hµng chôc C«ng ty ®a quèc gia c¹nh
tranh víi tÊt c¶ sø mÖnh cña hä c¸c ngµnh kinh tÕ mâi nhän tham gia c¹nh tranh
khai th¸c nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt vÒ khoa häc kü thuËt ®Ó th¾ng trong c¹nh tranh
c¸c Ng©n hµng quèc tÕ, thÞ tr-êng, chøng kho¸n, thÞ tr-êng quèc tÕ trong hµng
chôc Mü Kim vµo chiÕn tranh th-¬ng m¹i, chiÕn tranh l·i suÊt, chiÕn tranh håi suÊt
(ph¸ gi¸ tiÒn l«ii cuèn tiÒn tÕ khai ph¸ gi¸ theo) lËp c¸c khèi thÞ tr-êng chung EU,
Nam Mü vµ ASEAN … c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ mËu dÞch, ph©n biÖt ®èi xö, b¶o vÖ
xuÊt nhËp khÈu.
Trong bèi c¶nh nµy c¸c quèc gia cÇn huy ®éng tèi ®a tµi chÝnh ®Ó n©ng ®ì
C«ng ty, xÝ nghiÖp cña m×nh tËp chung thóc ®Èy s¶n xuÊt lËp c¸c khu chÕ xuÊt ®Ó
t¹o ra søc m¹nh, ký kÕt c¸c hiÖp -íc vÒ xuÊt nhËp khÈu ®Ó giµnh chç ®øng trªn thÞ
tr-êng cho c¸c hµng ho¸ cña n-íc m×nh.
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ThÞ tr-êng cho hµng ho¸ cña ViÖt Nam trªn thÕ giíi còng nh- nhiÒu n-íc
kh¸c lu«n khã kh¨n. VÊn ®Ò thÞ tr-êng kh«ng ph¶i chØ lµ vÊn ®Ò cña mét n-íc riªng
lÎ nµo mµ trë thµnh vÊn ®Ò träng yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. V× vËy viÖc h×nh
thµnh mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ trë thµnh mét
c«ng cô quan träng nhÊt ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr-êng còng nh- viÖc nh»m môc ®Ých
n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ cña n-íc m×nh so víi hµng ho¸ cïng
lo¹i cña c¸c n-íc kh¸c. Nhµ n-íc cÇn hç trî s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, n©ng cao
chÊt l-îng h×nh thøc, mÉu m·, bao b× víi chi phÝ thÊp, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng
doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ tù do c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng n-íc ngoµi.
Ngoµi ra, nhµ n-íc t¹o m«i tr-êng ph¸p lý thuËn lîi b×nh ®¼ng cho c¸c
doanh nghiÖp c¹nh tranh vµ hîp t¸c ®Ó ph¸t triÓn b»ng chiÕn l-îc, quy ho¹ch, kÕ
ho¹ch vµ chÝnh s¸ch. Nhµ n-íc tiÕp tôc c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ phï hîp víi t×nh
h×nh trong n-íc vµ cam kÕt quèc tÕ, ®¬n gi¶n ho¸ c¸c s¾c thuÕ, thùc hiÖn chÝnh
s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i linh ho¹t theo cung cÇu ngo¹i tª. T¨ng c-êng më réng thªm thÞ
tr-êng ë n-íc ngoµi, x¸c ®Þnh thêi h¹n b¶o hé hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ ®èi víi mét sè
s¶n phÈm quan träng, tÝch cùc chuÈn bÞ, më réng, héi nhËp thÕ giíi. H¹n chÕ vµ
kiÓm so¸t ®éc quyÒn kinh doanh.
+ Khoa häc – kü thuËt
§èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸, viÖc ¸p dông c¸c tiÕn ®é cña
khoa häc kü thuËt lµ mét b-íc ®ét ph¸ lín trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng ho¸ phôc
vô nhu cÇu cña thÞ tr-êng. ViÖc ¸p dông c¸c tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt kh«ng
nh÷ng lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng cao, chÊt l-îng s¶n phÈm ®-îc ®¶m b¶o,
s¶n phÈm mang tÝnh ®ång nhÊt cao.
