Tài liệu Bdhsg 8 chuan 11 12

Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 Chuyªn ®Ò 1: Kh¸i qu¸t vÒ c¬ thÓ ngêi I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1: Kh¸i qu¸t vÒ c¬ thÓ ngêi: - CÊu t¹o c¬ thÓ ngêi I.1:1. CÊu t¹o c¬ thÓ ngêi. ®îc bao bäc bìi líp da a - Gåm 3 phÇn: + §Çu + Th©n gåm 2 khoang: -Khoang ngùc: tim, phæi -Khoang bông: d¹ dµy, ruét, gan, tuþ, thËn, bãng ®¸i, c¬ quan sinh dôc. + Tø chi b - C¸c hÖ c¬ quan: B¶ng: Thµnh phÇn, chøc n¨ng cña c¸c hÖ c¬ quan. HÖ c¬ quan C¸c c¬ quan trong tõng hÖ Chøc n¨ng tõng hÖ c¬ quan c¬ quan VËn ®éng C¬, x¬ng VËn ®éng vµ di chuyÓn Tiªu ho¸ èng tiªu ho¸ vµ tuyÕn tiªu ho¸ TiÕp nhËn vµ biÕn ®æi thøc ¨n thµnh chÊt dinh dìng cung cÊp cho c¬ thÓ VËn chuyÓn T§C dinh dìng tíi c¸c tÕ bµo, TuÇn hoµn Tim , hÖ m¹ch mang chÊt th¶i, CO2 tõ tÕ bµo ®Õn c¬ quan bµi tiÕt. H« hÊp §êng dÉn khÝ. Phæi Thùc hiÖn T§K CO2, O2 gi÷a c¬ thÓ vµ m«i trêng Bµi tiÕt ThËn, èng dÉn níc tiÓu, bãng Läc tõ m¸u c¸c chÊt th¶i ®Ó th¶i ra ngoµi ®¸i ThÇn kinh N·o, tuû, d©y thÇn kinh, h¹ch §iÒu hoµ, ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¬ thÓ thÇn kinh I.1: 2. CÊu t¹o tÕ bµo - TÕ bµo lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o cóng lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ. - TÕ bµo gåm 3 phÇn: + Mµng sinh chÊt + ChÊt tÕ bµo: líi néi chÊt, bé m¸y g«ngi, Rib«x«m, ti thÓ, trung thÓ. + Nh©n: NST con, nh©n con. I.1:3. Thµnh phÇn hãa häc cña tÕ bµo Gåm: a: ChÊt h÷u c¬ + Pr«tein: C, O, N, P, S. + Gluxit: C,H,O. + Lipit: C, H, O. + Axit nucleic: ADN, ARN. b : ChÊt v« c¬ + Muèi kho¸ng: Ca, K, Na, Fe, Cu... I.1:4 . Ho¹t ®éng sèng cña tÕ bµo. Gåm: T§C, sinh trëng, sinh s¶n, ph©n chia, c¶m øng... - TÕ bµo lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ v×: + TB thùc hiÖn T§C víi m«i trêng trong c¬ thÓ: lµ c¬ së ®Ó c¬ thÓ thùc hiÖn T§C víi m«i trêng ngoµi. + Sù sinh trëng, sinh s¶n, c¶m øng cña tÕ bµo lµ c¬ së cho sù sinh trëng sinh s¶n, c¶m øng cña c¬ thÓ. I.1:5. Kh¸i niªm vÒ m«. - M« lµ tËp hîp c¸c tÕ bµo chuyªn ho¸, cã cÊu tróc gièng nhau, cïng thùc hiÖn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. M« gåm: TÕ bµo vµ phi bµo - C¸c lo¹i m«: Néi dung 1. VÞ trÝ M« biÓu b× M« liªn kÕt Phñ ngoµi da, lãt ë kh¾p c¬ thÓ, r¶i trong c¸c c¬ quan r¸c trong chÊt nÒn. rçng: Ruét, bãng ®¸i, m¹ch m¸u... 2. CÊu + Chñ yÕu lµ TB, t¹o kh«ng cã phi bµo. + TB cã nhiÒu h×nh d¹ng: dÑt, ®a gi¸c trô, khèi. + C¸c TB xÕp sÝt nhau thµnh líp dµy. M« c¬ G¾n vµo x¬ng, thµnh èng tiªu ho¸, m¹ch m¸u, bãng ®¸i, tim, tö cung. + Gåm tÕ bµo vµ + Gåm tÕ bµo vµ phi bµo. phi bµo rÊt Ýt. + Cã thªm Ca vµ + TÕ bµo cã v©n sôn. ngang hay kh«ng + Gåm: cã v©n ngang. . M« sîi + C¸c tÕ bµo xÕp . M« sôn thµnh líp, bã. . M« x¬ng + Gåm m« c¬: M« thÇn kinh N»m ë n·o. tuû sèng, tËn cïng c¸c c¬ quan. + c¸c TB thÇn kinh (n¬ron) vµ tÕ bµo thÇn kinh ®Öm. + N¬ron cã th©n nèi víi sîi trôc vµ sîi nh¸nh. 1 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 + Gåm: BB da, . M« mì. BB tuyÕn. 3. Chøc n¨ng v©n; tim; tr¬n + B¶o vÖ, hÊp thô, bµi tiÕt (m« sinh s¶n: lµm nhiÖm vô sinh s¶n. + N©ng ®ì + Co d·n t¹o nªn + TiÕp nhËn kÝch thÝch + Chøc n¨ng dinh sù vËn ®éng cña + DÉn truyÒn xung thÇn dìng: vËn chuyÓn c¸c c¬ quan vµ kinh chÊt dd, oxi ®Õn sù vËn ®éng cña + Xö lÝ th«ng tin TB vµ vËn chuyÓn c¬ thÓ + §iÒu hoµ ho¹t ®éng c¸c chÊt th¶i ra hÖ c¸c c¬ quan. bµi tiÕt. I.1:6. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña n¬ron 1-CÊu t¹o: - Th©n: + Nh©n + Sîi nh¸nh (nhiÒu, ng¾n). - Sîi trôc: chØ cã mét, dµi, thêng cã bao miªlin. 2- Chøc n¨ng c¬ b¶n + C¶m øng + DÉn truyÒn 3- C¸c lo¹i n¬ron + Híng t©m: CQTC -> TWTK (c¶m gi¸c). + Trung gian: N¬ron -> n¬ron (liªn l¹c). + Li t©m: TWTK -> CQ ph¶n øng (vËn ®éng). I.1:7. Ph¶n x¹: lµ ph¶n.ø cña c¬ thÓ tr¶ lêi c¸c kÝch thÝch cña m«i trêng th«ng qua htk. - Cung ph¶n x¹: - C¸c thµnh phÇn cña mét cung ph¶n x¹: + C¬ quan thô c¶m (da...) + N¬ron híng t©m + N¬ron trung gian + N¬ron li t©m + C¬ quan ph¶n øng. * §iÓm kh¸c biÖt cung ph¶n x¹ vµ vßng ph¶n x¹. Cung ph¶n x¹ Vßng ph¶n x¹. - Mang tÝnh chÊt ®¬n gi¶n, chi phèi mét - Mang tÝnh chÊt phøc t¹p, chi phèi nhiÒu ph¶n ph¶n øng. øng. - X¶y ra nhanh, cã tÝnh b¶n n¨ng - X¶y ra chËm, cã sù tham gia cña ý thøc - Kh«ng cã luång th«ng tin ngîc - Cã luång th«ng tin ngîc kÕt qu¶ ph¶n x¹ chÝnh x¸c h¬n. II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. 1: C¬ thÓ ngêi gåm mÊy phÇn ? KÓ tªn c¸c phÇn ®ã ? 2: V× sao tÕ bµo ®îc xem lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o cña c¬ thÓ ? H·y gi¶i thÝch vµ minh ho¹. HD: C¬ thÓ ®îc cÊu t¹o tõ nhiÒu hÖ c¬ quan , mçi hÖ c¬ quan do nhiÒu c¬ quan hîp l¹i, mçi c¬ quan do tËp hîp bëi nhiÒu m« cã chøc n¨ng gièng nhau, mçi m« do nhiÒu TB cã h×nh d¹ng cÊu t¹o vµ chøc n¨ng gièng nhau hîp thµnh. TÊt c¶ mäi Tb trong c¬ thÓ ®Òu cã thÓ thøc cÊu t¹o rÊt gièng nhau bao gåm: - Mµng sinh chÊt. - ChÊt Tb víi c¸c néi quan nh ti thÓ, bé m¸y g«ngi, líi néi chÊt, rib«x«m, trung thÓ. - Nh©n tb gåm nhiÔm s¾c thÓ vµ nh©n con. 3: H·y chøng minh Tb lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ. HD: TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ ®Òu x¶y ra ë Tb nh: - Mµng sinh chÊt gióp Tb thùc hiÖn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt gi÷a Tb vµ m«i trêng. - TÕ bµo chÊt lµ n¬i x¶y ra c¸c ho¹t ®éng sèng nh: + TithÓ lµ n¬i t¹o ra n¨ng lîng cho ho¹t ®éng cña tÕ bµo vµ c¬ thÓ. + Rib«x«m lµ n¬i tæng hîp p r«tªin. + Bé m¸y g«ngi thu nhËn hoµn thiÖn vµ ph©n phèi s¶n phÈm. + Trung thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n chia vµ sinh s¶n cña TB. + Líi néi chÊt : tæng hîp vµ vËn chuyÓn c¸c chÊt. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng nãi trªn lµ cs cho sù sèng, sù lín lªn vµ ss cña c¬ thÓ, ®ång thêi gióp c¬ thÓ ph¶n øng chÝnh x¸c c¸c t¸c ®éng cña m«i trêng sèng. V× vËy Tb ®îc xem lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng vµ lµ ®¬n vÞ cña sù sèng c¬ thÓ. 4: H·y gi¶i thÝch cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña mçi thµnh phÇn ho¸ häc cña tÕ bµo. 1. ChÊt h÷u c¬: gåm cã pr«tªin, glu xit, lipip. A xit nuclªic mçi thµnh phÇn nµy cã cÊu t¹o vµ chøc n¨ng nh sau : a. Pr«tªin: Cã cÊu t¹o phøc t¹p gåm c¸c nguyªn tè : c¸c bon (C) , hi® r« (H), o xi (O), ni t¬ (N). Lu huúnh (S), phèt pho (P), trong ®ã N lµ nguyªn tè dÆc trng. Pr cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ tham gia x©y dùng c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o cña Tb vµ c¬ thÓ. b. Glu xit: Cã cÊu t¹o tõ 3 nguyªn tè lµ C, H, O 2 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 Gluxit cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ tham gia vµo viÖc t¹o nl cho ho¹t.