THE CHINA VOYAGE.
Copyright © 1994 by Tim Severin
Bản tiếng Việt © NXB Trẻ, 2014
BIỂU GHI BIÊN MỤC TRƯỚC XUẤT BẢN DO THƯ VIỆN KHTH TP.HCM THỰC HIỆN
General Sciences Library Cataloging-in-Publication Data
Severin, Timothy
Bè tre Việt Nam du ký : 5500 dặm vượt Thái Bình Dương / Tim Severin ; Đỗ Thái Bình, Vũ Diệu
Linh dịch. - T.P. Hồ Chí Minh : Trẻ, 2014.
416tr. : minh họa ; 23cm.
1. Severin, Timothy -- Du lịch. 2. Bè gỗ. 3. Thái Bình Dương -- Khám phá và thám hiểm. I. Đỗ Thái
Bình. II. Vũ Diệu Linh.
910.02164 -- dc 23
S498
HÀNH TRÌNH CỦA MẢNG TỪ PHÚC
Đ
ườ
ng
đổ
in
gà
y
qu
ốc
tế
Từ tháng Năm tới tháng Mười một / 1993
Qu
ut
ần đảo Ale
Năm 218 TCN, Tần Thủy
Hoàng cử Từ Phúc ra “Đông
Hải” tìm thuốc trường sinh
Suýt gặp phải
trận bão Keoni
Nhật Bản
Tây An
SƠN ĐÔNG
Những đồ gốm cổ xưa rất giống
với đồ gốm tìm thấy tại Ecuador
n
ky
Xuất phát tháng 5/1993
Hà Nội
Sầm Sơn
n
uầ
Q
Hạ Long
Nơi
đóng
chiếc
bè
ảo
io
Sh
ro
Ku
u
ư
l
hải
ng
Dò
yn
R
Dùng lao săn
được cá mặt trời Thanh tre đầu
Gặp tàu săn
tiên bị lỏng ra
cá mập
BẮC THÁI
Kho thức
ăn bị
hỏng
đ
Bè tre với tấm xiếm
được sử dụng rộng
rãi tại đây cho tới
những năm 50.
Núi
Phú
Sĩ
Hải lý
Km
Thang
tỷ lệ tại vĩ độ
300 Bắc
Mưa xối xả
Tp. Hồ Chí Minh
Lều cabin bị
cháy
TRUNG QUỐC
Gãy cột
buồm mũi
ĐÀI LOAN
Lần thứ hai tàu cướp biển dòm ngó
Từ bỏ ý định ghé vào Đài Loan
Lần đầu tiên tàu cướp biển dòm ngó
Gió mùa đông bắc gần Dòng Kuroshio kéo mảng đi
như chặn ngược không
cho mảng di chuyển
h
Bìn
hái
uT
ư
l
i
ả
gh
DònGặp
tàu tuần tra Jarvis của
Lực lượng Tuần duyên Mỹ
Mất thêm
5 cây tre
Cá voi sát
ngư viếng
thăm
Bãi rác Thái
Bình Dương
ơ
Dư
ng
Một chiếc thuyền Nhật Bản bị nạn và chìm vào
năm 1814 sau khi đã bị gió và dòng chảy cuốn đi
suốt dọc Thái Bình Dương. Ba người đã sống sót.
Bão
Bị mất thêm
vài cây tre nữa
Di tản bằng tàu
California Galaxy
BÌNH DƯƠNG
Bè gỗ với tấm xiếm
được dùng rộng rãi tại
đây tới tận thế kỷ 19.
