Tài liệu Bi kịch tình yêu và hôn nhân trong tiểu thuyết hồng lâu mộng (tào tuyết cần)

Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy, ®Çu tiªn em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi c« gi¸o - Th.S NguyÔn ThÞ BÝch Dung ®· trùc tiÕp h­íng dÉn vµ gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Em còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o trong tæ V¨n häc n­íc ngoµi, c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ v¨n -Tr­êng §¹i häc s­ ph¹m Hµ Néi 2, cïng toµn thÓ c¸c b¹n sinh viªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ ®ãng gãp nh÷ng ý kiÕn quý b¸u ®Ó em hoµn thµnh kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hµ néi, th¸ng 05 n¨m 2007 Sinh viªn thùc hiÖn Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 1 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n Lêi cam ®oan §Ó hoµn thµnh kho¸ luËn nµy, ngoµi sù nç lùc cña b¶n th©n, t«i ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì tËn t×nh cña c« gi¸o h­íng dÉn - Th.S NguyÔn ThÞ BÝch Dung, cïng c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ v¨n. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh nghiªn cøu, t«i ®· ®äc thªm c¸c tµi liÖu tham kh¶o cã liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong ®Ò tµi cña m×nh. Tuy nhiªn, t«i xin cam ®oan nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trong kho¸ luËn nµy lµ cña riªng t«i, kh«ng trïng víi kÕt qu¶ cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c. Hµ Néi, ngµy 10 th¸ng 05 n¨m 2007. T¸c gi¶ kho¸ luËn Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n PhÇn Më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi 1.1. LÝ do khoa häc Hång L©u Méng lµ bé tiÓu thuyÕt hiÖn thùc vÜ ®¹i xuÊt hiÖn vµo cuèi thÕ kØ XVIII. §ã lµ t¸c phÈm cã ý nghÜa c¾m mèc, ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña mét giai ®o¹n v¨n häc bëi dung l­îng ®å sé, sù thµnh thôc trong ph­¬ng ph¸p s¸ng t¸c vµ ©m vang cña sù chuyÓn m×nh lÞch sö mµ nã ®em ®Õn cho ng­êi ®äc. T×m hiÓu t¸c phÈm réng lín nµy, chóng ta t×m thÊy ë ®ã bøc tranh thu nhá cña x· héi phong kiÕn Trung Quèc suy tµn, sù trçi dËy cña con ng­êi c¸ nh©n nh­ lµ mét xu thÕ tÊt yÕu cña thêi ®¹i, kh¸t khao ®­îc kh¼ng ®Þnh chÝnh m×nh. Nh÷ng gi¸ trÞ to lín Êy cña Hång L©u Méng chñ yÕu ®­îc thÓ hiÖn qua bi kÞch cña sè phËn nh©n vËt trong t¸c phÈm. Hång L©u Méng viÕt vÒ bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n gi÷a Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc - TiÕt B¶o Thoa tõ ®ã kh¸i qu¸t nh÷ng gi¸ trÞ to lín, ph¶n ¸nh s©u s¾c nh÷ng vÊn ®Ò thêi ®¹i. V× vËy, t×m hiÓu Hång L©u Méng kh«ng thÓ bá qua tÊn bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n nµy. Cã thÓ coi ®ã lµ ch×a kho¸ ®Ó më c¸nh cöa ®i t×m nh÷ng khÝa c¹nh vÒ néi dung t­ t­ëng cña t¸c gi¶. §ång thêi ®ã còng lµ ph­¬ng thøc gióp ng­êi ®äc cã ®­îc c¸i nh×n s©u s¾c, nh©n v¨n h¬n vÒ sè phËn con ng­êi, vÒ thêi ®¹i. 1.2. LÝ do s­ ph¹m. V¨n häc Trung Quèc lµ mét bé phËn quan träng vµ chiÕm thêi l­îng gi¶ng d¹y chñ yÕu trong phÇn “V¨n häc n­íc ngoµi” cña ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n, ph©n m«n V¨n häc ë tr­êng phæ th«ng. Theo quan ®iÓm d¹y häc tÝch hîp hiÖn nay, g¾n gi¸o dôc víi ho¹t ®éng ®êi sèng; häc V¨n kh«ng ph¶i chØ nh»m c¶m thô c¸i hay, c¸i ®Ñp mµ cßn nh»m lÜnh héi nh÷ng tri thøc, vèn sèng, vèn hiÓu biÕt vÒ v¨n hãa - x· héi. V× vËy, bé phËn V¨n häc Trung Quèc ®­îc gi¶ng d¹y theo thÓ lo¹i, cã sù chän läc t¸c phÈm kÜ l­ìng. Trong ®ã, tiÓu thuyÕt ch­¬ng håi lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc tiªu biÓu cña V¨n häc Trung Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 3 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n Quèc. NhiÒu t¸c phÈm ®¹t ®Õn tr×nh ®é hoµn thiÖn mÉu mùc vµ ®­îc gäi lµ “tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn Trung Hoa”: Tam Quèc diÔn nghÜa, Thñy hö, T©y du, ChuyÖn lµng nho, Hång L©u Méng,... Hång L©u Méng tuy kh«ng ®­îc trùc tiÕp gi¶ng d¹y trong nhµ tr­êng phæ th«ng nh­ng viÖc t×m hiÓu t¸c phÈm nµy gióp gi¸o viªn cã ®­îc c¸i nh×n phong phó toµn diÖn h¬n vÒ tiÓu thuyÕt ch­¬ng håi - thÓ lo¹i ®­îc ®­a vµo ch­¬ng tr×nh phæ th«ng. T×m hiÓu Hång L©u Méng còng gióp gi¸o viªn h×nh thµnh râ nÐt h¬n nh÷ng hiÓu biÕt vÒ x· héi phong kiÕn Trung Quèc cuèi thÕ kØ XVIII khi ®ang trªn ®µ xuèng dèc, suy tµn; sù chuyÓn biÕn vÒ t­ t­ëng chuÈn bÞ cho mét ý thøc hÖ míi ra ®êi ®­îc ®¸nh dÊu b»ng sù ra ®êi cña tiÓu thuyÕt Trung Quèc hiÖn ®¹i. 