Tài liệu Biện pháp dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 6 tuổi tại trường mầm non ngô quyền vĩnh yên vĩnh phúc

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC MẦM NON TRẦN THỊ MỸ LINH BIỆN PHÁP DẠY HỌC NGHE NHẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN 5 - 6 TUỔI TẠI TRƢỜNG MẦM NON NGÔ QUYỀN VĨNH YÊN - VĨNH PHÚC KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Mai HÀ NỘI, 2018 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC MẦM NON TRẦN THỊ MỸ LINH BIỆN PHÁP DẠY HỌC NGHE NHẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN 5 - 6 TUỔI TẠI TRƢỜNG MẦM NON NGÔ QUYỀN VĨNH YÊN - VĨNH PHÚC KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Mai HÀ NỘI, 2018 LỜI CẢM ƠN Đề tài: “Biện pháp dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng mầm non Ngô Quyền - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc” là nội dung tôi chọn để nghiên cứu và làm khoá luận tốt nghiệp. Qua đây, tôi xin chân thành cảm ơn các cô giáo trong Ban giám hiệu nhà trƣờng cùng toàn thể các cô giáo tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong kì thực tập vừa qua để tôi có thể thực hành các kiến thức mà các thầy, cô giáo đã dạy các bộ môn của khoa Giáo dục Mầm non tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 mà 4 năm vừa qua tôi đã đƣợc theo học. Cuối cùng tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thạc sỹ Nguyễn Thị Quỳnh Mai - Giảng viên âm nhạc trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Sinh viên thực hiện Trần Thị Mỹ Linh LỜI CAM ĐOAN Khoá luận này là kết quả nghiên cứu của bản thân tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Bên cạnh đó, tôi đƣợc sự quan tâm của các thầy cô khoa Giáo dục Mầm non, đặc biệt là sự hƣớng dẫn tận tình của cô giáo ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Mai. Trong khi nghiên cứu, hoàn thành khoá luận tôi đã tham khảo một số tài liệu đƣợc ghi trong phần tài liệu tham khảo. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những kết quả trong khoá luận là hoàn toàn trung thực. Đề tài chƣa đƣợc công bố trong bất cứ một công trình khoa học nào khác. Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Sinh viên Trần Thị Mỹ Linh MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu .................................................................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 5 5. Phƣơng pháp nghiên cứu........................................................................... 5 6. Những đóng góp của đề tài ....................................................................... 5 7. Bố cục khoá luận ....................................................................................... 5 NỘI DUNG ....................................................................................................... 6 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG ......................................... 6 1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 6 1.1.1. Một số khái niệm ................................................................................ 6 1.1.2. Các thể loại nhạc cho trẻ nghe ......................................................... 8 1.2. Vai trò của nghe nhạc đối với trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi .................... 11 1.2.1. Nghe nhạc góp phần phát triển thẩm mỹ cho trẻ .......................... 12 1.2.2. Nghe nhạc góp phần phát triển thể chất của trẻ ............................ 12 1.2.3. Nghe hát là phương tiện phát triển phẩm chất đạo đức ở trẻ ........ 13 1.2.4. Nghe nhạc là phương tiện góp phần phát triển trí tuệ ở trẻ.......... 13 1.3. Thực trạng dạy học nghe nhạc tại trƣờng mầm non Ngô Quyền ......... 