C«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng
kinh tÕ x· héi tõ sö dông søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph-¬ng tiÖn vµ ph-¬ng
ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn t¹i t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. §èi víi n-íc ta, mét
n-íc n«ng nghiÖp víi c¸c hµng n«ng s¶n lµ chÝnh, s¶n phÈm n«ng nghiÖp mang ®Æc
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
tÝnh nhiÖt ®íi, thÕ m¹nh cña hµng ho¸ ViÖt Nam chñ yÕu lµ n«ng s¶n. ViÖc ¸p dông
khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, kinh tÕ t¨ng
tr-ëng nhanh, chÊt l-îng hµng n«ng s¶n ®-îc chÕ biÕn mét c¸ch kü cµng vµ ®ång
nhÊt th«ng qua mét hÖ thèng c¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt, tinh chÕ: cafe, chÌ…khoa
häc kü thuËt gióp doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, gi¶m
®¸ng kÓ søc lao ®éng cña ng-êi c«ng nh©n dÉn ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m, gi¸ c¶
cña hµng ho¸ tõ ®ã còng gi¶m theo t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh cho hµng ho¸ khi gia
nhËp thÞ tr-êng quèc tÕ víi nh÷ng s¶n phÈm cïng lo¹i.
§èi víi nh÷ng n-íc ®i sau nh- n-íc ta, t×nh h×nh kh«ng gièng nh- c¸c n-íc
t- b¶n ë thÕ kû 18,19 khi mµ mäi c«ng nghÖ cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp ho¸ ®Òu
ph¶i chç nh÷ng ph¸t minh khoa häc lµm c¬ së cho sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ ®ã hoÆc
ph¶i cã thêi gian dµi ®óc kÕt vµ hoµn thiÖn dÇn trong thùc tiÔn s¶n xuÊt. Ngµy nay,
hÇu hÕt c¸c c«ng nghÖ cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp tiÒn tÖ, thËm chÝ cßn thay ®æi rÊt
nhanh, buéc hä ph¶i chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ ®· l¹c hËu cña hä cho c¸c n-íc ®i
sau vÊn ®Ò ngµy nay kh«ng cßn lµ ph¶i tù m×nh s¸ng t¹o mµ lµ ph¶i n¾m b¾t ®-îc
nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt mµ lµ c«ng nghÖ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi vµ
cã ®iÒu kiÖn tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ.
§iÒu kiÖn quèc tÕ míi ®· më ra cho chóng ta con ®-êng ®i t¾t tíi viÖc cho
phÐp thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ trong mét thêi gian rÊt ng¾n kh«ng ph¶i tr¶i qua
tuÇn tù c¸c b-íc nh- cña c¸c n-íc ®· ®i tr-íc.
C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ph¶i ®éng viªn c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ, c¸c doanh nghiÖp tÝch cùc tham gia ®Çu t- ph¸t triÓn xö lý tèt mèi quan hÖ trªn
thÞ tr-êng. ViÖc x©y dùng c¸c chiÕn l-îc ph¸t triÓn c«ng nghÖ trong lÜnh vùc s¶n
xuÊt ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu cña s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ ®Þnh h-íng ph¸t
triÓn, chiÕm lÜnh thÞ tr-êng thÕ giíi. Gi¸ c¶ phÇn lín hµng ho¸, dÞch vô ®-îc h×nh
thµnh trªn thÞ tr-êng ph¶n ¸nh nhu cÇu x· héi nhu cÇu vÒ hµng ho¸.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn vµ thùc tÕ cho thÊy yÕu tè khoa häc kü thuËt trong
s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi thÞ tr-êng quèc tÕ, hµng ho¸ trªn thÞ
tr-êng cña c¸c doanh nghiÖp, h·ng, C«ng ty s¶n xuÊt hµng ho¸ cung cÊp trªn thÞ
tr-êng, hä ®Òu ¸p dông khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i vµo s¶n xuÊt, chÊt l-îng s¶n
phÈm cao, mÉu m· ®Ñp, s¶n phÈm ®ång nhÊt, tÝnh c¹nh tranh cao.
VÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam s¶n xuÊt hµng ho¸ khi tham
gia thÞ tr-êng quèc tÕ lµ ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi s¶n xuÊt, thiÕt bÞ, d©y chuyÒn
s¶n xuÊt, kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm.
§Ó c¹nh tranh th¾ng lîi, chiÕm lÜnh ®-îc tû phÇn thÞ tr-êng thÕ giíi tr-íc hÕt
cÇn tró träng ®Õn chÊt l-îng vµ gi¸ c¶ cña s¶n phÈm tham gia c¹nh tranh. §Ó s¶n
phÈm cã chÊt l-îng tèt cÇn chó ý ®Õn kh©u s¶n xuÊt. C¹nh tranh trªn thÞ tr-êng
quèc tÕ lu«n diÔn ra rÊt gay g¾t quyÕt liÖt chÝnh v× vËy ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n trÞ
doanh nghiÖp lu«n kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm, ®ång nghÜa víi
viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ.