1.3. LÝ do c¸ nh©n ng­êi viÕt T¸c phÈm Hång L©u Méng víi c©u chuyÖn t×nh duyªn bi th¶m cña Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc ®· t¹o ®­îc sù c¶m th­¬ng, xãt xa cña b¹n ®äc nãi chung vµ ng­êi viÕt nãi riªng. ViÖc t×m hiÓu bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong t¸c phÈm ®· gióp ng­êi viÕt thÊy ®­îc sù ph¸t triÓn vÒ quan niÖm t×nh yªu - h«n nh©n trong v¨n häc Trung Quèc tõ Kinh Thi ®Õn Hång L©u Méng; kh¸t khao m·nh liÖt cña con ng­êi ®ßi ®­îc sèng v× nh÷ng g× nh©n b¶n nhÊt. 2. Môc ®Ých vµ ph¹m vi nghiªn cøu. 2.1. Môc ®Ých nghiªn cøu Qua viÖc t×m hiÓu bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong Hång L©u Méng, ®Ò tµi nh»m môc ®Ých khai th¸c gi¸ trÞ hiÖn thùc vµ nh©n ®¹o s©u s¾c cña t¸c phÈm qua viÖc ngîi ca kh¸t väng t×nh yªu tù do v­ît lÔ gi¸o phong kiÕn; lªn ¸n, tè c¸o thÕ lùc phong kiÕn ®· chµ ®¹p, vïi dËp h¹nh phóc ch©n chÝnh cña con ng­êi. Tõ ®ã, thÊy ®­îc sù tiÕn bé, ®i tr­íc thêi ®¹i cña t¸c gi¶ Tµo TuyÕt CÇn trong cuéc ®Êu tranh ®ßi gi¶i phãng c¸ nh©n, gi¶i phãng c¸ tÝnh. 2.2. Ph¹m vi nghiªn cøu Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n Hång L©u Méng lµ mét tÊn bi kÞch lín, nhiÒu nh©n vËt cã sè phËn bi kÞch nh­ng ®Ò tµi chñ yÕu nghiªn cøu, t×m hiÓu bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong t¸c phÈm xoay quanh ba nh©n vËt Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc- TiÕt B¶o Thoa víi vai trß lµ sîi d©y liªn kÕt chñ ®¹o trong m¹ch truyÖn, g¾n kÕt c¸c chñ ®Ò cña toµn t¸c phÈm. 3. LÞch sö vÊn ®Ò Hång L©u Méng (“GiÊc méng lÇu son”) cßn cã tªn gäi lµ Th¹ch ®Çu kÝ (“C©u chuyÖn hßn ®¸”), Kim L¨ng thËp nhÞ thoa (“M­êi hai chiÕc tr©m vµng ®Êt Kim L¨ng”). Khi t¸c phÈm ra ®êi, x· héi thÞ d©n ®· ph¸t triÓn nh­ng t­ t­ëng phong kiÕn cßn hÕt søc nÆng nÒ. Nh÷ng ng­êi mang nÆng ®Çu ãc phong kiÕn coi Hång L©u Méng lµ “d©m th­”, “tµ thuyÕt” nh­ng cµng vÒ sau Hång L©u Méng cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh so víi c¸c t¸c phÈm kh¸c. §­¬ng thêi, ng­êi Trung Quèc cã c©u: Khai ®µm bÊt thuyÕt Hång L©u Méng §éc tËn thi th­ diÖc uæng nhiªn Ng­êi Trung Quèc say mª ®äc, b×nh luËn vµ s¸ng t¸c vÒ nã. Hång L©u Méng còng gîi lªn høng thó nghiªn cøu cña nhiÒu thÕ hÖ ng­êi Trung Quèc, h×nh thµnh mét nghµnh häc chuyªn nghiªn cøu vÒ Hång L©u Méng gäi lµ Hång häc, in chuyªn san Hång L©u Méng nghiªn cøu. Trªn thÕ giíi, t¸c phÈm ®­îc dÞch ra tiÕng Anh, Nga, Ph¸p, NhËt,… ë ViÖt Nam, Hång L©u Méng còng ®­îc dÞch tõ rÊt sím. Hång L©u Méng lµ t¸c phÈm cã vai trß quan träng trong lÞch sö vËn ®éng cña v¨n häc Trung Quèc. Lç TÊn nhËn xÐt: “Tõ khi Hång L©u Méng ra ®êi c¸ch viÕt truyÒn thèng ®· bÞ ph¸ vì”. ViÖn sÜ N.K.K«nrat - nhµ H¸n häc X« viÕt næi tiÕng viÕt: “TiÓu thuyÕt Hång L©u Méng lµ mét t¸c phÈm hiÖn thùc chñ nghÜa tiªu biÓu. §ã lµ bøc tranh vÜ ®¹i vÒ quy m« còng nh­ ý nghÜa cña cuéc sèng x· héi Trung Quèc thÕ kØ XVIII”. Trong c¸c tµi liÖu nghiªn cøu liªn quan ®Õn Hång L©u Méng, hÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ ®Òu ®i vµo khai th¸c mèi Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n t×nh tay ba cã tÝnh chÊt bi kÞch gi÷a Gi¶ B¶o Ngäc- L©m §¹i Ngäc- TiÕt B¶o Thoa. + Cuèn LÞch sö v¨n häc Trung Quèc (TrÇn Xu©n §Ò), t¸c gi¶ viÕt: “Khuynh h­íng chung cña Hång L©u Méng lµ ca ngîi mèi t×nh chung thuû, kÞch liÖt lªn ¸n giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ”. T¸c gi¶ ph©n tÝch mèi t×nh tuyÖt väng cña §¹i Ngäc vµ B¶o Ngäc lµ sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng ®øa con nghÞch tö cña x· héi phong kiÕn. §Æc biÖt, t¸c gi¶ kÕt luËn: §¹i Ngäc lµ nh©n vËt giÇu tinh thÇn ph¶n kh¸ng, nµng chÕt nh­ng linh hån cña nµng cßn sèng m·i. VÒ nh©n vËt B¶o Thoa, t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh: “cho dï B¶o Thoa cè g¾ng bao nhiªu ®i n÷a th× còng chØ lµ vËt hi sinh cña x· héi mµ nµng t«n thê”. + Cuèn LÞch sö v¨n häc Trung Quèc tËp 2 (Së nghiªn cøu v¨n häc thuéc ViÖn KHXH Trung Quèc do nhãm t¸c gi¶ L­¬ng Duy Thø, NguyÔn Kh¾c Phi, Lª §øc NiÖm,...dÞch) C¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch ý nghÜa x· héi réng lín cña t×nh yªu trong Hång L©u Méng, kh¼ng ®Þnh sù v­ît tréi cña Hång L©u Méng so víi c¸c t¸c phÈm cæ ®¹i viÕt vÒ t×nh yªu kh¸c: “Chñ ®Ò t×nh yªu ®· ®­îc Tµo TuyÕt CÇn lµm cho ®Çy ®ñ thªm, n©ng cao thªm b»ng néi dung cã tÝnh chÊt chÝnh trÞ vµ x· héi phong phó”. C¸c t¸c gi¶ còng ®­a ra mét sè h¹n chÕ cña thêi ®¹i vµ cña giai cÊp trong mèi t×nh Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc. + Lêi