® cña Tb vµ c¬ thÓ. c. Lipit : Lipit ®îc cÊu t¹o tõ 3 nguyªn tè lµ C, H vµ O. Lipit cã chøc n¨ng t¹o n¨ng lîng vµ chÊt dù trö cña tÕ bµo . d. A xit nuclªic gåm cã hai lo¹i lµ AND vµ ARN .A xit nuclªic ®îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè C, H, N, vµ P A xit nuclªic tham gia vµo chøc n¨ng di truyÒn cho tÕ bµo vµ c¬ thÓ. 2. ChÊt v« c¬ : Bao gåm c¸c lo¹i muèi kho¸ng chøa c¸c nguyªn tè nh can xi (Ca), kali (K), natri (Na), s¾t (Fe), ®ång (Cu). 5. B»ng mét vÝ dô em h·y ph©n tÝch vai trß c¶u hÖ thÇn kinh trong sù ®iÒu hoµ h® cña c¸c hÖ c¬ quan trong c¬ thÓ. HD: C¬ chÕ ®iÒu hßa huyÕt ¸p: Khi huyÕt ¸p t¨ng th× thô thÓ ¸p lùc cña m¸u tiÕp nhËn vµ b¸o vÒ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch ë hµnh n·o. Tõ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch, xung tk theo d©y li t©m ®Õn tim vµ m¹ch m¸u, lµm tim gi¶m nhÞp, gi¶m lùc co bãp, m¹ch m¸u gi·n réng. KÕt qu¶ lµ huyÕt ¸p gi¶m xuèng vµ trë l¹i b×nh thêng. Sù thay ®æi huyÕt ¸p ë m¹ch m¸u lóc nµy l¹i ®îc thô thÓ ¸p lùc ë m¹ch m¸u tiÕp nhËn vµ th«ng b¸o vÒ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch ë hµnh n·o. (liªn hÖ ngîc). b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao. 1. Nªu ®iÓm # nhau vµ k.nhau gi÷a c¬ v©n, c¬ tr¬n vµ c¬ tim vÒ cÊu t¹o & chøc n¨ng. a. Gièng nhau: - Tb ®Òu cã cÊu t¹o d¹ng sîi. - §Òu cã chøc n¨ng co gi·n vµ t¹o ra sù chuyÓn ®éng. b. Kh¸c nhau: * VÒ cÊu t¹o: - Tb c¬ v©n vµ Tb c¬ tim cã nhiÒu nh©n vµ cã v©n ngang. - Tb c¬ tr¬n chØ cã 1 nh©n vµ kh«ng cã v©n ngang. * VÒ chøc n¨ng: - C¬ v©n liªn kÕt víi x¬ng --> Co d·n t¹o nªn sù vËn ®éng cña c¸c c¬ quan vµ sù vËn ®éng cña c¬ thÓ. - C¬ tr¬n: tham gia cÊu t¹o c¸c néi quan nh d¹ dµy, ruét, thµnh m¹ch, bãng ®¸i, ..., thùc hiÖn chøc n¨ng tiªu hãa, dinh dìng ... cña c¬ thÓ. - C¬ tim tham gia vµo cÊu t¹o tim vµ co gi·n ®Ó gióp cho sù tuÇn hoµn m¸u. Chuyªn ®Ò 2: VËn ®éng I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1: M«i trêng trong c¬ thÓ: 1.1. C¸c bé phËn chÝnh cña bé x¬ng 1. Vai trß cu¶ bé x¬ng. - T¹o khung gióp c¬ thÓ cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh. - Lµ n¬i b¸m cña c¸c c¬ - B¶o vÖ c¸c néi quan 2. Thµnh phÇn chÝnh cña bé x¬ng. Gåm 3 phÇn: a: X¬ng ®Çu: + Sä mÆt ph¸t triÓn + MÆt: Nhá, cã x¬ng hµm. b: X¬ng th©n: + Cét sèng gåm nhiÒu ®èt khíp l¹i, cã 4 chæ cong, chia lµm 5 ®o¹n. + Lång ngùc: c¸c x¬ng sên g¾n víi cét sèng vµ x¬ng øc => lång ngùc. c: X¬ng chi: + Tay gåm: ®ai vai (x.®ßn vµ x.b¶) - x¬ng c¸nh - x¬ng c¼ng - x¬ng bµn - c¸c x¬ng ngãn tay. + Ch©n gåm: ®ai h«ng (x.chËu, x.h¸ng, x. ngåi) - x¬ng ®ïi, x¬ng c¼ng - x¬ng bµn. 1.2. Ph©n biÖt c¸c lo¹i x¬ng. Dùa vµo h×nh d¹ng cÊu t¹o chia lµm 3 lo¹i x¬ng: + X¬ng dµi: h×nh èng ë gi÷a chøa tñy ®á. + X¬ng ng¾n: ng¾n, nhá. + X¬ng dÑt: h×nh b¶n, dÑt, máng vµ ®Æc. 1.3. Sù to vµ dµi ra cña x¬ng - Thµnh phÇn hãa häc vµ tÝnh chÊt cña x¬ng 1.4. C¸c lo¹i khíp x¬ng Gåm 3 lo¹i: a: Khíp ®éng: cö ®éng dÔ dµng . Hai ®Çu x¬ng cã líp sôn . Gi÷a lµ dÞch khíp (bao ho¹t dÞch) . Ngoµi: d©y ch»ng -> ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng linh ho¹t cña tay, ch©n. b: Khíp b¸n ®éng: gi÷a 2 ®Çu x¬ng lµ ®Üa sôn -> cö ®éng h¹n chÕ. 3 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 -> T¹o thµnh khoang b¶o vÖ (khoang ngùc) gióp c¬ thÓ mÒm dÎo trong d¸ng ®i th¼ng vµ lao ®éng phøc t¹p. c: Khíp bÊt ®éng: c¸c x¬ng g¾n chÆt bìi khíp r¨ng ca. Kh«ng cö ®éng ®îc. -> Gióp x¬ng t¹o thµnh hîp thµnh khèi ®Ó b¶o vÖ néi quan (hép sä) hoÆc n©ng ®ì (x. chËu). 1.5. CÊu t¹o b¾p c¬ vµ tÕ bµo c¬. a: CÊu t¹o b¾p c¬: gåm nhiÒu bã c¬. - Ngoµi lµ mµng liªn kÕt, 2 ®Çu thon cã g©n, phÇn bông ph×nh to. - Trong: cã nhiÒu sîi c¬ tËp trung thµnh bã c¬. b: TÕ bµo c¬ (sîi c¬) (t¬ c¬) gåm: - T¬ c¬ dµy: cã mÊu sinh chÊt -> t¹o v©n tèi. - T¬ c¬ m¶nh: tr¬n -> v©n ngang. xÕp xen kÏ nhau theo chiÒu däc -> v©n ngang (v©n tèi vµ v©n s¸ng xen kÏ). - §¬n vÞ cÊu tróc lµ giíi h¹n gi÷a t¬ c¬ dµy vµ t¬ c¬ m¶nh (®Üa tèi ë gi÷a, 2 n÷a ®Üa s¸ng ë 2 ®Çu). Chøng minh ®îc c¬ co sinh ra c«ng. C«ng cña c¬ ®îc sö dông vµo lao ®éng vµ di chuyÓn. - Tr×nh bµy ®îc nguyªn nh©n cña sù mái c¬ vµ nªu biÖn ph¸p phßng chèng mái c¬. - Nªu ®îc cña sù luyÖn tËp c¬, tõ ®ã vËn dông vµo cuéc sèng, thêng xuyªn luyÖn tËp TDTT vµ lao ®éng võa søc. 1.6. Nguyªn nh©n cña sù mái c¬. + Do c¬ thÓ kh«ng ®îc cung cÊp ®ñ «xi nªn tÝch tô axit l¾ctic ®Çu ®éc c¬. + N¨ng lîng cung cÊp Ýt. + Lµm viÖc qu¸ søc vµ kÐo dµi. 2. BiÖn ph¸p chèng mái c¬. - NghØ ng¬i thë s©u kÕt hîp víi xoa bãp cho m¸u lu th«ng nhanh. - CÇn cã thêi gian lao ®éng, häc tËp vµ nghØ ng¬i hîp lÝ. 1.7. Sù tiÕn hãa c¶u hÖ c¬ ngêi so víi hÖ c¬ thó . - C¬ nÐt mÆt biÓu thÞ tr¹ng th¸i kh¸c nhau - C¬ vËn ®éng lìi ph¸t triÓn. - C¬ tay ph©n hãa thµnh nhiÒu nhãm nhá nh: c¬ gËp duçi tay, c¬ co duçi c¸c ngãn, ®Æc biÖt lµ c¬ co ë ngãn c¸i. - C¬ ch©n lín kháe. - C¬ gËp ng÷a th©n. II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. C©u 1: X¬ng dµi ra nhê ®©u ? H·y vÏ s¬ ®å m« t¶ thÝ nghiÖm vµ chøng minh ®iÒu ®ã ? HD: - X¬ng dµi ra nhê hai ®Üa sôn t¨ng trëng n»m tiÕp gi¸p gi÷a hai ®Çu x¬ng víi th©n x¬ng. - S¬ ®å: H8.5sgk. Dùa vµo s® ®Ó m« t¶ thÝ nghiÖm. C©u 2: Sù mái c¬ lµ g×? Nguyªn nh©n cña hiÖn tîng mái c¬? HD: - Mái c¬ lµ hiÖn tîng c¬ gi¶m dÇn dÉn ®Õn kh«ng cßn ph¶n øng víi nh÷ng kt cña mt. Trong l® mái c¬ biÓn hiÖn ë viÖc gi¶m kh¶ n¨ng t¹o c«ng, c¸c thao t¸c trong l® thiÕu chÝnh x¸c vµ kÐm hiÖu qu¶. - Nguyªn nh©n: Nguån nl cho sù co c¬ lÊy tõ sù « xi hãa c¸c chÊt dd do m¸u mang ®Õn. Qt co c¬ sÏ s¶n sinh ra nhiÖt vµ chÊt th¶i lµ khÝ CO2. - NÕu lîng oxi cc cho qt co c¬ kh«ng ®ñ, sp t¹o ra cña qt oxi hãa kh«ng chØ cã nl, nhiÖt, khÝ CO 2 mµ cßn cã s¶n phÈm trung gian lµ axit l¾c tÝch. ThiÕu oxi cïng víi sù tÝch tô axit lactic trong c¬ thÓ khiÕn c¬ bÞ ®Çu ®éc vµ mái. Nl cung cÊp kh«ng ®Çy ®ñ còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña sù mái c¬. C©u 3: Gi¶i thÝch sù lín lªn vµ dµi ra cña x¬ng? C©u 4: Tr×nh bµy thÝ nghiÖm chøng minh thµnh phÇn hãa häc vµ tÝnh chÊt cña x¬ng - §Ó t×m hiÓu thµnh phÇn cÊu t¹o cña x¬ng ngêi ta tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm sau : * ThÝ nghiÖm 1 : - VËt liÖu vµ dông cô thÝ nghiÖm: 1 x¬ng ®ïi Õch trëng thµnh, 1 cèc ®ùng dung dÞch HCL 10 %, 1 cèc níc l· ®Ó r÷a x¬ng - TiÕn hµnh thÝ nghiÖm : Ng©m x¬ng ®ïi Õch trong dung dÞch HCL 10 % kho¶ng 10 - 15 phót . - KÕt qu¶ thÝ nghiÖm: ThÊy cã bät khÝ næi lªn. X¬ng mÒm cã thÓ uèn cong ®îc. - Gi¶i thÝch thÝ nghiÖm: Bät khÝ næi lªn lµ khÝ cacb«nic, ®iÒu ®ã chøng tá trong