14 1.3.1. Vài nét về nhà trường ..................................................................... 14 1.3.2. Thực trạng dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trường mầm non Ngô Quyền..................................................................... 16 1.3.3. Khả năng nghe nhạc của trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trường mầm non Ngô Quyền................................................................................. 17 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .............................................................................. 19 Chƣơng 2. CÁC BIỆN PHÁP DẠY HỌC NGHE NHẠC ............................. 21 2.1. Nguyên tắc đề xuất quy trình ................................................................ 21 2.1.1. Căn cứ và khả năng nghe nhạc và sự hứng thú của trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi .............................................................................................. 21 2.1.2. Đảm bảo tính mục tiêu giáo dục và tính sư phạm trong khi tổ chức.... 21 2.1.3. Đảm bảo tính mới và tính phát triển của hoạt động dạy nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi......................................................... 22 2.2. Các biện pháp ........................................................................................ 22 2.2.1. Bổ xung nội dung nghe nhạc cho trẻ .............................................. 22 2.2.2. Phương pháp dạy học ..................................................................... 41 2.2.3. Biện pháp dạy nghe nhạc ................................................................ 52 2.3. Thực nghiệm ......................................................................................... 57 2.3.1. Mục đích thực nghiệm..................................................................... 57 2.3.2. Đối tượng thực nghiệm ................................................................... 57 2.3.3. Nội dung thực nghiệm ..................................................................... 57 2.3.4. Thời gian và địa bàn thực nghiệm .................................................. 58 2.3.5. Tiến hành thực nghiệm ................................................................... 58 2.3.6. Kết quả thực nghiệm ....................................................................... 58 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 .............................................................................. 61 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 65 PHỤ LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT GV : Giáo viên MN : Mầm non NQ : Ngô Quyền AN : Âm nhạc GD : Giáo dục ĐHSP HN2 : Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 NXB : Nhà xuất bản MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ở nƣớc ta âm nhạc là một trong những môn học nghệ thuật đƣợc quy định chính thức trong chƣơng trình đào tạo ở các cấp, bậc học, bắt đầu từ trẻ mầm non. Cũng nhƣ thơ ca, âm nhạc rất gần gũi và tác động mạnh mẽ đến tâm tƣ, tình cảm của con ngƣời. Nó hƣớng con ngƣời đến cái chân - thiện mỹ. Ngoài ra âm nhạc còn là một trong những phƣơng tiện giáo dục hiệu quả nhất về các mặt đức – trí - thể - mỹ, là cơ sở để phát triển toàn diện về nhân cách cho trẻ. Đặc biệt đối với trẻ ở độ tuổi mầm non, âm nhạc là một dạng hoạt động chủ yếu trong chƣơng trình giáo dục âm nhạc cho trẻ. Nhƣ chúng ta đã biết trẻ mẫu giáo luôn hiếu động, thích tìm tòi và khám phá thế giới xung quanh, tƣ duy trực quan hình tƣợng, dễ xúc cảm..., đó là những tiền đề thuận