Tãm l¹i: Khi mét hµng ho¸ gia nhËp thÞ tr-êng thÕ giíi ph¶i chÞu sù c¹nh
tranh rÊt gay g¾t cña c¸c h·ng cã s¶n phÈm cïng lo¹i, chÞu sù t¸c ®éng cña rÊt
nhiÒu yÕu tè. Bªn c¹nh c¸c yÕu tè chÝnh nªn trªn. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng
ho¸ cßn phô thuéc nhiÒu vµo yÕu tè kh¸c liªn quan ®Õn ng-êi tiªu dïng s¶n phÈm,
vµo c¸c yÕu tè kh¸c liªn quan ®Õn ng-êi tiªu dïng s¶n phÈm, nh-, t©m lý, thu nhËp,
së thÝch cña ®èi t-îng, kh¸ch hµng trªn thÞ tr-êng c¹nh tranh, ®Æc biÖt lµ thÞ tr-êng
cña c¸c n-íc t- b¶n ¢u, Mü vµ mét sè n-íc trong khu vùc cã nÒn kinh tÕ ph¸t
triÓn. Nhu cÇu ®ßi hái vÒ s¶n phÈm cña hä lu«n ë møc ®é cao vµ hoµn thiÖn. ChÝnh
v× vËy muèn c¹nh tranh chiÕm lÜnh thÞ tr-êng quèc tÕ ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp
ph¶i nghiªn cøu vËn dông, kÕt hîp linh ho¹t tÊt c¶ c¸c yÕu tè lµm t¨ng kh¶ n¨ng
c¹nh tranh cña hµng lo¹t hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng quèc tÕ.
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng II
Thùc tr¹ng vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ViÖt
Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi
I. §Æc ®iÓm t×nh h×nh kinh tÕ vµ hµng ho¸ ViÖt Nam trong
xuÊt - nhËp khÈu
NÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ khi b-íc vµo thêi kú ®æi míi ®· ph¸t triÓn m¹nh.
Tõ mét nÒn kinh tÕ bao cÊp, trÝ tuÖ b-íc sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng n¨ng ®éng víi
c¬ chÕ thÞ tr-êng, c¬ cÊu nÒn kinh tÕ ®· ®-îc chuyÓn dÞch râ nÐt, c¬ cÊu lao ®éng
®-îc chuyÓn dÞch theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. NÒn kinh tÕ b-íc ®Çu
®· cã b-íc t¨ng tr-ëng râ rÖt. §êi sèng ng-êi d©n ®-îc c¶i thiÖn quan hÖ ®èi ngo¹i
kh«ng ngõng ®-îc më réng, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®-îc tiÕn hµnh chñ ®éng vµ
®¹t nhiÒu kÕt qu¶ tèt.
NÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng, chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ mäi ho¹t ®éng
kinh tÕ ®-îc ®¸nh gi¸ b»ng hiÖu qu¶ tæng hîp vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh, x· héi, méi
tr-êng, quèc phßng vµ an ninh, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh cña c¸c
doanh nghiÖp, nhÊt lµ doanh nghiÖp nhµ n-íc, hiÖu qu¶ ®Çu t-, hiÖu qu¶ sö dông
vèn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu ®Çu t- dùa trªn c¬ së ph¸t huy c¸c thÕ m¹nh
vµ c¸c lîi thÕ so s¸nh cña ®Êt n-íc, t¨ng søc c¹nh tranh g¾n nhu cÇu thÞ tr-êng
trong n-íc vµ ngoµi n-íc. T¹o thªm søc mua cña thÞ tr-êng trong n-íc vµ më réng
thÞ tr-êng ngoµi n-íc, ®Çy m¹nh xuÊt khÈu.
T¨ng c-êng sù chØ ®¹o vµ huy ®éng c¸c nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó ®Èy nhanh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n. TiÕp tôc ®-a
n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ ng- nghiÖp lªn mét tr×nh ®é míi b»ng øng dông tiÕn
bé khoa häc kü thuËt, nhÊt lµ c«ng nghÖ sinh häc, quy ho¹ch sö dông ®Êt hîp lý,
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®æi míi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i t¨ng gi¸ trÞ thu ®-îc trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch. §Èy
m¹nh thuû lîi ho¸ c¬ giíi ho¸, ®iÖn khÝ ho¸, gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò tiªu thô n«ng s¶n
hµng ho¸. §Çu t- nhiÒu h¬n n÷a cho ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi ë
n«ng th«n, ph¸t triÓn c«ng nghiÖp dÞch vô, c¸c ngµnh nghÒ ®a d¹ng, chó träng c«ng
nghiÖp chÕ biÕn, c¬ khÝ phôc vô n«ng nghiÖp, c¸c lµng nghÒ, chuyÓn mét bé phËn
quan träng lao ®éng n«ng nghiÖp sang khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô t¹o nhiÒu
viÖc lµm míi, n©ng cao chÊt l-îng nguån nh©n lùc, c¶i thiÖn ®êi sèng n«ng d©n vµ
d©n c- ë n«ng th«n.