thµnh phÇn cña x¬ng cã muèi cacb«nat, khi t¸c dông víi axit sÓ gi¶i phãng khÝ cacb«nic. PhÇn cßn l¹i x¬ng vÉn cßn gi÷ nguyªn h×nh d¹ng nhng mÒm dÎo ®ã lµ chÊt cèt giao ( chÊt h÷u cã). *ThÝ nghiÖm 2: -VËt liÖu vµ dông cô thÝ nghiÖm: 1 x¬ng ®ïi Õch, 1 ®Ìn cån. 4 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 - TiÕn hµnh ®èt x¬ng ®ïi Õch trªn ngän l÷a ®Ìn cån ®Õn khi x¬ng kh«ng cßn ch¸y n÷a. - KÕt qu¶ thÝ nghiÖm X¬ng sau khi bÞ ®èt vÉn gi÷ nguyªn h×nh d¹ng nhng khi bãp th× bÞ vë vôn ra - Gi¶i thÝch khi ®èt: chÊt cèt giao bÞ ch¸y hÕt phÇn cßn l¹i lµ chÊt v« c¬ nªn khi ®Ëp nhÑ lµ x¬ng vë tan. Tõ kÕt qu¶ cña hai thÝ nghiÖm trªn ta cã kÕt luËn: Thµnh phÇn ho¸ häc cña x¬ng lµ chÊt cèt giao (chÊt h÷u c¬) vµ muèi kho¸ng. C©u 5: T×m nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a x¬ng tay vµ x¬ng ch©n a. Gièng nhau: §Òu ®îc t¹o bëi hai bé phËn phÇn ®ai vµ phÇn cö ®éng tù do b. Kh¸c nhau : X¬ng tay X¬ng ch©n KÝch thíc X¬ng tay ng¾n h¬n X¬ng ch©n cã kÝch thíc dµi h¬n. Chi dµi vµ khoÎ do chÞu toµn bé träng lîng c¬ thÓ X¬ng ®ai §ai vai ®îc cÊu t¹o bëi mét ®«i x¬ng §ai h«ng cã cÊu t¹o v÷ng ch¾c h¬n, Ýt linh ®ßn vµ mét ®«i x¬ng b¶ ®éng. Gåm x¬ng h«ng, x¬ng chËu vµ x¬ng to¹. X¬ng b¸nh chÌ Kh«ng cã Cã x¬ng b¸nh chÌ t¹o t thÕ ®øng th¼ng Bµn Ngãn c¸i ®èi diÖn víi c¸c ngãn kh¸c, X¬ng s¾p xÕp d¹ng trßn, bµn ch©n vßm cÇm n¾m dÔ dµng . gi¶m chÊn ®éng c¬ thÓ vµ gióp c¬ thÓ ®i nhanh h¬n KÕt luËn: X¬ng tay vµ x¬ng ch©n cã c¸c phÇn t¬ng øng gièng nhau nhng ph©n ho¸ kh¸c nhau ®Ó thÝch nghi víi lao ®éng vµ t thÕ ®øng th¼ng. C©u 6: Kh¶ n¨ng cö ®éng cña khíp ®éng vµ khíp b¸n ®éng kh¸c nhau nh thÕ nµo ? V× sao cã sù kh¸c nhau ®ã ? HD: Kh¶ n¨ng cö ®éng cña khíp ®éng linh ho¹t h¬n khíp b¸n ®éng v× cÊu t¹o cña khíp ®éng cã diÖn khíp ë hai ®Çu trßn vµ lín, cã sôn tr¬n vµ bãng vµ gi÷a khíp cã bao chøa dÞch khíp, cßn diÖn khíp cña khíp b¸n ®éng ph¼ng vµ hÑp C©u 7. V× sao ë ngêi giµ x¬ng dÔ bÞ g·y vµ khi g·y th× chËm håi phôc ? - Ngêi giµ x¬ng dÔ bÞ g·y vµ chËm håi phôc: do tØ lÖ chÊt h÷u c¬ vµ chÊt v« c¬ thay ®æi theo løa tuæi. ë ngêi giµ chÊt h÷u c¬ gi¶m xuèng nªn x¬ng gi¶m tÝnh dÎo dai vµ r¾n ch¾c ®ång thêi x¬ng trë nªn xèp dßn dÔ bÞ g¶y khi va ch¹m m¹nh. - ChÊt h÷u c¬ ngoµi chøc n¨ng t¹o dÏo dai cho x¬ng cãn hæ trî qu¸ tr×nh dinh dìng cho x¬ng. Do tuæi giµ tØ lÖ chÊt h÷u c¬ gi¶m nªn khi x¬ng g¶y rÊt chËm håi phôc C©u 8: H·y m« t¶ cÊu t¹o cña sîi c¬ v©n vµ ho¹t ®éng cña c¸c t¬ c¬ khi co c¬. * Sîi c¬ v©n (cßn gäi lµ tÕ bµo c¬) ®îc cÊu t¹o bëi: + Bªn ngoµi cã mµng liªn kÕt bao bäc. + Bªn trong lµ chÊt tÕ bµo cã nhiÒu nh©n vµ t¬ c¬. Cã hai loaÞ t¬ c¬ xÕp xen kÏ nhau lµ t¬ c¬ dµy vµ t¬ c¬ m¶nh. T¬ cë m¶nh th× tr¬n, t¬ c¬ dµy cã mÊu sinh chÊt. + TÕ bµo c¬ gåm nhiÒu ®¬n vÞ cÊu tróc nèi liÒn nhau nªn tÕ bµo c¬ dµi . * Ho¹t ®éng cña c¸c t¬ c¬ khi c¬ co : Khi c¬ co c¸c t¬ c¬ m¶nh trît vµ luån s©u vµo c¸c t¬ c¬ dµy lµm cho tÕ bµo c¬ ng¾n l¹i. HiÖn tîng nµy lµm cho bã c¬ vµ b¾p c¬ còng rót ng¾n kÐo x¬ng chuyÓn dÞch vµ vËn ®éng. C©u 9: H·y gi¶i thÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ c¬ thÝch øng víi chøc n¨ng co rót vµ vËn ®éng . * Chøc n¨ng co rót vµ vËn ®éng ®· qui ®Þnh hÖ c¬ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm thÝch øng nh sau: + TÕ bµo c¬ cã cÊu t¹o d¹ng sîi. Trong sîi cã nhiÒu t¬ c¬. Hai lo¹i t¬ c¬ t¬ c¬ m¶nh vµ t¬ c¬ dµy) cã kh¶ n¨ng lång vµo nhau khi c¬ co vµ lµm cho sîi c¬ co rót l¹i vµ t¹o ra lùc kÐo. + NhiÒu Tb bµo c¬ hîp thµnh bã c¬ cã mµng liªn kÕt bao bäc, nhiÒu bã c¬ hîp thµnh b¾p c¬. C¸c b¾p c¬ nèi vµo x¬ng. Do ®ã khi sîi c¬ co d·n ®Õn c¸c b¾p c¬ co rót l¹i vµ kÐo chuyÓn dÞch c¬ thÓ vËn ®éng. + Sè lîng c¬ cña c¬ thÓ rÊt nhiÒu (kho¶ng 600 c¬) ®ñ ®Ó liªn kÕt víi toµn bé x ¬ng ®Ó t¹o ra bé m¸y vËn ®éng cña c¬ thÓ. C©u 10. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña bé x¬ng ngêi gióp ngêi thÝch nghi víi t thÕ ®øng th¼ng vµ ®i b»ng hai ch©n. + Hép sä ph¸t triÓn, x¬ng mÆt kÐm ph¸t triÓn. +Cét sèng cong h×nh ch÷ S. + Lång ngùc hÑp tríc sau nhng në réng vÒ hai bªn. + X¬ng chi díi cã ®ai v÷ng ch¾c h¬n, Ýt linh ®éng. Chi dµi vµ khÎo nªn chÞu ®ùng ®îc toµn bé träng lîng c¬ thÓ. + X¬ng bµn ch©n xÕp d¹ng vßm nh»m gi¶m chÊn ®éng c¬ thÓ. + X¬ng b¸nh chÌ ®¶m b¶o t thÕ ®øng th¼ng vµ bíc ®i v÷ng ch¾c. C©u 11: H·y ph©n tÝch ®Ó chøng minh tay ngêi võa lµ c¬ quan, võa lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh lao ®éng 1. Tay ngêi võa lµ c¬ quan lao ®éng: - ë ®éng vËt chi tríc vµ chi sau ®Òu tham gia vµo qu¸ tr×nh di chuyÓn c¬ thÓ. 5 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 - ë ngêi: Chi tríc (®«i tay) ®· t¸ch khái mÆt ®Êt nhê sù ®i th¼ng.Tõ ®©y ®«i tay b¾t ®Çu tham gia vµo viÖc cÇm n¾m, chÕ t¹o c«ng cô lao ®éng vµ lao ®éng cã môc ®Ých. V× vËy mµ tay ngêi lµ c¬ quan lao ®éng. 2. Tay ngêi lµ s¶n phÈm cña lao ®éng: - Th«ng qua viÖc chÕ t¹o c¸c céng cô lao ®éng, con ngêi ph¶i thêng xuyªn cÇm n¾m vµ cö ®éng c¸c x¬ng tay ®Æc biÖt lµ x¬ng ngãn tay. - Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng lao ®éng, ®«i tay thêng xuyªn t¸c ®éng vµo m«i trêng sèng . - ChÝnh nh÷ng ho¹t ®éng trªn ®· lµm cho ®«i tay ngêi thêng xuyªn ®îc rÌn luyÖn. Bªn c¹ch ®ã tõ lao ®éng con ngêi ®· s¶n xuÊt ra thøc ¨n vµ c¸c ph¬ng tiÖn thøc ®Èy c¬ thÓ ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn , trong ®ã cã ®«i tay. V× vËy tay ngêi còng lµ s¶n phÈm cña lao ®éng. C©u 12: Ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña bé x¬ng vµ hÖ c¬ cña ngêi thÝch nghi víi t thÕ ®øng th¼ng vµ ®i b»ng hai ch©n §Æc ®iÓm cÊu t¹o Sù thÝch nghi Lång ngùc në réng sang hai bªn vµ hÑp §Ó dån träng lîng c¸c n«i quan lªn x¬ng chËu vµ theo híng tríc sau t¹o cö ®éng dÔ dµng cho chi trªn ( ®«i tay ) khi lao ®éng . Cét sèng ®øng, cã h×nh ch÷ S vµ cong 4 ChÞu ®ùng träng lîng cña c¬ thÓ vµ t¸c dông chÊn chæ ®éng tõ c¸c chi díi ( ®«i ch©n ) dån lªn lóc di chuyÓn. X¬ng chËu në réng, x¬ng dïi to ChÞu ®ùng ®îc träng lîng cña c¸c néi quan vµ cña X¬ng c¬ thÓ. X¬ng gãt ph¸t triÓn vµ låi ra phÝa sau, §Ó dÔ di chuyÓn vµ gi¶m bít chÊn ®éng cã thÓ g©y c¸c x¬ng bµn ch©n khíp víi nhau t¹o tæn th¬ng ch©n vµ c¬ thÓ khi vËn ®éng . h×nh vßm. C¸c x¬ng cö ®éng cña chi trªn khíp §Ó chi trªn cö ®éng ®îc theo nhiÒu híng vµ bµn tay ®éng vµ linh ho¹t, ®Æc biÖt lµ c¸c x¬ng cã thÓ cÇm n¾m, chÕ t¹o c«ng cô lao ®éng vµ thùc ngãn tay hiÖn ®éng t¸c lao ®éng. X¬ng sä ph¸t triÓn t¹o ®iÒu kiÖn cho §Ó ®Þnh híng trong lao ®éng vµ ph¸t triÓn nhËn n·o vµ hÖ thÇn kinh ph¸t triÓn. thøc tèt h¬n. C¸c c¬ vËn ®éng chi nh c¬ ®ïi, c¬ b¾p T¹o cö ®éng linh ho¹t gióp c¬ thÓ di chuyÓn vµ lao C¬ ch©n, c¬ b¾p tay ph¸t triÓn ®éng. b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao. 1. Chøng minh x¬ng lµ mét tæ chøc sèng. 2. V× sao ph¶i tËp thÓ dôc nhÊt lµ tuæi thiÕu niªn ? 