lợi cho việc tiếp thu và lĩnh hội âm nhạc. Hầu hết trẻ ở lứa tuổi này, các bé đều yêu thích những gì phát ra âm thanh, có chuyển động và mang tính chất vui tƣơi, trong sáng. Âm nhạc đã thoải mãn tâm lý phổ biến này. Âm nhạc đã mang lại cho trẻ một thế giới âm thanh kì diệu, không ngừng chuyển động, tràn đầy niềm vui, vẻ đẹp, gợi cho trẻ cảm giác thú vị. Ngoài ra âm nhạc đã thoả mãn nhu cầu khao khát đƣợc hiểu biết, đƣợc hoạt động của trẻ đồng thời tác động mạnh mẽ đến sự phát triển tâm lý và năng lực hoạt động của trẻ. Thật vậy, chƣơng trình giáo dục âm nhạc ở độ tuổi mầm non có tính chất đặc trƣng của nó (dễ hiểu, dễ nhớ, giản dị cả về nội dung hình tƣợng lẫn ngôn ngữ âm nhạc, gần gũi và dễ đi sâu và tâm hồn trẻ) là điều kiện thuận lợi cho việc giáo dục âm nhạc. Qua đó giáo dục thẩm mỹ, đạo đức, đẩy mạnh sự phát triển trí tuệ, tạo niềm tin cho trẻ và hình thành thị hiếu thẩm mỹ âm nhạc. Từ đó hình thành nhân cách con ngƣời lao động Việt Nam mới. Chƣơng trình giáo dục âm nhạc ở trƣờng mẫu giáo rất đa dạng và phong phú với các hoạt động nhƣ: Ca hát, nghe nhạc, nghe hát, múa vận 1 động theo nhạc và trò chơi âm nhạc. Tham gia vào các hoạt động âm nhạc sinh động, vui tƣơi, phù hợp với từng độ tuổi, trẻ dần dần tích luỹ đƣợc những kỹ năng hoạt động âm nhạc cơ bản. Đặc biệt trong chƣơng trình giáo dục âm nhạc ở trƣờng mẫu giáo còn dành một nội dung rất quan trọng và đặc biệt đó là phần “Dạy học nghe nhạc”. Trẻ đƣợc học nghe nhạc qua nhạc hát và nhạc đàn. Trong thực tiễn việc dạy học âm nhạc cho trẻ mẫu giáo nói chung, đặc biệt ở phần nhạc hát cho trẻ nghe ở trƣờng mẫu giáo nói riêng vẫn còn nhiều vấn đề cần quan tâm. Những ca khúc cô hát cho trẻ nghe đòi hỏi ngƣời giáo viên phải hát hay, đúng và truyền tải đƣợc nội dung của ca khúc. Chính vì vậy mà một số giáo viên khi hát cho trẻ nghe vẫn còn hời hợt, hát một cách tuỳ tiện, không thể hiện đúng nội dung, sắc thái và còn nhầm lẫn về phong cách thể loại. Vì thế mà nhiều trẻ không chú ý lắng nghe, trẻ làm việc riêng, nói chuyện, hát tự do,…. Qua thời gian thực tập tại trƣờng và xuất phát từ thực tế tìm hiểu không khí học tập và sinh hoạt tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền, tôi cảm nhận đƣợc phần nào công tác giáo dục của trƣờng, đặc biệt là với môn âm nhạc, những thuận lợi và khó khăn trong việc giảng dạy của giáo viên nơi đây. Trƣờng Mầm non Ngô Quyền là một trong những trƣờng có khá đầy đủ những thiết bị dạy học, chất lƣợng giảng dạy luôn đạt kết quả cao trong toàn tỉnh. Các hoạt động học tập luôn đƣợc trƣờng quan tâm đầu tƣ về cơ sở vât chất cũng nhƣ chất lƣợng giảng dạy để các giờ học đạt kết quả tốt nhất. Các cô giáo có giọng hát hay, với những bài hát khó có âm vực rộng giáo viên thể hiện chất giọng rất tốt, giáo viên có nhiều thuận lợi về giọng hát. Tuy nhiên trong hoạt động dạy học nghe nhạc là một hoạt động khó. Bởi vì các ca khúc đƣợc sử dụng cho trẻ nghe hát rất rộng và phong phú về thể loại, với những bài hát rất khó, âm vực rộng,… khiến các giáo viên trực tiếp giảng dạy chƣa thể hiện đúng tính chất, nội dung, sắc thái tình cảm và còn nhầm lẫn về phong cách thể loại dẫn đến chất lƣợng dạy các hoạt động nghe nhạc chƣa cao. Trong khi đó hoạt 2 động nghe nhạc là hoạt động rất quan trọng của môn giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non nhất là ở trẻ mẫu giáo lớn khi mà các bé chuẩn bị bƣớc vào bậc học tiểu học. Nếu tìm hiểu nghiên cứu làm rõ những đặc điểm về cấu trúc, hình thức, thể loại và phƣơng tiện diễn tả âm nhạc nhƣ: Trẻ nghe để phân biệt nhạc cụ, âm sắc, tiết tấu, cƣờng độ…; Trẻ nghe để phân biệt thể loại, đề tài; Trẻ nghe nhạc để cảm thụ về nhịp điệu của âm nhạc; Trẻ nghe để cảm thụ về nội của tác phẩm. Từ đó cung cấp cho giáo viên những hiểu biết sâu sắc về hoạt động dạy học nghe nhạc và các biện pháp để ứng dụng vào giờ dạy học nghe nhạc một cách khoa học, hợp lý. Sẽ nâng cao chất lƣợng giáo dục âm nhạc cho trẻ ở trƣờng mẫu giáo, góp phần tích cực vào sự nghiệp đào tạo con ngƣời mới phát triển toàn diện, đáp ứng xu thế phát triển giáo dục ở trƣờng mẫu giáo hiện nay và những năm tới. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, là một sinh viên khoa Giáo dục Mầm non của trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. Tôi đã lựa chọn đề tài “Biện pháp dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền” làm đề tài nghiên cứu của khoá luận tốt nghiệp. 2. Lịch sử nghiên cứu Từ trƣớc tới nay, dạy học âm nhạc cho trẻ trƣớc tuổi học đã có nhiều các giáo trình, các tài liệu đề cập đến một cách kỹ lƣỡng. Các bộ giáo trình đã chỉ rõ những mục đích, yêu cầu, nhiệm vụ, nội dung, phƣơng pháp,… Dạy học âm nhạc cho trẻ là đề tài đƣợc nhiều ngƣời quan tâm. Một số công trình nghiên cứu về vấn đề này đã thành công nhƣ: - Vũ Ngọc Tuấn (2004). Nghiên cứu một số ca khúc mầm non sử dụng dạy trẻ mẫu giáo cảm thụ nhịp điệu âm nhạc. Trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Nhạc - Hoạ Trung Ƣơng. - Hoàng Thị Yến (2007). “Nghiên cứu một số biện pháp dạy trẻ lứa tuổi từ 3 đến 5 tuổi học nhạc tại trường mầm non thực hành Hoa Sen Hà Nội”. Trƣờng Đại học Sƣ phạm Nghệ thuật Trung Ƣơng. 3 - Khoá luận tốt nghiệp (2006). “Nâng cao chất lượng dạy nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi ở các trường mầm non thành phố Điên Biên Phủ”. Trƣờng Cao đẳng Nhạc - Hoạ Trung Ƣơng. - Nguyễn Hoài Thƣơng (2005). “Nghiên cứu ca khúc sử dụng trong chương trình cô hát cho trẻ nghe ở trường mẫu giáo”. Trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm Nhạc - Hoạ Trung Ƣơng. Các nghiên cứu trên đều đã rất thành công với đề tài nghiên cứu của mình nhƣ: Khoá luận “Nghiên cứu một số biện pháp dạy trẻ lứa tuổi từ 3 đến 5 tuổi học nhạc tại trường mầm non thực hành Hoa Sen Hà Nội” Hoàng Thị Yến đã đƣa ra biện pháp dạy trẻ cảm thụ nhịp điệu, âm sắc, cao độ trong âm nhạc cho trẻ mầm non. Từ đó giúp trẻ dễ dàng học tập, hứng thú trong giờ học âm nhạc hơn. Tuy nhiên chƣa có đề tài nào nghiên cứu về vấn đề “Dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền - Vĩnh Yên Vĩnh Phúc”. Chính vì vậy tôi đã lựa chọn đề tài này nghiên cứu, mong rằng những đóng góp của đề tài sẽ một phần nào giúp cho việc giáo dục trở nên thiết thực và hữu hiệu hơn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở tìm hiểu vai trò và thực trạng dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền. Đề tài nhằm nghiên cứu và đề xuất các biện pháp dạy học nghe nhạc, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy một cách hiệu quả nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về việc dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc. - Tìm hiểu thực trạng của việc dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc. 4 - Đề xuất biện pháp để dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là các biện pháp dạy học nghe nhạc áp dụng vào thực tiễn một cách có hiệu quả nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu trong phạm vi những vấn đề liên quan tới dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng Mầm non Ngô Quyền Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc. Thời gian: Tháng 9 năm 2017 đến tháng 6 năm 2018. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau: - Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh - Phƣơng pháp điều tra, thực nghiệm 6. Những đóng góp của đề tài Nếu khoá luận thành công sẽ góp phần tổng kết và đƣa ra những biện pháp trong việc dạy học nghe nhạc cho trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi tại trƣờng mầm non Ngô Quyền. Từ đó giúp trẻ nâng cao khả năng cảm thụ tác phẩm; phân biệt đƣợc các thể loại nhạc; phân biệt đƣợc các loại nhạc cụ và cảm thụ nhịp điệu của tác phẩm âm nhạc. 7. Bố cục khoá luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, khoá luận gồm 2 chƣơng Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực trạng Chƣơng 2: Các biện pháp dạy học nghe nhạc 5 NỘI DUNG Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm dạy học Dạy học là một quá trình gồm toàn bộ các thao tác có tổ chức và có định hƣớng giúp ngƣời học từng bƣớc có năng lực tƣ duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các giá trị tinh thần, các hiểu biết, các kỹ năng, các giá trị văn hoá mà nhân loại đã đạt đƣợc trên cơ sở đó có khả năng giải quyết đƣợc các bài toán thực tế đặt ra trong toàn bộ cuộc sống của mỗi ngƣời học. Bài học là gì? [10; Tr239] Dạy học là một quá trình nhà sƣ phạm sử dụng các kỹ năng sƣ phạm để truyền đạt thông tin cần thiết đến cho đối tƣợng cần đƣợc biết. Nhà sƣ phạm có thể truyền đạt thông tin nhƣ: Giảng giải, cho ngƣời học tự trải nghiệm,…sao cho ngƣời học nắm đƣợc thông tin cần thiết. 1.1.1.2. Khái niệm âm nhạc Âm nhạc là một loại hình nghệ thuật, phản ánh hiện thực khách quan bằng những hình tƣợng có sức biểu cảm của âm thanh. Cùng với các phƣơng tiện diễn tả âm nhạc nhƣ: giai điệu, tiết tấu, cƣờng độ, nhịp độ, âm sắc, âm khu, âm vực, hoà âm,… bản chất thời gian trong âm nhạc làm cho nó có thể truyền đạt sự vận động của các ý tƣởng và tình cảm trong tất cả những sắc thái tinh tế nhất. [1; Tr1] Âm nhạc nảy sinh từ quá trình lao động và hỗ trợ trở lại để con ngƣời sản xuất và sáng tạo. Âm nhạc gắn liền với con ngƣời từ lúc chào đời đến khi giã từ cuộc sống. Những khúc hát ru, những bài hát đồng dao trong trò chơi của trẻ em, những điệu hò lao động, bài hát giao duyên, các điệu nhảy, múa trong kho tàng âm nhạc dân gian là cội nguồn của nghệ thuật âm nhạc, là cơ sở cho sự sáng tạo của các nhạc sĩ. 6 Cảm thụ nghệ thuật âm nhạc cũng là sự sáng tạo và là một quá trình đặc biệt phức tạp, đa dạng. Ở đó âm nhạc không truyền tải ý tƣởng, tình cảm bằng ngôn ngữ, mà dòng hình tƣợng âm nhạc chỉ đƣợc cụ thể hoá trong sự cảm thụ của ngƣời nghe. Hàng ngàn ngƣời cùng nghe một tác phẩm âm nhạc chỉ đƣợc cụ thể hoá trong sự cảm thụ của ngƣời nghe. Hàng ngàn ngƣời cùng nghe một tác phẩm âm nhạc, nhƣng chiều sâu của tƣ duy, tâm trạng, sự phong phú ở vị trí tƣởng tƣợng của mỗi ngƣời lại hoàn toàn khác nhau ở các mức độ. Ở từng ngƣời, mức độ hứng thú, say mê âm nhạc cũng khác nhau. Có ngƣời chỉ thích nghe một tác phẩm của một nhạc sĩ nào đó và có những kinh nghiệm nghe của riêng mình. Đặc biệt, âm nhạc còn có khả năng tác động đến con ngƣời ngay từ thủa còn nằm nôi, nghe tiếng hát ru của mẹ. Những phản ứng xúc cảm từ rất sớm, những biểu hiện sinh động của trẻ khi nghe thấy nhạc âm,… đã khẳng định rằng, có thể cho trẻ làm quen với âm nhạc từ những tháng tuổi đầu tiên, rằng âm nhạc là phƣơng tiện tích cực trong việc giáo dục trẻ em ở nhiều mặt nhƣ: Thẩm mỹ, đạo đức, trí tuệ, thể chất,… Âm nhạc là một loại hình nghệ thuật phản ánh hiện thực khách quan. Bằng những giai điệu, tiết tấu, cƣờng độ, nhịp độ,… giúp cho các bản nhạc trở nên tinh tế nhất. 1.1.1.3. Khái niệm nghe nhạc Nghe âm nhạc là mức độ phát triển cao của tai nghe ở con ngƣời. Tai nghe âm nhạc có sự phân biệt rõ rệt với tai nghe bình thƣờng. Ngƣời ta có thể nghe rất thính mọi tiếng động, tiếng nói, song chƣa