C«ng nghiÖp võa ph¸t triÓn c¸c ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng, võa ®i nhanh
vµo mét sè ngµnh lÜnh vùc cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ cao, ph¸t triÓn m¹nh
c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng s¶n thuû s¶n, may mÆc, mét sè s¶n phÈm c¬ khÝ, ®iÖn
tö, c«ng nghiÖp phÇn mÒm. Chó träng ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, x©y
dùng mét sè tËp ®oµn lín ®i ®Çu trong c¹nh tranh vµ hiÖn ®¹i ho¸ ph¸t triÓn m¹nh
vµ ph¸t huy vai trß chiÕn l-îc cña kinh tÕ biÓn kÕt hîp víi b¶o vÖ vïng biÓn. Më
réng nu«i trång ®¸nh b¾t, chÕ biÕn h¶i s¶n.
TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n-íc ®Ó t¹o
®éng lùc ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ theo h-íng xo¸ bao cÊp, doanh nghiÖp
c¹nh tranh b×nh ®¼ng trªn thÞ tr-êng, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ s¶n xuÊt kinh doanh,
nép ®ñ thuÕ vµ cã l·i, thùc hiÖn tèt quy chÕ d©n chñ trong doanh nghiÖp.
Nhµ n-íc t¹o ®iÒu kiÖn, m«i tr-êng ph¸p lý thuËn lîi b×nh ®¼ng cho c¸c
doanh nghiÖp c¹nh tranh, b×nh ®¼ng vµ hîp t¸c ph¸t triÓn. TiÕp tôc c¶i c¸ch hÖ
thèng thuÕ phï hîp víi t×nh h×nh thuÕ trong n-íc vµ cam kÕt quèc tÕ, ®¬n gi¶n c¸c
x¸c thuÕ, ¸p dông tõng b-íc hÖ thèng thuÕ thèng nhÊt. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch tû gi¸
hèi ®o¸i linh ho¹t theo cung cÇu ngo¹i tÖ.
Tãm l¹i: Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó
c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ trong n-íc tõng b-íc ph¸t triÓn n¾m v÷ng thÞ
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
phÇn trong n-íc vµ h-íng s¶n phÈm cña m×nh ra thÞ tr-êng quèc tÕ, tham gia c¹nh
tranh, chiÕm lÜnh tû phÇn thÞ tr-êng quèc tÕ.
II. T×nh h×nh xuÊt khÈu cña hµng ho¸ ViÖt Nam nh÷ng n¨m võa qua
Trong nh÷ng n¨m võa qua, nhê chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng vµ nhµ n-íc,
nÒn kinh tÕ n-íc ta ®a t¨ng tr-ëng m¹nh ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu cña nh©n d©n
h-íng tõng b-íc ra xuÊt khÈu trªn thÞ tr-êng quèc tÕ.
Qu¸ tr×nh héi nhËp, më cöa vµ giao l-u víi c¸c n-íc trªn khu vùc vµ trªn thÕ
giíi ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp c¸c doanh nghiÖp m¹nh d¹n xuÊt khÈu s¶n phÈm hµng
ho¸ cu¶ m×nh ra thÞ tr-êng quèc tÕ, ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn vµ t¨ng tr-ëng cña toµn
bé nÒn kinh tÕ nãi chung vµ cña tõng doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng ho¸ nãi riªng.
§Õn nay, Uû ban Ch©u ¢u ®· chÝnh thøc cho 12 doanh nghiÖp ë ViÖt Nam
®-îc phÐp xuÊt khÈu thñy s¶n vµo Ch©u ¢u n©ng tû sè doanh nghiÖp ViÖt Nam
xuÊt khÈu thuû s¶n vµo Ch©u ¢u lµ 61 doanh nghiÖp. Ngoµi ra, céng ®ång Ch©u ¢u
còng c«ng nhËn 5 vïng quy ho¹ch t¹i TiÒn Giang vµ BÕn Tre vµo danh s¸ch c¸c
n-íc xuÊt khÈu miÔn thÓ hai m¶nh vá. Trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 2001 ngµnh thuû s¶n
®· ®¹t tæng l-îng khai th¸c lµ 1.079.382 tÊn, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña toµn
ngµnh -íc tÝnh ®¹t 813,030 triÖu USD b»ng 50,81% so víi kÕ ho¹ch n¨m.