3. T¹i sao khi ngñ dËy, ®«i khi ta thÊy toµn th©n mÖt mái? c. Bµi tËp vÒ nhµ. Cã 4 mÉu x¬ng ngêi, 1 x¬ng c¸nh tay, 1 x¬ng ®ïi (kt gÇn b»ng nhau), 1 x. ®èt sèng th¾t lng, 1 ®èt x.ngùc. h·y nªu ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n ®Ó nhËn biÕt c¸c x. ®ã vµ gi¶i thÝch v× sao cã sù kh¸c nhau ® Chuyªn ®Ò 3: TuÇn hoµn I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1: M«i trêng trong c¬ thÓ: - Gåm: + M¸u + Níc m« + B¹ch huyÕt - Vai trß: Gióp c¸c TB trong c¬ thÓ thêng xuyªn liªn hÖ víi m«i trêng ngoµi qua T§C. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cña m«i trêng trong c¬ thÓ.` I.2: Thµnh phÇn cÊu t¹o cña m¸u: - M¸u lµ mét lo¹i m« liªn kÕt, láng, mµu ®á. - Vai trß: VËn chuyÓn O2 ®i ®Õn c¸c TB vµ vËn chuyÓn c¸c chÊt th¶i ra ngoµi c¬ thÓ. - CÊu t¹o: HuyÕt t¬ng & c¸c TB m¸u ( hång cÇu, b¹ch cÇu, tiÓu cÇu (cÊu t¹o SGK bµi 13). I.3: MiÔn dÞch: (bµi 14 sgk). - Kh¸ niÖm: - C¸c lo¹i miÔn dÞch: MD tù nhiªn & miÕn dÞch nh©n t¹o. I.4: §«ng m¸u – nguyªn t¾c truyÒn m¸u (bµi 15 sgk). a. §«ng m¸u: - Kh¸i niÖm - C¬ chÕ ®«ng m¸u + Nguyªn nh©n 6 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 + Qu¸ tr×nh ®«ng m¸u - ý nghÜa cña sù ®«ng m¸u - Tiªm thuèc gióp cho qu¸ tr×nh ®«ng m¸u - Trong y tÕ mgêi ta cÊt m¸u b»ng c¸ch cho mét chÊt ho¸ häc vµo m¸u ®Ó chèng ®«ng. b. Nguyªn t¾c truyÒn m¸u * C¸c nhãm m¸u - Cã 4 nhãm m¸u: O, A, B, AB - M¸u ngêi: TB m¸u & huyÕt t¬ng * Nguyªn t¾c truyÒn m¸u: + XÐt nghiÖm kÜ, t×m nhãm m¸u phï hîp ®Ó truyÒn, tr¸nh ngng m¸u. + XÐt nghiÖm lo¹i bá c¸c vi khuÈn, vi rót g©y bÖnh. + V« trïng kÜ dông cô y tÕ, tr¸nh nhiÔm bÖnh. II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. C©u 1: Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña hång cÇu phï hîp víi chøc n¨ng vËn chuyÓn khÝ ? HD: + H×nh ®Üa dÑt, lâm hai mÆt -> t¨ng S T§K, gióp hång cÇu vËn chuyÓn nhiÒu khÝ O 2. + HuyÕt s¾c tè kÕt hîp láng lÎo víi O2 vµ CO2 -> khi ®i qua TB dÔ nhêng O2 vµ kÕt hîp CO2 Hb + O2 -> Hb O2 Phæi TÕ bµo HB CO2 <- CO2 + Hb + Lµ Tb kh«ng nh©n + Hång cÇu thêng xuyªn ®îc ®æi míi vµ sè lîng hång cÇu lín. VÝ dô: 1mm3 cã kho¶ng 4,5 triÖu Tb hång cÇu. Cø 1gi©y cã 10 triÖu hång cÇu ®îc sinh ra vµ còng cã 10 triÖu hång cÇu bÞ tiªu diÖt. Qua nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cho ta thÊy hång cÇu thÝch nghi víi chøc n¨ng vËn chuyÓn khi phï hîp víi ho¹t ®éng sèng phøc t¹p. C©u2: Sù t¬ng t¸c gi÷a kh¸ng nguyªn vµ kh¸ng thÓ. DH: - Kh¸i niÖm: Kh¸ng nguyªn; vÝ dô Kh¸i niÖm: Kh¸ng thÓ; vÝ dô C¬ chÕ: Ch×a kho¸ - æ kho¸. §ã lµ 3 hµng rµo: + Thùc bµo + TÕ bµo lim ph« B + TÕ bµo lim ph« T C©u3: Gi¶i thÝch c¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« B. HD: + C¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« B (tÕ bµo B). + C¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« T (tÕ bµo T). C©u 4: V× sao m¸u ch¶y trong m¹ch kh«ng bao giê ®«ng hÔ ra khái m¹ch lµ ®«ng ngay ? HD: + M¸u ch¶y trong m¹ch kh«ng bao giê ®«ng: TiÓu cÇu kh«ng bÞ ph¸ vì, … + M¸u ch¶y ra khái m¹chn ra lµ ®«ng ngay: C©u 5: H·y hoµn thµnh s¬ ®å vÒ mèi quan hÑ cho vµ nhËn gi÷a c¸c nhãm m¸u. C©u 6: So s¸nh hai qu¸ tr×nh ®«ng m¸u vµ ngng m¸u ? ý nghÜa. a. Gièng nhau: + §Òu lµ m¸u lo·ng biÕn thµnh côc + §Òu x¶y ra trong m« m¸u b. Kh¸c nhau: §«ng m¸u Ngng m¸u c. ý nghÜa: ®«ng m¸u & ngng m¸u. I.5. C¬ chÕ vËn chuyÓn m¸u trong hÖ m¹ch. a. LÝ thuyÕt 1. CÊu t¹o hÖ tuÇn hoµn. + Tim: c¸c ng¨n tim, c¸c van. + Hª m¹ch: ®éng, tØnh, mao m¹ch. 2. CÊu t¹o cña m¹ch 3. Sù lu th«ng cña m¸u trong c¬ thÓ: cã 2 vßng tuÇn hoµn. Gi¶i thÝch sù vËn chuyÓn m¸u trong hai vßng ®ã. 4. Lu th«ng b¹ch huyÕt. - CÊu t¹o gåm hai ph©n hÖ: lín, nhá & chøc n¨ng cña chóng. - Con ®êng lu©n chuyÓn – vai trß. b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao. 1. B»ng c¸ch nµo mµ tÕ bµo c¬ thÓ thêng xuyªn T§C víi m«i trêng ngoµi ? 2. C¸c TB cña c¬ thÓ ®îc b¶o vÖ khái t¸c nh©n g©y nhiÓm vi rót nh thÕ nµo ? 3. C¬ thÓ ®· cã c¬ chÕ nh thÕ nµo ®Ó tù b¶o vÖ m×nh khi vÕt th¬ng, vì m¹ch m¸u lµ ch¶y m¸u ? 7 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 4. Nõu ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña tim ? Gi¶i thÝch t¹i sao tim h® suèt c¶ cuéc ®êi mµ kh«ng biÕt mÖt mái ? 5. Chóng ta cã thÓ tÝnh ®îc nhÞp tim trong mét phót ®îc kh«ng ? S¬ ®å ? 6. HuyÕt ¸p lµ g× ? HuyÕt ¸p tèi ®a ? HuyÕt ¸p tèi thiÓu ? V× sao m¾c bÖnh huyÕt ¸p hay suy tim ? 7. Nªu ý nghÜa cña sù ®«ng m¸u ? Ng¨n chÆn ®«ng m¸u b»ng c¸ch nµo ? Gi¶i thÝch ? 8. Cã mÊy nhãm m¸u ? C¨n cø vµo ®©u ngêi ta chia c¸c nhãm m¸u ®ã ? c. Bµi tËp vÒ nhµ. 1. Cã 4 ngêi thuéc 4 nhãm m¸u kh¸c nhau. Th¾ng nhËn ®îc m¸u cña Lan vµ H¬ng mµ kh«ng x¶y ra tai biÕn. LÊy m¸u cña H¬ng truyÒn cho Lan hoÆc lÊy m¸u cña Nguyªn truyÒn cho H¬ng th× x¶y ra tai biÕn. T×m nhãm m¸u cña mçi ngêi ? S¬ ®å ? láng mµu ®á ch¶y ra, ®ã lµ chÊt g×? V× sao cã mµu ®á? Chuyªn ®Ò 4: TuÇn hoµn (TT) I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1: TuÇn hoµn. * C©u hái - bµi tËp n©ng cao. 1. Sù kh¸c nhau gi÷a ®«ng m¸u vµ ngng m¸u. ý nghÜa sù ®«ng m¸u vµ thö m¸u khi truyÒn. 2. CÊu t¹o hång cÇu cña ngêi phï hîp víi chøc n¨ng cña nã nh thÕ nµo ? 3. Gi¶i thÝch t¹i sao nhãm m¸u AB lµ mhãm m¸u chuyªn nhËn, nhãm m¸u O lµ nhãm m¸u chuyªn cho. HD: - Thµnh phÇn cña m¸u gåm: hång cÇu, b¹ch cÇu, tiÓu cµu vµ huyÕt t¬ng. Trªn mµng hång cÇu cã chøa c¸c chÊt bÞ ngng (ngng kÕt nguyªn). Trong huyÕt t¬ng cã chøa c¸c chÊt g©y ngng (ngng kÕt tè). Cã 2 chÊt ngng A vµ B vµ cã hai lo¹i chÊt g©y ngng t¬ng øng lµ anpha vµ bªta. - Trong c¬ thÓ kh«ng bao giê tån t¹i chÊt ngng vµ chÊt g©y ngng t¬ng øng, V× nÕu cã th× sÏ bÞ ph¶n øng ngng kÕt hång cÇu lµm t¾c m¹ch m¸u g©y tai biÕn. - C¨n cø vµo sù cã mÆt cña chÊt ngng vµ chÊt g©y ngng, ngêi ta chia ra lµm 4 nhãm m¸u: A, B, AB, vµ O. Nhãm m¸u ChÊt ngng cã mÆt ChÊt g©y ngng cã mÆt A A Bªta B B anpha AB A vµ B Kh«ng cã anpha vµ bªta O Kh«ng cã A vµ B Anpha vµ bªta - Ngêi cã nhãm m¸u O trong m¸u cã chÊt g©y ngng Anpha vµ bªta nªn hä kh«ng thÓ nhËn m¸u cña c¸c nhãm m¸u kh¸c, tr¸i l¹i m¸u cña hä kh«ng cã chÊt ngng A vµ B nªn cã thÓ cho m¸u tÊt c¶ c¸c nhãm kh¸c mµ kh«ng g©y tai biÕn cho ngêi nhËn. Do ®ã nhãm m¸u O lµ nhãm m¸u chuyªn cho. - Ngêi cã nhãm m¸u AB trong m¸u cã chÊt ngng Avµ B nªn hä kh«ng thÓ cho m¸u c¸c nhãm kh¸c, tr¸i l¹i trong m¸u cña hä kh«ng cã chÊt g©y ngng Anpha vµ Bªta nªn cã thÓ nhËn m¸u tÊt c¶ c¸c nhãm kh¸c. Do ®ã nhãm m¸u AB lµ nhãm m¸u chuyªn nhËn - S¬ ®å. Ghi chó nhãm m¸u O: chuyªn