Đường xích đạo
Vùng văn hóa chủ yếu có thể là của châu Á (bao gồm văn hóa nhà Thương,
văn hóa Đông Sơn, văn hóa nhà Chu, nhà Tần, nhà Hán)
Vùng có nền văn hóa cao của Trung Mỹ
(bao gồm văn hóa Olmec, Maya, Toltec và Aztec)
Thời tiết xấu
Hải lý
km
Phép chiếu mercator tỷ lệ lấy tại vĩ độ 4/Bắc
Dây mây chằng
giữ cột
Quạt gió phát điện
Các tấm xiếm
Các thanh mây
chằng giữ cho bè
khỏi bị bẻ cong
Quạt gió
phát điện
Anten VTĐ
vệ tinh
Chỗ ngủ
Các lỗ cho
thanh xiếm
Kho dây nhợ
Thùng
lương
thực
Kho dây
nhợ
Thùng lương thực
Chỗ ngủ
Thùng lương thực
Hai bếp dầu đựng
trong hộp gỗ
Lỗ cho thanh
xiếm
Bè cứu sinh
Giàn pin mặt trời
MẢNG TRE TỪ PHÚC
Chiều dài: 18,3 mét
Rộng: 4,6 mét
Các thanh tre dự
phòng
Mớn nước ban đầu:
Khi nhấc xiếm và bánh lái: 0,41 mét
Khi có xiếm và bánh lái: 1,3 mét
Diện tích buồm khoảng 74,3 mét vuông
LỜI NÓI ĐẦU
C
uốn sách này đưa các bạn làm cuộc phiêu lưu cùng chiếc
mảng Sầm Sơn vượt Thái Bình Dương cách đây 20 năm
với một thủy thủ đoàn 5 người, chỉ huy là nhà nghiên cứu Tim
Severin và thủy thủ Việt Nam là anh Lương Viết Lợi người
phường Trung Sơn, thị xã Sầm Sơn, Thanh Hóa. Trước khi đọc
cuốn sách, chúng ta cùng làm quen với tác giả cũng là người
cầm đầu của chuyến du hành.
1- TIM SEVERIN – NHÀ DU HÀNH KHÔNG MỆT MỎI
Cuộc du hành quốc tế đầu tiên Tim thực hiện khi đang còn là
một cậu sinh viên 21 tuổi của trường Đại học Oxford. Nghiên
cứu lịch sử, đọc lại nhật ký chuyến đi của nhà du hành người Ý
Marco Polo sang Trung Quốc vào thế kỷ thứ 13, Tim đã rủ hai
bạn cùng học dùng mô tô để làm lại chuyến đi này. Khởi hành
từ Venice nước Ý vào năm 1961, ba người qua Thổ Nhĩ Kỳ, sang
Iran, tới Afghanistan... theo đúng vệt mà xưa kia Marco Polo
10 Bè Tre Việt Nam Du Ký
đã đi, với nhiều trận bão cát sa mạc, đói khát, xe mô tô hỏng,
bị cầm tù bởi các bộ lạc. Tới biên giới Trung Quốc, họ không
xin được visa nhập cảnh, nên phải dùng tàu biển trở về Anh
Chuyến đi đầu tiên không thành công, nhưng đã mở đầu cho
sự nghiệp của Tim Severin để trở thành nhà văn, nhà nghiên
cứu, nhà du hành chuyên thực hiện theo các “vết” đi của người
xưa. Có lẽ máu “xê dịch” đã ngấm sâu trong Tim, một công dân
Anh gốc đảo Cork Ireland, sinh năm 1940 tại Ấn Độ, tốt nghiệp
phổ thông trung học tại một trường tư thục nổi tiếng nằm phía
đông nam London, nơi học phí rất cao và học sinh được chú
trọng đào tạo về thể thao và các hoạt động ngoài trời.
Mười năm sau chuyến đi theo Marco Polo, Tim thực hiện
một chuyến vượt biển bằng chiếc thuyền dân gian dài 11 mét
từ Ireland, vượt Đại Tây Dương để sang châu Mỹ và cặp bến
Newfoundland phía bắc Canada. Chuyến đi này lặp lại chuyến
đi của một vị thánh tên là Brendan (489-583) và cuốn hồi ký
có tên là Chuyến du hành Brendan trở thành một cuốn sách bán
chạy, được dịch ra 16 thứ tiếng, góp phần cho Tim đoạt huân
chương của Hội Địa lý Hoàng gia Anh.
Câu chuyện Nghìn lẻ một đêm với chàng thủy thủ Sindbad đã
thúc đẩy Tim thực hiện một chuyến đi với sự tài trợ của Quốc
vương Oman. Chiếc thuyền theo kiểu Ả rập cổ xưa dài 26 mét
xuất phát từ Oman vào ngày 26/11/1980, cùng với thủy thủ đoàn
25 người, hoàn toàn chỉ dựa vào những ngôi sao dẫn đường,
đã trải qua bao gian nguy để mãi tới ngày 6/07/1981 mới cập
được bến Quảng Châu, Trung Quốc. Cuốn sách Chuyến du hành
của chàng Sindbad cũng đã mang lại cho Tim giải thưởng về
các câu chuyện phiêu lưu hay nhất, một giải thưởng mang tên
nhà hàng hải người Anh Thomas Cook.