XuÊt khÈu g¹o còng lµ nh÷ng thÕ m¹nh chÝnh vÒ hµng xuÊt khÈu ë n-íc ta
trong nhiÒu n¨m qua, xuÊt khÈu g¹o lu«n gi÷ vÞ trÝ cao trong c¸c hµng ho¸ mµ ViÖt
Nam xuÊt khÈu ra thÞ tr-êng c¸c n-íc trªn thÕ giíi. Trong n¨m th¸ng ®Çu n¨m
2001 xuÊt khÈu g¹o ®¹t trªn 1,7 triÖu tÊn. Víi kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt
Nam t¨ng 64,4% kim ng¹ch t¨ng 24,4% riªng trong th¸ng 5/2001 l-îng g¹o xuÊt
khÈu ®¹t 800.000 ngh×n tÊn t¨ng 190.000 tÊn so víi th¸ng 4 n¨m 2001.
§èi víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp (kÓ c¶ tiÓu thñ c«ng nghiÖp) t¨ng nhanh n¨m
2000 ®¹t 10 tû USD gÊp h¬n 3,4 lÇn n¨m 1995 chiÕm kho¶ng 70% tæng kim ng¹ch
xuÊt khÈu cña c¶ n-íc.
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tãm l¹i, trong thêi gian qua ho¹t ®éng xuÊt khÈu liªn tôc ph¸t triÓn. Tæng
kim ng¹ch xuÊt khÈu 5 n¨m ®¹t trªn 51,6 tû USD, t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m trªn
21%, gÊp 3 lÇn møc t¨ng GDP (7%) khèi l-îng c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc
®Òu t¨ng kh¸. C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ®· cã sù thay ®æi mét b-íc. Tû träng kim
g¹ch xuÊt khÈu cña nhãm hµng n«ng s¶n, l©m, thuû s¶n tuy vÉn chiÕm vÞ trÝ quan
träng nh-ng cã xu h-íng gi¶m dÇn tõ 42,3% n¨m 1996 xuèng cßn 30% n¨m 2000,
tû träng cña nhãm hµng c«ng nghiÖp nhÑ vµ tiÓu c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp t¨ng
t-¬ng øng tõ 29% lªn 34,3%. Nhãm hµng c«ng nghiÖp nÆng vµ kho¸ng s¶n tõ
28,7% lªn 35,7% n¨m 2000 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t trªn 184USD/ng-êi, tuy cßn
ë møc thÊp nh-ng ®· thuéc lo¹i c¸c n-íc cã nguån ngo¹i th-¬ng ph¸t triÓn. ThÞ
tr-êng xuÊt khÈu ®-îc cñng cè vµ më réng thªm. thÞ tr-êng Ch©u ¸ chiÕm gÇn 58%
tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ trªn 80% tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam.
Riªng thÞ tr-êng c¸c n-íc ASEAN t-¬ng øng chiÕm trªn 18% vµ 29%. Trªn mét sè
thÞ tr-êng kh¸ nh- EU, Ch©u Mü, Trung §«ng hµng xuÊt khÈu cña ta ®· cã mÆt vµ
®ang t¨ng dÇn.
Khi ch-a tÝnh vµo c©n ®èi xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ hµng n¨m nh-ng c¸c
dÞch vô thu ngo¹i tÖ nh- kiÒu hèi, x©y dùng c¸c c«ng tr×nh n-íc ngoµi, xuÊt khÈu
lao ®éng, dÞch vô trao ®æi chuyªn gia ®· lªn nhanh chãng trong thêi gian qua.
Møc chªnh lÖch xuÊt nhËp khÈu so víi kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· tõ 49,6%
n¨m 1995 ®¹t xuèng cßn 6,3% n¨m 2000
III. Ph©n tÝch kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam
trªn thÞ tr-êng thÕ giíi
Thêi gian thùc hiÖn cam kÕt trong ASEAN, b¶o ®¶m lé tr×nh tham gia APTA
®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam còng nh- tõng doanh nghiÖp ®Ó ®i vµo héi nhËp kinh
tÕ cã hiÖu qu¶ thùc sù lµ mét søc Ðp, mét th¸ch thøc gay g¾t. N¨m 2000, d-íi sù
chØ ®aä vµ ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ, ®éi ngò doanh nghiÖp ViÖt Nam tham gia
20