Tài liệu Bệnh tắc nghẽn phổi

Nh÷ng tiÕn bé trong chÈn ®o¸n, qu¶n lý ®iÒu trÞ vµ dù phßng bÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh Ts Ng« Quý Ch©u Khoa H« HÊp bÖnh viÖn B¹ch Mai ®Þnh nghÜa BPTNMT BPTNMT lµ t×nh tr¹ng bÖnh lý cã rèi lo¹n th«ng khÝ t¾c nghÏn kh«ng cã kh¶ n¨ng håi phôc hoµn toµn. Sù t¾c nghÏn th«ng khÝ tiÕn triÓn tõ tõ, liªn quan ®Õn ph¶n øng viªm bÊt th-êng cña phæi do c¸c ph©n tö hoÆc khÝ ®éc h¹i G¸nh nÆng cña BPTNMT DÞch tÔ häc:    Tû lÖ m¾c BPTNMT trªn toµn thÕ giíi -íc tÝnh kho¶ng 9,34/1000 víi nam vµ 7,33/1000 víi n÷. Nh÷ng -íc tÝnh nµy ch-a ph¶n ¸nh ®óng tû lÖ BPTNMT ë ng-êi cao tuæi. Tû lÖ m¾c BPTNMT cao nhÊt ë nh÷ng n-íc thÞnh hµnh viÖc hót thuèc, vµ thÊp h¬n ë nh÷ng n-íc cã sè tiªu thô thuèc l¸ tÝnh theo ®Çu ng-êi thÊp. G¸nh nÆng cña BPTNMT 3  Víi kinh tÕ vµ x· héi:   N¨m 1993, Mü tiªu tèn 23.900 triÖu ®« la cho BPTNMT; Anh n¨m 1996: 4.096 triÖu ®« la. Theo chØ sè DALY, n¨m 1990 BPTNMT ®øng hµng thø 12, -íc tÝnh ®Õn n¨m 2020, BPTNMT ®øng hµng thø 5, sau thiÕu m¸u c¬ tim, tai n¹n giao th«ng, trÇm c¶m, vµ tai biÕn m¹ch m¸u n·o. G¸nh nÆng cña BPTNMT  Tû lÖ tö vong:   BPTNMT lµ nguyªn nh©n g©y tö vong ®øng hµng thø 4, vµ dù b¸o cßn t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m tíi. ë Mü, tû lÖ tö vong do BPTNMT rÊt thÊp ë tuæi <40, sau ®ã t¨ng theo tuæi, vµ ®Õn tuæi >45, tö vong do BPTNMT ®øng hµng thø 4 Leading Causes of Deaths U.S. 1998 Cause of Death 1. Heart Disease 2. 6. Cancer Cerebrovascular disease (stroke) Respiratory Diseases (COPD) Accidents Pneumonia and influenza 7. Diabetes 8. Suicide Nephritis Chronic liver disease 3. 4. 5. 9. 10. All other causes of death Number 724,269 538,947 158,060 114,381 94,828 93,207 64,574 29,264 26,295 24,936 469,314 Percent Change in Age-Adjusted Death Rates, U.S., 1965-1998 Proportion of 1965 Rate 3.0 3.0 2.5 2.5 Coronary Heart Disease Stroke Other CVD COPD All Other Causes –59% –64% –35% +163% –7% 2.0 2.0 1.5 1.5 1.0 1.0 0.5 0.5 0.0 0 1965 - 1998 1965 - 1998 1965 - 1998 1965 - 1998 1965 - 1998 Age-Adjusted Death Rates for COPD, U.S., 1960-1995 Deaths per 100,000 60 60 White Male 50 50 40 40 Black Male 30 30 White Female 20 20 Black Female 10 10 00 1960 1960 1965 1965 1970 1970 1975 1975 1980 1980 1985 1985 1990 1990 1995 1995 2000 2000 ChiÕn l-îc qu¶n lý ®iÒu trÞ, dù phßng BPTNMT   BÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh (BPTNMT) lµ nguyªn nh©n chÝnh cña c¸c bÖnh phæi m¹n tÝnh vµ lµ nguyªn nh©n tö vong ®øng hµng thø 4 trªn toµn thÕ giíi ChiÕn l-îc chÈn ®o¸n qu¶n lý vµ phßng ngõa BPTNMT toµn cÇu (GOLD-2001) ®-a ra 1 kÕ ho¹ch qu¶n lý BPTNMT gåm 4 phÇn ChiÕn l-îc qu¶n lý ®iÒu trÞ, dù phßng BPTNMT 1. 2. 3. 4. §¸nh gi¸ vµ theo dâi bÖnh Gi¶m c¸c yÕu tè nguy c¬ Qu¶n lý ®iÒu trÞ BPTNMT æn ®Þnh Qu¶n lý ®iÒu trÞ c¸c ®ît cÊp BPTNMT PhÇn 1: ®¸nh gi¸ vµ theo dâi bÖnh c¸c ®IÓm chÝnh:  ChÈn ®o¸n BPTNMT dùa trªn tiÒn sö cã tiÕp xóc víi yÕu tè nguy c¬ vµ cã t¾c nghÏn th«ng khÝ kh«ng håi phôc hoµn toµn, cã hoÆc kh«ng c¸c triÖu chøng.  