Trước khi tới Việt Nam để thực hiện dự án Mảng Sầm Sơn,
Tim còn thực hiện mấy chuyến đi nữa. Thần thoại Hy Lạp kể
về Jason vượt biển trên chiếc thuyền Argo và chuyến Ulysses
trở về đã tạo nguồn cảm hứng cho Tim thực hiện chuyến đi
L ỜI N ÓI ĐẦU 11
Thuyền hai buồm cánh dơi, mũi tên đỏ chỉ cái xiếm
vào năm 1984. Một chiếc thuyền đóng hệt như Thời Đồ đồng
với 20 tay chèo đã cùng Tim vượt 2400 km theo vết của người
xưa. Chuyến đi đã giúp cho Tim cùng các nhà sử học phát hiện
nhiều điều về cổ sử Hy Lạp. Bốn năm sau, Tim lại cùng những
dân du mục Mông Cổ thực hiện chuyến hành trình theo các bước
chân của Thành Cát Tư Hãn, một thời ngang dọc khắp Á Âu.
2- BUỒM CÁNH DƠI, MỘT PHÁT MINH CỦA DÂN TỘC VIỆT
Điều gì đã khiến Tim Severin tìm tới Việt Nam vào năm 1993
để thực hiện dự án vượt Thái Bình Dương bằng chiếc mảng tre
chạy buồm? Đó là vì khi nghiên cứu sự phát triển của các nền
văn hóa, người ta thấy nhiều sự trùng lặp kỳ lạ giữa hai bên bờ
Thái Bình Dương và chỉ có thể giải thích rằng từ xa xưa đã có
12 Bè Tre Việt Nam Du Ký
sự giao lưu, tức là đã có những chuyến vượt đại dương bằng
những phương tiện thô sơ. Sau một hồi khảo sát tìm kiếm,
Tim thấy rằng chỉ có Việt Nam là nơi đã từng sản sinh ra các
loại phương tiện vượt biển này và hiện nay vẫn còn sử dụng.
Cùng với miền Nam Trung Quốc, Việt Nam là nơi đã đóng góp
cho nhân loại hai phát minh trong việc sử dụng sức gió để đẩy
thuyền, đó là buồm cánh dơi và chiếc xiếm. Để hiểu được hai
phát minh này, chúng ta trước hết cần tìm hiểu những nguyên
lý hoạt động của thuyền buồm.
2-1 Một chút lý thuyết về gió và buồm
Chúng ta thử tìm hiểu lực tác dụng vào một cánh buồm ra
sao. Ta biết rằng gió tác dụng vào buồm tạo thành lực nâng,
theo nguyên lý Bernoulli, tương tự như lực nâng cánh máy bay.
Lực đó được phân thành hai thành phần: một để đẩy thuyền
tiến về phía trước, và một làm thuyền giạt ngang (hình 1).
Chiếc xiếm thò xuống đáy thuyền nhằm triệt tiêu lực khiến
cho thuyền giạt ngang, cũng là một phát minh quan trọng của
người Việt từ xa xưa cùng với
chiếc buồm cánh dơi. Gió thổi
tới thuyền được xác định theo
hướng mà từ đó nó thổi tới,
ví dụ ta nói gió đông bắc tức
là gió thổi từ hướng đông bắc
tới, và ta phải phân biệt đầu
gió và cuối gió. Như hình vẽ
bên, (hình 2) phía trái là đầu
gió phía phải là cuối gió. Trong
thời đại các tàu chiến dùng
buồm, vị trí của con tàu với
hướng gió rất quan trọng. Con
tàu đứng ở đầu gió, hay còn gọi
là trên gió, là “thượng phong”
L ỜI N ÓI ĐẦU 13
có điều kiện tiến thẳng về phía đối phương đang ở cuối gió,
trong khi đối phương không thể thực hiện được như vậy. Vì thế
mới có thành ngữ “chiếm thế thượng phong”. Nếu chọn con tàu
nằm dưới gió làm tâm đường tròn thì những điểm nằm trên
ba phần tám đường tròn tức là những con tàu D và E được lợi
thế về mặt chiều gió hơn là các con tàu A và B nằm dưới gió.
Mạn tàu hướng về phía mà gió thổi tới được gọi là mạn đầu
gió còn mạn phía đối diện được gọi là mạn cuối gió.