giíi thiÖu Hång L©u Méng cña Mai Quèc Liªn (tËp 1, NXB V¨n häc); «ng ®· khai th¸c phÇn nµo bi kÞch t×nh yªu vµ ý nghÜa t×nh yªu trong Hång L©u Méng. + Cuèn Nh÷ng bé tiÓu thuyÕt cæ ®iÓn hay nhÊt cña Trung Quèc (TrÇn Xu©n §Ò), khi xem xÐt bi kÞch t×nh yªu cña Gi¶ B¶o Ngäc- L©m §¹i Ngäc, t¸c gi¶ viÕt: “Chñ ®Ò t­ t­ëng cña t¸c phÈm kh«ng h¹n chÕ trong ph¹m vi bi kÞch h«n nh©n c¸ nh©n”. H×nh t­îng §¹i Ngäc ®­îc coi lµ “h×nh ¶nh cña ng­êi thiÕu n÷ giµu tinh thÇn ph¶n kh¸ng”. + Cuèn M¹n ®µm vÒ Hång L©u Méng (Tr­¬ng Kh¸nh ThiÖn, L­u VÜnh Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n L­¬ng - NguyÔn Phè dÞch), khi bµn vÒ bi kÞch trong t¸c phÈm, c¸c t¸c gi¶ viÕt: “§ã lµ bi kÞch cña x· héi, bi kÞch cña thêi ®¹i”. Nãi tãm l¹i, qua viÖc xem xÐt c¸c tµi liÖu trªn, chóng t«i nhËn thÊy: t×m hiÓu vÒ bi kÞch trong Hång L©u Méng, c¸c t¸c gi¶ ®· hÇu hÕt ®Ò cËp ®Õn vµ khai th¸c theo c¸c h­íng: + Chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn bi kÞch t×nh yªu gi÷a Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc víi ý nghÜa thÓ hiÖn tinh thÇn ®Êu tranh chèng phong kiÕn m¹nh mÏ. + VÒ B¶o Thoa, c¸c t¸c gi¶ ®Òu cho r»ng nh©n vËt nµy mang bi kÞch cña mét “kÎ t«n thê chñ nghÜa phong kiÕn”. Tuy nhiªn, c¸c t¸c gi¶ trªn khi xem xÐt bi kÞch trong t¸c phÈm chñ yÕu ®i vµo bi kÞch t×nh yªu Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc; nh÷ng sè phËn bi kÞch sau cuéc h«n nh©n gi÷a Gi¶ B¶o Ngäc - TiÕt B¶o Thoa (tøc lµ bi kÞch h«n nh©n) ch­a ®­îc ph©n tÝch cô thÓ. MÆt kh¸c, t×nh yªu Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc khi míi n¶y në vµ khi bÞ ®Èy vµo bi kÞch ®Òu cã ý nghÜa ph¶n phong s©u s¾c. Do ®ã cÇn ®­îc ph©n t¸ch ®Ó ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ h¬n. C¸c t¸c gi¶ ®· chØ ra bi kÞch t×nh yªu xuyªn suèt toµn t¸c phÈm; tuy nhiªn ch­a lµm râ ®­îc vai trß cña bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong viÖc thÓ hiÖn chñ ®Ò cña t¸c phÈm. V× vËy, khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng t«i xem xÐt bi kÞch trong t¸c phÈm trªn c¶ hai ph­¬ng diÖn, t×m hiÓu c¬ së n¶y sinh t×nh yªu gi÷a B¶o Ngäc vµ §¹i Ngäc, nguyªn nh©n ®Èy t×nh yªu ®ã ®Õn kÕt côc bi kÞch vµ sè phËn cña c¸c nh©n vËt; ®Æc biÖt nhÊn m¹nh bi kÞch riªng cña nh©n vËt B¶o Thoa. §ång thêi, kho¸ luËn còng khai th¸c vai trß cña viÖc x©y dùng bi kÞch trong gi¸ trÞ chung cña toµn t¸c phÈm. 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn môc tiªu cña ®Ò tµi, khi tiÕn hµnh nghiªn cøu chóng t«i sö dông mét sè ph­¬ng ph¸p sau: + Ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t t¸c phÈm: Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 7 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n Kh¶o s¸t trªn toµn bé t¸c phÈm, c¬ së lµ cuèn Hång L©u Méng, bé ba tËp, nxbV¨n häc, 1999 nh»m cã ®­îc c¸i nh×n bao qu¸t vÒ t¸c phÈm. + Ph­¬ng ph¸p so s¸nh: So s¸nh víi c¸c t¸c phÈm kh¸c cïng viÕt vÒ chñ ®Ò t×nh yªu nh­ Kinh Thi, T©y S­¬ng kÝ, …nh»m thÊy ®­îc nÐt chung vµ riªng, ®Æc biÖt nhÊn m¹nh néi dung t­ t­ëng, sù tiÕn bé, v­ît tréi cña Hång L©u Méng. + Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp: Kh¸i qu¸t thµnh c¸c luËn ®iÓm ®Ó n©ng cao vÊn ®Ò. 5. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn, phÇn Néi dung kho¸ luËn gåm hai ch­¬ng: Ch­¬ng 1: Nguyªn nh©n n¶y sinh bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong Hång L©u Méng. Ch­¬ng 2: Bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong Hång L©u Méng. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 8 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n PhÇn néi dung Ch­¬ng 1. Nguyªn nh©n n¶y sinh bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong Hång L©u Méng 1.1. Kh¸i niÖm bi kÞch vµ bi kÞch t×nh yªu trong Hång L©u Méng Hång L©u Méng chñ yÕu viÕt vÒ mét chuyÖn t×nh duyªn tay ba bi th¶m. Trong ®ã, c¶ ba nh©n vËt ®Òu lÇn l­ît bÞ ®Èy vµo bi kÞch. VËy nªn hiÓu bi kÞch ë ®©y nh­ thÕ nµo? Tr­íc hÕt, ta cÇn ph©n biÖt “bi kÞch” ®­îc sö dông ë ®©y kh«ng ph¶i lµ bi kÞch - mét thÓ cña lo¹i h×nh kÞch, th­êng ®­îc coi lµ ®èi lËp víi hµi kÞch. Bëi lÏ, Hång L©u Méng lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt tr­êng thiªn thuéc lo¹i tù sù (chø kh«ng ph¶i kÞch). Vµ biÓu hiÖn cña bi kÞch kh«ng ph¶i tËp trung hoµn toµn b»ng hµnh ®éng nh­ mét ®Æc tr­ng tiÓu biÓu cña kÞch mµ s©u s¾c h¬n, ®au ®ín h¬n qua nh÷ng ®Êu tranh, gi»ng xÐ ®au khæ trong ®êi sèng néi t©m cña nh©n vËt. Bi kÞch ë ®©y ®­îc hiÓu lµ tÝnh chÊt bi kÞch, thÓ hiÖn nh­ lµ “c¸i bi”“mét ph¹m trï mÜ häc, ®­îc diÔn ra trong cuéc ®Êu tranh kh«ng c©n søc gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c, c¸i míi víi c¸i cò, c¸i tiÕn bé víi c¸i ph¶n ®éng... trong ®iÒu kiÖn nh÷ng c¸i sau cßn m¹nh h¬n c¸i tr­íc”[3; 37].Theo ¡ng-ghen, céi nguån cña c¸i bi lµ “xung ®ét gi÷a ®ßi hái tÊt yÕu vÒ mÆt lÞch sö víi t×nh tr¹ng kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc nã trong thùc tiÔn”. §èi víi chñ nghÜa cæ ®iÓn (thêi k× x· héi phong kiÕn), con ng­êi bÞ ®Èy vµo bi kÞch khi vÊp ph¶i mèi xung ®ét gi÷a dôc väng, kh¸t väng c¸ nh©n víi tinh thÇn, nghÜa vô quèc gia - ë ®©y lµ hÖ thèng gi¸o ®iÒu ph¶n ®éng bã buéc ®êi sèng t×nh c¶m cña con ng­êi. Tõ c¬ së ®ã, t×m hiÓu bi kÞch t×nh yªu - h«n nh©n trong Hång L©u Méng trªn c¸c khÝa c¹nh: khai th¸c kh¸t väng, ­íc muèn c¸ nh©n (ë ®©y biÓu hiÖn tËp trung cô thÓ lµ kh¸t väng t×nh yªu tù do, h«n nh©n tù nguyÖn); sù c¶n Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 9 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n trë cña lÔ gi¸o phong kiÕn (víi vai trß lµ nguyªn nh©n s©u xa, nguyªn nh©n chÝnh ®Èy nh©n vËt vµo bi kÞch) vµ nh÷ng ®au ®ín, mÊt m¸t, d»n vÆt cña nh©n vËt chÝnh khi kh«ng thÓ thùc hiÖn kh¸t väng cña m×nh. Hång L©u Méng chñ yÕu tËp trung vµo mèi t×nh tay ba bi th¶m trong ®ã hµm chøa hai bi kÞch: Bi kÞch t×nh yªu gi÷a Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc vµ bi kÞch h«n nh©n gi÷a Gi¶ B¶o Ngäc - TiÕt B¶o Thoa. 1.2. Nguyªn nh©n n¶y sinh bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong Hång L©u Méng. Trong t¸c phÈm Hång L©u Méng, tõ viÖc kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch cña ba nh©n vËt chÝnh : Gi¶ B¶o Ngäc, L©m §¹i Ngäc, TiÕt B¶o Thoa cïng viÖc x©y dùng quan hÖ yªu ®­¬ng phøc t¹p ®Çy tÝnh chÊt bi kÞch cña hä; t¸c gi¶ Tµo TuyÕt CÇn ®· ph¬i bµy mèi xung ®ét, nh÷ng m©u thuÉn cã ý nghÜa x· héi to lín b»ng mét søc m¹nh nghÖ thuËt hiÕm cã. §Æt vµo bèi c¶nh x· héi vµ bèi c¶nh v¨n häc thêi ®¹i ®ã, viÖc n¶y sinh bi kÞch t×nh yªu - h«n nh©n trong Hång L©u Méng cã nh÷ng nguyªn nh©n riªng. Nh÷ng nguyªn nh©n nµy ®­îc lÝ gi¶i trªn c¸c ph­¬ng diÖn: Ph­¬ng diÖn x· héi, ph­¬ng diÖn triÕt häc - t«n gi¸o, ph­¬ng diÖn tõ c¸ nh©n t¸c gi¶. 1.2.1. Nguyªn nh©n x· héi. Tµo TuyÕt CÇn viÕt Hång L©u Méng vµo thÕ kØ XVIII - khi x· héi phong kiÕn vÉn ®ang tån t¹i nh­ng b¶n th©n nã chøa ®Çy ung nhät, xÊu xa, môc ruçng. §ã lµ thêi ®¹i “ giao thêi” cã ý nghÜa ®Æc biÖt trong lÞch sö. Mét mÆt, nã ®­îc ®¸nh dÊu bëi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña x· héi thÞ d©n. Nhµ Thanh, d­íi thêi c¸c hoµng ®Õ Ung ChÝnh, Cµn Long (1723 - 1795) lµ thêi kinh tÕ phån vinh, ch¼ng nh÷ng n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp mµ c¶ khai th¸c má, th­¬ng nghiÖp, ... còng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. C¸c thµnh thÞ lín ®ång thêi còng lµ c¸c ®« thÞ lín. Tµi liÖu x­a chÐp r»ng: chØ kÓ mét thÞ trÊn Thanh Giang (bªn bê VËn Hµ) thêi ®ã còng h¬n nöa triÖu d©n. NÒn kinh tÕ tù ph¸t t­ b¶n chñ nghÜa trong lßng x· héi phong kiÕn chuyªn chÕ môc ruçng vµ trªn ®µ tan Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 10 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n r·, ®· “®Î ” ra mét tÇng líp ng­êi thµnh thÞ. Hä cã ý thøc ®ßi tù do d©n chñ, ®ßi quyÒn b×nh ®¼ng trong x· héi ®ång thêi ®Æt ra nh÷ng thang gi¸ trÞ míi kh¸c víi quan niÖm thÈm mÜ cña x· héi phong kiÕn. Lóc nµy, trong x· héi ngoµi m©u thuÉn gi÷a n«ng d©n - ®Þa chñ, cßn cã m©u thuÉn gi÷a lùc l­îng thÞ d©n - giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ. Nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc: T©y S­¬ng kÝ, MÉu ®¬n ®×nh, Liªu Trai chÝ dÞ,... víi viÖc t¸i hiÖn nh÷ng sè phËn, buån vui c¸ nh©n, t×nh yªu,... chÝnh lµ sù “th¨ng hoa” cña cuéc sèng ®· b¾t ®Çu kh¸c tr­íc cña ng­êi thµnh thÞ. MÆt kh¸c, t­ t­ëng phong kiÕn vÉn hÕt søc nÆng nÒ. §ã lµ nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc lÔ gi¸o ®­îc h×nh thµnh trong x· héi phong kiÕn, nh÷ng quy ®Þnh kh¾t khe vÒ ®èi nh©n xö thÕ cña con ng­êi “tam c­¬ng ngò th­êng, tam tßng tø ®øc, m«n ®¨ng hé ®èi”... Nh÷ng chuÈn mùc, quy ®Þnh ngÆt nghÌo ®ã ®· tån t¹i hµng ngµn n¨m trong ®êi sèng vµ trong nÕp nghÜ cña con ng­êi; nh­ng ®Õn lóc nµy, trong hoµn c¶nh thêi ®¹i nhiÒu biÕn ®éng, ®æi thay vÒ t­ t­ëng, nã ®Æt ra cho con ng­êi hai sù lùa chän. Mét lµ, tiÕp tôc duy tr× nÕp sèng cò, khu«n m×nh theo lÔ gi¸o phong kiÕn. Hai lµ, cã xu h­íng muèn v­¬n lªn ®Ó tù kh¼ng ®Þnh m×nh, kh«ng