chắc đã nghe đƣợc và phân biệt đƣợc âm nhạc với cùng mức độ. Ngƣời có tai nghe âm nhạc phải phân biệt đƣợc các thuộc tính của âm nhạc nhƣ cao độ, trƣờng độ, âm sắc và các mối quan hệ của những phƣơng tiện diễn tả âm nhạc. Nghe nhạc là bộ phận quan trọng, xuyên suốt quá trình âm nhạc cho mọi lứa tuổi học sinh, từ trƣờng mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, các câu lạc 7 bộ, nhà văn hoá cho thiếu nhi,… cùng với các hoạt động âm nhạc khác nhƣ hát, múa, trò chơi âm nhạc,... nghe nhạc tham gia tích cực vào hình thành những cơ sở ban đầu của văn hoá âm nhạc, hoàn thiện những đặc trƣng tâm lý của nhân cách phát triển toàn diện nhƣ sự nhạy cảm với âm nhạc, biết xúc động trƣớc cái đẹp, phát triển trí tƣợng phong phú, tƣ duy sáng tạo, độc đáo,… Có thể nói rằng nghe nhạc trong giáo dục âm nhạc cho trẻ là một quá trình phức tạp, có tính định hƣớng và liên tục. Điều đó càng có ý nghĩa với giáo dục âm nhạc cho trẻ ở trƣờng mầm non. Cho trẻ tập nghe theo chƣơng rình có hệ thống nhất định để làm trẻ quen dần với hệ thống âm nhạc đa dạng, phong phú. Những ấn tƣợng thu đƣợc thông qua tập nghe nhạc ở những độ tuổi còn non nớt này sẽ khơi dậy những cảm xúc chân thực, đầu tiên với âm nhạc. Trẻ tích luỹ dần những ấn tƣợng, những khái niệm âm nhạc sơ giản, riêng lẻ tiến tới ghi nhớ tác phẩm âm nhạc, phân biệt nội dung, tính chất và các phƣơng tiện diễn tả âm nhạc, ở trẻ cũng dần hình thành trí nhớ âm nhạc. Điều đó mở ra cho trẻ con đƣờng làm phong phú hơn những kinh nghiệm âm nhạc của mỗi em, để dẫn đến cơ sở giáo dục khả năng cảm thụ âm nhạc [3; T22]. Nghe âm nhạc là khả năng cảm thụ âm thanh của mỗi cá nhân trong một khoảng không gian nhất định. 1.1.2. Các thể loại nhạc cho trẻ nghe Các bài hát đƣợc sử dụng trong chƣơng trình: “Cô hát cho trẻ nghe” ở trƣờng mẫu giáo gồm các thể loại sau: - Bài hát trữ tình. - Bài hát hành khúc. - Bài hát nhanh, vui hoạt. Trong 3 thể loại chính nói trên, mỗi thể loại có đặc trƣng chung nhất định, liên quan đến phƣơng tiện diễn tả âm nhạc. Có những bài hát mang tính chất êm dịu, nhẹ nhàng với giai điệu mềm mại. Có những bài hát mang khí thế hào 8 hung mạnh mẽ, đầy sức chiến đấu. Hay có những bài hát khác lạ, sôi nổi, hài hƣớc,…Để giáo viên mẫu giáo thể hiện đúng nội dung, tình cảm, sắc thái của bài hát trong chƣơng trình “Cô hát cho trẻ nghe” ở trƣờng mẫu giáo thì yêu cầu giáo viên mẫu giáo cần phân biệt đƣợc các thể loại bài hát nói trên. Các bài hát trong chƣơng trình “Cô hát cho trẻ nghe” ở trƣờng mẫu giáo thuộc thể loại trữ tình, tự sự chiếm tỉ lệ đa số nhƣ: - Cô giáo (Nhạc: Đỗ Mạnh Thƣờng, Lời: Nguyễn Hữu Tƣờng) - Ru con (Dân ca Nam Bộ) - Lý cây xanh (Dân ca Nam Bộ) - Em mơ gặp Bác Hồ (Nhạc và lời: Xuân Giao) - Bèo dạt mây trôi (Dân ca quan họ Bắc Ninh) - Khúc hát ru của ngƣời mẹ trẻ (Nhạc: Phạm Tuyên, Thơ: Lâm Thị Mỹ Dạ). - Lƣợn tròn lƣợn khéo (Văn Chung) - Đi học (Nhạc: Bùi Đình Thảo, Lời: Bùi Đình Thảo - Minh Chính). Đặc trƣng riêng của bài hát trữ tình là giai điệu dịu dàng, tha thiết, dàn trải, mênh mang. Thể loại này thƣờng đƣợc thể hiện ở nhịp độ vừa phải, khoan thai, có khi lại chậm rãi. Giai điệu thƣờng đƣợc tiến hành đi lên, đi xuống liền bậc tạo thành làn sóng, với đặc điểm tiến hành giai điệu nhƣ vậy: Bài hát thuộc thể loại trữ tình luôn thể hiện đƣợc tính chất tự sự, nhẹ nhàng, êm đềm, tình cảm… Tính chất trữ tình trong các bài hát đƣợc thể hiện khá phong phú trong các sắc thái tình cảm khác nhau. Có những bài hát nhẹ nhàng, vui tƣơi, tha thiết, có bài hát êm đềm, sâu lắng, da diết hoặc có khi lại mênh mang dàn trải,… Khác hẳn với các thể loại khác, thể loại bài hát trữ tình phần lớn tính chu kì của tiết