Hình 3-Trên đường tròn hình
vẽ, các tàu ở vị trí A và B hoàn
toàn bất lợi về hướng gió. Ngôn
ngữ dân gian gọi các tư thế khi
thuyền chạy so với hướng gió
như sau:E- chạy cánh cào, D
-chạy vát, C- chạy pha chằng.
Hình 4-Việc chuyển lèo: hướng
gió (màu đỏ) 1-đang đi lèo
phải,2-quặt ngược gió để chuẩn
bị chuyển lèo,3- ngược gió,4chuyển sang lèo trái,5- chạy
lèo trái
2-2 Cấu tạo của buồm cánh dơi
Khác với buồm bình thường chỉ gồm một miếng cho một tấm
buồm, buồm cánh dơi được chia thành nhiều miếng nhỏ nhờ
các thanh lát, có khi còn gọi là thanh nan (hình 5) như những
chiếc nan của một cái quạt giấy. Nhờ các thanh lát này mà ta có
thể giương hết buồm hay thu nhỏ diện tích lại giống như khi
14 Bè Tre Việt Nam Du Ký
ta xếp một chiếc quạt. Để điều khiển buồm cánh dơi ta phải sử
dụng một hệ thống dây (hình 6) bao gồm dây nâng buồm, dây
lèo để điều khiển buồm tùy theo hướng gió và dây thu buồm
tức là dây điều khiển các thanh lát. Nếu buồm cánh dơi hình
tam giác thì các tấm buồm cánh kẹo có hình tứ giác và cũng
được phân chia thành từng miếng với một loạt các thanh lát
để thu hay giương hết buồm. Các thanh lát bằng những thanh
tre được luồn vào trong các cái túi nhỏ gọi là túi lát để phân
chia buồm thành nhiều miếng khác nhau.
5 thanh lát
(thanh nan)
Miếng 6
Mép trong
được chia
thành 6
phần bằng
nhau cho 6
miếng
Miếng 1
Dây
nâng
buồm
Thanh lèo
Dây lèo
Hình 5-Buồm gồm nhiều miếng
Dây nâng buồm
Dây thu buồm
(dây thanh nan)
Hình 6-Hệ thống dây của
buồm cánh dơi
3- Chuyến đi của mảng Từ Phúc
Trước khi tới Việt Nam, Tim Severin đã khảo sát miền Nam
Trung Quốc và Đài Loan nhằm tìm kiếm một nơi còn sử dụng
và có thể chế tạo được mảng tre và buồm. Tất cả vì Tim đã đọc
và ảnh hưởng thuyết xuyên dương của một nhà nghiên cứu
người Anh tên là Joseph Needham (1900-1995). Nhận thấy có
nhiều sự tương đồng về văn hóa giữa hai vùng ven bờ Thái
Bình Dương, giữa châu Á và Nam Mỹ, Needham cho rằng đã
có một cuộc giao lưu văn hóa bằng các phương tiện vượt biển
L ỜI N ÓI ĐẦU 15
Tượng An Kỳ Sinh trên núi Yên Tư,ã Quảng Ninh
thô sơ của người Trung Quốc và các dân tộc khác từ cách đây
vài nghìn năm. Theo sử sách của Trung Quốc, Tần Thủy Hoàng
(259-210 TCN) đã phái nhiều đoàn người đi tìm thuốc trường
sinh bất tử. Ngoài nhiều đoàn đi bằng đường bộ, trong đó có
một nhân vật là An Kỳ Sinh, hiện nay còn có một di tích được
gọi là tượng của ông ta trên núi Yên Tử – Đông Triều, Quảng
Ninh, Việt Nam – còn có đoàn vượt biển hướng về phía Đông
mà người cầm đầu là Từ Phúc. Trong một số sử sách như Sử
ký của Tư Mã Thiên, Tam Quốc chí của Trần Thọ có ghi chép
chuyến đi của ông sang Nhật Bản để tìm thuốc trường sinh
bất lão. Sự kiện này đã tạo ý tưởng cho Tim Severin thực hiện
chuyến đi bằng mảng tre vượt đại dương và đặt tên cho chiếc