chÞu ®i theo con ®­êng x· héi phong kiÕn ®· v¹ch s½n, lu«n thÓ hiÖn nh÷ng khao kh¸t, ®ßi hái nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n, tù ®Êu tranh ®Ó hoµn thiÖn nh©n c¸ch. Hä lµ nh÷ng ®øa con sinh ra tõ x· héi phong kiÕn nh­ng l¹i bÞ coi lµ “nghÞch tö”. C¸i míi sinh ra vµo buæi giao thêi cßn non yÕu trong khi c¸c cò tuy kh«ng cßn vÞ trÝ ®éc t«n nh­ng vÉn gi÷ ®­îc nÒn t¶ng v÷ng ch¾c; tÊt yÕu, nã sÏ t×m c¸ch lo¹i bá c¸i míi ra khái céng ®ång. Bi kÞch xuÊt hiÖn. §ã lµ sù thÊt b¹i t¹m thêi cña nh÷ng con ng­êi, lùc l­îng ®¹i diÖn cho t­ t­áng tiÕn bé. Trong bèi c¶nh x· héi Êy, Hång L©u Méng chÝnh lµ sù thÓ nghiÖm nh÷ng t­ t­ëng thêi ®¹i, lµ s¶n phÈm cña ý thøc t­ t­ëng thÞ d©n ®­¬ng thêi. Bi kÞch trong t¸c phÈm lµ bi kÞch cña mét t×nh yªu tay ba, nh­ng ®ång thêi nã còng lµ bi kÞch tõ cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò, tiÕn bé vµ l¹c hËu. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 11 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n ViÖc x©y dùng bi kÞch t×nh yªu trong t¸c phÈm lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu tõ bi kÞch chung cña c¶ mét thêi ®¹i. 1.2.2. Nguyªn nh©n triÕt häc - t«n gi¸o Trong x· héi phong kiÕn, sù t¸c ®éng cña triÕt häc vµ t«n gi¸o tíi hÖ t­ t­ëng cña con ng­êi nãi chung vµ cña ng­êi nghÖ sÜ nãi riªng lµ rÊt lín. TriÕt häc - t«n gi¸o cã thÓ coi lµ “ hÖ qui chiÕu” ®Ó tõ ®ã nghÖ sÜ soi däi vµo t¸c phÈm trong viÖc triÓn khai nh÷ng khÝa c¹nh, gi¸ trÞ vÒ néi dung, t­ t­ëng vµ nghÖ thuËt. Vµo thÕ kØ XVIII, thêi ®¹i Hång L©u Méng ®­îc ra ®êi, trong x· héi xuÊt hiÖn cuéc ®Êu tranh gi÷a hai luång t­ t­ëng “thiªn lÝ” vµ “nh©n dôc”. Tiªu biÓu cho luång t­ t­ëng thø nhÊt lµ lÝ häc Tr×nh - Chu. Hä chñ tr­¬ng: “gi÷ thiªn lÝ diÖt nh©n dôc” (gi÷ ®¹o trêi, diÖt bá ­íc muèn cña con ng­êi). Ph¸i nµy coi th­êng nh©n dôc, phñ nhËn ®êi sèng cña con ng­êi víi nh÷ng b¶n n¨ng tù nhiªn, coi ®ã lµ phÇn xÊu xa, thÊp hÌn trong con ng­êi vµ cÇn ph¶i dïng “ thiªn lÝ” ®Ó xo¸ bá, diÖt bá nã ®i. Do vËy lÝ häc Tr×nh - Chu chèng l¹i cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng c¸ tÝnh, khuyÕn khÝch con ng­êi tu©n theo hÖ t­ t­ëng phong kiÕn cam chÞu, chÊp nhËn, phôc tïng sè phËn. Víi quan ®iÓm, néi dung gi¸o ®iÒu, ph¶n nh©n ®¹o ®ã, lÝ häc Tr×nh - Chu lµ vò khÝ duy tr× sù tån t¹i cña chÕ ®é phong kiÕn. Luång t­ t­ëng ®èi lËp cña V­¬ng Phu Chi, Hoµng T«ng Hy, Cè Viªm Vâ, ... chñ tr­¬ng “thiªn lÝ t¹i nh©n dôc”, “thiªn lÝ” n»m trong “nh©n dôc”. Hä kh¼ng ®Þnh dôc väng cña con ng­êi lµ chÝnh ®¸ng. BÊt chÊp gi¸o lÝ ®¹o ®øc phong kiÕn gß Ðp, kh¾t khe vÉn tån t¹i mét ®êi sèng cña con ng­êi víi nh÷ng ­íc muèn, kh¸t väng tù nhiªn vÒ t×nh yªu, h¹nh phóc,... B»ng t­ t­ëng t¸o b¹o cña m×nh, hä ®· ph¸ tan thuyÕt “tóc mÖnh” vµ chñ nghÜa cÊm dôc ®· tån t¹i tõ l©u, trë thµnh mét phÇn trong “quan niÖm tÝnh” cña ng­êi Trung Quèc. Cuéc ®Êu tranh gi÷a hai lùc l­îng nµy ®Õn thêi ®¹i cña Tµo TuyÕt CÇn vÉn ch­a ph©n th¾ng b¹i. Nh­ng, sù trçi dËy vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña luång Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 12 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n t­ t­ëng “nh©n dôc” ®· t¹o nªn biÕn ®éng lín trong quan niÖm, t­ t­ëng cña nh©n d©n. Mµ biÓu hiÖn cao nhÊt, tËp trung nhÊt cña nh÷ng biÕn ®éng ®ã lµ tiÕng nãi ®Ò cao t×nh yªu tù do, ®Ò cao h¹nh phóc c¸ nh©n ®ang ngµy mét râ nÐt, ¸p ®¶o tr­íc luËn ®iÖu b¶o vÖ ®¹o ®øc phong kiÕn ®· lçi thêi. Hång L©u Méng ra ®êi còng trong c¬n lèc cña nh÷ng biÕn ®éng ®ã. T¸c phÈm lµ sù thÓ hiÖn tinh thÇn d©n chñ, phª ph¸n ®êi sèng x· héi phong kiÕn môc n¸t ®ßi tù do yªu ®­¬ng, gi¶i phãng c¸ tÝnh, ®ßi tù do b×nh ®¼ng, kh¸t khao mét lÝ t­ëng cho cuéc sèng. VÒ mÆt t«n gi¸o, t¸c phÈm ®­îc viÕt d­íi ¸nh s¸ng cña PhËt gi¸o, §¹o gi¸o vµ Khæng gi¸o. Trong t­ t­ëng cña t¸c gi¶ cã hiÖn t­îng céng h­ëng, dung hoµ cña c¶ ba t«n gi¸o. Khæng gi¸o ®Ó l¹i dÊu Ên trong t­ t­ëng tu chÝ lËp c«ng danh. Bëi vËy, dï kh«ng ph¶i lµ t­ t­ëng chÝnh nh­ng trong Hång L©u Méng vÉn Ýt nhiÒu tån t¹i nh÷ng quan ®iÓm, mÉu nh©n vËt theo chuÈn mùc: trai thêi “tu th©n tÒ gia trÞ quèc b×nh thiªn h¹”, g¸i thêi “tam tßng tø ®øc”. §Æc biÖt, ¶nh h­ëng cña §¹o gi¸o, PhËt gi¸o rÊt s©u ®Ëm, râ nÐt. §èi víi nh÷ng vÊn ®Ò trong cuéc sèng hiÖn thùc trong t¸c phÈm cña m×nh, Tµo TuyÕt CÇn ®· ®­a ra mét “gi¶i ®¸p triÕt häc”: “s¾c kh«ng”. Trong håi më ®Çu cuèn s¸ch, «ng ®· viÕt: “C¸c ch÷ “méng”, “¶o” dïng trong s¸ch lµ môc ®Ých cña quyÓn s¸ch nµy, ®ång thêi còng ngô