cho Nhãm m¸u AB: chuyªn nhËn. 4. H·y gi¶i thÝch s¬ ®å sau gi÷a cho vµ nhËn c¸c nhãm m¸u ? HD: Phong Th¶o B×nh Cóc - V× B×nh nhËnn ®îc m¸u cña Phong vµ Th¶o mµ kh«ng x¶y ra tai biÕn nªn B×nh cã nhãm m¸u AB (v× trong nhãm m¸u AB hång cÇu cã c¶ A vµ B, huyÕt t¬ng kh«ng cã anpha vµ bªta) nªn kh«ng g©y hiÖn tîng kÕt dÝnh hång cÇu. V× nÕu khi lÊy m¸u cuat Phong truyÒn cho Th¶o th× x¶y ra hiÖn tîng tai biÕn nªn Phong cã nhãm m¸u A, Th¶o cã nhãm m¸u O (v× trong nhãm m¸u A hång cÇu chØ cã A, huyÕt tong kh«ng cã an pha mµ chØ cã bªta, cßn trong nhãm m¸u O, hång cÇu kh«ng cã c¶ A vµ B, huyÕt t¬ng cã c¶ 8 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 anpha vµ bªta nªn khi lÊy m¸u cña ngêi cã nhãm m¸u A truyÒn cho ngêi cã nhãm m¸u O sÏ g©y hiÖn tîng kÕt dÝnh hång cÇu. - V× nÕu khi lÊy m¸u cu¶ Cóc truyÒn cho Phong th× x¶y ra hiÖn tîng tai biÕn nªn Cóc cã nhãm m¸u B (v× trong nhãm m¸u B hång cÇu chØ cã B, huyÕt t¬ng kh«ng cã bªta, chØ cã anpha cßn nhãm m¸u cña Phong (hhång cÇu chØ cã A, huyÕt t¬ng kh«ng cã bªta nªn khi lÊy m¸u cña Cóc truyÒn cho Phong sÏ g©y hiÖn tîng kÕt dÝnh hång cÇu. I.2: H« hÊp. 1: Kh¸ niÖm: h« hÊp lµ qu¸ tr×nh T§K gi÷a c¬ thÓ vµ m«i trêng – g¾n liÒn víi sù sèng. 2: QT h« hÊp gåm: + Sù thë + T§K ë phæi mèi quan hÖ … + T§K ë TÕ bµo 3: Vai trß: + Cung cÊp O2 cho c¸c TB c¬ thÓ ®Ó «xi ho¸ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ t¹o ra nl cung cÊp cho mäi h® sèng cña c¬ thÓ. + VËn chuyÓn CO2 vµ c¸c chÊt th¶i do TB h® th¶i ra ®Õn phæi ®Ó ra ngoµi. 4: CÊu t¹o cña c¬ quan h« hÊp: + §êng dÉn khÝ: Mòi, häng, thanh qu¶n, phÕ qu¶n -> dÉn khÝ ( cÊu t¹o SGK tr. 66) vµ VBT sinh häc 8. (ph©n tÝch cÊu t¹o cña c¸c bé phËn ®êng dÉn khÝ phï hîp víi chøc n¨ng cña nã). + Hai l¸ phæi: Ph©n tÝch nhi÷ng ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña phæi phï hîp víi chøc n¨ng. 5: C¬ chÕ cña qu¸ tr×nh h« hÊp. - Sù thë: Nhê h® cña c¸c c¬ quan h« hÊp lµm thay ®æi V lång ngùc vµ ta thùc hiÖn ®éng t¸c hÝt vµo vµ thë ra. - HÝt vµo vµ thë ra: lµm cho kh«ng khÝ tr«ng phæi thêng xuyªn ®îc ®æi míi nªn cc ®ñ O2 cho c¬ thÓ vµ lo¹i th¶i CO2 ra m«i trêng. - Cö ®éng h« hÊp: gåm hÝt vµo vµ thë ra. * Mét sè kh¸i niÖm: + NhÞp h« hÊp: lµ sè lÇn cö ®éng h« hÊp trong mét phót. + KhÝ lu th«ng; lµ thë ra vµ hÝt vµo trong mét lÇn; + Dung lîng h« hÊp: lµ V cña mçi lÇn hÝt vµo vµ thë ra b×nh thêng. + Dông cô ®o: h« hÊp kÕ + KhÝ bæ sung: lµ lîng khÝ ngoµi lîng khÝ h« hÊp b×nh thêng trong ®éng t¸c hÝt vµo tËn lùc. + KhÝ ®éng trong phæi + Dung tÝch sèng 6: Ph©n biÖt h« hÊp thêng vµ h« hÊp s©u. - C¸c c¬ trong h« hÊp thêng: c¬ thë vµ c¬ trªn sên vµ c¬ hoµnh. - C¸c c¬ trong h« hÊp s©u: c¬ thë vµ c¬ gi÷a sên trong nhãm c¬ ngùc, c¬ b¸m vµo x¬ng øc, c¬ b¸m vµo x¬ng ®ßn, c¬ b¸m vµo x¬ng sên. 7. Sù T§K ë phæi - Thùc hiÖn theo c¬ chÕ k. t¸n: tõ n¬i cã nång ®é (O2 ; CO2) cao sang níi cã nång ®é thÊp . Tr.70 sgk sinh häc 8. 8. T§K ë TÕ bµo: Tr.70 sgk sinh häc 8. => Mèi quan hÖ gi÷a hai qu¸ tr×nh nµy: T§K ë phæi lµ ®k ®Ó T§K ë tÕ bµo. - T§K ë tb thùc chÊt lµ sö dông khÝ O2 ®Ó «xiho¸ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ t¹o ra n¨ng lîng II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. C©u 1. Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña c¸c c¬ quan h« hÊp phï hîp víi chøc n¨ng mµ nã ®¶m nhiÖm ? Bé phËn nµo lµ quan träng nhÊt ? V× sao ? HD: SGK trang 66, VBT trang 43, 44. C©u 2. Nguyªn nh©n nµo dÉn ®Õn sù th«ng khÝ qua phæi ? ý nghÜa cña h« hÊp s©u ? Gi¶i thÝch v× sao ngêi Ýt luyÖn tËp khi lao ®éng nÆng nhÞp h« hÊp t¨ng nhiÒu so víi ngêi hay luyÖn tËp. HD: - Nguyªn nh©n th«ng khÝ qua phæi: l¸ thµnh bao lÊy phæi lu«n ¸p s¸t vµo lång ngùc vµ h® c¬ thë lµm V lång ngùc thay ®æi -> sù chªnh lÖch ¸p suÊt kk trong phæi vµ ngoµi m«i trêng. + Do c¬ thë ho¹t ®éng khi co -> V ngùc t¨ng, kh«ng khÝ tõ ngoµi vµo phæi (hÝt vµo) + Khi c¬ thë d·n -> V ngùc gi¶m, kh«ng khÝ bÞ Ðp tèng ra ngoµi (thë ra) - ý nghÜa: + Khi c¬ co m¹nh, V lång ngùc t¨ng nhiÒu, kk tõ ngoµi vµo nhiÒu nªn bæ sung mét lîng khÝ cho c¬ thÓ. + Khi c¬ gi¶n m¹nh, lîng khÝ ®éng trong phæi tèng ra nhiÒu nªn gi¶m kh¶ n¨ng viªm phæi. MÆt kh¸c, ngêi thêng xuyªn rÌn luyÖn h« hÊp s©u th× lîng khÝ lu th«ng qua phæi lín gÊp 6 – 8 lÇn so víi ngêi b×nh thêng nªn t¹o ®k cho c¬ thÓ tiÕp nhËn hiÒu O2, th¶i a nhiÒu CO2. 9 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 Ngêi thêng xuyªn luyÖn tËp søc co c¬ lín, V lång ngùc t¨ng nhiÒu nªn nhÞp h« hÊp trong phót Ýt h¬n. V× vËy nÕu lao ®éng cïngcêng ®é th× ngêi Ýt luyÖn tËp sÏ chèng mÖt h¬n ngêi hay luyÖn tËp. C©u 3: V× sao nãi T§K ë tÕ bµo lµ nguyªn nh©n bªn trong cña sù T§K ë phæi vµ T§K ë phæi t¹o ®iÒu kiÖn cho T§K ë tÕ bµo. V× sao ®øa trÎ ®øa trÎ míi sinh ra ph¶i khãc ? HD: - TiÕng khãc chµo ®êi c¶u ®øa trÎ sau khi sinh lµ sù ph¸t ®éng cña c¬ thë g©y nªn cö ®éng h« hÊp ®Çu tiªn. Qua ®©y ta thÊy h® sèng cña TB cÇn n¨ng lîng (do «xi ho¸ c¸c chÊt h÷u c¬ t¹o nªn) ®ång thêi th¶i CO2 vµ CO2 tÝch luü ngµy cµng nhiÒu, nã sÏ kÝch thÝch trung khu h« hÊp t¹o nªn tiÕng khãc. Nh vËy tiÕng khãc kh«ng chØ ph¸t ®éng c¸c c¬ thë vµ c¸c c¬ hÖ h« hÊp. - Nh vËy, TB trùc tiÕp sö dông O 2 vµ còng lµ n¬i t¹o ra khÝ CO 2 . ChÝnh v× thÕ sù T§K ë TB chÝnh lµ nguyªn nh©n bªn trong cña sù T§K bªn ngoµi thùc hiÖn ë phæi mµ ph¸t ®éng ho¹t ®éng c¸c c¬ quan bªn trong c¬ thÓ b¾t ®Çu ho¹t ®éng. - Ngîc l¹i nhê T§K thêng xuyªn ë phæi míi cung cÊp ®ñ O 2 cho ho¹t ®éng sèng cña TB vµ th¶i khÝ CO2 (do qu¸ tr×nh dÞ ho¸ x¶y ra tõ tÕ bµo). Do ®ã T§K ë phæi t¹o ®k T§K ë tÕ bµo. C©u 4: V× sao ta cã thÓ thë b×nh thêng ngay c¶ lóc chóng ta kh«ng hÒ ®Ó ý ®Õn. HD: - Ngêi ta cã thÓ thë b×nh thêng ngay c¶ lóc chóng ta kh«ng hÒ ®Ó ý ®Õn nh khi ngñ, … ®ã lµ nhê ph¶n x¹ h« hÊp: ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn, trung khu h« hÊp ë hµnh tuû. - Ph¶n x¹ x¶y ra khi: + Khi phÕ nang xÑp g©y kÝch thÝch c¬ quan thô c¶m n»m trong thµnh phÕ nang lµm xuÊt hiÖn xung thÇn kinh híng t©m -> n·o (theo d©y li t©m) -> trung khu h« hÊp -> t¸c ®éng vµo c¬ thë lµm c¬ thë co g©y ph¶n x¹ hÝt vµo. + Khi phÕ nang c¨ng sÏ k×m h·m trung khu hÝt vµo c¾t luång thÇn kinh lµm c¬ thë co ®ång thêi kÝch thÝch trung khu thë ra (c¬ liªn sên trong) lµm cho c¬ d·n g©y ®éng t¸c thë ra. - Cø nh vËy, hÝt vµo thë ra kÕ tiÕp nhau diÔn ra liªn tôc. Nh vËy ta cã thÓ nãi r»ng hÝt vµo lµ ph¶n x¹ cña thë ra ®ång thêi còng lµ nguyªn nh©n g©y thë ra. => Tõ nh÷ng ®iÒu trªn ta cã thÓ rót ra … c. Bµi tËp vÒ nhµ. 1. V× sao khi ngñ kh«ng nªn trïm kÝn ? Gi¶i thÝch ? 2. H« hÊp s©u cã lîi hoÆc cã h¹i g× ? 