mảng tre này là Từ Phúc còn chuyến du hành này mang tên
“Chinese Voyage” tức Hải trình Trung Hoa. Nhưng thực ra, do
hạn hẹp về nguồn thông tin nên Tim Severin không biết rằng,
mảng tre cùng với buồm cánh dơi và xiếm là nhửng sản phẩm
độc đáo của dân tộc Việt mà nhiều nhà nghiên cứu như đô đốc
16 Bè Tre Việt Nam Du Ký
Paris1, Claeys JYC, Công Văn Trung, Phạm Văn Chung2 đã dày
công nghiên cứu. Bởi vậy, mặc dù chuyến đi mang tên Hải trình
Trung Hoa, chiếc mảng tre mang tên Từ Phúc nhưng bản thân
toàn bộ chiếc mảng được chế tạo bởi những bàn tay tài hoa
của ngư dân Sầm Sơn, Thanh Hóa, hoàn toàn dùng vật liệu tự
nhiên, theo quy trình dân gian, không dùng vật liệu mới như
dây nylon, sơn hóa chất... và người điều khiển là một ngư dân
“chân quê”, chưa từng ra tới Hà Nội, đã nói lên tất cả. Đó là sức
sống mãnh liệt của chiếc mảng tre được chế tạo ngay tại quê
hương của văn hóa Đông Sơn, đã có khả năng vượt đại dương
hàng vạn kilômét. Đó là khả năng kỳ diệu của những cánh
buồm cánh dơi, cánh kẹo do bàn tay người thợ vùng Phong
Cốc, đảo Hà Nam, Yên Hưng, Quảng Ninh, ngay sát trận địa
thủy chiến trên sông Bạch Đằng, là cỗ máy đưa chiếc mảng tre
vượt được hai phần ba quãng đường Thái Bình Dương sang
Pâris François-Edmond (1806-1893): đô đốc hải quân Pháp, nhà nghiên
cứu lịch sử hàng hải. Ông là một trong những nhà nghiên cứu đầu tiên
và bàn luận về khía cạnh văn hóa của thuyền bè Việt Nam. Tập sách
của ông với tựa đề “Essai sur la construction navale des peuple extraeuropéens” do Arthur Bertrand Paris xuất bản năm 1841-1843. Gần 4 thập
niên sau. Pâris lại cho ra đời một sưu tập, kèm theo nhiều hình vẽ, với tựa
đề “Souvenirs de marine: Collection de plans ou dessins de navires et de
bateaux anciens ou modernes,existants ou disparus” (Kỷ niệm hàng hải 6
tập; Tuyển tập các sơ đồ và bản vẽ tàu thuyền cổ hay hiện đại, còn tồn tại
hoặc đã biến mất) gồm 6 tập do Gauthier — Villars Paris phát hành trong
những năm 1882-1908. Cuốn đầu tiên xuất bản năm 1882 đặc biệt giành
riêng cho các tài liệu bàn về ghe thuyền Đông Duơng và Nhật Bản. Vị Đô
đốc học giả này tìm ra nhiều điểm tương đồng về hàng hải chứng tỏ rằng
đã có sự giao tiếp trong quá khứ xa xưa giữa Việt Nam với châu Mỹ xa
xôi thông qua con đường trên biển, trước những phát kiến của Colombo.
Những luận cứ của ông đã gây tranh cãi sôi nổi và hấp dẫn nhiều nhà khoa
học đi vào đề tài nghiên cứu các chuyến xuyên dương của người châu Á
cùng như của người Việt cổ xưa.
2
Tác phẩm đầu tiên nghiên cứu về mảng tre của Claeys JYC và Công
Văn Trung, Phạm Văn Chung đăng trên BIIEH năm 1942 có tựa đề “Les
Radeaux de Peche de Luong Nhiem Thanh Hoa en bambous flottants”
1
L ỜI N ÓI ĐẦU 17
châu Mỹ. Chúng ta cần tìm hiểu kỹ hơn về chiếc mảng tre mà
Tim sử dụng ra sao.