BÖnh nh©n cã ho vµ kh¹c ®êm m¹n tÝnh vµ tiÒn sö cã tiÕp xóc víi yÕu tè nguy c¬ th× nªn ®o chøc n¨ng h« hÊp, thËm chÝ c¶ khi hä kh«ng cã khã thë. PhÇn 1: ®¸nh gi¸ vµ theo dâi bÖnh    PhÕ dung kÕ lµ tiªu chuÈn vµng chÈn ®o¸n BPTNMT: FEV1/FVC < 70% vµ FEV1 < 80% trÞ sè lý thuyÕt sau dïng thuèc gi·n phÕ qu¶n kh¼ng ®Þnh cã t¾c nghÏn dßng thë kh«ng håi phôc hoµn toµn. Khi chÈn ®o¸n vµ qu¶n lý bÖnh nh©n BPTNMT cÇn ®¸nh gi¸ RLTK t¾c nghÏn qua phÕ dung kÕ. ®o ¸p lùc khÝ m¸u ®éng m¹ch nªn ®-îc xem xÐt ë tÊt c¶ bÖnh nh©n c¬ EFV1<40% hoÆc dÊu hiÖu l©m sµng gîi ý cã suy h« hÊp hoÆc suy tim ph¶i. YÕu tè nguy c¬ YÕu tè ph¬i nhiÔm:  Bôi vµ ho¸ chÊt nghÒ nghiÖp: Khi tiÕp xóc ®ñ vÒ thêi gian, bôi vµ ho¸ chÊt cã thÓ g©y BPTNMT ®éc lËp víi khãi thuèc. Nguy c¬ bÞ bÖnh t¨ng lªn nÕu kÕt hîp c¶ 2.  Hót thuèc: Tû lÖ gi¶m FEV1 ë ng-êi hót thuèc nhiÒu h¬n so víi ng-êi kh«ng hót. Phô n÷ cã thai hót thuèc cã thÓ g©y nguy h¹i cho thai nhi. nhùa thuèc l¸ (benzopyrènes,..)  Tham gia lµm tª liÖt hÖ thèng thanh th¶i cña phæi  Gi¶m hiÖu qu¶ cña hÖ thèng miÔn dÞch  Viªm m·n, t¨ng tiÕt chÊt nhÇy Hót thuèc vµ nguy c¬ h« hÊp •LiÒu l-îng thuèc: Bao/N¨m= sè bao thuèc hót trung b×nh/ngµy x sè n¨m hót •KiÓu hót: thuèc cã ®Çu läc, quÊn, tÈu... •HÝt khãi, s©u, nÝn thë: gi·n phÕ nang •Hót nhanh, n«ng: viªm phÕ qu¶n m·n •T¨ng nguy c¬ bÞ BPTNMT, KPQ, hen •ChËm tèc ®é t¨ng VEMS ë thiÕu niªn 60 000 tö vong ë Ph¸p do hót thuèc n¨m 1988 BÖnh kh¸c K Bµng quang K Kh¸c 3 500 1 500 4 700 K Tai Mòi häng 7 500 BÖnh phæi t¾c nghÏn m·n tÝnh Tai biÕn m¹ch m¸u vµ bÖnh tim Ung th- phæi 11 000 5 6 600 nam 3 100 n÷ 13 700 17 900 Source C Hill Conf Consensus 1998 Nguy c¬ t-¬ng ®èi m¾c bÖnh do hót thuèc BÖnh “Nguy c¬ khi kh«ng hót Nguy c¬ khi cã Tû lÖ tö vong do hót hót thuèc BÖnh phæi t¾c nghÏn 1 6 80 - 90 % Viªm t¾c ®éng mÆch chi 1 9 68 - 98 % Ung th- phæi 1 10 80 - 85% §ét tö do tim tr-íc 45 tuæi 1 5 75 - 80% Tö vong do ung th- 1 2 30 % BÖnh m¹ch vµnh 1 2 25 - 43% Sources : Fielding, 1985 ; US Dept of Health and Human Services, 1989; Wald, 1996; Slama, 1998. Suy h« hÊp do bÖnh phæi t¾c nghÏn m·n tÝnh NÕu nguy c¬ bÞ chÕt v× VPQMT ë ng-êi kh«ng hót thuèc lµ 1 th× nguy c¬ nµy t¨ng lªn 66 lÇn ë ng-êi nghiÖn thuèc nÆng 66 Nguy c¬ tö vong t-¬ng ®èi 58 51 44 32 27 21 9,7 1 KH 10 20 30 40 50 60 70 L-îng thuèc hót (Bao/n¨m) R Doll B med J 1976, 25, 1526-1536 80 c¬ chÕ sinh bÖnh phæi t¾c nghÏn m·n tÝnh YÕu tè ®éc h¹i (Khãi thuèc, chÊt « nhiÔm, Bôi vµ ho¸ chÊt nghÒ nghiÖp) nhiÔm khuÈn h« hÊp, di truyÒn, c¸c yÕu tè kh¸c bÖnh phæi t¾c nghÏn m·n tÝnh C¬ chÕ bÖnh sinh 1. Viªm nhiÔm th-êng xuyªn toµn bé ®-êng dÉn khÝ vµ nhu m« phæi:   T¨ng §TB, LymphoxÝt T, b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh ë phæi. Gi¶i phãng nhiÒu ho¸ chÊt trung gian gåm: LTB4, IL-8, TNF- vµ c¸c yÕu tè kh¸c cã kh¶ n¨ng ph¸ huû nhu m« phæi vµ duy tr× t×nh tr¹ng viªm. 2. C¸c t¸c nh©n g©y viªm gåm: vi khuÈn, khãi thuèc l¸, khãi, bôi c«ng nghiÖp.