3. Nªu râ qu¸ tr×nh T§K ë phæi vµ tÕ bµo (cã s¬ ®å) ? Mèi quan hÖ gi÷a hai qu¸ tr×nh ®ã. 4. V× sao con ngêi chóng ta l¹i kh«ng thÓ ngõng thë ? 5. §iÒu kiÖn cÇn thiÕt nµo cÇn cho sù T§K ë phæi vµ T§K ë TB Chuyªn ®Ò 5: tiªu ho¸ I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1 Kh¸i niÖm tiªu ho¸ - Vai trß cña tiªu ho¸. - Kh¸i niÖm: lµ qt ®Èy thøc ¨n vµo èng tiªu ho¸ vµ tiªu ho¸ thøc ¨n (biÕn ®æi lÝ häc, ho¸ häc) tiÕt dÞch tiªu ho¸. - Vai trß: Gióp biÕn ®æi thøc ¨n thµnh chÊt dinh dìng, hÊp thô chóng qua thµnh ruét ®Ó cung cÊp chóng cho tÕ bµo c¬ thÓ, sö dông trong mäi ho¹t ®éng sèng cña tÕ bµo. I.2: C¬ quan tiªu ho¸ Gåm hai phÇn chÝnh: a. èng tiªu ho¸: miÖng, hÇu, ….hËu m«n -> v©n chuyÓn chÊt dinh dìng vµ th¶i ph©n. CÊu t¹o chung: gåm 3 líp: - Líp ngoµi cïng lµ m« liªn kÕt. - Líp thø hai lµ líp c¬ gi÷a gåm cã c¬ vßng trong, c¬ däc ngoµi. ë d¹ dµy cßn cã líp c¬ chÐo. - Líp thø 3 lµ líp mµng nhÇy gåm c¸c tuyÕn tiÕt chÊt nhÇy vµ c¸c tuyÕn tiÕt dÞch tiªu ho¸. b. TuyÕn tiªu ho¸: tuyÕn gan, tuyÕn níc bät, tuyÕn ruét, tuyÕn tuþ -> tiÕt dÞch tiªu ho¸ gióp qu¸ tr×nh tiªu ho¸ thøc ¨n. I.3: Chøc n¨ng chung: BiÕn ®æi thøc ¨n thµnh s¶n phÈm cuèi cïng, hÊp thô qua thµnh ruét vµo m¸u ®i nu«i c¬ thÓ, lµm c¬ së cho sù sèng. I.4: Ho¹t ®éng tiªu ho¸ ¨n -> ®Èy thøc ¨n -> tiªu ho¸ (lÝ, ho¸ häc) -> hÊp thô chÊt dinh dìng th¶i b·. Trong ®ã h® tiªu ho¸ vµ hÊp thô dd lµ quan träng nhÊt. 10 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 + ¨n: thøc ¨n vµo miÖng, ®îc r¨ng nghiÒn n¸t, … + §Èy thøc ¨n: miÖng -> thùc qu¶n -> d¹ dµy -> ruét non, … + Tiªu ho¸ thøc ¨n: - BiÕn ®æi c¬ häc ( miÖng, d¹ dµy) - BiÕn ®æi ho¸ häc (ë ruét non, enzim biÕn ®æi thøc ¨n thµnh chÊt dd) + Th¶i b·: chÊt x¬ vµ dinh dìng thõa tíi ruét giµ vµ ra ngoµi. I.5: HÊp thô chÊt dinh dìng: 2 con ®êng a. Con ®êng m¸u: gåm ®êng, 35 % Lipit ®· ®îc ®i qua da ph©n gi¶i thµnh axit bÐo, Glyxerin, axit amin, níc, muèi kho¸ng, vitamin tan trong níc. b. §êng b¹ch huyÕt: 70% Lipit ®· ®îc muèi mËt nhò t¬ng ho¸ díi d¹ng giät mì nhá vµ c¸c vitamin tan trong dÇu nh A, D, E, … I.6: Sù vËn chuyÓn c¸c chÊt dinh dìng tíi tÕ bµo. - TÊt c¶ c¸c chÊt ®îc hÊp thô theo ®êng m¸u sÏ ®îc v©n chuyÓn qua gan, ®Ó gan xö lÝ (khö ®éc) vµ ®iÒu hoµ nång ®é c¸c chÊt, sau ®ã vËn chuyÓn ®Õn tÕ bµo. - C¸c chÊt theo ®êng b¹ch huyÕt sÏ ®îc vËn chuyÓn ®Õn tÜnh m¹ch díi ®ßn ®Ó hoµ chung tõ m¸u vµo tim, sau ®ã vËn chuyÓn ®Õn tb. I.7: Vai trß cña gan trong qu¸ tr×nh tiªu ho¸ - TiÕt dÞch mËt gióp tiªu ho¸ Lipit vµ diÖt khuÈn trong thøc ¨n. - Khö c¸c chÊt ®äc trong cho lät vµo m¸u ®Õn tÕ bµo. - §iÒu hoµ nång ®é c¸c chÊt trong m¸u lu«n æn ®Þnh. I.8: Vai trß c¶u ruét giµ - HÊp thô mét phÇn lín lîng níc trong dÞch thøc ¨n chuyÓn tíi ruét giµ. - H×nh thµnh nªn ph©n vµ nhê sù co bãp cña c¸c c¬ hËu m«n -> ph©n ®îc th¶i ra ngoµi. I.9: VÖ sinh hÖ tiªu ho¸ * Muèn cã mét hÖ tiªu ho¸ kho¶ m¹nh, h® tiªu ho¸ tèt cÇn thùc hiÖn c¸c biÖ ph¸p sau vµ tr¸nh c¸c t¸c nh©n cã h¹i: + ¨n uèng khoa häc, hîp vÖ sinh, ®óng c¸ch. + KhÈu phÇn ¨n hîp lÝ, chÕ biÕn hîp khÈu vÞ + VÖ sinh r¨ng miÖng sau khi ¨n  Tr¸nh t¸c nh©n cã h¹i: + C¸c vi khuÈn, kÝ sinh trïng g©y bÖnh + C¸c chÊt ®éc h¹i cã trong thøc ¨n, ®å uèng. + ¡n uèng kh«ng ®óng c¸ch vµ hîp vÖ sinh. II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. 1. Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña c¬ quan tiªu ho¸ phï hîp víi chøc n¨ng mµ nã ®¶m nhiÖm. 2. Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ gåm nh÷ng h® nµo ? Mèi quan hÖ gi÷a chóng. 3. Tr×nh bµy râ qu¸ tr×nh biÕn ®æi thøc ¨n trong èng tiªu ho¸. 3.1. Sù biÕn ®æi thøc ¨n ë khoang miÖng: Gåm: c¸c h® tiÕt níc bät, nhai, trén thøc ¨n, h® cña enzim amilaza t¹o thµnh viªn …cã 2 biÕn ®æi c¬ b¶n: + BiÕn ®æi lÝ häc (chñ yÕu): thøc ¨n ®îc nhai trén víi níc bät t¹o thµnh viªn (mÒm, nhuyÔn) nhê ph¶n x¹ nuèt, thøc ¨n xuèng thùc qu¶n. + BiÕn ®æi ho¸ häc (thø yÕu): T0 = 37 0 C, pH = 2 Tinh bét chÝn §êng ®«i (c¬ thÓ cha hÊp thô ®îc). enzim amilaza 3.2: BiÕn ®æi thøc ¨n trong d¹ dµy. + BiÕn ®æi lÝ häc (chñ yÕu): Nhê c¸c c¬ khoÎ ë d¹ dµy, thøc ¨n ®îc nghiÒn bãp, x¸o trén, thÊm ®Òu dÞch vÞ do tuyÕn vÞ tiÕt ra ®Ó hoµ lo·ng thøc ¨n. + BiÕn ®æi ho¸ häc (thø yÕu): Enzim PÐpin Pr«tªin Pr«tªin chuçi ng¾n (Chuçi dµi gåm nhiÒu axi amin) Cßn c¸c thøc ¨n kh¸c nh Lipit …. chØ biÕn ®æi vÒ mÆt lÝ häc. 3.3: BiÕn ®æi thøc ¨n ë ruét non. a. Ruét non cã cÊu t¹o ntn? - Thµnh ruét non cã 4 líp nhng máng - Líp c¬ chØ cã c¬ vßng vµ c¬ däc - Líp niªm m¹c (sau t¸ trµng) cã nhiÒu tuyÕn tiÕt dÞch ruét vµ chÊt nhµy b. “C¸c ho¹t ®éng biÕn ®æi thøc ¨n ë ruét non” BiÕn ®æi thøc ¨n ë Ho¹t ®éng tham gia C¬ quan tÕ bµo thùc T¸c dông cña ho¹t ®éng 11 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 ruét non BiÕn ®æi lÝ häc hiÖn -TuyÕn gan, tuyÕn - Thøc ¨n hoµ lo·ng trén tuþ, tuyÕn ruét ®Òu dÞch - Muèi mËt t¸ch lipit - Ph©n nhá thøc ¨n thµnh giät nhá biÖt lËp t¹o nhò t¬ng ho¸ BiÕn ®æi ho¸ häc - Tinh bét, pr«tªin - TuyÕn níc bät - BiÕn ®æi thøc ¨n thµnh chÞu t¸c dông cña (enzim amilaza) ®êng ®¬n c¬ thÓ hÊp thô enzim ®îc -Enzim pepsin, - Pr«tªin: Axit amin Tripsin, £rªpssin - Lipit chÞu t¸c dông - Muèi mËt vµ enzim -Lipit: Glyxªrin+ axit cña dÞch mËt vµ Lipaza bÐo enzim 3.4: HÊp thô chÊt dinh dìng vµ th¶i ph©n. a - CÊu t¹o cña ruét non phï hîp víi chøc n¨ng hÊp thô. + Ruét dµi: 6 -7 m. + Niªm m¹c ruét cã nhiÒu nÕp gÊp + Cã nhiÒu l«ng ruét vµ l«ng ruét cùc nhá. Lµm t¨ng S 600 lÇn ®¹t tíi 400-500 m2. + M¹ng líi mao m¹ch m¸u vµ m¹ch b¹ch huyÕt dµy ®Æc ®i tíi l«ng ruét. b. Con ®êng vËn chuyÓn, hÊp thô c¸c chÊt dinh dìng vµ vai trß cña gan. - Con ®êng vËn chuyÓn, hÊp thô c¸c chÊt dinh dìng - TiÕt dÞch C¸c chÊt dinh dìng ®îc hÊp thô vµ vËn C¸c chÊt dinh dìng ®îc hÊp thô vµ vËn chuyÓn chuyÓn theo ®êng m¸u theo ®êng b¹ch huyÕt - §êng - Lipit ( c¸c giät nhá ®· ®îc nhò t¬ng ho¸) - Axit bÐo vµ Glyxªrin - C¸c Vitamin tan trong dÇu (Vitamin: A, E, E, - Axit amin K) - C¸c Vitamin tan trong níc - C¸c muèi kho¸ng - Níc - Vai trß cña gan. + §iÒu hoµ nång ®é c¸c chÊt dinh dìng trong m¸u lu«n æn ®Þnh. + Khö ®éc + TiÕt ra dÞch mËt gióp tiªu ho¸ L. + TÝch luü ë gan 1 phÇn. b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao. C©u 1. Lµm ntn ®Ó khi chóng ta ¨n thøc ¨n ®îc biÕn ®æi hoµn toµn thµnh chÊt dinh dìng mµ c¬ thÓ cã thÓ hÊp thô ®îc ? - Nhai kØ ë miÖng d¹ dµy ®ì bÞ co bãp - Thøc ¨n ®îc nghiÒn nhá thÊm ®Òu dÞch tiªu ho¸ gióp biÕn ®æi ho¸ häc ®îc thùc hiÖn dÔ dµng C©u 2: Mét ngêi bÞ triÖu chøng thiÕu axit trong d¹ dµy th× sù tiªu ho¸ ë ruét non cã thÓ diÔn ra nh thÕ nµo ? - M«n vÞ thiÕu tÝn hiÖu ®ãng nªn thøc ¨n sÏ qua m«n vÞ xuèng ruét non nhiÒu vµ nhanh h¬n, thøc ¨n sÏ kh«ng ®ñ thêi gian ngÊm ®Òu dÞch tiªu ho¸ cña ruét non nªn hiÖu qu¶ tiªu ho¸ sÏ thÊp. c. Bµi tËp vÒ nhµ. Tr¶ lêi c¸c c©u hái cuèi bµi 29, 30 sgk Sinh häc 8. Chuyªn ®Ò 6: tiªu ho¸ (tt) I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1. B¶ng 26 – 1. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm vÒ ho¹t ®éng cña enzim trong níc bät (bíc 2) C¸c èng nghiÖm èng A èng B èng C èng D HiÖn tîng (®é trong) Kh«ng ®æi T¨ng lªn Kh«ng ®æi Kh«ng ®æi Gi¶i thÝch Níc l· kh«ng cã enzim biÕn ®æi tinh bét Níc bät cã enzim biÕn ®æi tinh bét Níc bät ®un s«i ®· lµm mÊt ho¹t tÝnh cña enzim biÕn ®æi tinh bét Do axit HCl ®· h¹ thÊp pH nªn enzim trong níc bät kh«ng ho¹t ®éng, kh«ng lµm biÕn ®æi tinh bét 12 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 I.2. B¶ng 26 – 2. KÕt qu¶ thÝ nghiÖm vÒ ho¹t ®éng cña enzim trong níc bät (bíc 3) C¸c èng nghiÖm èng A1 èng A2 èng B1 èng B2 èng C1 èng C2 HiÖn tîng (®é trong) Cã mµu xanh Kh«ng cã mµu ®á n©u Kh«ng cã mµu xanh Cã mµu ®á n©u Cã mµu xanh Kh«ng cã mµu ®á n©u èng D1 èng D2 Cã mµu xanh Kh«ng cã mµu ®á n©u Gi¶i thÝch Níc l· kh«ng cã enzim biÕn ®æi tinh bét thµnh ®êng Níc bät cã enzim biÕn ®æi tinh bét thµnh ®êng Níc bät ®un s«i ®· lµm mÊt ho¹t tÝnh cña enzim kh«ng cßn kh¶ n¨ng biÕn ®æi tinh bét ®êng Do axit HCl ®· h¹ thÊp pH nªn enzim trong níc bät kh«ng ho¹t ®éng, kh«ng lµm biÕn ®æi tinh bét thµnh ®êng II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. C©u 1. C¨n cø vµo ®©u ngêi ta kh¼ng ®Þnh r»ng ruét non lµ c¬ quan chñ yÕu cña hÖ tiªu ho¸ ®¶m nhËn vai trß hÊp thô chÊt dinh dìng ? - Ngêi ta kh¼ng ®Þnh r»ng ruét non lµ c¬ quan chñ yÕu cña hÖ tiªu ho¸ ®¶m nhËn vai trß hÊp thô chÊt dinh dìng lµ c¨n cø vµo c¸c b»ng chøng: + Ruét non cã bÒ mÆt hÊp thô rÊt lín, lín nhÊt so víi c¸c ®o¹n kh¸c cña èng tiªu ho¸. Ruét non cßn cã mao m¹ch m¸u vµ m¹ch b¹ch huyÕt dµy ®Æc + Thùc nghiÖm ph©n tÝch thµnh phÇn c¸c chÊt cña thøc ¨n trong c¸c ®o¹n èng tiªu ho¸ còng chøng tá sù hÊp thô c¸c chÊt dinh dìng diÔn ra ë ruét non. + DiÖn tÝch bÒ mÆt trong cña ruét non rÊt lín lµ ®iÒu kiÖn cho sù hÊp thô c¸c chÊt dinh d ìng víi hiÖu qu¶ cao + HÖ mao m¹ch m¸u vµ m¹ch b¹ch huyÕt ph©n bè dµy ®Æc tíi tõng l«ng ruét lµ ®iÒu kiÖn cho sù hÊp thô c¸c chÊt dinh dìng víi hiÖu qu¶ cao C©u 2. Ruét non cã ®Æc ®iÓm cÊu t¹o nµo lµm t¨ng S bÒ mÆt hÊp thô. + Ruét dµi: 6 -7 m. + Niªm m¹c ruét cã nhiÒu nÕp gÊp + Cã nhiÒu l«ng ruét vµ l«ng ruét cùc nhá. Lµm t¨ng S 600 lÇn ®¹t tíi 400-500 m2… C©u 3. Liªn hÖ: Mét sè nguyªn nh©n g©y nªn bÖnh t¸o bãn ¶nh hëng tíi ruét vµ ho¹t ®éng cña con ngêi: ®ã lµ lèi sèng Ýt vËn ®éng thÓ lùc, gi¶m nhu ®éng ruét giµ. Ngîc l¹i ¨n nhiÒu chÊt x¬, vËn ®éng võa ph¶i, … Ruét giµ ho¹t ®éng dÔ dµng. C©u 4. Sù biÕn ®æi thøc ¨n trong ruét non ë ngêi. a. BiÕn ®æi lÝ häc thø yÕu: - §îc thùc hiÖn nhê sù co rót cña c¸c c¬ thµnh ruét non ®©y lµ ho¹t ®éng rÊt yÕu do thµnh ruét non máng. - Sù co bãp cña thµnh ruét non t¹o lùc ®Èy thøc ¨n xuèng c¸c phÇn tiÕp theo cña ruét ®ång thêi lµm cho thøc ¨n thÊm ®Òu dÞch mËt, dÞch tuþ, dÞch ruét, … b. BiÕn ®æi ho¸ häc lµ chñ yÕu: - C¸c tuyÕn tiªu ho¸ vÉn tiÕp tôc tiÕt dÞch tiªu ho¸ (trõ tuyÕn ruét vµ tuyÕn tuþ tiÕt Ýt) - Díi t¸c dông cña c¸c enzim dÞch tuþ, dÞch ruét vµ sù hæ trî cña dÞch mËt thøc ¨n ® îc biÕn ®æi hoµn toµn. Amilaza + Tinh bét Mant«z¬ DÞch tuþ – dÞch ruét + Mant«z¬ Mantaza Gluc«z¬ DÞch tuþ – dÞch ruét + Pr«tªin, P«lipeptit Tripsin - £repsin Mant«z¬ DÞch tuþ – dÞch ruét 13 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 + Lipit Lipaza Glixªrin + Axit bÐo DÞch tuþ – dÞch ruét C©u 5: C¸c t¸c nh©n cã h¹i cho hÖ tiªu ho¸. T¸c nh©n C¸c c¬ quan hoÆc ho¹t ®éng bÞ ¶nh Møc ®é ¶nh hëng hëng Vi khuÈn - R¨ng - T¹o m«i trêng axit lµm háng men r¨ng - D¹ dµy, ruét - BÞ viªm loÐt - C¸c tuyÕn tiªu ho¸ - BÞ viªm t¨ng tiÕt dÞch Giun s¸n - Ruét - G©y t¾c ruét - C¸c tuyÕn tiªu ho¸ - G©y t¾c èng dÉn mËt ¨n uèng kh«ng - C¸c c¬ quan tiªu ho¸ - Cã thÓ bÞ viªm ®óng c¸ch: thiÕu - Ho¹t ®éng tiªu ho¸ - KÐm hiÖu qu¶ chÊt, véi vµng - Ho¹t ®éng hÊp thô - Gi¶m KhÈu phÇn ¨n - C¸c c¬ quan tiªu ho¸ - D¹ dµy vµ ruét bÞ mÖt mái gan cí thÓ bÞ kh«ng hîp lÝ: khÈu x¬ phÇn ¨n kh«ng hîp - Ho¹t ®éng tiªu ho¸ - BÞ rèi lo¹n - Ho¹t ®éng hÊp thô - KÐm hiÖu qu¶ lÝ, … C©u 6. T¹i sao ¨n uèng ®óng c¸ch l¹i gióp cho sù tiªu ho¸ ®¹t hiÖu qu¶. C©u 7. Liªn hÖ: Em ®· thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ hÖ tiªu ho¸ ntn ? C©u 8. T¹i sao nh÷ng ngêi l¸i xe ®êng dµi hay bÞ ®au d¹ dµy ? C©u 9. T¹i sao kh«ng nªn ¨n qu¸ no vµo buæi tèi ? C©u 10. Tr×nh bµy l¹i c¸c bíc trong thÝ nghiÔm¸c ®Þnh vai trß vµ ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña enzim trong níc bät. C©u 11. BiÖn ph¸p b¶o vÖ hÖ tiªu ho¸ tr¸nh c¸c t¸c nh©n cã h¹i ? b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao. 1. Chøng minh mµng ruét lµ mét mµng sèng. c. Bµi tËp vÒ nhµ. 1. Thö thiÕt lËp kÕ ho¹ch ®Ó h×nh thµnh mét thãi quen ¨n uèng khoa häc mµ em cha cã. Chuyªn ®Ò 7. thÇn kinh I. KiÕn thøc c¬ b¶n I. §¬n vÞ cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh: lµ n¬ron. *CÊu t¹o: N¬ron cÊu t¹o gåm 2 phÇn: th©n vµ sîi trôc + Th©n: Th©n vµ sîi nh¸nh lµm thµnh chÊt x¸m lµ trung khu thÇn kinh. + Sîi trôc: chÊt tr¾ng -> dÉn truyÒn xung thÇn kinh. * Chøc n¨ng: c¶m øng vµ dÉn truyÒn. II. HÖ thÇn kinh. - Chøc n¨ng: ®iÒu khiÓn, phèi hîp, ®iÒu hoµ c¸c ho¹t ®éng cña c¬ quan trong c¬ thÓ ®¶m b¶o cho c¬ thÓ thµnh mét khèi thèng nhÊt. - CÊu t¹o chung: 1.CÊu t¹o cña tuû sèng (theo kiÕn thøc SGK) - CÊu t¹o ngoµi: n¾m ®îc: + VÞ trÝ: N»m trong èng x¬ng sèng tõ ®èt sèng cæ I ®Õn th¾t lng II … + H×nh d¹ng + Mµu s¾c + Mµng tuû - CÊu t¹o trong: + ChÊt x¸m: n»m trong, cã h×nh c¸nh bím: lµ c¨n cø thÇn kinh cña c¸c ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn. + ChÊt tr¾ng: n»m ngoµi, bao quanh chÊt x¸m: dÉn truyÒn vµ nèi c¸c c¨n cø thÇn kinh. 2. D©y thÇn kinh tuû sèng: - N¾m ®îc cÊu t¹o vµ chøc n¨ng. - Gåm cã 31 ®«i d©y thÇn kinh, mçi d©y gån 2 rÔ, rÔ tríc: vËn ®éng, rÔ sau: c¶m gi¸c 3. TiÓu n·o, trô n·o, n·o trung gian: cho häc sinh n¾m cÊu t¹o c¬ b¶n ë SGK, gåm: - N¾m ®îc vÞ trÝ c¸c thµnh phÇn cña n·o bé. - CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña trô n·o. - CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña n·o trung gian. - CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña tiÓu n·o. 4. §¹i n·o: Theo néi dung SGK: - CÊu t¹o cña ®¹i n·o. 14 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 + H×nh d¹ng cÊu t¹o ngoµi. + CÊu t¹o trong. + Sù ph©n vïng chøc n¨ng cña b¸n cÇu ®¹i n·o vµ so s¸nh víi ®éng vËt, nªu ®îc ®iÓm kh¸c biÖt. 5. HÖ thÇn kinh sinh