ý nh¾c nhë ng­êi ®äc”. Nh÷ng “th¸i h­ ¶o c¶nh, t¶ng ®¸ Thanh Ng¹nh, Kh«ng Kh«ng ®¹o nh©n”,..xuÊt ph¸t tõ t­ t­ëng “nh©n sinh nh­ giÊc méng”, mong muèn mau tho¸t câi tôc chØ cã n­íc m¾t, ®au khæ; coi ë Èn, tu hµnh lµ lÏ sèng. LÏ tÊt nhiªn, nh÷ng h¹n chÕ nµy biÓu hiÖn ë thÕ giíi quan cña t¸c gi¶ ®· t« lªn t¸c phÈm mµu s¾c bi quan chñ nghÜa vµ thuyÕt sè mÖnh kh«ng dÔ xo¸ nhoµ; ®Æc biÖt ®èi víi viÖc ph¶n ¸nh, lÝ gi¶i tÊn bi kÞch t×nh yªu - h«n nh©n trong Hång L©u Méng. 1.2.3. Nguyªn nh©n tõ c¸ nh©n t¸c gi¶ Tµo TuyÕt CÇn lµ ®øa con lät lßng tõ chÕ ®é phong kiÕn. ¤ng sinh ra trong mét gia ®×nh ®¹i quý téc, hµo m«n väng téc hiÓn h¸ch. ThÕ nh­ng, cuéc Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 13 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n ®êi th¨ng trÇm, cuéc sèng vµng son tan vì, gia ®×nh suy sôp. Hång L©u Méng cã thÓ xem lµ ph¶n quang nh÷ng håi øc cña Tµo TuyÕt CÇn vÒ cuéc sèng quý téc ®· tan vì ®ã. Gia ®×nh ®i tõ chç cùc thÞnh ®Õn cùc suy, sù thay ®æi to lín ®ã kh«ng thÓ kh«ng dÉn ®Õn sù thay ®æi trong t­ t­ëng vµ t×nh c¶m cña «ng. Nã khiÕn «ng nhËn thøc ®­îc b¶n chÊt xÊu xa téi ¸c cña giai cÊp quý téc phong kiÕn vµ ph¶n ¸nh trong t¸c phÈm qua h×nh ¶nh phñ Vinh Quèc vµ bi kÞch cña nh÷ng con ng­êi sèng trong phñ. Tµo TuyÕt CÇn còng lµ ng­êi tµi hoa, giái vÏ, hay th¬, thÝch r­îu vµ cao ng¹o... NÐt tµi hoa nµy ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ trong t¸c phÈm, trong lêi th¬, lêi b×nh cña c¸c nh©n vËt, t¹o nªn nh÷ng bµi th¬ hay cã ®êi sèng riªng ngay c¶ khi t¸ch khái t¸c phÈm. §ång thêi, con ng­êi tµi hoa ®ã còng mang mét t©m hån ®a c¶m, nh¹y c¶m víi nh÷ng nçi sÇu, nh÷ng ®au khæ cña nh©n vËt. Tµo TuyÕt CÇn vèn coi träng phô n÷. §èi lËp víi quan niÖm: “NhÊt nam viÕt h÷u, thËp n÷ viÕt v«” trong x· héi phong kiÕn, «ng ®Ò cao ng­êi phô n÷, coi hä lµ biÓu t­îng cho c¸i ®Ñp, c¸i thanh s¹ch duy nhÊt cßn l¹i trong cuéc ®êi nh¬ bÈn, thÕ nh­ng l¹i bÞ cuéc ®êi d×m xuèng ®¸y. V× thÕ, hä cßn lµ biÓu t­îng cña bi kÞch. ¤ng kh«ng ngÇn ng¹i bµy tá quan ®iÓm cña m×nh, hæ thÑn v× b¶n th©n thua kÐm “b¹n quÇn thoa”. Trong bµi tùa viÕt lÊy, Tµo TuyÕt CÇn ®· nãi râ môc ®Ých viÕt s¸ch cña m×nh: “T«i biÕt t«i mang téi nhiÒu nh­ng trong khuª c¸c, cßn cã biÕt bao ng­êi tµi giái, t«i kh«ng thÓ nhÊt thiÕt m­în cí ngu d¹i, muèn che dÊu téi lçi m×nh ®Ó hä bÞ mai mét”. Cã khi «ng göi g¾m gi¸n tiÕp qua lêi nh©n vËt chÝnh Gi¶ B¶o Ngäc: “X­¬ng thÞt con g¸i lµ n­íc kÕt thµnh, x­¬ng thÞt con trai lµ bïn kÕt thµnh. Ta tr«ng thÊy con g¸i th× tho¶i m¸i, thanh th¶n, thÊy con trai th× nh­ nhiÔm ph¶i h¬i d¬ bÈn kinh ng­êi ”. B¶o Ngäc ®· nªu lªn “nguyªn lý n÷ tÝnh” rÊt xa l¹, thËm chÝ ®èi lËp víi t­ t­ëng “träng nam khinh n÷”. Nã hµm chøa tinh thÇn ph¶n kh¸ng trËt tù phong kiÕn. Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy nÐt t­¬ng ®ång rÊt râ nÐt ë nh©n vËt vµ t¸c gi¶ nh÷ng ®øa con ph¶n nghÞch cña chÕ ®é phong kiÕn. H¬n thÕ, sù ph¶n kh¸ng Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 14 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n ®ã thÓ hiÖn lßng c¶m th«ng, yªu mÕn, ®ång t×nh víi nh÷ng ng­êi phô n÷ bÞ chÕ ®é phong kiÕn ¸p bøc, bÞ ®Èy vµo bi kÞch. Nh÷ng nguyªn nh©n x· héi, t­ t­ëng triÕt häc - t«n gi¸o cña thêi ®¹i vµ tõ phÝa c¸ nh©n t¸c gi¶ trªn ®©y cã vai trß lµ c¬ së h×nh thµnh, n¶y sinh bi kÞch t×nh yªu - h«n nh©n trong Hång L©u Méng - mét ph­¬ng diÖn, néi dung chÝnh xuyªn suèt toµn bé t¸c phÈm. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n Ch­¬ng 2. bi kÞch t×nh yªu vµ h«n nh©n trong Hång l©u méng 2.1. Gi¶ B¶o Ngäc- L©m §¹i Ngäc vµ bi kÞch t×nh yªu 2.1.1. Quan niÖm t×nh yªu tr­íc Hång L©u Méng T×nh yªu lµ chñ ®Ò mu«n thña trong ®êi sèng nãi chung vµ trong v¨n häc nãi riªng. Tuy nhiªn ë nh÷ng thêi ®¹i, giai ®o¹n kh¸c nhau, quan niÖm vÒ t×nh yªu còng cã sù thay ®æi. Trong x· héi phong kiÕn, t×nh yªu ®Ých thùc lµ mét kh¸i niÖm xa vêi ®èi víi con ng­êi. Yªu ®­¬ng tù do bÞ coi lµ mét hµnh vi v« ®¹o ®øc, nh÷ng ng­êi yªu nhau vµ ®Õn víi nhau b»ng tr¸i tim bÞ x· héi quy kÕt lµ ®i ng­îc l¹i chuÈn mùc phong kiÕn. C¸i ®­îc gäi lµ t×nh yªu tån t¹i trong x· héi phong kiÕn lµ t×nh yªu bÞ s¾p ®Æt tõ tr­íc, kh«ng cã t×nh yªu trai g¸i tù do. Bëi vËy, con ng­êi trung ®¹i nh×n chung lu«n bÞ k×m kÑp, h¹n chÕ bëi nh÷ng chÕ ­íc t×nh c¶m, v­ît ra ngoµi nh÷ng chÕ ­íc Êy, hµnh ®éng theo sù m¸ch b¶o cña con tim nh­ nµng KiÒu (TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du): “X¨m x¨m b¨ng lèi v­ên khuya mét m×nh” ®Ó t×m ®Õn víi Kim