4- MẢNG TRE VƯỢT THÁI BÌNH DƯƠNG
So với chiếc mảng tre thông thường hiện đang sử dụng tại
Sầm Sơn, chiếc mảng tre mang tên Từ Phúc này to gấp hơn hai
lần. Để chế tạo chiếc mảng này, Tim đã mời vợ chồng kỹ sư
thiết kế tàu Colin Mudie và Rose Mary người Anh làm cố vấn và
chuyên viên tàu thuyền dân gian người Úc Nick Burmingham
làm cố vấn trong khi chế tạo. Là những người có nhiều kinh
nghiệm trong việc nghiên cứu thuyền dân gian trên toàn thế
giới, Colin Mudie (sinh năm 1927) là một chuyên gia hàng đầu
về thuyền buồm, đã bỏ công sức hàng chục năm nghiên cứu từ
các thuyền buồm Hy Lạp tới những chiếc Yacht hiện đại. Cách
làm việc của Tim Severin và các cộng sự thể hiện một phong
cách tôn trọng kỹ thuật truyền thống, kết hợp với tư duy hiện
đại. Toàn bộ vật liệu sử dụng đều từ thiên nhiên: sử dụng tranh
tre nứa lá, lạt mây buộc, sơn ta để quét, tuyệt đối không dùng
đinh hay dây nylon để lắp ghép. Cách thi công truyền thống
của ngư dân Sầm Sơn được tôn trọng. Tất cả các dữ liệu đó
đều được Tim thường xuyên thông báo về Anh cho Colin biết
để phân tích. Ngoài ra Rose Mary còn chạy chương trình máy
tính để kiểm tra độ ổn định, độ bền của mảng theo ngôn ngữ
của công nghệ đóng tàu hiện đại. Kết quả cuối cùng là ngư dân
Sầm Sơn đã chế tạo được một chiếc mảng hoàn toàn bằng vật
liệu và công nghệ dân gian tại chỗ nhưng được phân tích kỹ
lưỡng theo ngôn ngữ đóng tàu thế kỷ 20. Động cơ đẩy mảng
đã được những chuyên gia này tìm đúng chỗ. Trên đất nước
ta hiện nay còn nhiều nơi có thể chế tạo được buồm dân gian
nhưng nơi bảo lưu được truyền thống đó chỉ có Phong Cốc
thuộc đảo Hà Nam, huyện Yên Hưng, Quảng Ninh. Làng quê
này chỉ cách sông Bạch Đằng, nơi diễn ra các trận thủy chiến
18 Bè Tre Việt Nam Du Ký
chống quân Đại Hán, một hai kilômét. Ba chiếc buồm tứ giác
được gọi là buồm cánh kẹo do ông Phạm Văn Chính3 cùng ba
người con trai chế tạo đúng theo công nghệ dân gian đã hoạt
động có hiệu quả suốt cuộc hành trình. Một bộ buồm được
lắp cho mảng ngay tại Quảng Ninh, còn bộ thứ hai được gửi
gấp sang Nhật để thay mới trước khi chiếc mảng bước vào
cuộc hành trình vượt Thái Bình Dương. Để điều khiển những
chiếc buồm, chiếc xiếm, để bảo quản chiếc mảng tre trong quá
trình hoạt động, không ai tài giỏi hơn là những ngư dân Sầm
Sơn đã tham gia làm nên chiếc mảng này. Bởi vậy, tuy đã có
ba bốn bạn cùng đi là những thủy thủ thuyền buồm có hạng
trên thế giới, bản thân Tim Severin cũng là một thủy thủ trải
qua nhiều chuyến thử thách vượt địa dương, nhưng công việc
hàng đầu mà ông quan tâm là tìm một thủy thủ bản xứ. Người
được chọn là Lương Viết Lợi4, một thợ mộc, người đã cùng
cha mình tham gia vào việc chế tạo mảng cùng với gần 100
ngư dân khác. Qua cuốn chuyện này, các bạn sẽ được Tim kể
lại quá trình tìm tòi phát hiện nhân tài trong khi đóng mảng
để cuối cùng quyết định chọn Lợi, một thanh niên “chân quê”,
xuất thân từ một gia đình nhiều đời làm nghề chài lưới trên
bè mảng Sầm Sơn, chưa từng đặt chân tới thủ đô Hà Nội. Bởi
vậy, chuyến đi “xuất ngoại” đầu tiên trong đời, chuyến đi ra
biển lớn của Lợi là một thử thách lớn. Không phải là những
khó khăn chống chọi với cám dỗ trước ánh đèn rực sáng tại
Hong Kong hay Tokyo, không phải là sức hút trước miền “đất
hứa” America mà là sự cô đơn giữa một nhóm thủy thủ xa lạ,
sự khác biệt giữa các nền văn hóa mà lần đầu tiên trong đời
Lợi đã phải va chạm. Tuy nhiên, đoàn thủy thủ dưới sự lãnh
đạo của Tim Severin đã trở thành một đội ngũ có văn hóa cao,
Ông Phạm Văn Chính năm nay 73 tuổi, sống tại đội 7, Phong Cốc, Yên Hưng,
Quảng Ninh.
4
Lương Viết Lợi hiện nay vẫn cư trú tại phường Trung Sơn, thị xã Sầm Sơn
Thanh Hóa.
3
- Xem thêm -