dìng: - N¾m néi dung kiÕn thøc ë SGK. - Cung ph¶n x¹ sinh dìng: Yªu cÇu häc sinh ph©n biÖt ®îc cung ph¶n x¹ vËn ®éng vµ cung ph¶n x¹ sinh dìng. - N¾m ®îc cÊu t¹o hÖ thÇn kinh sinh dìng. - Chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh sinh dìng. B. Mét sè c©u hái vµ bµi tËp. 1. So s¸nh bé n·o ngêi víi bé n·o cña ®éng vËt ? Yªu cÇu HS nªu ®îc +Bé n·o ngêi ph¸t triÓn h¬n h¼n ®éng vËt, ®Æc biÖt lµ BCNL cã kÝch thíc lín vµ diÖn tÝch bÒ mÆt t¨ng nhê c¸c nÕp gÊp vµ khóc cuén, cã c¸c r·nh s©u bªn trong nªn sè lîng n¬ron lín. + Vá n·o ngêi cã nhiÒu vïng mµ ë ®éng vËt kh«ng cã: vÝ dô vïng nãi, vïng hiÓu ch÷ viÕt, … liªn quan ®Õn hÖ thèng tÝn hiÖu thø 2. TiÕng nãi, ch÷ viÕt lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh lao ®éng, XH loµi ngêi. 2. Ph©n biÖt hÖ thÇn kinh vËn ®éng vµ ph©n hÖ thÇn kinh sinh dìng ? HÖ thÇn kinh vËn ®éng HÖ thÇn kinh sinh dìng - ChÊt x¸m lµm thµnh vá n·o vµ tuû - Nh©n x¸m trong trô n·o sèng - Sõng bªn cña tuû sèng tõ ®èt sèng tuû III ®Õn ®o¹n cïng cña tuû sèng - TK ngo¹i biªn - Cã 2 sîi tríc h¹ch vµ sîi sau h¹ch - Tõ trung ¬ng ®Õn th¼ng c¸c c¬ chuyÓn giao qua cóp xi n¸p t¹i h¹ch TK quan ph¶n øng (c¬…) Chøc n¨ng - §iÒu khiÓn HD cña c¬ quan vËn - §iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¬ quan ®éng sinh dìng vµ qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt 3. So s¸nh ph©n hÖ TK giao c¶m vµ ph©n hÖ TK ®èi giao c¶m ? a. VÒ cÊu t¹o ? TK giao c¶m TK ®èi giao c¶m CÊu t¹o: -TK trung ¬ng Bé phËn trung ¬ng TK - Sõng bªn chÊt x¸m tuû sèng tõ ®èt - NhËn x¸m trong trô n·o sèng cæ VIII ®Õn ®èt th¾t lng III. - §o¹n cïng cña tuû sèng - Tõ trung ¬ng ®Õn th¼ng c¸c c¬ quan ph¶n øng (c¬…) Bé phËn ngo¹i biªn TK - H¹ch TK gÇn trung ¬ng - H¹ch TK xa trung ¬ng TK - N¬ron tríc h¹ch, sîi trôc ng¾n (cã - N¬ron tríc h¹ch cã sîi trôc dµi bao miªlin) (cã bao miªlin) - N¬ron sau h¹ch cã sîi trôc dµi - N¬ron sau h¹ch cã sîi trôc ng¾n (kh«ng cã bao miªlin) (kh«ng cã bao miªlin) b.VÒ chøc n¨ng: - 2 ph©n hÖ cã t¸c dông ®èi lËp (TK giao c¶m t¨ng cêng T§C, TK ®èi c¶m gi¶m T§C) + VD: TKGC lµm t¨ng lùc co vµ nhÞp co tim, TK ®èi GC t¸c dông ngîi l¹i. - TKGC lµm co m¹ch, co ®ång tö, ®èi GC ngîc l¹i - Sù phèi hîp, ®iÒu hoµ H§ cña 2 ph©n hÖ ®èi víi c¸c c¬ quan trong c¬ thÓ ®¸p øng víi yªu cÇu H§ cña c¬… c. C©u hái vµ bµi tËp vÒ nhµ 1.Nªu ®Æc ®iÓm cÊu t¹o - chøc n¨ng cña BCNL, tuû sèng, trô n·o, tiÓu n·o ? Sã s¸nh vÒ cÊu t¹o, chøc n¨ng ? 2. Dïng s¬ ®å ®Ó kh¸i qu¸t ho¸ c¸c bé phËn cña hÖ TK ? 3. So s¸nh sù kh¸c nhau gi÷a TK trung ¬ng vµ TK ngo¹i biªn ? 4. Nªu ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a ®¹i n·o víi tuû sèng ? 5. Lµm toµn bé c©u hái BT SGK phÇn hÖ TK Chuyªn ®Ò 8. thÇn kinh (tt) I. KiÕn thøc c¬ b¶n. (theo néi dung kiÕn thøc SGK) tham kh¶o thªm 1. Ph¶n x¹. - Ph¶n x¹ lµ g× ? - ThÕ nµo lµ ph¶n x¹ cã §K ? Cho ®îc vÝ dô. - ThÕ nµo lµ ph¶n x¹ kh«ng §K ? Cho ®îc vÝ dô. - Ph©n biÖt ®îc ph¶n x¹ kh«ng §K, ph¶n x¹ cã §K. 15 Tài liệu: BD HSG –TNTH Sinh 8 - Cho HS vÏ ®îc c¸c ph¶n x¹ sinh dìng, c¸c ph¶n x¹ vËn ®éng. -Ph©n biÖt ®îc cung ph¶n x¹ vµ vßng ph¶n x¹ ? ý nghÜa cña nã ®èi víi ®êi sèng con ngêi. -Tõ ®ã GV cã thÓ cho HS n¾m ch¾c H§ thÇn kinh bËc cao ë ngêi, thÊy ®îc con ngêi kh¸c §V chç nµo ? 2. VÖ sinh hÖ TK. -HS n¾m ®îc v× sao ph¶i rÌn luyÖn, c¸ch rÌn luyÖn hÖ thÇn kinh nh thÕ nµo ? HD: + Søc khoÎ cña con ngêi phô thuéc tr¹ng th¸i cña hÖ TK, nÕu thÇn kinh suy yÕu, tuæi thä gi¶m. + NÕu H§ cña vá n·o bÞ rèi lo¹n th× c¬ thÓ bÞ nhiÒu bÖnh tËt, lµm cho c¬ thÓ mÊt kh¶ n¨ng lµm viÖc cã thÓ dÉn ®Õn c¸i chÕt, v× thÕ ph¶i biÕt c¸ch rÌn luyÖn hÖ TK. + §¶m b¶o giÊc ngñ hµng ngµy. + Cã chÕ ®é lµm viÖc nghØ ng¬i hîp lý. + Tr¸nh c¸c chÊt kÝch thÝch, ¨n uèng ®ñ chÊt dinh dìng. + Lu«n t¹o cho m×nh vui vÏ, t©m hån s¶ng kho¸i, lu«n lµm viÑc cã Ých cho x· héi … - §èi víi HS cÇn häc tËp, lµm viÖc nh thÕ nµo ®Ó c¬ thÓ khoÎ m¹nh cêng tr¸ng … 3. C¸c c¬ quan ph©n tÝch. - KiÕn thøc cÊu t¹o, chøc n¨ng néi dung SGK. - CÇn cho HS n¾m cÊu t¹o chung cña c¸c c¬ quan ph©n tÝch gåm: Tªn c¬ quan ph©n tÝch hoÆc c¬ quan thô c¶m, d©y thÇn kinh t¬ng øng vµ vïng t¬ng øng ë n·o. a. C¬ quan ph©n tÝch thÞ gi¸c: N¾m ®îc cÊu t¹o vµ chøc n¨ng (ND SGK) sau ®ã cho HS ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cÊu t¹o phï hîp víi CN. b. C¬ quan ph©n tÝch thÝnh gi¸c: t¬ng tù -HS hiÓu bµi vµ lµm ®îc c©u hái BT liªn quan vµ biÕt c¸ch g×n gi÷ vÖ sinh, rÌn luyÖn c¸c c¬ quan ph©n tÝch. II. C©u hái vµ bµi tËp n©ng cao. 1. Em h·y ph©n biÖt ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ ph¶n x¹ cã §K/ mèi liªn hÖ. * Cã thÓ tham kh¶o nh sau Ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn Ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn - Tr¶ lêi kÝch thÝch t¬ng øng - Tr¶ lêikÝch thÝch kh«ng t¬ng øng - Cã tÝnh chÊt bÈm sinh, bÒn v÷ng, cã ticnhs - H×nh thµnh trong cuéc sèng do luyÖn tËp chÊt di truyÒn, sè lîng h¹n chÕ. - Kh«ng bÒn v÷ng, kh«ng cñng cè sÏ mÊt - Cung ph¶n x¹ ®¬n gi¶n - Cung ph¶n x¹ phøc t¹p, cã ®êng liªn hÖ t¹m - Trung khu thÇn kinh ë trÑo n·o vµ tuû sèng thêi - Trung khu thÇn kinh ë vá n·o * Mèi liªn hÖ: mÆc dï ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau c¬ b¶n nh÷ng cã mèi liªn quan nhau chÆt chÏ víi nhau, ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn lµ c¬ së thµnh lËp ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn … 2. Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm cÊu t¹o, chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan ph©n tÝch phï hîp víi chøc n¨ng cña chóng ? 3. M¾t cã nh÷ng tËt nµo ? Néi dung vµ c¸ch phßng tr¸nh c¸c bÖnh vÒ m¾t ? 4. ThÕ nµo lµ t duy trõu tîng vµ t duy cô thÓ ? Nªu ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a chóng. 5. ThÕ nµo lµ ph¶n x¹ cã §K ? C¸ch thµnh lËp ph¶n x¹ cã §K nh thÕ nµo ? 6. øc chÕ ph¶n x¹ x¶y ra nh thÕ nµo? Mèi liªn hÖ gi÷a øc chÕ ph¶n x¹ cã §K vµ sù thµnh lËp ph¶n x¹ cã §K ? ý nghÜa. * Yªu cÇu nªu ®îc: - Ph¶n x¹ cã §K ®îc thµnh lËp ph¶i ®îc cñng cã thêng xuyªn nÕu kh«ng dÇn sÏ mÊt. V× vËy trong n·o x¶y ra hiÖn tîng øc chÕ ph¶n x¹ cã §K ®îc thµnh lËp ®îc gäi lµ øc chÕ t¾t dÇn. Nhê øc chÕ nµy mµ ph¶n x¹ cã §K ®· thµnh lËp bÞ xo¸, thay vµo ®ã mét ph¶n x¹ míi gióp c¬ thÓ thÝch nghi. - Mèi quan hÖ. 7. V× sao cø nh¾m m¾t ta míi ngò ®îc ? 8. V× sao m¾t ta cã thÓ võa nh×n gÇn, võa nh×n ®îc vËt ë xa ? 9. V× sao ta n»m ®äc s¸ch chèng mÖt mâi h¬n ngåi ®äc s¸ch ? 10. V× sao khi ta b¬i trong níc ta kh«ng nghe ®îc tiÕng gäi trªn bê ? 11. TiÕng nãi vµ ch÷ viÕt cã vai trß g× trong ®êi sèng con ngêi ? 12. GV cho HS lµm mét sè bµi tËp SGK, s¸ch häc tèt, cÈm nang sinh 8. 16