Träng sÏ bÞ coi lµ d©m, lo¹n; bëi quan niÖm: Nam ®¸o n÷ phßng, nam t¾c lo¹n N÷ ®¸o nam phßng, n÷ t¾c d©m . Sèng trong vßng kiÒm to¶ ngÆt nghÌo Êy, con ng­êi kh«ng ®­îc sèng thËt víi lßng m×nh. Hä chØ biÕt tu©n theo sè phËn. Trong v¨n häc, t×nh yªu ®­îc ph¶n ¸nh nhiÒu nhÊt, sím nhÊt trong Kinh Thi. T×nh yªu trong Kinh Thi hån nhiªn, th¼ng th¾n, thµnh thËt vµ chÊt ph¸c, Êy lµ mét t×nh yªu víi: YÓu ®iÖu thôc n÷ Qu©n tö h¶o cÇu. Nh­ng khi chÕ ®é bãc lét ®­îc x¸c lËp th× lÔ gi¸o phong kiÕn còng ph¸t huy t¸c dông. Mäi thø lu©n lÝ, luËt lÖ ®Òu ®Æt ra ®Ó bã buéc ng­êi phô n÷ vµo Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 16 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n khu«n phÐp. ChuyÖn t×nh c¶m riªng cña ng­êi phô n÷ còng do cha mÑ, anh em, hä hµng ®Þnh ®o¹t. C« g¸i trong T­¬ng Träng Tö yªu mµ kh«ng d¸m yªu, kh«ng d¸m hÑn ng­êi yªu ®Õn nhµ, sî cha mÑ, anh em quë m¾ng, hä hµng c­êi chª: Chµng ¬i, chí lÎn vµo ®©y Chí leo mµ g·y cµnh c©y trong v­ên T×nh chµng ®©u d¸m kh«ng th­¬ng Nh­ng lêi cha mÑ xem th­êng ®­îc ®©u T×nh chµng em vÉn ghi s©u Lêi cha mÑ dÆn em ®©u d¸m nhên… Con ®­êng ®Ó thanh niªn nam n÷ giµnh lÊy tù do yªu ®­¬ng lµ ph¶i tÝch cùc ®Êu tranh víi lÔ gi¸o, víi d­ luËn, víi c¶ nh÷ng ng­êi th©n. Sau Kinh Thi, trong nhiÒu t¸c phÈm v¨n häc cæ kh¸c, t×nh yªu mÉu mùc ®­îc miªu t¶ vµ x©y dùng theo t­ t­ëng vµ nÕp sèng phong kiÕn theo ®uæi h×nh mÉu: “Phu quý phô vinh”. C¸i gäi lµ “nµng th× c«ng dung ng«n h¹nh, ta th× hiÒn hËu chuyªn cÇn”, “lôc cung triÒu b¸i gäi tªn chµng, ngò hoa s¾c phong ¾t dµnh cho thiÕp”... §ã lµ t×nh yªu lÊy ®¹o ®øc phong kiÕn lµm tiªu chuÈn, lÊy viÖc ®¹t ®­îc vinh dù phong kiÕn lµm lÝ t­ëng h¹nh phóc. Ngay ®Õn trong mét t¸c phÈm mµ t×nh yªu tù do ®· ®­îc ®Ò cËp mét c¸ch ch©n thËt vµ t¸c gi¶ ®· tá râ th¸i ®é ñng hé, t¸n ®ång nh­ T©y S­¬ng kÝ th× cuèi cïng ®Ó Tr­¬ng Sinh lÊy ®­îc Th«i Oanh Oanh, chµng còng vÉn ph¶i thùc hiÖn ®­îc yªu cÇu: ph¶i ®i thi vµ thi ®ç. Nh­ thÕ cã nghÜa lµ ®Ó mèi t×nh Êy ®­îc x· héi chÊp nhËn, nã vÉn ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c bÊt di bÊt dÞch: “m«n ®¨ng hé ®èi”, theo giÊc m¬ “vâng anh ®i tr­íc, vâng nµng theo sau”. Lèi suy nghÜ Êy, t­ t­ëng Êy ®· ¨n s©u bÐn rÔ trë thµnh mét giíi h¹n v« h×nh trong ®êi sèng vµ trong v¨n häc. V¨n häc kh«ng cßn thùc hiÖn ®­îc ®Çy ®ñ chøc n¨ng cao c¶ vèn cã cña nã lµ ph¶n ¸nh ®êi sèng víi nh÷ng t©m t­, t×nh c¶m thËt cña con ng­êi n÷a. Nh­ng ®Õn Hång L©u Méng, ®óng nh­ Lç Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 17 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n TÊn ®· ®¸nh gi¸: “Tõ khi cã Hång L©u Méng, t­ t­ëng vµ c¸ch viÕt truyÒn thèng ®· bÞ ph¸ vì”. Víi Hång L©u Méng, Tµo TuyÕt CÇn ®· “ph¸ vì” hoµn toµn giíi h¹n t­ t­ëng tr­íc ®ã. Hång L©u Méng ®· nhiÖt t×nh ca ngîi mÆt tiÕn bé, trong s¸ng cña cuéc sèng, ca ngîi nh÷ng con ng­êi chèng l¹i lèi sèng phong kiÕn, ®Æc biÖt lµ ca ngîi t×nh yªu tr¸i lÔ gi¸o phong kiÕn. Do néi dung t­ t­ëng cña t×nh yªu nµy, nªn so víi nhiÒu t¸c phÈm cæ ®¹i viÕt vÒ t×nh yªu th× Hång L©u Méng cã mét ý nghÜa x· héi réng lín h¬n nhiÒu. 2.1.2. Gi¶ B¶o Ngäc - L©m §¹i Ngäc vµ bi kÞch t×nh yªu 2.1.2.1. T×nh yªu v­ît lÔ gi¸o phong kiÕn B¶o Ngäc vµ §¹i Ngäc lµ hai anh em c« cËu ruét cïng ë chung mét nhµ tõ bÐ lín lªn v× B¶o Ngäc ®­îc bµ néi nu«ng chiÒu, cho ë riªng trong v­ên §¹i Quan cïng ®¸m quÇn thoa; §¹i Ngäc v× cha mÑ mÊt sím, ph¶i ®Õn ë nhê trong phñ Gi¶ l©u dµi nªn cµng gÇn gòi víi nhau h¬n. MÆt kh¸c, sù gÇn gòi gi÷a B¶o Ngäc vµ §¹i Ngäc còng cã mµu s¾c cña mét cuéc gÆp gì: “Tµi tö giai nh©n lµ nî s½n”. Khi míi gÆp lÇn ®Çu, §¹i Ngäc tr«ng thÊy B¶o Ngäc: “cho¸ng ng­êi lªn, nghÜ bông: “L¹ thËt ! H×nh nh­ ta ®· gÆp ë ®©u råi, sao quen mÆt thÕ !” cßn B¶o Ngäc còng ng¹c nhiªn thèt lªn: “H×nh nh­ t«i ®· ®­îc gÆp c« em lÇn nµo råi”. Theo sù s¾p ®Æt Êy cña cèt truyÖn, nam thanh ®Æt c¹nh n÷ tó ¾t n¶y sinh t×nh c¶m: “B¶o Ngäc vµ §¹i Ngäc th©n nhau h¬n h¼n mäi ng­êi, ngµy cïng ch¬i chung tèi cïng ngñ chung, rÊt lµ hoµ thuËn th©n mËt nh­ keo s¬n, kh«ng hÒ xÝch mÝch nhau ®iÒu g×”. ThÕ nh­ng, ®ã kh«ng ®¬n thuÇn lµ c©u chuyÖn “löa gÇn r¬m”, còng kh«ng ph¶i lµ “tµi tö - giai nh©n” th­êng thÊy trong nh÷ng c©u chuyÖn t×nh yªu trong c¸c tiÓu thuyÕt v¨n häc trung ®¹i kh¸c. T×nh yªu gi÷a B¶o Ngäc vµ §¹i Ngäc cã nguyªn cí s©u xa h¬n nhiÒu, bëi “yªu nhau kh«ng ph¶i lµ nh×n nhau mµ lµ cïng nh×n vÒ mét h­íng” (Saint ExupÐry), nghÜa lµ ë hä cã sù “®ång ®iÖu”, “tri ©m” lÉn nhau trªn nh÷ng vÊn ®Ò cña cuéc sèng ; mµ cô thÓ ë ®©y lµ sù gÆp gì nhau trong th¸i ®é, c¸ch ph¶n øng víi chÕ ®é phong kiÕn. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 18 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n B¶o Ngäc sèng trong mét gia ®×nh "chung minh ®Ønh thùc, thÕ phiÖt tr©m anh”, sèng cuéc ®êi sung tóc cña giai cÊp bãc lét nh­ tÊt c¶ c¸c «ng chñ phong kiÕn trong phñ Vinh quèc. Nh­ng nh÷ng hµnh ®éng cña B¶o Ngäc v­ît ngoµi vßng quy ®Þnh cña ®¹o ®øc tinh thÇn phong kiÕn, chèng l¹i khoa cö, kh«ng muèn ®i con ®­êng “ra lµm quan trÞ n­íc” theo lèi sèng phong kiÕn. Nh÷ng “hµnh vi l¹ ®êi, tÝnh t×nh ngang b­íng ” trë thµnh ®Æc tr­ng tÝnh c¸ch cña B¶o Ngäc. Chµng o¸n th¸n cuéc sèng sung s­íng b¹c vµng cña m×nh, tù giËn m×nh “sinh ra ë chèn c«ng hÇu” mµ kh«ng sinh vµo “nhµ nho quan kiÕt”, “chØ ®­îc nãi chø kh«ng ®­îc lµm, tuy cã tiÒn, nh­ng ch¼ng ®­îc tiªu”. Tõ ®ã, ë B¶o Ngäc cã ®Çy ®ñ nh÷ng biÓu hiÖn cña t­ t­ëng ph¶n nghÞch, chèng ®èi l¹i chÝnh chÕ ®é phong kiÕn ®· sinh ra chµng. Chµng ®Ò ra “nguyªn lý n÷ tÝnh” ph¶n ®èi quan niÖm “träng nam khinh n÷”; B¶o Ngäc hoµi nghi c¶ s¸ch vë th¸nh hiÒn - nÒn t¶ng t­ t­ëng duy tr× sù thèng trÞ phong kiÕn: “Trõ Tø th­ ra, phÇn nhiÒu lµ bÞa ®Æt c¶, ch¶ ph¶i mét m×nh ta bÞa ®©u”. Chµng c¨m ghÐt nh÷ng kÎ “häc hµnh ®ç ®¹t, vµo luån ra cói” nh­ng còng lµ nh÷ng “con mät ¨n léc". Nh÷ng biÓu hiÖn Êy ®· bÞ Gi¶ ChÝnh - th©n phô B¶o Ngäc dÔ dµng nhËn ra. Lµ mét tÝn ®å trung thµnh bËc nhÊt cña chÕ ®é phong kiÕn, «ng ta rÊt mÉn c¶m, tinh t­êng thÊy ®­îc nh÷ng mÇm mèng ph¶n nghÞch ë B¶o Ngäc: “Chi b»ng nh©n dÞp nµy kÕt liÔu cho xong c¸i m¹ng chã nã ®i ®Ó khái mang v¹ vÒ sau”. BÞ ¸p bøc vÒ mÆt tinh thÇn nh­ vËy, B¶o Ngäc t×m lèi tho¸t vÒ t­ t­ëng, vµ ng­êi hiÓu anh duy nhÊt chØ cã §¹i Ngäc. §¹i Ngäc mang mÆc c¶m ë nhê. Cuéc sèng ¨n nhê ë ®Ëu ®Ó l¹i nçi ®au khã tan trong s©u th¼m t©m hån nµng. Bëi thÕ, §¹i Ngäc th­êng than th©n tr¸ch phËn. NÐt yÕu ®uèi nµy lµ mét phÇn trong tÝnh c¸ch cña nµng nh­ng ®ång thêi còng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng t¸c ®éng cña thêi ®¹i. Sèng trong thêi ®¹i mµ nh÷ng ng­êi phô n÷ kh«ng tù quyÕt ®Þnh ®­îc vËn mÖnh cña m×nh, §¹i Ngäc c¶m thÊy m×nh b¹c mÖnh nh­ “c¸nh hoa r¬i”. §¹i Ngäc vµ B¶o Ngäc ®Òu lµ nh÷ng n¹n nh©n khao kh¸t tù do nh­ng bÞ o Ðp, bã buéc trong c¸i lång vµng cña chÕ ®é phong kiÕn. Hai con Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 19 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Bïi ThÞ Ph­¬ng Th¶o - K29 H Ng÷ V¨n ng­êi nµy chung mét quan ®iÓm, hä coi nh÷ng kÎ lµm quan lµ “con mät ¨n léc”, lµ “trai thèi”, “xó nam nh©n”. Cïng lµ nh÷ng nh©n vËt cã t­ t­ëng ph¶n nghÞch, kh¸t khao tù do mong muèn thÓ hiÖn c¸i T«i c¸ nh©n, B¶o Ngäc vµ §¹i Ngäc tõ hai ®øa trÎ v« t­, cuèi cïng trë thµnh ®«i t×nh nh©n sèng chÕt cã nhau. T×nh yªu gi÷a B¶o Ngäc vµ §¹i Ngäc ®­îc t¸c gi¶ tËp trung x©y dùng s©u s¾c, m·nh liÖt. H¬n thÕ, trong x· héi phong kiÕn, t×nh yªu Êy ®¸ng quý, ®¸ng tr©n träng h¬n bëi nã ch©n thËt ®Õn tõng biÓu hiÖn. Nh÷ng giËn hên, nghi ngê,… ®Òu ®­îc t¸c gi¶ kÓ, t¶ tù nhiªn nh­ vèn cã nh­ng Èn chøa mét tÊm lßng thiÕt tha yªu mÕn. Thùc ra, ban ®Çu, do sím ®­îc nu«ng chiÒu, mét m×nh sèng gi÷a §¹i Quan viªn, trong lèi sèng “chung lén trong chèn mµn the” gi÷a ®¸m a hoµn nhan s¾c: T×nh V¨n, TËp Nh©n,… giao tiÕp víi nh÷ng tiÓu th­ ®µi c¸c; B¶o Ngäc ch­a h¼n ®· t©m niÖm chØ mét m×nh §¹i Ngäc. B¶o Ngäc còng cã nh÷ng phót do dù gi÷a hai ng­êi ®Ñp: §¹i Ngäc vµ B¶o Thoa , ®óng nh­ §¹i Ngäc ®· nhËn thÊy: “cã c« chÞ th× quªn khuÊy c« em”. B¶o Thoa ®Ñp ®Çy ®Æn, nân nµ, ®øc h¹nh, nÕt na theo ®óng nÕp nhµ phong kiÕn, B¶o Ngäc còng thÊy xiªu xiªu. ThÕ nh­ng, dÇn dÇn khi hiÓu râ tÝnh c¸ch, t­ t­ëng cña B¶o Thoa, anh ta c¶m thÊy kh«ng hîp chót nµo. Sù ®èi lËp trong quan ®iÓm khiÕn nh÷ng c¶m xóc víi B¶o Thoa qua ®i nhanh chãng. Ngay c¶ trong m¬, B¶o Ngäc còng ph¶n ®èi thuyÕt “kim - ngäc nh©n duyªn”, chØ cã t×nh yªu víi §¹i Ngäc lµ bÒn v÷ng, s©u s¾c. Tuy vËy, t×nh yªu gi÷a B¶o Ngäc vµ §¹i Ngäc tr¸i ng­îc víi t­ t­ëng phong kiÕn nªn còng tr¶i qua nh÷ng b­íc th¨ng trÇm. T×nh yªu cña hä b¾t ®Çu ®Çy nghi ng¹i, e dÌ. Dï c¶ hai ®Òu ®· n¶y sinh t×nh c¶m, t×nh yªu ®ã ngµy mét s©u s¾c, th«i thóc nh­ng vÉn bÞ k×m nÐn. “Ai còng «m s½n nçi niÒm t©m sù nh­ng ch­a tiÖn nãi ra”, ®Òu “dïng lèi vê vÉn ®Ó th¨m dß kÝn ®¸o”: “T«i víi c« ®Òu lµ con mét, ch¾c chóng ta cïng mét ý nghÜ, ngê ®©u phÝ c¶ tÊm lßng, thËt lµ cã oan kh«n ®­êng bµy tá”, “c« kh«ng thÌm Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 20