BẾP LỬA
Bằng Việt
Trong cuộc đời mỗi người, kỉ niệm tuổi thơ bao giờ cũng đẹp đẽ, thân thương và chứa chan
tình nghĩa. Bởi vì những kỉ niệm ấy thường gắn bó với những người ruột thịt , gần gũi, là cha, là mẹ, là
anh, chị, ông, bà,..Với Bằng Việt kỉ niệm về bà và tình bà cháu chắc là sâu nặng lắm, thắm thiết lắm nên
mới khơi nguồn cho dòng cảm xúc ấm nóng để sáng tạo nên một tác phẩm đặc sắc: bài thơ “Bếp lửa”.
Theo diễn biến tâm tư của nhân vật người cháu, chúng ta cảm nhận thắm thía từng cung bậc
tâm trạng. Với bằng 3 câu thơ đầu, kỉ niệm về bà cũng bắt đầu nhen lên cùng bếp lửa.
Một bếp lửa chập chờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu, nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa.
Đọng lại trong mấy dòng thơ ấy là chữ “thương” và hình ảnh bà lặng lẽ âm thầm trong khung
cảnh “biết mấy nắng mưa”. Vậy là kỉ niệm đã sống dậy từ tình cảm cháu nhớ thương bà và cuộc sống
của hai bà cháu đầy khó khắn, gian khổ.
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy.
Gia cảnh như thế nên tuổi thơ của cháu cũng như tuổi già của bà làm sao tránh được những cơ
cực, xót đau. Bao nhiêu kỉ niệm xa xưa được nhớ lại trong đó có một ấn tượng sâu đậm nhất đó là “khói
bếp” – khói từ bếp lửa của nhà nghèo.
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Hay câu thơ đầy sức lay động tâm hồn chúng ta
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay
Từ sương khói mịt mờ của tuổi thơ, hình ảnh thơ dần hiện rõ, giọng thơ như đang kể một câu
chuyện cổ tích với thời gian là tám năm ròng – tám năm, một con số không lớn nhưng ngày tháng cứ
kéo dài ròng rã nặng nề. Bởi vì “những ngày ở Huế” ấy, cuộc sống gia đình thật hoang vắng, quạnh hiu,
bố mẹ đi công tác xa, không về. Chỉ còn lại hai bà cháu cặm cụi bên nhau, nhóm lửa mỗi sớm, mỗi chiều
trong tiếng tu hú kêu. Trong mười một câu thơ mà âm vang tới 5 lần tiếng tu hú. Trong cảnh sống đơn
côi chỉ có hai bà cháu giữa đói nghèo và chiến tranh, tiếng tu hú phải chăng là tiếng đồng vọng của đất
trời để động viên an ủi kiếp người đau khổ ? Trong các cung bậc khác nhau của tiếng tu hú, tâm trạng
cháu mỗi lúc một thiết tha, hình ảnh bà hiện rõ dần. Bên bếp lửa hồng, bà kể chuyện, rồi “bà bảo cháu
nghe, bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học” . Từng việc, từng việc nhỏ nhẹ âm thầm hai bà cháu cùng
nhau làm. Rồi đứa cháu dần lớn khôn nhưng nghị lực của bà vẫn bền vững, tấm lòng bà vẫn mênh
mông. Ý thơ mở tiếp với sự việc cụ thể hơn
Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi
Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi
Đỡ đần bà dựng lại mái nhà tranh
1
Câu thơ chân thực như cuộc sống đang hiện lên một cách rõ ràng, ở đó chúng ta thấy tình đoàn
kết xóm làng và cả ý chí, nghị lực của những người mẹ, người bà ở hậu phương hướng ra tiền tuyến và
đẹp hơn hết, cao cả hơn hết là vẻ lung linh bất diệt của tình bà cháu hòa trong tình yêu quê hương, Tổ
quốc.
Vẫn vững long, bà dặn cháu đinh ninh
Bố ở chiến khu, bố còn việc bố
Mày có viết thư chớ kể này kể nọ
Cứ bảo nhà vẫn được bình yên
Người bà quê lam lũ, lầm lũi nắng mưa ấy chợt bừng sáng phẩm chất mới, niềm tin vào tương lai
của cách mạng, của dân tộc. Bà kiên trì chờ đợi, vững tin, truyền niềm tin cho người cháu yêu dấu bằng
ngọn lửa của lòng mình
Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng
Ở đoạn thơ cuối, kỉ niệm tuổi thơ lắng dần, thơ chuyển từ cảm xúc nhớ thương của đứa cháu nhỏ
đối với bà sang những suy nghĩ sâu sắc về cuộc đời, về ân nghĩa sâu nặng đối với bà
Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ
Ôi kì lạ và thiêng liêng, bếp lửa.
Hình ảnh bà ôm trùm cả đoạn thơ, điệp từ “nhóm” được lặp lại 4 lần với 4 nghĩa khác nhau.
Nhóm bếp lửa là nhóm cái bếp có thật, nhóm niềm yêu thương là bà cháu truyền cho nhau tình ruột thịt
nồng đượm, đến nhóm nồi xôi là bà mở rộng tấm lòng đoàn kết, gắn bó với làng xóm, quê hương. Và
cuối cùng người bà kì diệu ấy đã nhóm dậy cả tâm hồn thơ ấu để đứa cháu khôn lớn nên người. Bây giờ
cháu được đi xa, được thấy “ngọn khói trăm tàu ”, có “lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả” cháu vẫn không
quên bà, quên hình ảnh bếp lửa quê hương.
Nhưng chẳng lúc nào quên nhắc nhở
Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa
Bài thơ như một dòng hồi tưởng đẹp, lan tỏa như lửa ấm và dâng trào đến cả người nghe,
mỗi câu, mỗi chữ cứ hồng lên, nồng ấm biết bao tình cảm nhớ thương, ơn nghĩa của người cháu dành
cho bà. Người bà trong bài thơ “Bếp lửa” của Bằng Việt chắc là không còn nữa nhưng bếp lửa của bà
vẫn cứ sáng và nồng đượm trong tâm trí chúng ta.
2
- Xem thêm -