tấu không nổi lên một cách rõ rệt hoặc không ổn định, song thể loại bài hát trữ tình vẫn giữ đƣợc đặc trƣng riêng của mình. 9 Trong chƣơng trình Mầm non mang âm điệu mạnh mẽ, hoành tráng, trong sáng, lạc quan tin tƣởng là đặc điểm nổi bật của thể loại bài hát hành khúc. Nhịp độ vừa phải, phù hợp với bƣớc đi thƣờng đƣợc viết ở nhịp có hai phách (2/4). Tiết tấu trong bài hát hành khúc thƣờng dùng dấu chấm đôi hoặc móc giật, giai điệu hay sử dụng các bƣớc nhảy quãng 4 - 5 thể hiện tính chất thôi thúc, kêu gọi, kiên quyết… Chƣơng trình “Cô hát cho trẻ nghe” ở trƣờng mẫu giáo có một số bài hát thuộc thể loại hành khúc nhƣ bài: - Chiếc đèn ông sao (Nhạc và lời: Phạm Tuyên) - Trái đất này là của chúng mình (Lời: Định Hải, Nhạc: Trƣơng Quang Lục) - Reo vang bình minh (Nhạc và lời: Lƣu Hữu phƣớc) - Bài ca đi học (Nhạc và lời: Phan Trần Bằng) - Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng (Nhạc và lời: Phong Nhã) Số lƣợng bài hát thuộc thể loại nhanh, vui, hoạt trong chƣơng trình “Cô hát cho trẻ nghe” ở trƣờng mẫu giáo cũng chiếm đa số. Thể loại này thƣờng có nhịp độ nhanh, sôi nổi, tƣơi vui. Nội dung các bài hát nhanh, vui hoạt đƣợc gắn liền với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ, thể hiện những nét đặc trƣng riêng của trẻ nhƣ: trong sáng, hồn nhiên, vô tƣ, hài hƣớc, nhí nhảnh… Những bài hát thuộc thể loại này thƣờng có tiết tấu ổn định, âm hình tiết tấu đƣợc lặp đi, lặp lại, một cách rõ ràng. Do đó giáo viên có thể vận động hay thể hiện một số động tác múa khác nhau, bài hát mà trẻ đƣợc nghe cũng trở nên phong phú hơn, trẻ tiếp thu và cảm nhận sâu sắc hơn. Trong chƣơng trình “Cô hát cho trẻ nghe” ở trƣờng mẫu giáo, bài hát thuộc thể loại nhanh, vui hoạt có một số bài sau: - Lý cây bông (Dân ca Nam Bộ) - Hoa trong vƣờn (theo bài “Đi cấy” dân ca Thanh Hoá) 10 - Trống cơm (Dân ca quan họ Bắc Ninh) - Đuổi chim (Nhạc: Việt Anh, Lời: Nhƣợc Thuỷ) - Anh phi công ơi (Nhạc: Xuân Giao, Lời thơ: Xuân Quỳnh) - Gà gáy le té (Dân ca Cống Khao, Lời mới: Huy Trân). 1.2. Vai trò của nghe nhạc đối với trẻ mẫu giáo lớn 5 - 6 tuổi Đối với hệ thống giáo dục. Nghe nhạc là bộ phận quan trọng xuyên suốt quá trình giáo dục âm nhạc cho mọi lứa tuổi: từ nhà trẻ, mẫu giáo, trƣờng trung học, các câu lạc bộ, nhà văn hoá cho thiếu nhi,… cùng với các hoạt động âm nhạc khác nhƣ hát, múa, sử dụng nhạc cụ, trò chơi âm nhạc, nghe nhạc,…trẻ tham gia tích cực nhằm hình thành những cơ sở ban đầu cho văn hoá âm nhạc, những đặc trƣng tâm lý của nhân cách phát triển tính toàn diện nhƣ sự nhạy cảm với âm nhạc, biết xúc động trƣớc cái đẹp, phát triển trí tƣởng tƣợng phong phú, tƣ duy sáng tạo độc đáo. Có thể nói rằng. Nghe nhạc trong giáo dục âm nhạc cho trẻ nói chung và cho trẻ 5 - 6 tuổi nói riêng là một quá trình phức tạp có định hƣớng mục đích sƣ phạm liên tục. Trẻ 5 - 6 tuổi đã tích luỹ dần những ấn tƣợng, những khái niệm sơ giản riêng lẻ về âm nhạc tiến tới ghi nhớ tác phẩm, phân biệt nội dung, tính chất và các phƣơng tiện biểu hiện. Trong trẻ cũng dần dần hình thành trí nhớ âm nhạc. trẻ đã làm phong phú hơn kinh nghiệm âm nhạc của mình qua nghe nhạc. Hoạt động nghe nhạc làm thoả mãn nhu cầu tình cảm của trẻ, thông qua nghe nhạc, trẻ bộc lộ cảm xúc để giao tiếp với xung quanh và dƣờng nhƣ để cảm thụ và ghi nhớ trọn vẹn tác phẩm. Nghe nhạc còn là một phƣơng tiện hữu hiệu góp phần hình thành và phát triển nhân cách của trẻ. Đó là phẩm chất vui tƣơi và hồn nhiên, hoạt bát, mạnh dạn, tự tin. Đặc biệt nghe nhạc còn giúp trẻ phát triển tai nghe, hoàn thiện các nhiệm vụ giáo dục âm nhạc. Đồng thời làm phong phú thêm tâm hồn trẻ 11 những cảm xúc trong sáng, hồn nhiên,… Từ đó đã khẳng định rằng nghe nhạc là phƣơng tiện tích cực trong việc giáo dục trẻ ở nhiều mặt nhƣ: thẩm mỹ, đạo đức, trí tuệ, thể chất. 1.2.1. Nghe nhạc góp phần phát triển thẩm mỹ cho trẻ Giáo dục thẩm mỹ nhằm phát triển ở trẻ khả năng cảm thụ, lĩnh hội và hiểu cái đẹp, phân biệt đƣợc cái hay, cái dở, hoạt động độc lập và sáng tạo trong khi tiếp xúc với các thể loại khác nhau. Khi cho trẻ nghe các tác phẩm âm nhạc khác nhau giúp trẻ bộc lộ cảm xúc, diễn đạt cảm xúc. Nhịp điệu vui tƣơi của các bản nhạc gợi cho trẻ niềm vui, hào hứng, phấn khởi. Bài hát ru gợi cho trẻ những nét giai điệu mềm mại, nhẹ nhàng, uyển chuyển, vỗ về khắc sâu thêm trong tình cảm dịu dàng, êm ái. Trong khi nghe nhạc, trẻ không chỉ cảm nhận trực tiếp tính chất, tình cảm âm nhạc (hƣởng ứng với trạng thái, cảm xúc có rong tác phẩm đặc biệt bởi cấu trúc âm hình tiết tấu âm nhạc) mà còn thấy cái đẹp trong tác phẩm mà mình nghe. Trên cơ sở đó, trẻ thêm hứng thú, thêm yêu thích và nảy sinh nhu cầu âm nhạc.Các bài hát cho trẻ nghe nhạc càng đa dạng phong phú thì tạo cho trẻ khả năng hoạt động độc lập và sáng tạo. Trong khi nghe trẻ tự tƣởng tƣợng hình dung ra các hình tƣợng trong tác phẩm (Nhƣ: Chú bộ đội, vƣờn hoa, con cò, con mèo, con gà hay các nét sinh hoạt độc đáo của các dân tộc trên mọi miền tổ quốc) tƣởng tƣợng theo cách của mình từ đó giúp trẻ dần nhận xét, đánh giá chất lƣợng biểu diễn của cô hay của bạn cùng với sự phát triển các kỹ năng nghe nhạc, trẻ cũng bộc lộ niềm say mê, hứng thú với âm nhạc, trên cơ sở đó góp phần đạt đƣợc mục đích giáo dục thẩm mỹ. 1.2.2. Nghe nhạc góp phần phát triển thể chất của trẻ Âm nhạc có ảnh hƣởng đến quá trình phát triển cơ thể của trẻ là phƣơng tiện đƣợc coi là tốt nhất để phát triển khả năng nghe của trẻ. Trong quá trình học hát, nghe hát, nghe nhạc trẻ đƣợc rèn luyện khả năng tập 12 trung chú ý đến âm thanh, tiết tấu, sự giống và khác nhau, quay lại hay không quay lại,… Khi nghe cô hát, trẻ vận động hoặc nhảy múa theo bài háy sẽ góp phần phát triển độ linh hoạt, tự tin, mạnh dạn, hoặc trẻ hát theo cô sẽ phát triển cho trẻ về bộ cơ quan phát thanh hô hấp làm cho trẻ có giọng hát hay, chính xác, tạo điều kiện rèn luyện cho trẻ sự phối hợp chặt chẽ giữa tai nghe và hát. Đồng thời cũng tạo cho trẻ có đƣợc phong thái tự nhiên, uyển chuyển khi thể hiện bài hát. 1.2.3. Nghe hát là phương tiện phát triển phẩm chất đạo đức ở trẻ Trong khi tác động đến tình cảm của trẻ, nghe nhạc cũng đồng thời hình thành ở chúng tình cảm đạo đức. Đôi khi tác động của âm nhạc còn mạnh hơn cả những lƣời khuyên hay sự ra lệnh nghiêm khắc. Các tác phẩm ca ngợi thiên nhiên, đất nƣớc, con ngƣời,… gợi cho trẻ tình yêu quê hƣơng, yêu Thủ đô, yêu Tổ quốc, long biết ơn cho những ngƣời đã cống hiến cho đất nƣớc, cho nhân dân. Tiết học nghe nhạc có ảnh hƣởng đến văn hoá chung trong hành vi của trẻ. Sự thay đổi, luân phiên các dạng hoạt động âm nhạc trong tiết học đòi hỏi trẻ phải có sự chú ý, độ nhanh nhạy, tính tổ chức, giáo dục ở trẻ kiềm chế dần điều khiển vận động cho phù hợp với âm nhạc, giáo dục ý chí. Nhƣ vậy nghe nhạc tạo ra những điều kiện cần thiết đối với sự hình thành những phẩm chất đạo đức của nhân cách trẻ. 1.2.4. Nghe nhạc là phương tiện góp phần phát triển trí tuệ ở trẻ Cảm thụ âm nhạc gắn bó chặt chẽ với sự phát triển trí tuệ - đòi hỏi trẻ phải chú ý, quan sát, nhạy bén. Trẻ tập trung nghe nhạc so sánh các âm thanh tiến hành theo các hƣớng khác nhau, làm quen với ý nghĩa biểu cảm của các âm thanh đó, ghi nhớ những đặc điểm, tính chất các hình tƣợng âm thanh, âm nhạc. Những trải nghiệm ban đầu thử đánh giá cái đẹp trong khi nghe đòi hỏi trí tuệ hoạt động tích cực. 13